GIDA İNTOLERANSI Dr.Semra TAMER LEVENT SYNEVO LABORATUVARLARI Medikal Direktörü BARSAKLAR: İKİNCİ BEYİN Son yıllarda barsakların gıdaların sindirimi ve emilimi dışında önemli başka yapıları olduğu anlaşıldı. Sinir sistemi Nörotransmitterler (sinyal ileten hormonlar ) 100 milyon sinir hücresi Bağışıklık sistemi Bağışıklık hücrelerinin % 70 i Henüz daha bu yapıların fonksiyonları tam aydınlatılamadı 2 • • • • • • • • • Asetilkolin Dopamin Serotonin GABA DOPA Taurin Histamin Noradrenalin CRF (Stres Hormonu) 3 BARSAKLARIN NORMAL YAPISI Toksinler Sindirilmiş Gıdalar Yararlı Bakteriler: Mikroflora tight junctions (TJ) ZONULİN Barsak hücreleri Sıkı bağlanma noktaları Bağışıklık hücreleri 4 AŞIRI GEÇİRGEN BARSAK SENDROMU Toksik moleküller Sindirilmemiş gıda parçacıkları 5 Hastalık üreten bakteriler Barsak bariyerini etkileyen faktörler Gıda Katkı maddeleri Toksinler İlaçlar Stres İnfeksiyonlar Kimyasallar BARSAK KORUYUCU BARİYERİ BOZULUR ALERJİ ve İNTOLERANS İMMUNSİSTEM BOZULUR OTOİMMUN HASTALIKLAR KANSER 6 Metaller NİKEL Aşırı Geçirgen Barsak Sendromu Toplumda gıda intoleransı sıklığının % 50 arttığı görülmekte Endişe verici bu durumun sorumlusu Barsak bariyerinin bozulması 7 Günümüzde her 5 kişiden 1’ i gıda intoleransından şikayet etmekte Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances 14 October 2014 Alimentary Pharmacology and Therapeutics J. L. Turnbull*, H. N. Adams† & D. A. Gorard† 8 Gıda Intoleransı Gıdalara karşı görülen tüm istenmeyen reaksiyonlar Gıda Alerjisi Tip I alerji-IgE aracılı Gıda alımından hemen sonra dakikalar sonra Döküntü, Kaşıntı İshal ANAFLAKSİ Boğazda şişme Solunum güçlüğü Ölüm Çocukluk döneminde sık • • • • • • • Süt %85 Yumurta Soya Fıstık Fındık Deniz Kabukluları Balıklar Tip IV geç hücresel alerji Gıda İNTOLERANSI Gıda alımından 1-2 gün sonra Gaz, Şişkinlik, Kabızlık, İshal Döküntü, Ekzema Baş ağrısı,10Yorgunluk Kas ve Eklem Ağrıları Erişkinlerde sık Gıda İntoleransı Nedenleri Barsak bütünlüğünün bozulması Bazı gıdaların protein içeriğinin antijenik özellikte olması Stress Bağışıklık sisteminde aşırı yanıt Buğday proteini Gluten gibi Alerjik genetik yapı Gıdaların tam sindirilmemesi Gıda katkı maddeleri Besinler ile alınan metaller Aynı anda birkaç farklı alerjik yiyeceğin alımı 11 Gıda İntoleransı Bulguları Hazımsızlık, şişkinlik, barsak problemleri Ciltte döküntü, kaşıntı, kızarıklık Baş ağrıları, migren Yorgunluk Halsizlik Kilo verememe Depresyon Eklem ağrıları Basit fakat hayat kalitesini bozan bulgular 12 Gıda İntoleransının % 94’ünden sorumlu 28 gıda Buğday Gluten Soya Fındık, fıstık, ceviz Ekmek mayası Çavdar, arpa, mısır Domates, patates, patlıcan, biber, kereviz, ıspanak, havuç Portakal, elma, şeftali, kivi İnek sütü Mezgit, ton balığı Sığır eti, koyun eti, tavuk eti 13 Lenfosit Transformasyon Testi (LTT) Tip IV hücresel duyarlılık tanısı Hastadan kan alımı Sonuçları SI index olarak raporlanması Bağışıklık hücreleri ayrımı ve hücre kültürü Hücresel alerjik duyarlılık reaksiyonlarını tespit etmede kullanılır Hastadan alınan kandaki lenfositler kültür teknikleri ile çoğaltılmakta