SELÇUKLU MİMARİSİNDE SEMBOLİZM Selçuklu dünyasının

SELÇUKLU MİMARİSİNDE SEMBOLİZM
Selçuklu dünyasının sembollerle ifade edildiği geometrik, bitkisel ve figürlü bezemeler mimariden el
sanatlarına günlük yaşamın her alanına yansımış Selçuklu kültürü Anadolu’nun dışına taşmıştır.
Baniler ve sanatçıların ortak çalışmasıyla hayat bulan bu eserlerin mimarisi kadar bezemeleri de itinalı
bir çalışma ile programlıyorlardı.İnşa edilecek yapının işlevine göre geometrik, bitkisel ve figürlü
bezemelerde yazı (hat) kuşaklarının,süsleme programı içindeki yeri ve yoğunluğu bu çalışmalar ile
belirleniyordu. Selçuklu mimarisinde çoğunlukla kullanılan tuğla geometrik bezemeler, alçı (Stuko)
ise bitkisel bezemeler için en uygun malzeme olmuştur. Anadolu’da ise bölgesel farklılıklar nedeni
ile tuğlanın yerini taşın alması süsleme açısından herhangi bir değişiklik yaratmamış, hatta taşla
tuğlanın bir arada kullanılması Anadolu Selçuklu yapılarının bezeme sanatına inanılmaz bir karakter
vermiştir. Sırlı tuğla, çini mozaik, çini teknikleri ile yapılan bezemelerde mavi, firuze, lacivert,siyah gibi
renkler kullanılmış ve Orta Asya renk sembolizminde mavinin gökyüzü,siyahın toprağı çağrıştırması
dönemin en kıymetli özelliğidir
Sonsuzluk prensibinin hakim olduğu geometrik bezemelerde geçmeler ve yıldız kompozisyonları,
bitkisel bezemelerde ise rumi, tepelik, hatayi, yıldız ve helezonlardan oluşan tasarımlar görmektedir.
Süslemelerde geometrik motifler 13.yüzyılın ortalarına kadar ağırlıkta iken bu tarihten sonra bitkisel
kompozisyonlar geometri kadar önem kazanmıştır.bu belirgin değişiklik Anadolu’da tasavvuf
inancından dolayıdır. Mevlana Celaleddin Rumi’nin doğaya dönük kendisini tabiatın ögeleri ile
anlatmasının geometrik bezemeler ile mimariye yansıdığı bir gerçektir.
Doğayı mekanların içine taşıyan, günlük yaşamı anlatan( eğlence, av gibi) veya yüklenen sembolik
anlamlara göre bezeme programı içinde yer alan figürlü bezemeler bu devrin en önemli özelliğidir.
İnsan aslan, ayı, tavşan, dağ keçisi, tavus kuşu , at gibi hayvan tasvirleri ile doğada karşılığı olmayan
yaratıklardan oluşan figürlü süslemeler taş, alçı veya çiniye uygulanmıştır. Arma koruyuculuk,
bekçilik, ölüm, güç, bolluk, bereket, aydınlık, nazar, tılsım, iyi şans, evren, gezegen ve burç simgesi
gibi sembolik anlamların yüklendiği siren, grifon, ejder, çift başlı kartal gibi doğaüstü yaratıkların,Orta
Asya’dan gelen Şamanizm simgelerle İran sanatının etkilerinin sanatçıların yaratıcılığıyla biçimlenerek
figürlü bezemeler olarak sanata yansımıştır.
Dönem kaynakları edebi eserler, çiniler, taş ve alçı kabartmalar, seramik ve maden eserler Selçuklu
dünyasının insanlarını kılık kıyafet, takıları, günlük yaşamları meslekleri ile günümüze taşınmıştır.
Selçuklu insanının doğal ihtiyaçlarını karşılamak üzere kullandığı ısınmak için mangal, ateş yakmak
için çakmak, aydınlanmak için şamdanlar seramik ve maden kaldiller, halılar, kilimler, sedirler,
bakraçlar, ibrikler, o dönem insanının renkli dünyasını bu güne yansıtır.