UYKU ve HEMŞİRELİK BAKIMI

UYKU
ve
HEMŞİRELİK
BAKIMI
Tanımlar
UYKU
 Düzenli tekrarlayan
kolayca geri dönebilen
uyanıklıkla karşılaştırıldığında dış
uyaranlara yanıt eşiğinin azaldığı
göreceli hareketsizlikle beliren
bir durumdur
UYKU Tanımlar
 Bireyin herhangi bir uyaranla
uyandırılabileceği bağıntılı bir
bilinçsizlik durumu
 Organizmanın uyaranlara karşı
cevabının azaldığı bir dönem
 Uyku, beynin dinlendiği, bu nedenle
UYKU
yavaşladığı ve hatta durduğu bir süreç
olarak yorumlanırken;
Yapılan gözlemler ve araştırmalar;
uyku sırasında beyinde işlevlerin
durmadığını sadece uyanıklık durumuna
göre dış uyaranların daha zayıf veya
farklı olarak işlendiği bir bilinç
durumu olduğunu ortaya koymuş
Uyku,
 Bireylerin yaşamını ve sağlığını
UYKU
etkileyen
 Fizyolojik, psikolojik ve sosyal
boyutları olan

İnsanın gerek fiziksel gerekse ruhsal
yönden sağlıklı olması için gerekli
Temel yaşam aktivitelerinden biridir
UYKU FİZYOLOJİSİ
UYKU
FİZYOLOJİSİ
Beyin sapındaki iki özelleşmiş bölge
uykunun kontrol edilmesinde önem
taşımaktadır;
Retiküler Aktive
Edici Sistem
Medulladaki bulber
senkronize edici bölge
Retiküler aktive
edici sistem;
görsel, işitsel, ağrı ve
dokunma uyarıları
biçiminde duyusal
bilgiyi alır
Bu uyarılar bireyin
uyanık kalmasını
sağlar
Birey uyumaya
başladığında gözler
kapanır, rahat pozisyon
alır
Retiküler aktive edici
sisteme olan uyarılar
azalır
Böylece bulber
senkronize edici bölge
bireyin uyumasını
sağlar
UYKU FİZYOLOJİSİ
Beden ve ruh sağlığı açısından
önemli
Uyku Sırasında Görülen Fizyolojik
UYKU
FİZYOLOJİSİ
Değişiklikler
 Böbreklerden fosfat atılır
 Adrenal hormonlar salgılanır
 Vitaminler kullanılır
 Deri onarımı gerçekleşir
 Büyüme hormonu salgılanır
 Vücut onarımı (yara kapanması)
sağlanır
UYKU
FİZYOLOJİSİ
Uykusuzluk Durumunda Görülen
Fizyolojik Değişiklikler
 Yorgunluk, bezginlik
 Konsantrasyonda güçlük
 Ağrıya karşı duyarlılıkta artış
 Sinirlilik
UYKU
FİZYOLOJİSİ
Uykusuzluk Durumunda Görülen
Fizyolojik Değişiklikler
İleri durumda;
 Halüsiyasyon, iştahsızlık, boşaltımda
zorluk
Deri sarkması, renginde
koyulaşma(göz altları)
SİRKADİYEN SAAT VE RİTİM
Belirli aralıklarla yinelenen biyolojik olaylara
Biyolojik Ritim;
Aradan geçen zamana Ritim Periodu denir
Günlük(sirkadiyen) en sık görülen ritim’dir
Karanlıkta ya da aydınlıkta da devam
etmesi ritmin endojen (içten gelen)
kaynaklı olduğunu
ve bir iç saatin varlığını gösterir
SİRKADİYEN
SAAT VE
RİTİM
Sirkadiyen ritmi;
 gün ışığı
 melatonin
 seratonin hormonu belirler
UYKU EVRELERİ
UYKU
EVRELERİ
Klasik tanımlama ile uyku
1. REM -Hızlı Göz Hareketleri-
(Rapid Eye Movement)
a) Yüzeyel Uyku
b) Derin uyku
2. Non-REM (NREM)
olmak üzere iki ana dönemden oluşur
UYKU
EVRELERİ
