Slayt 1 - ertan zengin

1
Canlılar ve Biyoloji
Canlı
Fonksiyonlarını yaşama mümkün olduğunca uyum
sağlayarak sürdüren basit yapılı moleküllerin veya karmaşık
organlar sistemlerinin bir araya gelmesiyle oluşan varlıklar
için kullanılan bir kavramdır.
1. Hayvan
2. Bakteri
3. Böcek
4. Bitki
2
Biyoloji neyi inceler?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Canlıların yapısını
Canlıların vücutlarında geçen olayları
Canlıların çeşitliliklerini
Canlıların kendilerine özgü yapıları
Canlıların ortak özelliklerini
?
??
???
3
Canlıların Ortak Özellikleri
1. Hücresel yapı
2. Beslenme
a)
b)
Kendi besinini yapabilen (Üretici (ototrof):Yeşil bitkiler)
Hazır besinlerle beslenenler (Tüketici (hetetrof):İnsanlar)
3. Solunum
a)
b)
4.
5.
6.
7.
8.
Oksijenli solunum
Oksijensiz solunum
Büyüme ve gelişme
Hareket (Özellikle bitkilerde tropizma)
Uyarılma
Boşaltım
Üreme
4
Hücre
Hücre
Canlıların canlılık özelliği gösteren en küçük
birimine hücre denir.
Hücre ilk defa Robert Hooke tarafından
keşfedilmiştir.
Hücreyi sadece
mikroskop kullanarak
görebiliriz.
Mikroskop
5
Deney: Soğan zarı hücresi
6
Hücre Çeşitleri
1. Prokaryot Hücre:
Hücre zarı ve zarlı
organeli bulunmayan
hücrelerdir.
7
Hücre Çeşitleri
2. Ökaryot Hücre:
Hücre zarı ve zarlı
organeli olan hücrelerdir.
üç kısımda incelenir.
A) Hücre zarı
B) Sitoplazma
(Organeller
buradadır.)
C) Çekirdek
Ökaryot hücre yapısı
8
A) Hücre zarı
9
Hücre Zarının Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• İncedir.
Saydamdır.
Canlıdır.
Esnektir.
• Seçici geçirgendir. (Canlılık ispatı)
• Yapısında
– Protein
– Yağ
– Az karbonhidrat bulunur.
• Madde geçişi için porlar vardır.
• Yapısındaki yağ molekülleri akışkan
olduğundan proteinlerin yeri sabit
değildir. Bu da akıcı zar modeli
olarak adlandırılır.
Görevleri:
• Hücreyi dış ortamdan ayırır.
• Hücreye şekil verir.
• Hücrelerin birbirini tanımasını
sağlar.
• Sitoplazmanın dağılmasını engeller.
• Hücre ile çevresindeki madde
alışverişi sağlanır.
• Protein, nişasta, glikojen gibi büyük
moleküller bu zardan geçemezler.
10
B) Sitoplazma
Özellikleri, yapısı ve görevi
• Hücre zarı ve çekirdek
zarı arasını doldurur.
• Yumurta akı kıvamında,
yarı akışkan saydam
maddedir.
• İçerisinde
organelleri
bulundurur.
 Sırada Organeller…
Sitoplazma ve içindeki organeller.
11
Ribozom
12
Ribozomun Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Bütün canlı hücrelerde bulunur.
• Virüslerde bulunmaz.
• Yapısında:
– Protein
– rRNA bulunur.
• Zarsızdır.
• Bulunduğu yerler:
– Sitoplazmada serbest olarak
– Kloroplast ve mitokondri içinde
– Endoplazmik retikulum zarında
– Çekirdek zarında bulunur.
Görevleri:
• Tek görevi hücrenin ihtiyacı olan
proteini sentezlemektir.
13
Endoplazmik Retikulum
14
Endoplazmik Retikulumun
Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Hücre zarı ve çekirdek zarı arasında
uzanan kanallar sistemidir.
• Su şebekesine benzer.
• İki çeşittir.
– Granüllü ER (Ribozomsuz)
– Granülsüz ER (Ribozomlu)
• Tek kat zarlıdır.
• Bulunduğu yerler:
– Sitoplazmada serbest olarak
Görevleri:
• Tek görevi hücre içinde madde
taşımaktır.
15
Golgi Cisimciği
16
Golginin Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Yapısı endoplazmik retikuluma
benzer çünkü yapısında ER
bulundurur.
• Kargo şirketlerine benzer
• Tek kat zarlıdır.
• Bulunduğu yerler:
– Salgı yapan hücrelerde sayısı
daha fazladır.
Görevleri:
• Salgı maddelerini yapar.