ve şüpheli antijen ile teması sağlanmakta Alerjen ile inkübasyon 5H Timidine ile kantitasyon ve B counter ile okuma Alerji durumunda hücre bölünmesi ile lenfosit sayısında artış görülmekte Hücre bölünmesi, lenfosit DNA’sına radyoaktif timidin (3H-Timidin) entegrasyonu yapılarak ölçülmekte Spesifik T lenfosit proliferasyonu 14 Berlin SYNEVO-IMD laboratuvarında Prof. Rüdiger von Baehr tarafından geliştirilmiş Alman Alerji-İmmunoloji derneğinin tanı kitapçığında önerilen tek hücresel alerji tanı yöntem LTT Bu test 2000 yılından beri Almanyada Tip IV alerji tanısında yaygın olarak kullanılmakta 15 Tip IV Hipersensitivite Testleri LTT testi Patch deri testi İn vitro (Laboratuvarda) in vivo (deride) Alerjen laboratuvarda üretilen kişiye özgü canlı hücreler üzerine uygulanır Alerjen vücut üzerine uygulanır LTT test avantajları • Her çeşit alerjen için ve toksik madde • Güvenli Deri testi dezavantajı • Sınırlı alerjen için uygulama • Tehlikeli, anaflaksi riski Qualitätssicherung beim Lymphozytentransformationstest“ – Addendum zum LTT-Papier der RKI-Kommission „Methoden und Qualitätssicherung in der Umweltmedizin. 2008, Bundesgesundheitsblatt; 51:1070–1076 16 LTT-Top 75 Gıda İntolerans Tarama Testi LTT-Top 28 Gıda İntolerans Testi Gıda intoleransının %98 inden sorumlu 75 gıda, Gluten ve Nikel Gıda intoleransının %94 ünden sorumlu 28 gıda test edilir. İnek sütü Buğday, Çavdar, Arpa, Mısır Soya, Fındık, Fıstık, Ceviz, Domates, Havuç, Patates, Kereviz, Ispanak, Patlıcan Elma, Şeftali, Portakal, Kivi Mezgit, Ton Balığı Sığır Eti, Koyun Eti, Tavuk Eti Kırmızı Biber, Soya, Fındık, Fıstık, Ceviz, Ekmek Mayası Et Karışımı: Dana, Hindi, Koyun, Kaz, Ördek,Domuz Balık Karışımı: Alabalık, Yılanbalığı, Trança Balığı, Somon, Morina, Sazan, Ton Balığı, Ringa Deniz Ürünleri Karışımı: Istakoz, Karides, Kerevit Tahıl Karışımı: Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Pirinç, Mısır, Soya Süt Karışımı: alfa lakta albumin, beta-laktaglobulin, kazein, BSA (serumalbumin) Yumurta Sarısı, Yumurta Akı Çerez Karışımı: Fıstık, Ceviz, Fındık, Brezilya Kestanesi, Fıstık, Badem, Kaju Meyve Karışımı: Elma, Armut, Çilek, Şeftali, Üzüm Portakal, Greyfurt, Limon, Ananas, Mandalina, Avokado, Kivi, Muz Baharatlar: Biber, Kırmızı Biber, Kişniş, Anason, Tarçın, Vanilya, Sarımsak Sebze Karışımı: Bezelye, Havuç, Patates, Karnıbahar, Kereviz, Kuşkonmaz, Ispanak, Domates, Soğan Diğer Besinler: Siyah Çay, Şerbetçiotu, Kakao Çekirdeği, Bira Mayası, Kahve Çekirdeği • • 17 Gluten Nikel Gıdalar grup olarak taranır ve pozitif çıkan grupların içeriği tek tek test edilmelidir. Barsak Lümeni Lokal İnflamasyon • Geçirgen barsak • Sindirilmemiş gıda geçişi • Gıda intoleransı Sindirilmemiş besin proteinleri Gluten(Gliadin) Alerjene spesifik T lenfosit 18 Sistemik İnflamasyon Vücudun geneline doğru ilerleyen alerjik inflamasyon Gluten Sensitivitesi Non-Celiac Gluten Sensitivitesi Tanı kriterleri 1. Gluten alımı sonrası intestinal ve extraintestinal semptomlar 2. Glutensiz diyet sonrası bu semptomların hızlıca kaybolması 3. Buğday ve gluene karşı duyarlılık orta derece ise