Slayt 1 - Fen Okulu

Hücre Bölünmeleri
Hücre bölünerek sayılarını artırırlar. Hücrelerin bölünme
İçin gerekli olan emir DNA tarafından verilir. Hücrelerin
bölünmeleri için belli bir büyüklüğe ulaşmaları gerekir. Yani
oluşmuş bir hücre zamanla büyür. Bu büyüme sırasında
hücrenin hacmi (Sitoplazması) ile yüzey (Hücre Zarı ) doğru
orantılı olarak büyümemektedir.Hacmi yüzeye oranla daha
fazla büyür.
Bu durunda hücre aşağıda verilen iki ayrı sorunla karşılaşır.
* Hücre zarı artan sitoplazmanın bazı ihtiyaçlarını (Besin
alma,gaz alışverişi,artık maddelerin atılması vb..)
karşılayamaz.
Hücrede çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğu için,
Sitoplazmanın artması durumunda çekirdek hücreyi
Yönetemez. Bu yüzden hücrenin yaşamı tehlikeye girer.
Bu iki sorunu gidermek için hücre bölünerek yüzeyini
Artırır,hacmini azaltır.

Büyük Hücrede hacme oranla
Yüzey küçüktür.
Bölünme
Bölünme
Küçük hücrelerde hacme oranla yüzey büyüktür.
Hücreler hacimlerini azaltmak ,yüzeylerini büyütmek için bölünürler.
NOT : İnsan vücudundaki bazı hücreler
(Kemik iliği,bağırsak epiteli Vb.) sürekli
bölünürken, Sinir hücreleri belli bir
zamandan sonra bir daha bölünemezler.
HÜCRE BÖLÜNMELERİ
Mitoz Bölünme
Mayoz Bölünme
A-MİTOZ BÖLÜNME
1-Mitoz Bölünme Aşamaları : Yeni oluşmuş bir
Hücrenin mitoz bölünme geçirmesi sırasında üç
ayrı aşama görülür. Bunlar sırasıyla;İnterfaz,
Çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesidir.
İNTERFAZ
İnterfaz,hücrenin bölünmesi için yaptığı hazırlık aşama
Sıdır. Hücrede protein,ATP,Enzim vb. moleküllerin
Üretimi artırılır. Sentrozom eşlenerek sayısı ikiye çıkarılır.
Çekirdekteki kromatin iplikler (DNA) kendisini eşleyerek
Kromozom oluşumunu başlatır.
2n : 4 Kromozomlu Hücre
Çekirdek Bölünmesi
Çekirdek Bölünmesi kalıtsal maddenin (DNA)
oluşturacak hücrelere eşit miktarda dağıtılmasını
Sağlar. Profaz,Metafaz , Anafaz ve Telofaz olmak
üzere dört aşamada gerçekleşir.
İnterfaz sonunda eşlenmiş durumdaki kromatin iplikler
bu evrede kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alırlar.
Hayvan hücrelerinde interfazda eşlenmiş olan
sentrozomlar da hücrenin zıt kutuplarına çekilir.
Profaz”ın sonuna doğru çekirdek zarı,
çekirdekçik ve endoplazmik retikulum erimeye başlar.
Metafaz
Bu evrenin başlangıcında profazda erimeye
başlayan çekirdek zarı tamamen kaybolur.
Eşlenmiş durumdaki kromozomlar hücrenin tam
ortasında (ekvator düzleminde) yanyana dizilirler.
ÜREME ve ÇEŞİTLERİ
Her canlının neslini devam ettirmek üzere kendine benzer
yeni bireyler meydana getirmesi olayına üreme denir
A. EŞEYSİZ ÜREME
Eşey hücrelerinin oluşumu ve döllenme olmadan, bir atadan yeni
bir canlının meydana gelmesine denir.
Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen canlılar arasında görülen
farklılıklar mutasyonlar ve modifikasyonlar sonucudur
1. Bölünerek Üreme
Bakteriler, mavi-yeşil alg’ler ve protista grubu canlıların (Amip,
Öglena vb.) çoğunda görülür. Genellikle vücudun (hücrenin) ikiye
bölünmesi şeklinde olur.
