insan vucuduna genel yaklaşım

Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
İ
NSAN VUCUDUNA GENEL YAKLAŞIM
(Bir Bütün Olarak İnsan Vucudu)
İnsan anatomisinin konusu insan organizmasıdır
İnsan BİYO-PSİKO-SOSYAL bir varlıktır
Biyolojik açıdan insan
Psikolojik açıdan insan
Sosyal açıdan insan ayrı ayrı bilinmesi gerekir
İnsan sağlığı: İnsanın biyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan iyilik halinde olması ve bu iyilik halinin de
sürekliliğidir (WHO)
Biyolojik açıdan insan anatomisi
Psikolojik açıdan insan anatomisi
Sosyal açıdan insan anatomisi ayrı ayrı bilinmelidir
İnsan anatomisi denince BEDEN ANATOMİSİ ele alınır.
İnsan hayatının kronolojik evreleri
İnsanın meydana gelişi (Ovum + spermium = zigot)
Prenatal period (doğum öncesi period)
Preembriyonal dönem (0-3 hf)
Embriyonal dönem (4-8 hf)
Fetal dönem (9-40 hf)
Natus (doğum)
Post natal dönem
Yenidoğan dönemi
Sütçocukluk dönemi
Oyun çağı çocukluk dönemi
Okul çağı çocukluk dönemi
Ergenlik-Puberte dönemi
Yetişkinlik-Olgunluk (Adult)
Yaşlılık (erken yaşlılık-yaşlılık-ileri yaşlılık)
Exitus (ölüm)
Normal anatomi ve bireysel varyasyonlar
Variation: farklılık
Variabiliteler: yapı farklılıkları
İnsanlar arasındaki biyolojik farklılıklar
Cinsler arası farklar
erkek
kadın
Yaş farklılıkları
Yenidoğan dönemi
Sütçocuğu dönemi
Oyun çağı dönemi
Okul çağı dönemi
Puberte dönemi
Olgunlaşma
Olgunluk
Yaşlılık
Dr. M. Ali Malas
Irk farklılıkları
Siyah
Beyaz
Sarı
Melez …
Bölgesel etnik farklar
Kafkasya
Asya
Avrupa
Amarika …
1
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
İnsan vucudu küçükten büyüğe doğru;
Atom
Molekül
Bileşik
Hücre
Doku
Organ
Sistem
Organizmadan meydana gelir
Atom molekül bileşik
Atomlar hücrenin temel taşıdır
100 kadar temel element tespit edilmiştir
Canlı organizmada en yaygın olanlar:
karbon
hidrojen
oksijen
kalsiyum
potasyum
magnezyum
demir
fosfor
Azot
kükürt
Atomlar birleşerek molekülleri oluşturur.
Birden fazla atomla oluşan bütünlük bileşiktir
Su Molekülü (H2O)
Karbondioksit (CO2)
HÜCRE
Canlılar hücrelerden oluşur
Organizmanın en küçük bağımsız yapı taşı hücredir
Büyüme, metabolizma, uyarılabilme ve üreme hücrenin en temel fonksiyonlarıdır
İnsan vücudunda 100-150 Trilyon hücre var
Hücreler:
En dışta Hücre zarı
İçte; stoplazma ve çekirdekten oluşur
Stoplazma içerisinde hücre organelleribulunur.
Endoplazmik retikulum,
Golgi aygıtı,
Mitokondri
Ribozom,
Lizozom …
Çekirdek; hücrenin denetimini elinde tutan temel yapıdır
DOKULAR
Spesifik fonksiyonları yapmak üzere, aynı tür hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşmuş hücre topluluğuna
doku denir. Dokular hücrelerdeki histogenesisle meydana gelir.
Doku
-Hücreler ve
-Hücreleri bağlayan ara madde den (İntertisyel doku, interselüler matriks) oluşur.
Ovum ve spermiumdan oluşan zigot çok sayıda hücreye bölünür.
Çoğalan hücreler üç ayrı tabaka şeklinde (germ tabakaları) dizilir.
Embriyoda yerleşim yerine göre bunlar; dış, orta ve iç tabakalar anlamına gelir
1-Ektoderm (dış tabaka); koruyucu epitel ve sinir dokusu gelişir
2-Mesoderm (orta tabaka); kan dokusu, kas dokusu, kıkırdak ve kemik dokusu
3-Endoderm (iç tabaka); sindirim sistemi ve solunum yolları epiteli gelişir,
Dr. M. Ali Malas
2
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
Vucudumuzda Dört temel doku vardır:
1. Epitel doku:
2. Bağ ve destek doku
3. Kas doku
4. Sinir doku
1-EPİTEL DOKU
Fonksiyonu