• Depolar.
• Paketler.
17
Lizozom
18
Lizozomun Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Golgi aygıtından ve endoplazmik
retikulumdan meydana gelir.
• İnsandaki mide gibidir.
• Tek kat zarlıdır.
• Gelişmiş
bitki
hücrelerinde
bulunmaz.
• Lizozomun zarı parçalanırsa,
sindirim enzimleri hücreye yayılır
ve hücre kendini sindirir. Bu olaya
otoliz denir.
– Kertenkelenin
kuyruğunun
kopması
Görevleri:
• Yapısında sindirim enzimlerini
bulundurduğundan görevi de
büyük molekülleri sindirmek,
parçalamaktır.
19
Sentrozom
20
Sentrozomun Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Zarsızdır.
• Gelişmiş bitki hücrelerinde
bulunmaz.
• Yosun ve mantar gibi ilkel
hücrelerde de bulunmaz
Görevleri:
• Hücre bölünmesi sırasında
kromozomların tutunduğu iğ
ipliklerini oluşturur.
21
Mitokondri
22
Mitokondrinin Özellikleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Çift kat zarlı organeldir.
• Kendine özgü DNA, RNA ve
ribozom taşır.
• Enerji ihtiyacı fazla olan
hücrelerde sayıca çoktur. Kas
ve karaciğer hücresi gibi…
• Fasulye tanesine benzer.
• Alyuvar
hücrelerinde
ve
bakterilerde bulunmaz.
Görevleri:
• Hücrenin enerji (ATP) üretim
merkezidir.
23
Plastidler
• Çift katlı zarlıdır.
• Yalnız bitki
hücrelerinde
bulunurlar.
• Renk ve
görevlerine göre
üçe ayrılırlar.
a) Lökoplast
b) Kloroplast
c) Kromoplast
24
•
•
•
Renksizdir.
Nişasta
(patates),
protein (fasulye) ve
yağ (ceviz) depo
eder.
Bitkide kök tohum,
toprak altı ışıksız
kısımlarda bulunur.
•
•
•
•
Klorofil bulundurduğu için
yeşil renklidir.
Yeşil bitkilerin yapraklarında
vs. bulunur.
Kendine özgü DNA, RNA ve
ribozom taşır.
Güneş ışığı yardımıyla su ve
karbondioksitten besin elde
eder. Bu olaya da fotosentez
denir.
•
•
•
Renksizdir.
Nişasta
(patates),
protein (fasulye) ve
yağ (ceviz) depo
eder.
Bitkide kök tohum,
toprak altı ışıksız
kısımlarda bulunur.
25
Koful
• Hücre zarından, çekirdek zarından,
golgiden
veya
endoplazmik
retikulumdan oluşabilir.
• Genç bitkilerde küçük, yaşlı
bitkilerde büyüktür.
• Hayvan hücresinde çok az bulunur.
• Görevlerine göre üçe ayrılır.
– Besin kofulu: Bitki hücrelerinde
besin depolar.
– Sindirim kofulu: Besin kofulunun
lizozomla birleşmiş halidir. Sindirim
yapar.
– Boşaltım kofulu (Kontraktif koful):
Sindirim atıklarını taşır.
26
Hücre Duvarı (Çeperi)
•
•
•
•
•
Bakteri, manta ve bitkilerde hücre zarının üstünde bulunur.
Ölüdür, esnek değildir.
Cansız olduğundan tam geçirgendir.
Enerjisiz madde alışverişini sağlayacak açıklıkları vardır.
Hücreye destek ve direnç sağlar.
27
Çekirdek
28
Çekirdeğin Bölümleri ve Görevleri
Özellikleri:
• Çift kat zarlı organeldir.
• Hücreyi, hücrenin bölünmesini ve
üremesini kontrol eder.
• Kalıtsal karakterleri aktarır.
• Ökaryot hücrelerde dört kısımlıdır.
1. Çekirdek Zarı
• Çift katlıdır.
• Üzerinde ribozomlar bulunur.
• Hücre zarından farkı
üzerindeki geniş boşluklardır.
2. Çekirdek Sıvısı
•
Çekirdeğin içini doldurur.
•
Yarı akışkandır.
3.
4.
Çekirdekçik
•
Çekirdek içinde bir veya birkaç
tanedir.
•
Protein sentezi olan hücrelerde
daha büyüktür.
Kromatin iplikler
•
DNA etrafındadır.
•
Bölünme sırasında kromozomları
oluştururlar.
29
Bitki ve Hayvan Hücresi
1. Hücre şekli yuvarlaktır.
Çünkü hücre duvarı yoktur.