Uykunun uyanıklık ile beraber
periodik geçişlerin olduğu beş
dönemi vardır
 Genellikle kısa bir uyanıklık
döneminden sonra 1.,2.,3.,4. döneme
girilir
UYKU
EVRELERİ
 İlk REM dönemi uyku başladıktan
90-120 dk sonra ortaya çıkar
Daha sonra yaklaşık 90 dk aralarla
bir gecede 3-5 REM döneminden
geçilir
UYKU EVRELERİ
UYKU
1) NREM
2) REM
Yüzeyel uyku Yüzeyel uyku
(1.evre)
(2.evre)
Derin uyku
(3.evre)
Derin uyku
(4.evre)
Non-REM
UYKU
EVRELERİ
a) Yüzeyel
Uyku
(1. ve kısmen 2. evre)
b) Derin
uyku
(3. ve 4. evre)
Non-REM/ 1. Evre:
UYKU
EVRELERİ
 Uykunun hafif olduğu uyku-uyanıklık
arasında geçiş evresidir
 Uyarılarla (gürültü, dokunma, diğer uyarılar)
hemen uyanır
 Fizyolojik aktiviteler azalır (kalp atımı,
solunum, ısı vb.) metabolizma yavaşlar
 Olağan uykuda bu evrenin süresi:
½dk ile 7dk
UYKU
Non-REM/ 2. Evre:
EVRELERİ
 Uyku 1. evreye göre daha derindir,
uyandırılma güçtür
 Bu dönemde beyin uyarıların önemine göre
hareket eder (ör; gök gürültüsü/bebek sesi)
 Fizyolojik aktivitelerde azalma devam eder
(kalp atımı, solunum, ısı vb.), kas tonüsü azalır
 Bu evrenin süresi:
10dk ile 20dk
Non-REM/ 3. Evre:
UYKU
EVRELERİ
 Uyku 2. evreden daha derindir, uyandırılmak
için güçlü uyarı gerekir
 Solunum düzenli, kalp atımı ve vücut sıcaklığı
düşüktür, vital bulgular yavaş/düzenlidir
 Kaslar tamamen gevşektir
 Bu evrenin süresi:
15dk ile 30dk
Non-REM/ 4. Evre:
UYKU
EVRELERİ
 Uyku siklusunun en derin olduğu, vücudun
tamamen dinlendiği, fizyolojik olayların
geliştiği evre
 Vital bulgular anlamlı şekilde düşük, kaslar
gevşemiş, metabolizma yavaştır
 Horlama, uykuda anlamsız konuşma,
uyurgezerlik, enürezis görülebilir
Non-REM/ 4. Evre:
UYKU
EVRELERİ
 Somototropin ve büyüme hormonu
salgılanır
 Uyandırılma eşiği düşüktür
 Bu evrenin süresi: 15dk ile 30dk
REM Evresi
UYKU
EVRELERİ
 Uyku başlangıçından 90 dk sonra başlar
 Başta boyun kasları olmak üzere (solunum ve
göz kasları hariç) iskelet kaslarında tonus
kaybı olur
Bilişsel ve fizyolojik aktivitelerde artış olur
REM Evresi
UYKU
EVRELERİ
Rüyaların (canlı ve renkli) büyük çoğunluğu
(%80) bu evrede görülür
Erkeklerde ereksiyon, kadınlarda uterusta
ritmik kasılma olur
Taşikardi-bradikardi dönemleri görülür,
solunum sayısı ve derinliği değişir, gastrik
sekresyon artar
UYKU GEREKSİNİMİ

Yaş gruplarına ve yaşam dönemlerine göre
uyku niteliği ve süreci değişir

Fiziksel hastalık, gebelik, zihinsel stres,
artmış mental gerginlik uyku
gereksinimini artar

Zorlu öğrenme durumları ve stres
dönemlerinde REM dönemi artar
Yaş dönemlerine göre uyku gereksinimi
değişir
Yeni doğanlar
 Süt çocuğu(infant)
 Oyun çocukluğu
 Okul çağı çocukluğu
 Adölesanlar
Genç yetişkinler
Orta yaş yetişkinler
 Yaşlılar
UYKU BOZUKLUKLUKLARI