Koruma,
 örtü epiteli

Salgılama
 bez epiteli

Emme (absorpsiyon)
 spesifik epiteli diye üçe ayrılır
Bulunduğu yer

Vücut yüzeyini (deri üzerinde)

İçi boşluklu organların iç yüzeyini

Kan ve lenf damarlarının boşluklarını

Vücut boşluklarını döşer
2-BAĞ VE DESTEK DOKU ve TÜREVLERİ
Embriyolojik olarak mezoderm kaynaklıdır
Bağ ve destek dokunun 4 alt grubu vardır:
a) Gevşek bağ dokusu
b) Sıkı örgülü bağ dokusu
c) Kıkırdak ve kemik doku
d) Kan dokusu
Kıkırdak Dokusu:
Ara maddenin kesilebilir sertlikte olduğu bağ dokusudur
Kendisine ait sinir, kan damarı ve lenf damarı yoktur
Fetal iskelet kıkırdağının büyük kısmının yerini kemik dokusu alır.
Kemikte büyüme kıkırdağı belli yaştan sonra yerini kemik dokusuna bırakır.
Kıkırdak tipleri: Hyalin kıkırdak: en çok rastlanan tip. Eklem kıkırdağı, epifiz altı,
Elastik kıkırdak: kulak kepçesi, öztakiborusu, epiglot kıkırdağı
Fibröz kıkırdak: intervertebral disk, klavikulanın her iki ucundaki kıkırdak
Pericondrium: eklem yüzünü örten eklem kıkırdağı dışındaki bağ dokusu kılıfı
Kondroblast: genç kıkırdak hücresi
Kondrosit: kondroblasttan büyük yuvarlak hücreler.
3-KAS DOKUSU
Kasılma özelliği olan ileri derecede özelleşmiş bir dokudur
Myocytus: kas hücresi
Kas hücreleri de hücre içi iplikçiklerinin dizilim özelliklerine göre 2 ye ayrılır
-myocytus nonstriatus (çizgisiz kaslar)
-myocytus striatus (çizgili kaslar)
Fonksiyonel bakımdan Üç grupta ele alınır
a) İskelet kasları; (Çizgili kaslar), İstemli çalışır, Ekstremitelerde, gövdede ve yüzde bulunur
b) Düz kas; İstemsiz çalışır, Sindirim organları ve Kan damarları duvarlarında bulunur
c) Kalp kası; Görünüm olarak çizgili kas gibi, çalışma olarak düz kas gibidir, Kalpte bulunur
4-SİNİR DOKUSU
Sinirsel uyarıyı; alma iletme ve üretmede özelleşmiş bir dokudur

Nöron ve nöroglia’lardan oluşur

Sinir dokusu: Beyin, Omurilik ve Sinirleri oluşturur
Dr. M. Ali Malas
3
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
ORGANLAR
Spesifik bir fonksiyonu gerçekleştirmek için iki veya daha çok dokunun oluşturduğu yapıya organ denir.
Örnek: Kalp, böbrek, mide, karaciğer.
SİSTEMLER
Aynı amaca yönelik çalışan birkaç organ da sistemleri meydana getirir

Destek ve hareket sistemi: Systema sceletale (Lokomotor Sistem) üç bölümü var;
a) Kemikler (Systema Osteologia)
b) Eklemler (Systema articulare)
c) Kaslar (Systema musculare)