serolojik bulgular negatif • • Gluten, buğdaya karşı spesifik IgE ve Tip IV hipersensitivite-deri testi Negatif Antiendomisyal IgA, antitransglutaminaz IgA, Deamine gliadin IgA testi Negatif 4. Anti gliadin antikorlar, özellikle IgG %50 hastada pozitif 5. Histopatoloji:Normal intestinal mukoza veya hafif artmış intraepitelial lenfositler 6. HLA DQ2 ve HLADQ8 yaklaşık %40 hastada POZİTİF 19 20 METAL İNTOLERANSI Çoğu zaman gıda intoleransı zannettiğimiz şey aslında gıda ile aldığımız metaller olabilir NİKEL Günümüz toplumunda yaklaşık %15 !!! %30 besinler yolu ile , daha az oranda kullanılan metal kaplar, ısıtıcılar, takılar ile alınmakta Nikel oranı yüksek gıdalar: Raf ömrü uzun hazır gıdalar, şekerlemeler, çikolata, fındık, hazır tatlılar, konserve ürünler, salam, sucuk,deniz kabukluları, soyulmadan yenen meyve, sebzeler Tedavi: Nikel miktarı azaltılmış bir diyet CİVA Balık. Özellikle karadenizde yaşayan dip balıkları 21 LTT-Metaller örnek rapor Nikel (ICP-MS), serum <1.0 μg/L Barsak problemleri, kronik yorgunluk, halsizlik, kas ve eklem ağrıları olan bayan hasta. Gıda intolerans testleri yapıldı Negatif Nikel duyarlılığı Pozitif Nikel düzeyi Negatif 22 < 2.8 Gıda Katkı Maddeleri Çoğu zaman gıda intoleransı zannettiğimiz şey aslında gıda ile aldığımız gıda katkı maddeleri olabilir Tartrazin (Gıda boyaları) Koruyucular: Sulphitler Benzoatlar (Raf ömrü uzun gıdalarda bakteri ve mantar üremesine engel) Sorbatlar Monosodium glutamate (MSG) (Gıdalarda lezzet arttırıcı) Nitratlar and nitritler (İşlenmiş et ürünlerinde etin rengini koruyucu) 23 Bazofil degranülasyon testi (BDT) örnek rapor Sonuç/Birim Referans Aralık . Gıda boyası maddeleri karışımı I <50pg/ml <200 Karışımın içindekiler: Amarant (E123), Azorubin (E122), Kinolin sarısı (E104), Koşnil kırmızısı A (E124), Portakal sarısı (E110) Gıda boyası maddeleri karışımı II 877pg/ml <200 Karışımın içindekiler: Eritrosin (E127), Patent mavisi V (E131), İndigo karmin (E132), Parlak siyah (E151) Gıda katkı maddeleri I <50pg/ml <200 <50pg/ml <200 Karışımın içindekiler: Tartrazin, Sodyum benzoat, Sodyum nitrit, Potasyum metabisülfit, Sodyum salisilat Gıda katkı maddeleri II Karışımın içindekiler: Demir oksit, Benzoik asit, glutamat, Propil-p-hidroksibenzoat Hasta bir restorana gittikten sonra kızarıklık ve genel ürtiker reaksiyonu vermiş. Gıda intolerans testleri Negatif indigo karmine karşı sensitivite saptanmıştır. alkolsüz içecekler, likörler, şekerleme, makarna, dondurma ve şeker kaplı haplarda gıda boyası olarak 24 kullanılır. Pre-biotik ve Pro-biotiklerin Önemi Barsak koruyucu bakterilerin gelişimi için çok önemli Doğal Pre-biotikler Muz Bal Sarımsak Soğan Pırasa kepekli tahıllar Çoğu meyve Yaban mersini Kuşkonmaz Bezelye Baklagiller Patlıcan Pro-biotikler Kefir Pro-biyotik yoğurtlar 25 MUTLULUK İkinci beynimiz ile çok daha fazla ilgili olabilir Mutluluk hormonu seratonin %95 barsaktan salınır 26 www.auto.de 27 SYNEVO TÜRKİYE 3 MERKEZ LAB 10 ŞUBE 560 PARAMETRE 1200 ÖRNEK/GÜN 23 DOKTOR 143 TEKNİSYEN 212 TOPLAM ÇALIŞAN 28 Aşırı Geçirgen Barsak Sendromu Laboratuvar Tanısı? Barsak