Dünyada ve Türkiye`de Gıda Kaynaklı Hastalıklar, Kontrol Etme ve

Dünyada ve Türkiye’de Gıda Kaynaklı
Hastalıklar, Kontrol Etme ve Önleme
Mekanizmaları
MEHMET YÜKSEL1*, SELAHATTİN SERT2, ARZU KAVAZ YÜKSEL3
1ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ HINIS MESLEK YÜKSEKOKULU GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ, ERZURUM
2ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ, ERZURUM
3ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ERZURUM MESLEK YÜKSEKOKULU GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ, ERZURUM
Foodborne Illnesses
Dünya Sağlık Örgütü’nün (World Health Organisation-WHO) bildirdiği verilere
göre gıda kaynaklı hastalıkların artış gösterdiği ve endüstrileşmiş ülkelerde her yıl
nüfusun %5-10’unun gıda kaynaklı hastalıklardan etkilendiği belirtilmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık Ofisi’nin tanımına göre, iki veya daha
fazla kişinin aynı gıdayı tüketimi sonucunda benzer etkiler gösteren rahatsızlıklara
gıda kaynaklı salgın denmektedir. Kurum, tek bir gıdanın doğrudan veya çapraz
olarak da hastalığın etkeni olabileceğini de belirtmiştir.
Gıda zehirlenmeleri patojenik mikroorganizmalar, toksinler
ya da kimyasal maddelerle kontamine olmuş besin ya da
u tüketilmesi ile meydana gelen ve sporadik ya da
epidemik olarak ortaya çıkabilen hastalıklardır.
nsanlık tarihindeki ilk büyük gıda zehirlenmesi olayı M.S. 943
yılında Fransa’da görülmüş ve Claviceps purpurea ile
enfekte olmuş çavdarın tüketilmesi sonucu 40.000 kişinin
öldüğü belirlenmiştir.
Çavdar mahmuzu, çavdar ve benzeri tahıllarda parazit
olarak yaşayan bir fungustur. 1800'lerin ortalarına kadar
çavdar'ın normal bir parçası olduğu düşünülmüştür.
Endüstrileşmiş ülkelerde yaşayan her 3 kişiden biri yılda en az bir kez
gıda
kaynaklı
hastalıklardan
etkilenmektedir.
Ülkemizde
yapılan
çalışmalarda, acil servise başvuran zehirlenme olguları arasında gıda
zehirlenmeleri, ilaç zehirlenmelerinden sonra ikinci sırada yer almaktadır
Olgular genellikle genç yaş grubundadır. Gıda zehirlenmelerinin değişik
mevsimlerde ön plana çıktığı ve en sık et, tavuk, süt ürünleri ile olduğu
bildirilmiştir.
Gıda kaynaklı rahatsızlıklar
Bu rahatsızlıkların tipi, şiddeti ve etkisi;
bölgesel,
toplumsal,
ekonomik sebeplere bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Gı
ıda kaynaklı
ı mikrobiyal hastalı
ıkları
ın etmenleri
Patojenler
Tanımlananlar
Norovirüs
Salmonella
Clostridium perfringens
Campylobacter
Hastaneye yatırma
Norovirüs
Salmonella
Clostridium perfringens
Campylobacter
Ölümle sonuçlananla
Salmonella
Toxoplasma gondi
Listeria monocytogenes
Gıda Kaynaklı tehlikeler
32 Tehlike
11 tanesi ishal (1 virus, 7 bacteria, 3
protozoa)
7 invaziv enfeksiyon (1 virus, 5
bacteria, 1 protozoan)
10 helmint
3 kimyasal
ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri ABD'nin Sağlık ve
İnsan Hizmetleri Dairesi'nin, kamu sağlığı ve kamu güvenliğinin
sağlanması konusunda çalışan bir birimidir.