Dolaşım Sistemi: Systema Cardiovasculare (Kardiyovasküler sistem):

Sindirim sistemi: Systema Digestorum (Gastrointestinal sistem)

Solunum sistemi: Systema Respiratoria (Respiratuar sistem)

Boşaltım sistemi : Systema Urinaria (Üriner sistem)

Üreme sistemi : Systema Genitalia (genital sistem)

Sinir sistemi: Systema Nervosum (centrale/perifericum)

İç salgı bezleri: Systema Endocrinea (Endokrin sistem)

Duyu organları sistemi: Systema sensoria

Ayrıca deri ve örtü sistemleri mevcut
Sistemlerin 7 temel fonksiyonu
Fonksiyon
1. Dış ortamda hareket
2. İç taşıma
3. Hammadde alımı (besin, oksijen)
4. Artık madde uzaklaştırılması
5. Dış ortama karşı koruma
6. İletişim (dış – iç ortam)
7. Üreme
İlgili sistem
iskelet, kas,sinir,duyu
kardyovasküler sistem
sindirim, solunum
idrar, solunum, sindirim
deri, örtü sistemleri
sinir, duyu, endokrin
genital sistem, endokrin
İNSAN VÜCUDUN BÖLÜMLERİ (Partes corporis humani)
Regiones : bölgeler
İnsan vucudunun bölümleri uluslararası bir dil ile ortak bir şekilde incelenir
Baş (Caput)
Boyun (Collum-Cervix)
Gövde (Truncus)
a) Göğüs (Thorax)
b) Karın(Abdomen)
c) Leğen (Pelvis)
d) Sırt (Dorsum)
Üst taraf (extremitas membri superior)
a) Omuz (Omos)
b) Kol (Brachium)
c) Önkol (Antebrachium)
d) El (Manus)
Alt taraf (extremitas membri inferiores)
a) Kalça (Gluteus)
b) Uyluk (Femur)
c) Bacak (Crus)
d) Ayak (Pes)
Dr. M. Ali Malas
4
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
İNSAN VÜCUDUNUN BOŞLUKLARI
İç organlar baş, boyun ve gövdedeki boşluklarda yer alır
Ventral (ön) boşluklar
-baştakiler (göz, burun, ağız boşlukları)
-gövdedekiler
-üst boşluk (göğüs kafesi boşluğu-thorax)
-alt boşluk
-karın boşluğu (cavitas abdominis)
-pelvis boşluğu (cavitas pelvis)
Dorsal (arka) boşluklar
Cavitas cranii (beyin ve beyincik vd yapılar)
Canalis vertebralis (medulla spinalis)
Göğüs Boşluğu (Cavitas thoracis) nda buluna yapılar

Akciğer

Kalp

Timus

Yemek borusu

Soluk borusu

Büyük damarlar
Karın Boşluğu (Cavitas abdominalis) nda bulunan yapılar

Mide

İnce bağırsaklar

Kalın bağırsaklar

Karaciğer

Safra kesesi

Dalak

Pancreas

Böbrekler

Üreter

Surrenal (Böbrek üstü Bezi)
Leğen Boşluğu (Cavitas pelvicis)

Mesane

İç genital Organlar

İnce ve kalın bağırsak kıvrımlarının bir kısmı

Rektum
Vücut zarları
Vucut boşluğu iç yüzü ile
Boşluklarda bulunan organların dış yüzünü sarar
1-Epitelyal membranlar
a-kutanöz (deri)
b-mukoz membran (mukoza)
ağız boşluğu
burun boşluğu
sindirim kanalı
solunum yolları
idrar üreme yolları mukoza ile kaplıdır
mukoza içindeki özel hücreler mukus salgılar
c-seröz membran
dış ortamla bağlantıları yoktur
vucut boşluklarının iç yüzünü ve organların da dış yüzünü seroza ile sarar
seröz bir salgı salgılarlar
Dr. M. Ali Malas
5
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
paryetal ve visseral yaprakları vardır
-cavitas peritonealis peritonla (mide bağırsak etrafındadır)
-cavitas thoracis plevra ile (akciğerler etrafındadır)
-cavitas pericardi perikard ile sarılır (kalp etrafındadır)
2-Bağdokusu muscular membranlar
Sinovial membranlar:
Sinovial eklemlerin eklem boşluğunu döşer
Sino vya sıvısı salgılar
Cavitas articularisi döşer
Derinin Vücut Yüzeyindeki Yüzde Dağılımı