bütünlüğü bozulduğunda kanda zonulin düzeyi artar Zonulin artışı var ise; Aşırı Geçirgen Barsak Sendromu nedenleri araştırılmalıdır 1. Gıda intoleransları (Gluten ve diğer gıdalar) 2. İmmunolojik nedenler (otoimmun barsak hastalıkları; Crohn ve Ulseratif colit gibi) 3. İnflamatuvar nedenler (barsak enfeksiyonları, IBD) 29 ZONULİN Testi • Az miktarda kan örneği • 7 gün sonra sonuç Gıda İntoleransı Gıdalara karşı görülen tüm istenmeyen reaksiyonlar İmmunolojik olan İmmunolojik olmayan Alerjiler Enzim bozuklukları • Tip I Alerji ALERJİ (IgE aracılı) • Tip IV Alerji İNTOLERANS (Hücresel hipersensitivite) • • • Otoimmün hastalıklar • Fruktoz emilim bozukluğu (GLUT5 prot.) • Diğer Çölyak hastalığı Psödo-alerjiler • • Gıda katkı maddeleri intoleransları Metaller Laktoz intoleransı (Laktaz enzimi) Fruktoz İntoleransı (Aldolaz B) Histamin İntolaransı (DAO enzimi) Emilim Bozuklukları • • • Zehirlenmeler Pankreas yetmezliği Disbiosis (artan bağırsak geçirgenliği) AÇIKLANAMAYAN TİP GIDA İNTOLERANSLARI Belirtileri genelde fonksiyonel barsak bozuklukları (irritabel barsak sendromu-IBS) ile giden gıda intoleransları Altında yatan organik proses henüz tam olarak açıklanamamıştır. Fakat gıda kısıtlama tedavilerine yanıt oldukça iyidir. Aliment Pharmacol Ther 2015; 41: 3–25 Monosodium Glutamate (MSG) Lezzet verici olarak kullanılır Özellikle Çin restoranlarında kullanımı yaygındır "Çin Restoran Sendromu" olarak ta sınıflandırılır Alkol alımı MSG emilimini arttırarak semptomların başlama ve şiddetini arttırabilir B6 vitamin eksikliği MSG duyarlaşma oranını arttırabilir 31 Nitrat and Nitritler Lezzet vermek ve özellikle etlerde renk korumak amaçlı kullanılır • Sosisler • Salam • Domuz etleri • Füme balık • Bazı İthal peynirler Belirtileri • Baş ağrısı 32 Tartrazin İçeren Yiyecekler Hazır içecekler Şeker ve şekerlemeler Hazır reçeller ve jöleler Dondurma Hazır çorba karışımları Turşu, hazır salata sosları «Yapay renk" içeren tüm gıda maddesi Gıda Dışı Ürünler: İlaçlar (reçeteli ve reçetesiz) Vitamin ve mineral takviyeleri Kozmetik malzemeleri 33 Benzoatlar ve Parabenler Dünya çapında en yaygın kullanılan katkı maddeleri Raf ömrü uzun yiyecek ve içeceklerde bakteri ve mantar üremesine karşı kullanılır Benzoil peroksit; beyaz un, beyaz ekmek bir ağartma maddesi olarak kullanılır 34 Bazofil Degranülasyon Test (BDT) Gıda boyası maddeleri karışımı I Amarant (E123) Azorubin Kinolin sarısı Koşnil kırmızısı A Portakal sarısı Gıda boyası maddeleri karışımı II Eritrosin Patent mavisi V İndigo karmin Parlak siyah Gıda katkı maddeleri I Tartrazin (E102) Sodyum benzoat Sodyum nitrit Sodyum salisilat Potasyum metabisülfit Gıda katkı maddeleri II Demir oksit Benzoik asit Monosodyum glutamat Propil-p-hidroksibenzoat Bazofillere bağlı spesifik IgE antikorları ölçülür. Alınan kan örneğinden bazofil granülositler izole edilir ve şüpheli madde ile stimülasyonu sonrası oluşan alerjik mediatörler ölçülür. Güçlü klinik bulgulara rağmen cilt prick testler ve kanda spesifik IgE ölçen sistemler ile negatif sonuç alınan 35 alerjenler için BDT testi uygulanabilir.