76 million people get sick
325,000 are hospitalized
5,000 deaths
Nearly 48 million illnesses, resulting in ~128,000
hospitalizations, 3,000 deaths
7 pathogens cause 90% of illnesses, hospitalizations, and
deaths due to known pathogens
Salmonella, norovirus, Campylobacter, Toxoplasma, E. coli O157, Listeria, and
Clostridium perfringens
Five pathogens account for 88% of hospitalizations caused by
known pathogens
Salmonella, norovirus, Campylobacter, Toxoplasma, E. coli O157
Food is essential to life. EFSA’s scientific advice helps to
protect consumers, animals and the environment from
food-related risks.
The EU integrated approach to food safety aims to assure a high level
of food safety, animal health, animal welfare and plant health within
the European Union through coherent farm-to-table measures and
adequate monitoring, while ensuring the effective functioning of the
internal market.
AB‘de gıda-kaynaklı rahatsızlıklara neden olan en yaygın
mikroorganizmalar:
Campylobacter, Salmonella, Hepatit A Virüsleri ve
Nörovirüs’lerdir. Bu hastalıklar hafif belirtilerle atlatılabileceği gibi
ölümle de sonuçlanabilmektedir.
En çok vakaya sebep olan gıda kaynaklı zoonozlar
Campylobacter, Salmonella olmakla birlikte,
en çok ölüm vakası Listeriyozis‘te görülmektedir.
Kuzey Avrupa’da Salmonella ve Campylobacter en sık görülen patojenler olup,
Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz ülkelerinde Salmonella ve zoonozlar yaygındır.
Brucella, hidatitoz* endemik olarak görülürken, Akdeniz ve yakın doğu ülkelerinde Botulism
gibi gıda zehirlenmeleri de oldukça sık görülmektedir. Ülkemizde batıdan do- ğuya,
güneyden kuzeye gidildikçe besin zehirlenmesi oranlarında artış tespit edilmiştir.
*Echinococcosis (Hidatidoz) halen Türkiye’de ve dünyada ciddi sağlık sorunu
olan en önemli helmintik zoonozlarından biridir.
Sağlık Bakanlığı
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
Zoonotik ve Vektörel Hastalıklar Daire Başkanlığı
11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda
ve Yem Kanunu
5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun
4’üncü maddesinin 5’inci fıkrası gereği GTHB, Sağlık Bakanlığı ve konu ile
ilgili diğer kurum ve kuruluşlar, işbirliği içerisinde, insan ve hayvan sağlığını
korumak amacıyla, belirlenen zoonotik hastalık ve zoonotik etkenler ile
antimikrobiyal
direncin
izlenmesi
veya
gıda
kaynaklı
zoonozların
araştırılması için epidemiyolojik incelemeler yapılmasını, izleme planlarının
hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlar.
Ülkemizde Gıda Zehirlenmesi
Haberleri
Aydın merkezde oturan Dr. S. Özdemir'in ailesi ile ziyaretine gelen kız kardeşi, çocukları ve
doktorun kendi ailesi, gıda zehirlenmesi şüphesiyle tedavi altına alındı. Doktorun ablası
hayatını kaybederken, diğer 6 kişinin tedavisi devam ediyor. Gıda zehirlenmesinden
şüphelenilen su böreğininden yemeyen Dr. S. Özdemir ve eniştesinin herhangi bir
rahatsızlığı bulunmadığı öğrenildi.
Askerlerin çorba, pilav ve etli patates yemeği yediğini öğrendik. Ekipler tarafından
numuneler alındı, rahatsızlığın sebebi tahliller neticesinde ortaya çıkacak."
Maraş'ın Elbistan ilçesinde, 32 bin kişinin zehirlenme şikayetiyle hastanelere
başvurma nedeninin Ceyhan Nehri'nden içme suyu şebekesinin keson
kuyularına Norovirüs bulaşmasından kaynaklandığı bildirildi.
Yediklerinden dolayı ölenlerin sayısı,
açlıktan ölenlerin sayısından daha fazla
olduğu büyük bir gerçektir.