Uyku sorunu hastalıklarda bulgu
olarak görülür

Çoçuk, erişkin ve yaşlılarda uyku
sorunu yaygındır
İnsomnia
Hipersomnia
UYKU
BOZUKLUKLUKLARI
Parasomnia
Uyku/uyanıklık
düzeni
bozuklukları
İnsomnia
Tanım;
Uykuya dalma, sürdürme ve
sonlandırmada güçlük
çekilmesi ve bireylerin yeterli
bir süre ve zaman diliminde
uyuyamadığı için
dinlenememesi ve güne hazır
olmaması
İnsomnia’da Fizyolojik
Belirtiler
• Göz kapağında düşüklük (pitozis)
• Bulanık görme
• Motor aktivitede azalma
• Reflekslerde azalma
• Uyaranlara yanıt vermede yavaşlama
• Yargılama ve karar verme becerisinde azalma
•Görsel/işitsel uyaranları algılamada azalma
• Kardiak aritmi
İnsomnia’da Psikolojik
Belirtiler
• Konfüzyon (bilinç bulanıklığı) ve dezoryantasyon
• Ağrı duyarlılığında artış
• İrritabilite
• Çevreye karşı ilgisizlik
• Apati (çevreye karşı patolojik kayıtsızlık), ajitasyon
• Hiperaktivite
• Motivasyonda azalma
İnsomnia
A. Primer İnsomnia
- Psikofizyolojik
- Subjektif
B. Sekonder
İnsomnia
- Psikiyatrik boz.
İlişkili
- Tıbbi boz. ilişkili
A. Primer İnsomnia
Psikofizyolojik İnsomia:
•
uykuya başlamada ve devam ettirmede
güçlük
•
•
günlük işlevselliklerde azalma
gerginlik ve endişe durumu
* Tekdüze uğraşlar esnasında uyuyabilirler, ancak
istedikleri zaman uykuya dalamaz
* Yapmamış olduğu işler nedeni ile evde uyuyamaz,
ev dışında aynı durumda rahatlıkla uyuyabilirler
A. Primer İnsomnia
- Subjektif İnsomnia:
Uyku bozukluğuna ilişkin nesnel bulgular
olmamasına karşın uykusuzluk
yakınmaları vardır
Normal sınırlarda ve kalitede uyumalarına
rağmen kşi 1-2 saat uyuyabildiğini ifade
der
B. Sekonder İnsomnia
- Psikiyatrik bozukluklarla ilişkili insomnia
Psikiyatrik bozukluklar ile insomnia arasında
iki yönlü bir ilişki vardır
Anksiyete bozuklukları uykusuzluğu,
uykusuzluk anksiyete bozukluğunu etkiler
B. Sekonder İnsomnia
- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia
• Akut-kronik hastalıklar
• Hastalıkların semptomları
• Kullanılan ilaçlar
uyku sorununa neden olabilir
B. Sekonder İnsomnia
- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia
NEDENLERİ
•
•
•
•
•
Ağrı
Travma
Kas-iskelet sist. hast., kalp-akciğer- böbrek,
endokrin sist.- gastrointestinal sistem hast.
Hipertansiyon, alzehimer, parkinson hast.
İlaçlar; antidepresanlar, antihipertansifler,
steroidler, bronkodiltörler
- İnsomnia genellikle birkaç geceden fazla
sürmeyebilir
- Bir nedenle başlayan uykusuzluk sonraları
başka nedenlerle devam ediyor olabilir
- İlaç yerine insomnia’ya etki eden durumun
(ör; stres, ilaç kull.) belirlenmesi ve gerekli
önlemlerin alınması doğru yaklaşımdır
- Bireyler, uykusuzlukla başetmeye
çalışırken yanlış uygulamalarla
uykusuzluğun devamına neden olabilirler
- Kronik uykusuzlukta uykusuzluğu devam
ettirici faktörler önemlidir
Uykusuzluğu Devam Ettiren
Faktörler
1) Yatakta uyumak için fazla zaman harcama
2) Yatış ve kalkış saatini değiştirme
3) Uykusuzluk konusunda endişe duyma
4) Gündüz uyuklamaları
5) Gün içi performansının düşeceği endişesi
6) Hipnotik ilaçlara karşı tolerans ve bağımlılığın gelişmesi
7) Uyumak için yapılan olumsuz koşullanmalar
8) Kafein ve alkol alımı
HİPERSOMNİA
Günlük yaşamın
sürdürülmesini etkileyen,
gece yeterince uyunmasına
karşın, gündüzleri uyuma
gereksinimi ile kendini
belli eden bir sorundur
Hipersomnia Bulguları