2. Tomurcuklanmayla Üreme
Bir hücreli canlılardan bira mayası, çok hücreli canlılardan hidra,
bitkilerden de ciğer otlarında görülür
Ana canlının vücudunun bir
kısmından meydana gelen
tomurcuk (çıkıntı)
gelişerek ayrılır ve yeni bir ferdi oluşturur veya beraber bir arada
kalarak kolonileri meydana getirirler
3. Sporla Üreme (Sporogoni)
Sporla üremede rol oynayan sporlar, haploit canlılarda mitoz
bölünmeyle, diploit canlılarda mayoz bölünmeyle meydana
gelir. Sporlar n kromozomludur. Bu üreme şekli; bazı bir
hücrelilerde, mantarlarda, eğrelti otlarında, su yosunlarında ve
kara yosunlarında görülür
4. Vejetatif Yollarla Üreme
Ana canlıdan düzensiz olarak kopan parçalar eksik kısımlarını
tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.Vegetatif üremenin farklı
formları vardır
a)REJENERASYON;genelde bir üreme şekli değildir.Çünkü
yüksek organizasyonl getirmesi u canlılarda mitoz ile olan bu olay
bir gelişme şeklidir.kopan parçanın yeni bir
canlıyı(d.yıldızı,planarya,solucan)meydana getirmesi bir üreme
olabilir
B)ÇELİKLE ÜREME
C)YUMRU ve SOĞANLA ÜREME
D)SÜRÜNÜCÜ GÖVDE İLE ÜREME
B. EŞEYLİ ÜREME
Eşey bakımından farklı iki bireyden veya aynı bireyin farklı
organlarından oluşan farklı kalıtsal yapıdaki gametlerin
birleşerek zigotu meydana getirmesine eşeyli üreme denir.
Hayvanların çoğunda ve bazı bitkilerde (incir, dut vs.) dişi ve erkek
gametler eşey bakımından farklı bireylerde meydana gelir. Böyle
canlılara ayrı eşeyli denir. Bazı canlılarda ise üreme hücrelerini
meydana getiren dişi ve erkek eşey bezleri aynı bireyde bulunur.
Böyle canlılara hermafrodit (erselik) denir.Eşeyli üreme
GAMET oluşumu ve DÖLLENME esasına dayanır
YUMURTA
SPERM
ZİGOT
1. Eşeyli Üremenin Esasları
Eşeyli üremede birleşen gametlerden biri dişi, diğeri erkek
özelliğindedir. Gametler (üreme hücreleri) her
zaman
haploid (n) kromozomlu olup, çoğunlukla mayoz bölünmeyle
oluşturulurlar(MİTOZLA OLUŞAN DA VARDIR). Döllenme ile iki
gamet birleştirilerek zigot (2n) oluşturulur. Böylece
türün
kromozom sayısı korunmuş olur
2. Eşeyli Üreme Çeşitleri
a. İzogami : Şekil ve büyüklük
bakımından aynı, kalıtsal yapısı
farklı iki gametin(izogamet)
birleşip zigotu meydana getirmesi
olayına denir. Bazı tek hücreli
alg’ler ve ipliksi yeşil su
yosunlarında görülür.
zigot
İzogametler
Ana Canlı
Sporlar(n)
b. Anizogami (Heterogami): Şekil ve büyüklük bakımından
farklı iki gametin birleşip(heterogamet) zigotu meydana getirmesi
olayına denir. İpliksi yeşil alglerden bazılarında çok küçük bir
erkek gamet ile çok iri yumurta hücresi birleşerek zigotu oluşturur
c. Oogami : Yüksek yapılı bitkilerde, hayvanlarda ve insanda
görülür. Dişi gamet (yumurta) büyük, bol sitoplazmalı ve
hareketsizdir. Erkek gamet (sperm) küçük, az sitoplazmalı ve
kamçılıdır.Bu tür üreme gelişmişliğin göstergesidir
Ovaryum
(yumurta)
sperm
Zigot(2n)
d)Metagenez (Döl Değişimi): Bazı tek hücrelilerde
(plazmodyum), bazı omurgasız hayvanlarda (deniz anası),
mantarlarda bütün çiçeksiz bitkilerde görülür. Canlının
hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip
eder
zigot
2N
N
kromozomlu
gametler
Gelişme
(mitoz ile)
Mitoz
böl.
N
kromozomlu
breyler
N
kromozomlu
gametofit evre
Diploid
brey(2N)
Gelişme
(mitoz ile)
N
kromozomlu
sporlar
Mayoz
böl.
2N
kromozomlu
sporofit evre
e. Partenogenez : Yumurta hücresinden döllenme olmadan
yeni bir canlının meydana gelmesine denir. Partenogenez olayı
çoğunlukla arılar, karıncalar, yaprak bitleri, su pireleri ile bazı
çekirge ve kelebek türleri gibi omurgasız hayvanlarda görülür.
yumurtalık
Yumurta
hücreleri
Sperm
kesesi
döllenme
2N ‘li dişiler
Döllenme yok
N kromozomlu
erkek breyler
f. Konjugasyon (Kavuşma) : Kalıtsal yapısı farklı iki
hücrenin, aralarında oluşturdukları bir sitoplazmik köprü
sayesinde kalıtsal madde alış-verişi yapmalarıdır. Bakterilerde,
Paramecium gibi bazı protistlerde ve bazı basit yapılı su
yosunlarında görülür
Bakterilerin antibiyotiklere karşı dirençli olmaları bu sayededir.
