BASINÇ ÜLSERLERİ: ÖNLEME VE TEDAVİ

Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERLERİ:
ÖNLEME VE TEDAVİ
Sunumu Hazırlayan
Ar.Gör. Sayın Hatice KORKUT’a teşekkür ederiz.
Gazi Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
[email protected]
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDİR?
• Basıncın yol açtığı doku bütünlüğündeki
bozulmayı tanımlamak için yıllarca pek çok
kavram kullanılmıştır.
• Yatak yarası (bedsore),
• Dekibüt ülseri (decubitus ulcer),
• Dekübit (decubiti),
• Basınç yarası (pressure sore) ve
• Basınç ülserleri (pressure ulcers) kullanılan
kavramlardan bazılarıdır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDİR?
• Basınç ülseri:Basınç, friksiyon, yırtılma ve
diğer faktörlerin etkisiyle deri ve deri
altındaki dokularda meydana gelen lokalize
doku zedelenmesidir (Avrupa Basınç
Ülserleri Tavsiye Paneli –EPUAP- 1998).
• Deri ve kas üzerine sürekli basınç
uygulanmasına bağlı olarak gelişen
yaralanmadır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDİR?
• Basınç ülserleri, uzun süreli basıncın
etkisinde kalmaya bağlı olarak, vücudun
herhangi bir bölgesinde iskemi ve nekroz
sonucu oluşan yaralardır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDEN
ÖNEMLİDİR?
• Basınç ülserleri tüm dünyada sağlık bakım
kurumlarında önemli bir problem olarak
belirtilmektedir.
• Çünkü basınç ülserleri, hastanın yaşam
kalitesini etkilemekte ve sağlık bakım
maliyetini arttırmaktadır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDEN
ÖNEMLİDİR?
• Basınç ülseri hastanın fiziksel sağlığını
etkileyerek yaşamını tehdit etmekte,
• bağımsızlığını kaybetmesine ve
• sosyal izolasyon gibi psikolojik problemler
yaşamasına neden olmaktadır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
BASINÇ ÜLSERİ NEDEN
ÖNEMLİDİR?
• Ayrıca hasta ağrı çekmekte,
• yara bakımı, debritman, greft gibi işlemler
nedeniyle hastanede uzun süre yatmakta ve
• bu durumda hasta ve hastane için ekstra
maliyet oluşturmaktadır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
DÜNYA’DA BASINÇ ÜLSERİ
• Ulusal Basınç Ülseri Tavsiye Paneli’nin
(NPUAP-2001) 1990-2000 yılları arasında
yapılmış olan 300 çalışmanın sonuçlarına
dayanarak hazırladığı rapora göre, ABD’de
basınç ülserlerinin insidansı
• akut bakım alanlarında % 0.4-38,
• uzun süreli bakım alanlarında %2.2-23.9
• ve evde bakımda %0- 17’dir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
ÜLKEMİZDE BASINÇ ÜLSERİ
• Ülkemizdeki durumu yansıtan kapsamlı bir
araştırma sonucuna ulaşılmamakla birlikte
gerek gelişmiş ülkelerdeki rakamlar gerekse
her yıl trafik kazaları nedeniyle sakat kalan
kişi sayısı dikkate alındığında bizim için de
önemli bir sorun olduğunu söyleyebiliriz.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Basınç ülserlerinin gelişmesinde rol oynayan
en önemli faktör
Basınç’tır.
• Basıncın yoğunluğu,
• süresi ve
• dokunun toleransı
basınç ülserlerinin gelişmesinde önemlidir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
• Sağlıklı kişilerde basınç ülseri
oluşmamasının nedeni basıncın süresi ile
ilişkilidir.