Uzamış uyku epizotları

Tekrarlayan uyku atakları

Gündüz aşırı uykulu olma

Her yerde uykuya dalma eğiliminde
olma

Kolaylıkla uykuya dalma
Narkoplesi
Uyku-uyanıklık durumunu düzenleyen
mekanizmanın disfonksiyonuyla ortaya
çıkan bozukluk
Gündüzleri kontrol edilemeyen
yineleyici uyku atakları vardır
Narkoplesi
Uyku atakları 1.5-2 saatlik aralarla, önüne
geçilmez bir şekilde ortaya çıkar, birey 510dk uyduktan sonra kendini tamamen
uyumuş hisseder
SOLUNUMLA İLİŞKİLİ UYKU
BOZUKLUKLARI
Uyku sırasında solunumla ilişkili
bozukluklar ağırdır
Uyku Apnesi Sendromu
10 sn yada fazla süren, solunumun
durması ile karakterize bir bozukluk
Tanı için; 5 apne/1 saat; koşul
PERİODİK EKSTİREMİTE
HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI
Uyku sırasında ortaya çıkan periodik,
yineliyici ekstiremite (özellikle alt
ekstiremiteler) hareketleridir
Uykuda kısa süreli uyanıklıklara neden
olur
PERİODİK EKSTİREMİTE
HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI
Huzursuz Bacak Sendromu
Uyku sırasında, genellikle ayaklarda
belirgin olmak üzere uyuşma,
karıncalanma vb. hislerin olduğu, bazen
ağrı ve sıçramalarla karakterize bir tablo
SİRKADİYEN RİTİM
BOZUKLUĞU
Sirkadiyen ritm, aydınlık ve karanlığa göre
ayarlanan endojen bir düzenlemedir
Sirkadiyen ritim bozukluğu;
istenilen ile yaşanan uyku periodlarındaki
düzensizlikler oluşan durumlardır
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
Üç tipi vardır:
1.Gecikmeli uyku evresi tipi
2.Jet Lag tipi
3.Değişen mesai saatleri tipi
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
1. Gecikmeli uyku evresi tipi
Uyku ve uyanma saatlerinin istenilen
zamandan daha geç saatlere kayması,
uyku başladıktan sonra sürdürmede
güçlüğün olması ve çaba ile alışıldık uyku
fazına dönmede yetersizlik ile karakterize
durum
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
2. Jet Lag tipi
Batı ya da doğuya uçarken yaşanan saat
uyumsuzluğu sonucu ortaya çıkan bir
durumdur
Batıya doğru uçarken biyolojik saatin ayarı daha
kısa sürer (batı için ayar 4 gün, doğu için 9 gündür);
kuzey-güney uçuşlarında değişmez (aynı
meridyendedir)
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
3. Değişen mesai saatleri tipi
Gece mesaisi ya da mesai saatlerinin
sık değişmesi ile birlikte asıl uyku
dönemi sırasında uykusuz, aslı uyanıklık
sırasında uykulu olmadır
PARASOMNIALAR
Uykuda, uyku dönemi ile eş
zamanlı davranış ve fizyolojik
alanlarda
değişmeler/bozulmalar olması
1. Kabus bozukluğu
2. Uyku terörü
3. Uyurgezerlik (somnambulizm)
PARASOMNIALAR
1. Kabus bozukluğu
3-5 yaşlarında sıktır, dış uyaran olmaksızın
uyanmaya yol açan, korkutucu rüyalarla
karakterize durum
Birey korkuyla uyanır, rüya rüyayı hatırlar,
sonra yine uykuya dalar
PARASOMNIALAR
2. Uyku terörü
Uykunun ilk saatlerinde, yavaş dalga
uykusu sırasında ortaya çıkan, çığlık atma
ve ağlamanın eşlik ettiği, yoğun korku ile
birlikte otonomik ve davranışsal
değişikliklerle belirli bir bozukluk
PARASOMNIALAR
3. Uyurgezerlik
Yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan,
ani motor aktivite ile kendini gösteren bir
bozukluktur.
Uykunun ilk saatlerinde oluşur, yaklaşık 10
dk. süren, bu sırada kişinin
uyandırılmasının güç olduğu ve amnezinin
eşlik ettiği bir tablo
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
1. Uyku hijyeni
2. Uykuyu bozan nedenlerin giderilmesi
3. Uyku bozukluklarının fiziksel tedavisi
4. Psikoterapi
5. Farmakolojik tedavi
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
1. Uyku hijyeni
Bireylerin belirgin ruhsal ya da organik bir
bozukluğunun olmadığı durumlarda
uyulması gereken durumlar