Ayrıca paramesyumun konjugasyonunda çekirdek bölünmesi
de vardır.
g. Hermafroditlik : Bazı türlerde, hem erkek hemde dişi
organı bulunduran bireyler, kendi kendilerini
dölleyerek tek başlarına üremeyi sağlayabilirler. Ancak,
hermafrodit türlerin çoğunda yabancı döllenme tercih
edilir.Çünkü yabancı döllenme genetik açılımı sağlar
Tenyalar, bezelye gibi bazı bitkiler hermafroditlikle üremenin en iyi
örnekleridir.
testisler
Yumurta kanalı
yumurtalık
BİTKİLERDE ÜREME ve GELİŞME
Tohumsuz Bitkilerde Üreme; Çiçeksiz bitkilerde döl almaşı
(metagenez) görülür.gelişme çimlenmeyle ve mitozla olur
Tohumsuz Bitkilerde Üreme
Açık tohumlular:Üremeleri kozalak içinde açıkta bulunan
tohumlarla gerçekleşir. Tozlaşma rüzgarla olur.
Kapalı tohumlular:Tohum taslakları ovaryum içerisinde
saklanır. Üreme yapıları çiçekte bulunur.
Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme
1.Polen oluşumu:Erkek organ
başcığındaki polen keseleri içinde
2n kromozomlu polen ana
hücrelerinden mayoz ile n
kromozomlu 4 tane
mikrospor çekirdeği oluşur.
Bunların mitoz geçirmesi ile n
kromozomlu iki çekirdek taşıyan
(generatif ve vejetatif çekirdek)
yapı oluşur. Bu yapıya
polen(çiçek tozu) denir. Polen
çimlenirken vejetatif çekirdekten
polen tüpü oluşur. Generatif
çekirdekten sperm
çekirdekleri oluşur. Her türün
poleni kendine özgü bir şekle
sahiptir.
POLEN OLUŞUMU ŞEMATİK
N
kromozonlu
GON lar
Microspor ana
hücresi(2N)
mayoz
bölünme
Generatif
Vegetatif
çekirdek(n)
çekirdek(n)
sitokinezsiz
mitoz
mitoz
POLEN
2.Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki
tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi
mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur.
Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka
arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO
KESESİ ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki
yumurta çekirdeği gelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve
döllenmeye hazır durumdadır. Ortadaki 2 çekirdekte
endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir.
Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur.
DİŞİ GAMET OLUŞUMU
Macrospor ana
hücresi
sitokinezsiz
mayoz
antipodlar
Kutup
hücreleri
ölür
Ardarda 3 mitoz
sitokinezsiz
GON
sinerjitler
yumurta
Tozlaşma:Erkek organların başçığındaki polenlerin su,
rüzgar, böcek gibi faktörlerle dişi organın tepeciğine
taşınmasıdır.
Sperm çekir.(n)+Yumurta(n) döllenme
 Zigot (2n) Embriyo
Sperm çekir.(n)+Polar çekirdekler(2n)Triploit çekirdek(3n)Endosperm
Tohum döllenmeden sonra oluşur. Tohum taslağının örtüleri
kalınlaşarak tohum kabuğunu yaparlar. Tohum
embriyo+endosperm+tohum kabuğundan oluşur.
Tohum taslağı sayısı kadar tohum oluşur.
Dişi organ ve çiçek tablası, besin depolayarak tohumun
çevresinde meyvayı oluştururlar
Tohumun yapısında şunlar bulunur:
-Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik
gövde=plumula)= 2n kromozomlu
-Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu
-Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu
-Kabuk (testa)= 2n kromozomlu
Embrionik
gövde
kotiledonlar
Embrionik kök
endosperm
MEYVA
GERÇEK MEYVA
Sadece yumurtalığın
üstü örtülüdür.örn
şeftali erik üzüm
YALANCI MEYVA
yumurtalık,taç ve çanak
yaprakların üstü
örtülüdür.örn çilek
armut elma
Çimlenme:Embriyonun topraktan su
alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk
yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme
evresidir. Tohumun olgunlaşmasından
çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ
denir. Uykudaki tohumlar canlıdır fakat
metabolizmaları minimum seviyededir.
Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve
enzimler gereklidir
Bitkilerde Gelişme
Çimlenmeden sonra ışık, CO2, H2O ve mineral
maddelerin yardımıyla bitkisel dokuların oluşmasıdır.
Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar.
Gelişme eşeyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla
gerçekleşir:
1.Hücre bölünmesi
2.Büyüme
3.Farklılaşma
Yüksek yapılı bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum
içindeyken endospermden besin depo ederler