• Çünkü hareket etme ve duyusal algılama
problemi olmayan sağlıklı kişiler basınç
nedeniyle oluşan doku hipoksisinin yol açtığı
rahatsızlığı hisseder ve pozisyon değiştirerek
basıncı başka noktalara kaydırırlar.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
• Sürtünme ve yırtılma (friksüyon ve shear):
• Dokunun bir yüzey üzerinde (yatak veya tekerlekli
sandalye) hareket etmesi sonucu ortaya çıkan sürtünme
tek başına sadece epidermis ve dermisin üst tabakasında
zedelenmeye yol açar.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Ancak sürtünme yerçekiminin etkisi ile
birleştiğinde bir makaslama etkisi yaratarak
derin dokularda yırtılmalara neden olur, doku
perfüzyonu bozulur ve doku hasarı gelişir. Deri
serbest olarak hareket etmediği için yırtılmanın
asıl etkisi kemik çıkıntılarının üzerindeki derin
dokularda görülmektedir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç noktaları
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç noktaları
(Sırt üstü pozisyonda)
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç noktaları
(Yan yatış Pozisyonunda)
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç noktaları
(Yüzükoyun pozisyonda)
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç noktaları
(Oturma pozisyonunda)
Kürek kemiği
Diz
Ayağın plantar
kısmı
Sakrum & koksiks
Iskial çıkıntı 24%
Topuk
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Yaş
• Yaşın ilerlemesi ile, deri perfüzyonu ve deri turgorunda
bozulma,
• Kollajen rejenerasyonu,
• Serum albumin düzeyi ve immün cevapta azalma,
• Yağ dokusunun azalmasına bağlı zayıflık,
• Doku elastikiyeti kaybı,
• Epidermis ve dermis arasındaki bağlantının zayıflaması,
• Mental durumun bozulması yaşlılarda basınç
ülserlerinin gelişmesinde rol oynayan faktörlerdir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Nem
• Nem epidermisin dışsal güçlere karşı direncini
etkilemektedir.
• Uzun süre neme maruz kalan epidermis
tabakasında önce yumuşama daha sonra ise
doku bütünlüğünde bozulma gelişir.
• İdrar ve dışkısını tutamayan ya da aşırı
terleyen kişilerde basınç ülserleri gelişme riski
yüksektir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Beslenme
• Beslenme yetersizliğinin basınç ülserlerinin
gelişmesine ve
• Doku iyileşmesinde gecikmeye neden
olmaktadır.
• Protein-kalori malnütrüsyonu ile basınç
ülserleri gelişmesi arasında güçlü bir ilişki
vardır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ: Hastalıklar
• Hareket kısıtlılığına yol açan, dokulara
kan ve oksijen taşınmasını etkileyen
hastalıklar basınç ülserlerinin
gelişmesinde rol oynamaktadır.
• Örneğin yatağa ya da tekerlekli
sandalyeye bağımlı olan felçli hastalarda,
kalça kırığı gelişen hastalarda basınç
ülserleri gelişme riski yüksektir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Psikolojik faktörler
• Stres durumunda kortizon salınımı artar,
• Kortizon kollajen sentezini azaltır,
• Kollajen sentezinin azalması ile basınç
ülserleri gelişimi arasında bir ilişki
bulunmaktadır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
RİSK FAKTÖRLERİ:
Diğer faktörler
•
•
•
•
•
•
•
Sigara içme,
Kan glikoz düzeyinin yükselmesi,
Hastalığın ciddiyeti,
Kuru cilt,
Vücut ısısının yükselmesi,
Kan vizkositesinin artması,
Kan basıncının azalması basınç ülserlerinin
gelişmesinde rol oynayan diğer faktörlerdir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Risk Değerlendirmesi:
• Basınç ülserlerinin prevelans ve insidansını
azaltmada en önemli girişim risk
faktörlerini belirlemektir.
• Bunun için en objektif, güvenilir ve maliyet
etkili olan yöntem risk değerlendirme
araçlarının kullanılmasıdır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Risk Değerlendirmesi:
• Basınç ülserleri ile ilgili ulusal çalışmaları
yürüten iki büyük örgüt olan EPUAP (1998)
ve NPUAP (2001) de risk değerlendirme
araçlarının kullanılmasını önermektedir.
• Literatürde basınç ülserleri riskini
değerlendirmeye yönelik ‘risk değerlendirme
ölçeği’ olarak adlandırılan çok sayıda
değerlendirme aracı vardır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Risk Değerlendirmesi:
• Bu ölçeklerin en çok bilinenleri;
• Norton Ölçeği, Gosnell Ölçeği, Braden Ölçeği, Knoll
Ölçeği ve Waterlow Ölçeğidir.
• Norton Ölçeği ile Braden Ölçeği yoğun şekilde test
edilmiştir.