Baş: % 9

Tek kol: %9

Tek bacak: %18

Gövde ön kısmı: %18

Gövde arka kısmı: %18

Perine: %1
TEMEL ANATOMİK YAPILAR
Vucut yüzeyinden derine temel 5 tabaka
1.
Deri (stratum cutaneum)
-epidermis (yenilenebilir, el ve ayak tabanında kalındır)
-dermis (kan ve lenf damarları var)
-Deri eklentileri
a. -tırnak (ungues)
b. -kıl (pili)
c. -yağ bezi (glandula sebasea),
d. -ter bezi (glandulae sudariferae),
e. -süt bezi (glandulae mammae)
2.
Derialtı veya yüzeyel fasiya
(Fascıa Superfıcıalıs-stratum subcutaneum-tela subcutanea)
a. Lamina superficialis
b. Lamina profunda
Derin fasiya (Fascıa profunda)
Kaslar (stratum musculare)
Kemikler veya iç organlar
3.
4.
5.
Topografik anatomide

Epifasiyal tabakalar (1+2)

Fasiya (3)

Subfasiyal tabakalr (4+5) diye de tanımlanır
Vücut Ağırlığı
•
Broca Formülü
– Normal vücut ağırlığı (kg) = Boy – 100
– İdeal vücut ağırlığı = Normal vücut ağırlığı - %10
•
Body Mass Index
– vücut ağırlığı (kg) / Boy2
– Normal sınırlar (24-26)
Dr. M. Ali Malas
6
Kısa Anatomi Ders Notları
•
insan vucuduna genel yaklaşım
Çeşitli organ ve dokuların vücut ağırlığına oranları:
– İskelet kası: % 40
Yağ ve bağ doku: % 25
– Kemik doku: % 15
Göğüs ve karın organları: % 10
– Kan: % 7
Sinir sistemi: % 3
Splanchnolojiye Giriş Ve Organlar Hakkında Genel Bilgi
İç organlar: organa visceralia (göğüs karın ve pelvis boşluğunda yer alan organlar)
Viscus (latince): iç organ
Viscera : iç organlar
Splanchnos (Gr): iç organ
İç organlar yapı itibarıyla 2 ye ayrılır
Organo cavitosa (içi boşluklu organ)
Organo visceralia parencyhymatosa (içi dolu organ)
 cavitas tipi organ
 parankimatöz tip organ
1-Organo cavitosa (içi boşluklu organ)
Madde iletimi
Madde depolanması
Madde absorbsiyonunda görev alır
içi boşluklu organların genel yapıları
a-) duvar yapısı
duvar: paries,
tunica: tabaka gömlek,
içten dışa doğru