2. Sentrozom bulunur.
3. Plastidleri yoktur.
1. Hücre şekli köşelidir.
Çünkü hücre duvarı vardır.
2. Sentrozom bulunmaz.
3. Plastidleri vardır.
30
İnsanlarda Üreme,
Büyüme ve Gelişme
• İnsanda eşeyli üreme görülür ve kalıtsal madde aktarımı
üreme hücreleriyle olur.
• Üreme hücreleri:
– Dişide
yumurtadır;
yumurtalıkta
üretilir,
bol
sitoplazmalı, büyük ve hareketsizdir.
– Erkekte spermdir; testislere üretilir, küçük az
sitoplazmalı ve hareketlidir. Üç bölümden oluşur:
1. Baş
2. Boyun
3. Kuyruk
31
Dişi Üreme sistemi
Yumurtalık:
Yumurtanın üretildiği
ortamdır.
Yumurta kanalı:
Bu kanalla yumurtalar döl
yatağına itilir.
Uterus (Döl yatağı (rahim)):
Embriyo buraya tutunur ve
gelişir.
Vajina:
Döl yatağına uzanır,
spermleri oraya taşır.
32
Erkek Üreme Sistemi
Testisler:
Spermlerin üretildiği
ortamdır.
Sperm kanalı:
Üretilen spermleri penise
taşır.
Salgı bezleri:
Spermlerin atılmasını
sağlayan salgıyı üretir.
33
Üremeyle ilgili bazı kavramlar
Döllenme: Yumurta ve spermin ana vücudunda birleşerek
zigotu oluşturmasıdır.
Zigot: Döllenmiş yumurtaya denir.
Embriyo: Zigot ilk 8 haftasında bu adı alır. Daha sonra
fetüs adını alır.
Plasenta: Yavru doğana kadar anne karnında plasentada
bulunur, burada madde geçişleriyle beslenir.
Tek yumurta ikizleri: Oluşan tek zigot ikiye ayrılıp gelişirse
bu durum olur. İkizler birbirine çok benzer.
Çift yumurta ikizleri: İki ayrı yumurtanın döllenmesi
sonucu oluşan iki ayrı zigottan meydana gelirler. İkizler
birbiri,ne pek benzemez.
34
İnsanın Gelişim Dönemleri
a) Bebeklik Dönemi
?
b) Çocukluk Dönemi
??
c) Ergenlik Dönemi
???
d) Yetişkinlik Dönemi
????
e) Yaşlılık Dönemi
?????
35
Hayvanlarda Üreme,
Büyüme ve Gelişme
• Hayvanlarda insanlar gibi eşeyli üreme yaparlar.
• Bazı farklılıklar vardır. Örneğin;
• Döllenme meydana geldiği yere göre ikiye ayrılır.
1. Dış döllenme
2. İç döllenme
• Gelişimde meydana geldiği yere göre ikiye ayrılır.
a) Dış gelişim
b) İç gelişim
36
Dış Döllenme
• Yumurta ile spermin birleşmesi, embriyonun
gelişimi vücut dışında gerçekleşir.
• Sadece suda yaşayan hayvanlarda görülür.
Örneğin, balık, semender, kurbağa
• Döllenme şansını artırabilmek için fazla sayıda
sperm ve yumurta üretilir.
• Yumurtalar küçük ve kabuksuzdur.
• Embriyo besin ihtiyacını yumurtada bulunan
besinden karşılar.
• Yavru bakımı gelişmemiştir.
37
İç Döllenme
• Yumurta ve sipermin birleşmesi, embriyonun
gelişmesi dişi bireyin vücudunda gerçekleşir.
• Karada yaşan hayvanların tamamında, bazı su
hayvanlarında (balina, yunus, köpekbalığı vs.)
görülür.
• Yavru bakımı görülebilir. Kedi, köpek gibi
• Üretilen yumurta sayısı az, sperm sayısı
fazladır.
38
Dış Gelişim (Yumurtlama)
• Döllenmiş yumurta anne tarafından
yumurtlanır ve embriyo gelişimini
dış ortamda gerçekleştirir. Örneğin;
balık, böcek, kurbağa…
Kuluçka: Dış ortamdaki yumurtanın
(döllenmiş yumurtanın) sıcaklığının
uygun düzeyde olabilmesi için dişi
bireyin
yumurtanın
üzerine
oturmasıdır.
• Yumurtanın dış kabuğunun sert
olma sebebi de yumurtayı dış
etkilerden korumaktır.
39
İç Gelişim (Doğurma)
• Yumurta ile spermin birleşimi ve
embriyonun
gelişimi
anne
vücudunda olur.
• Embriyonun gelişimi için gerekli
olan besin anne tarafından
karşılanır.