• Braden Ölçeği ABD’de en yaygın kullanılan ölçek olup
geniş yaş aralığındaki hasta grupları için kullanılabilecek
en güvenilir ve geçerli ölçektir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Risk Değerlendirmesi:
Braden Ölçeği
Braden Ölçeği’nin altı alt kategorisi vardır:
• Duyusal algılama, nem, aktivite, mobilite, beslenme,
sürtünme ve yırtılma.
• Sürtünme ve yırtılma hariç (1-3 puan) her bir
değişken 1-4 arasında puanlanmaktadır. Braden
Ölçeği’nde toplam puan 6-23 arasında değişmektedir.
• Toplam puanın düşük olması basınç ülseri gelişme
riskinin yüksek olduğunu göstermektedir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Basınç Ülserinin Önlemesi İçin:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Cilt bakımı (nem,inkontinens),
Sürtünme ve ezilme,
Basıncın azaltılması,
Beslenme,
Ağrı kontrolü,
Riskin ve yaranın değerlendirmesi,
Etkin bir tedavi planı,
Hasta ve yakınlarının eğitimi,
Multidisipliner bir yaklaşımın benimsenmesi,
Ve kayıt tutma önemlidir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Braden Ölçeği’nden elde edilen risk puanına
göre hemşirelik girişimleri planlanmalıdır.
Kişi risk sınırında ise (15-18 puan) :
• Sık pozisyon değiştirme,
• Kişinin mümkün olduğunca hareketli olasını
sağlayacak düzenlemeler yapma,
• Topukları koruma,
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
•
•
•
•
Kişi risk sınırında ise (15-18 puan) :
Hasta yatağa ya da tekerlekli sandalyeye
bağımlı ise basıncı azaltıcı (pressure reducing)
yatak ve minderler kullanma,
Nem, friksiyon ve yırtılmayı kontrol etme,
Beslenmeyi düzenleme.
Hastada bu ölçek ile değerlendirilmeyen risk
faktörleri varsa bunları kontrol altında tutmaya
yönelik önlemleri alma.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Pozisyon değiştirme
• Hasta yatağa bağımlı ise en az iki saatte bir,
tekerlekli sandalyeye bağımlı ise saat başı
pozisyon değiştirilmelidir.
• Hastaya yan yatış pozisyonu verilirken dik değil
30° yan yatış pozisyonu verilmelidir. Dik yan
yatış pozisyonunda torokanterler üzerine basınç
bineceğinden basınç ülseri gelişme riski
yüksektir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Pozisyon değiştirme
• Dizlerin ve ayak bileklerinin birbirine
sürtünmesini önlemek için bacak araları yastık
ya da köpük kenarlıklarla desteklenmelidir.
• Topukların yatağa temas etmesini önlemek için
alt bacağın arka alt kısmına (diz altından ayak
bileğine kadar) yastık konulmalıdır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Nemi kontrol etme
• Basınç ülserlerinin yaygın olduğu vücut
bölgeleri, topuklar, sakrum, iskiya tüberositler,
torokanter günlük olarak kontrol edilmelidir.
• Nemi kontrol altında tutmak için neme yol
açan nedenler belirlenir (terleme, yara drenajı,
banyo sonrası ıslak kalma ve fekal ya da üriner
inkontinans).
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Nemi kontrol etme
• İdrar ya da gaitanın ciltle temasını önlemek
için bariyer krem ve polimerik cilt
koruyucuları kullanılabilir.
• Ayrıca emici pedler, kondom kateter, fekal ya
da üriner kolektörler kullanılarak inkontinansı
olan hastanın cildi korunabilir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Beslenmeyi düzenleme
• Diyetisyen ile işbirliği yapılarak risk altında
olan hastaların protenin ve kalori miktarları
arttırılmalıdır.
• Bu hastalara A, C ve E vitamini gibi kollajen
sentezini arttıran, epitelizasyonu sağlayan ve
immün sistemi güçlendiren vitaminler
verilmelidir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
Friksiyon ve yırtılmayı kontrol etme
• Sürtünme ve yırtılmayı önlemek için hastanın
yatağının başucu 30º’den daha fazla
yükseltilmemeli,
• Hasta yatak içinde hareket ederken (oturma, yan
dönme vb.) trapez kullanmalı,
• Yatağın ayak ucuna doğru kaymış olan bir hastayı
yatağın başucuna doğru çekerken mutlaka çarşaf
kullanılmalı,
• Çok yaygın bir şekilde yapıldığı gibi hasta iki kişi
tarafından koltuk altlarından tutularak yukarı doğru
çekilmemelidir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Önleme:
• Orta derecede risk (13-14 puan): Bu uygulamalara ek
olarak hastaya köpük kenarlıklarla desteklenmiş 30º yan
yatış pozisyonu verilir.
