a. çiçeğin yapısı ve kısımları

Bitkilerde Eşeyli Üreme Biyoloji Konu Anlatımı
A. ÇİÇEĞİN YAPISI VE KISIMLARI
Çiçek tohumlu bitkilerde üreme organıdır. Tohumlu bitkiler açık tohumlu ve kapalı tohumlu
bitkiler olmak üzere iki alt bölüme ayrılır.
Açık tohumlu bitkilerin çiçekleri kozalaklar halindedir. Erkek ve dişi kozalaklar aynı bitki
üzerinde fakat ayrı olarak bulunur. Tozlaşma, rüzgar yardımı ile olduğundan çok sayıda polen
oluşturulur. Döllenmeden sonra tohum taslağında gelişen tohum da kozalak pulları içinde
açıkta bulunur.
Kapalı tohumlu bitkilerin çiçeğinin yapısında, çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organ
bulunur. Bu yapıların hepsi bulunuyorsa tam çiçek denir. Bu kısımlardan bir veya birkaçı
eksik ise eksik çiçek denir. Bir eksik çiçek, sadece erkek organ bulunduruyorsa erkek çiçek,
dişi organ bulunduruyorsa dişi çiçek denir. Erkek ve dişi çiçekler aynı bitki de ise tek evcikli,
farklı bitkilerde ise iki evcikli bitki denir.
Çanak yaprak, çiçeğin dışında bulunur, yeşil renkte olur. Tomurcuk halinde çiçeğin
korunmasını sağlar.
Taç yapraklar genellikle parlak renklidir. Böcekleri çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.
Tam çiçeğin yapısı
Bir çiçekte erkek organların her biri sapçık ve başçık olmak üzere iki bölümden oluşur.
Başçık polenlerin oluştuğu kısımdır.
Çiçeğin en içteki bölümü ise dişi organdır. Bir çiçekte bir veya daha fazla dişi organ
bulunabilir. Dişi organ, yumurtalık (ovaryum), dişicik borusu ve tepecik kısımlarından oluşur.
Yumurtalık içinde tohuma dönüşecek tohum taslakları bulunur. Dişicik borusu polen tüpünün
geliştiği yerdir. Tepecik, polenlerin tutunduğu ve çimlendiği nemli, yapışkan kısımdır.
Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin Oluşumu
Polen (Çiçek tozu) oluşumu: Erkek organın başçığındaki polen keselerinde diploit (2n)
kromozomlu polen ana hücreleri mayoz bölünme geçirerek n kromozomlu mikrosporları
oluşturur. Her bir polen ana hücresinden 4 adet mikrospor meydana gelir. Her mikrospor
çekirdeğinin mitoz geçirmesiyle ikişer çekirdekli polenler oluşur. Çekirdeklerden biri
döllenmede görev alan üretken çekirdek (generatif), diğeri polen tüpünü oluşturan tüp
çekirdektir (vejetatif).
Polen hücrelerinin oluşumu
Her türün poleni şekil, renk, yapı bakımından farklıdır, türe özgü özellik gösterir.
Dişi üreme hücresinin oluşumu: Yumurtalıktaki tohum taslağında bulunan diploit (2n)
kromozomlu megaspor ana hücresi mayozla haploit (n) kromozomlu dört megaspor hücresi
oluşur. Bunlardan üçü erir, kalan megaspor üç kez mitoz geçirerek 8 adet çekirdek oluşturur.
Bu yapıya embriyo kesesi denir.
Dişi üreme hücresinin oluşumu
B. TOZLAŞMA
Olgunlaşan polenlerin su, rüzgar, böcek ve insan gibi etkenlerle taşınıp dişi organın tepeciğine
ulaşmasına tozlaşma denir.
Çiçeklerin çeşitli renkler ve değişik kokularda olması tozlaşmayı kolaylaştırır. Bitkilerde
tozlaşma, çapraz ve kendi kendine tozlaşma şeklinde gerçekleşir.
C. DÖLLENME
Bir polen, türüne ait dişi organın tepeciğine ulaşırsa burada çimlenmeye başlar. Polendeki tüp
çekirdeği polen tüpünün gelişmesini sağlarken, generatif çekirdek mitoz bölünme geçirerek
ikiye bölünür. Oluşan çekirdeklere “sperm çekirdekleri” denir.
Bu sırada gelişerek, tohum taslağına ulaşan polen tüpü patlar. Sperm çekirdekleri, tohum
taslağının mikropilinden embriyo kesesine girer. Bir sperm çekirdeği yumurta ile birleşip
zigotu oluştururken ikinci sperm çekirdeği iki polar çekirdekle birleşip 3n kromozomlu
endospermi (besi doku) oluşturur. Bu olaya çift döllenme denir. Endosperm tohumda embriyo
için besin kaynağıdır.
Ç. TOHUM OLUŞUMU
Çift döllenmeden sonra tohum taslağı, tohuma; yumurtalık çeperleri ise tohumu saran
meyveye dönüşür.
Bir tohum içten dışa doğru embriyo, besi doku ve kabuk olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Zigotun mitoz geçirmesiyle embriyo oluşur. Embriyonun yapısında, bitkinin kök sistemini
oluşturan embriyonik kök, sürgün sistemini oluşturan embriyonik gövde ve çimlenme
sırasında embriyoyu besleyen çenekler bulunur.
Tohum taslağının dış çeperi kabuğu oluşturur.
D. MEYVE OLUŞUMU
Tohum taslağı tohuma dönüşürken yumurtalık da meyve oluşacak biçimde gelişir.
Bir çiçeğe ait tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyveye basit meyve denir. Kayısı,
üzüm, kiraz basit meyvedir. Bir yada fazla çiçeğe ait yumurtalıkların gelişerek oluşturduğu
meyveye bileşik meyve denir. Çilek, böğürtlen, dut bileşik meyvedir.
E. TOHUM VE MEYVENİN ÖNEMİ
Meyveler tohumların daha uzak yerlere taşınmasını sağlar. Ayrıca meyveler tohumun
gelişmesi süresince onu fazla su kaybından, hastalıklardan, böceklerden ve diğer zararlı
etkilerden korumaktır.
Meyveler ve tohumlar taşınma şekillerine uygun yapı kazanmışlardır. Meyveler çengelli,
dikenli, tüylü, kanatlı, etli yapıda ya da yapışkan yüzeyli olabilir.
Meyvelerin tohumları rüzgarla, hayvanlarla, suyla ya da insan etkileriyle yayılabilir.
http://www.biyolojidersnotlari.com