• Oluşan atıklar da anne tarafından
atılır. Örneğin; memeliler (kedi,
köpek, yunus, kanguru)
40
Başkalaşım (Metamorfoz)
Kurbağa başkalaşımı
Kelebek başkalaşımı
Döllenme gerçekleştikten sonra oluşan zigot anne yada babaya benzemez. Gelişim
tamamlanana kadar çok büyük değişime uğrar. İşte bu dönüşüm olayına başkalaşım
denir.
41
Çiçekli Bitkilerde Üreme,
Büyüme ve Gelişme
42
Çiçek
• Erkek organ (stamen) ve dişi organ
(pistil) birlikte bulunan çiçeklere
tam çiçek denir.
• Erkek yada dişi organlardan sadece
birine sahip olan çiçeklere eksik
çiçek denir.
• Tam bir çiçekte dıştan içe doğru:
–
–
–
–
Çanak yaprak
Taç yaprak
Erkek organ
Dişi organ bulunur.
43
Çiçek
• İç kısmı koruyan yeşil yaprağa
çanak yaprak denir.
• Renkli ve kokulu olan yaprağa
taç yaprak denir. Rengi ve
kokusu böcekleri çeker ve
tozlaşmayı sağlar.
• Erkek organ: Polenleri (çiçek
tozlarını) oluşturan organdır.
Başçık ve sapçıktan oluşur.
• Dişi
organ:
Tozlaşmada
polenleri tutar, yumurta üretir.
Tepecik, dişicik borusu ve
yumurtalıktan oluşur.
44
Çiçekle Üreme
ile ilgili bazı kavramlar
Polen oluşumu: Erkek organın başçık kısmındaki polen
keselerinden oluşur.
Yumurta oluşumu: Dişi organın yumurtalığındaki tohum
taslağında yumurta ana hücreleri bölünerek yumurtayı
oluşturur.
Tozlaşma: Erkek organda oluşan polenlerin rüzgar vb.
etkenlerle dişicik tepesine taşınmasıyla olur.
Döllenme: Polenler bölünerek spermi oluşturur. Oluşan
spermlerin yumurta ile birleşmesine döllenme denir.
Tohum: Döllenmiş yumurta gelişerek embriyoyu oluşturur. Bu
embriyo gelişirken besin depolar. Bu deponun etrafı da
koruyucu örtüyle kaplanarak tohumu oluşturur.
45
Meyve ile ilgili bazı kavramlar
• Tohum bulunan yumurtalığın gelişmesiyle meyve oluşur.
• Tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşmuşsa basit meyve,
birkaç yumurtalıkla oluşmuşsa bileşik meyve denir.
• Sadece yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyve gerçek
meyve , gelişime taç ve çanak yapraklarda katılıyorsa
yalancı meyve adını alır.
• Tohum gerekli olan su, sıcaklık ve oksijeni bulabilirse
gelişerek bitkiyi oluşturur. Bu olaya çimlenme denir.
NOT: Tohum henüz yeşil yaprağı olmadığından fotosentez
yapamaz. Yaprakları oluştuğunda fotosenteze başlar.
46
Organik Tarım
47
Organik Tarım
1. Organik tarım nedir?
2. Organik tarımın amacı nedir?
3. Organik tarımın avantajları nelerdir?
4. Organik tarımın dezavantajları var mıdır?
48
Organik Tarım
Tarımsal üretimde kullanılan kimyasalların (ilaç, gübre gibi) olumsuz etkilerinin
insan ve toplum sağlığı üzerindeki zararları artarak kendini hissettirmeye başlamıştır.
Tüm bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması amacıyla kimyasal gübre ve tarımsal
savaş ilaçlarının hiç ya da mümkün olduğu kadar az kullanılması, bunların yerini aynı
görevi yapan organik gübre ve biyolojik savaş yöntemlerinin alması temeline dayanan
Ekolojik Tarım Sistemi geliştirilmiştir. FAO ve Avrupa Birliği tarafından konvansiyonel
tarıma alternatif olarak da kabul edilen bu üretim şekli değişik ülkelerde farklı
isimlerle anılmaktadır. Almanca ve Kuzey Avrupa dillerinde “Ekolojik Tarım”,
Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca’da “Biyolojik Tarım”, İngilizce’de “Organik
Tarım”
Türkiye’de ise "Ekolojik veya Organik Tarım" eş anlamlı olarak
kullanılmaktadır.
Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal
dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini
içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral
gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe,
toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı
tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren,
üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini
amaçlayan alternatif bir üretim şeklidir.
49
Ünitenin Kavram Haritası
50