• Yüksek risk (10-12 puan): Bu uygulamalara ek olarak
poziyon daha sık değiştirilmeli ve 15-20 dakikada bir hafif
kıpırdamak gibi küçük vücut hareketleri
gerçekleştirilmelidir.
• Çok yüksek risk (9 puan ve altı): Yüksek risk grubu
hastalar için yapılan uygulamalara ek olarak eğer hastanın
ağrısı varsa ve hasta hareket ettiğinde ağrısı artıyorsa
basıncı rahatlatıcı (pressure –relieving) yatak ya da
minderler kullanılmalıdır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi:
• NPUAP basınç ülserlerini, etkilenen doku
tabakalarını dikkate alarak dört evre
şeklinde sınıflamıştır.
• Buna göre hastaya verilecek bakım her bir
evreye göre değişiklik göstermektedir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: I. Evre
• Bu evrede deride
basmakla
kaybolmayan
kızarıklık vardır,
• Deri bütünlüğü
bozulmamıştır.
• Kızarıklık basınç
kalktıktan sonra 30
dakikadan fazla kalır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: I. Evre
• Bu evre uyarı olarak algılanmalıdır.
• Genellikle kendiliğinden iyileşir.
• Gerekli önlemler alınmalı (Pozisyon, hijyen,
friksiyon ya da shear önlemeli).
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
EVRE I
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: II. Evre
• Epidermis ve/veya
dermisin üst tabakasını
etkileyecek şekilde
kısmi derinlikte doku
kaybı vardır.
• Klinik olarak deride
sıyrılma, su toplanması
veya derin olmayan
çukur şeklinde gözlenir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
EVRE II
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: II. Evre
• Tedavide ilk adım yaranın dikkatlice
değerlendirilmesidir.
• Çünkü yüzeysel gibi görünen bir basınç
ülseri derin dokularda III. evre olabilir.
• Nedenler ortadan kaldırılır,
• Yara enfeksiyondan korunmalı,
• Kendiliğinden ya da pansumanla iyileşir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: III. Evre
• Epidermisten başlayıp üst
fasyaya kadar uzanan tüm
dokuları içeren tam
derinlikte doku kaybı ya da
nekroz vardır.
• Kemik, tendon ve eklemlere
kadar uzanmaz.
• Basınç ülseri derin çukur
şeklindedir.
• Yara yatağı genellikle
ağrısızdır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
EVRE III
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: III. Evre
•
•
•
•
Tedavide yara dikkatlice değerlendirilir,
Nekrotik doku depride edilir,
Enfeksiyon önlenir (pansuman, antibiyotik),
Hastanın protein ve enerjiden zengin
beslenmesi sağlanır.
• Bu evredeki bir yaranın kendiliğinden
kapanması aylarca süreceği için genellikle
cerrahi müdahale yapılır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Tedavi: IV. Evre
• III. evrede olduğu gibi tam
derinlikte doku kaybı vardır.
• Doku kaybı ve nekroz
fasyanın altına, kemik
dokuya, tendon ve eklem
kapsülü gibi destekleyici
yapılara kadar ilerlemiştir.
• Tedavisi III. Evredeki yara
gibidir, ancak kemik dokusu
etkilendiği için genellikle
debritman radikaldir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
EVRE IV
Tünelleşmiş Evre IV basınç ülseri
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Sonuç :
• Basınç ülserleri günümüzde hemşirenin
mücadele etmesi gereken önemli sağlık
problemlerinden biridir.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
Sonuç :
• Basınç ülseri ile ilgili ulusal
organizasyonların kurulması,
• Bu organizasyonların ülke çapında
prevelans ve insidans oranlarını saptaması,
• Yapılmış olan araştırma sonuçlarına
dayanarak klinik uygulama rehberleri ve
politikalar geliştirmesi sorunun çözümüne
katkıda bulunacaktır.
Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi
TEŞEKKÜRLER