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
-
Sabahları uyanınca hemen yataktan çıkılması
gerektiği söylenir
-
Egzersizleri (sabah ya da öğleden sonra
yapılmalı) akşam yatma zamanından 2 saat
önce yapmaktan kaçınmalı
-
Uyku-uyanıklık siklusu bozulmamalı (hafta
sonu-tatillerde uykusuz kalınmamalı)
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
-
Yatak odası; uyuma dışında aktiviteler için
kullanılmamalı (TV izleme, atıştırma vb)
-
Uyumak için gevşeme tekniklerinin
kullanılması, kaygı verici düşüncelerden uzak
durma
-
Kafein ve alkol alınımının sınırlandırılması
Çevrede uykuyu engelleyici durumların
belirlenmesi (ısı-ışık-ses vb)
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
-
Uyumaya yardımcı malzemelerin (kulak tıkacı,
göz bandı) kullanılmalı
-
Uyumadan önce (3 saat önce) ağır yemek
yemekden kaçınma
-
Uyumak için kendini zorlamama
Gündüz uyumamak
GİRİŞİMLER ve DEĞERLENDİRME
-
Uyku hijyeni alışkanlıklarına uygun girişimler
uygulanmalıdır
-
Uygulamanın arkasından hemşire değerlendirme
yaparak amacına ulaşıp ulaşmadığını kontrol
etmelidir
Ör; odanın ışığını kapattıktan sonra bireyin uyuyup
uyumadığı kontrol edilmeli, bireyinde bir önceki
günle ilgili uyku durumunu değerlendirilmesi istenir
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
2. Uykuyu bozan nedenlerin giderilmesi
-
Uykuyu bozan primer hastalıklar
tedavi edilmeli, uykuyu bozan çevresel
faktörlerin etkisi ortadan kaldırılmalı
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
3. Uyku bozukluklarının fiziksel tedavisi
Masaj, gevşeme teknikleri gibi
tamamlayıcı terapiler, hidro ve
termoterapi; ör; sıcak ayak banyoları
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
4. Farmakolojik tedavi
Uyumayı sağlayan ilaçların
kullanılmasıdır
Düşük dozlarda ve kısa süreli kullanılmalı
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Hemşire kuramcılara göre de uyku; temel
insan gereksinimidir ve hemşirelik
tanıları arasında yer alır
NANDA (North American Nursing
Diagnosis Association) tanısı:
“Uyku Örüntüsünde Bozukluk”
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Yeterli bir uyku iyileşme sürecini
hızlandırır, bu nedenle hastaların daha
fazla uyku ve dinlenmeye ihtiyacı vardır
Hemşire, bütüncül bir yaklaşım
sergileyerek onları etkileyen ya da
etkileyebilecek tüm problemleri önceden
tanımalı ve uygun girişimlerde
bulunmalıdır
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Hemşire, öncelikle bireyin uyku
durumuna ilişkin veri toplamalıdır
- Bireyin uyku düzeni ve alışkanlıkları
- Şu anki uyku düzeni
- Uykuyu etkileyen etmenler nelerdir ?
- Uykusunun rahat-yeterli-dinlendirici
olup olmadığı
HEMŞİRELİK SÜRECİ
- Uyku sorunu olduğunu düşünüyor
mu ?
Uyku sorunu ifade ediyorsa daha ayrıntılı
veri toplanmalıdır
TANILAMA: Elde edilen veriler gözden
geçirilerek hemşirelik tanısı konulur
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Uyku sorununa yol açan etmenlere uygun
olarak girişimlerde bulunulur
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Bu girişimler:




Terapötik ilişkinin kurulması
Fiziksel rahatsızlıkların kontrolü
Dinlendirici ortam sağlanmas
Uyku bütünlüğünün sağlanması
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Bu girişimler:





yatma zamanı alışkanlıklarına izin
verilmesi
rahatlığın sağlanması
farmakolojik tedavi girişimleri
aile desteğ
eğitim
HEMŞİRELİK SÜRECİ
DEĞERLENDİRME
Uygulanan tedaviler subjektif verilerle ve
hastanın yorumlarıyla değerlendirilmelidir
Eğer beklenen sonuçlar elde edilmemişse
veriler yeniden gözden geçirilerek girişimler
planlanmalıdır