tunica mucosa

telasubmucosa

tunica muscularis

tunica serosa
Tunica mucosa:
Epitel tabakası ile sarılmış muköz membran (epithelium mucosae)
Altta lamina propria var
Lamina propriada ise
-sekretuar bezler
-kan damarları (arter ven)
-sinirler
-lenf follikülleri yer alır
Lamina propria dışında düz kaslardan yapılmış lamina muscularis var
Telasupmucosa
Gevşek bağ dokusu katmanıdır
-kan damarları
-lenf damarları
-sinir lifleri (plexus nervosum submucosus (meisner))
Tunica muscularis:
İki veya üç kat halinde düz kas katmanı içerir
Güçlü kas fonksiyonu olan organlarda üç katlı (mide, uterus) diğerlerinde iki katlıdır
Ağız, yutak, üst özafagus ve anüste çizgili kaslarda vardır
Kas tabakaları arasında sinir ağı vardır (plexus nervosum myentericus (auerbach))
İçteki kas tabakası
 stratum circulare (hacmi ve çapı daraltır)
Dıştaki kas tabakası
 stratum longitudinale (boyu kısaltır)
İki kas tabakasının hareketi ile ritmik kasılmalar,
peristaltik hareketler meydana gelir
İçerik kranialden kaudale doğru ilerler
Dr. M. Ali Malas
7
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
Tunica serosa (dış tabaka)
Karın ve pelvis boşluğu organlarında Tunica adventicia olarak adlandırılır
Tunica adventitia
 bağ dokusundan yapılıdır
Tunica serosa
 tek katlı yassı mesotelyal hücrelerden oluşur
b-) lumen yapısı
lümenin iç yüzeyi özellikleri internal surface anatomi
endoskopik incelemelerde önemlidir
lümenin özelleşmiş bölümleri bulunabilir
bronkoskopi
endoskopik sinüs cerrahisi
rigit/flexible özafagus, mide skopisi
rektoskopi
laparoskopi
ureteroskopi
2-Organo visceralia parencyhymatosa (parankimatöz tip organ)
İçi dolu organlardır
İki bölümden oluşur
a-stroma; çatı
b-paranşima; esas fonksiyonel hücreler bölümü
a-stroma; çatı
stroma capsulatum u oluşturur
kollagen ve elastik liflerden yapılıdır
stroma spesifik bir doku değildir
organın özel fonksiyonlarında etkili değildir
b-paranşima
organın kendine özgü fonksiyonları paranşima hücreleri tarafından yapılır
stroma/paranşima oranı her organda farklıdır, bu da organın sertliğini etkiler
sertlik derecesi = paranşima / stroma
Organların genel özellikleri
Organın önemi
Organın yeri
vücut boşluklarındaki yeri
yaşla değişimi
büyüyüp küçülmesi
Organın etrafının sarılması
Dıştan içeri doğru; zar, membran, kemik vs …
Organın yüzeyleri; şekline göre değişir
Organın yapısı
•
Cavitas tipi organlar
•
Parenkimatöz tip organlar
Organın damarları (AVL)
Fonksiyonel damarları
Besleyici damarları
Organın sinirleri
Dr. M. Ali Malas
8
Kısa Anatomi Ders Notları
insan vucuduna genel yaklaşım
Sistemlerle ilgili Özel Anatomi Terimleri
Osteologia
Systema skeletale
1-Aksiyal iskelet
cranium
columna vertebralis
toraks kafesi
2-Appendiküler iskelet
extremitas membri superior
extremitas membri inferior
Articulatio
1-Axial iskelet eklemleri
cranium eklemleri
columna vertebralis eklemleri
torax kafesi eklemleri
2-Appendiküler iskelet
extramitas membri superior eklemleri
extramitas membri inferior eklemleri
Myologia (systema musculare)
Cranium kasları
Mimik kaslar
Çiğneme kasları
Boyun kasları
Göğüs kasları
Sırt kasları
Abdomen kasları
Pelvis kasları
Üst ekstremite kasları
Alt ekstremite kasları
Systema cardiovasculare
Kalp (Cor)
Arterler
Venler
Lenfatikler
Lenf damarları
Lenf nodülleri
Ststema respiratoria (Respiratuar sistem)
Nasus (burun)
Larynx (gırtlak)
Trachea (soluk borusu)
Pulmones (Akciğerler)
Plevra
Systema digestorium
Oris (Ağız)
Pharynx (yutak)
Oesophagus (yemek borusu)
Gaster (mide)
Intesinum tenue (ince bgs)
Dr. M. Ali Malas
Intestinum crassum (kalın bgs)
Hepar (karaciger)
Lien (dalak)
Pankreas
Systema urinaria
Ren (böbrek)
Ureter
Vesica urinaria (mesane)
Urethra
Systema genitale masculina
Testes,
epididim,
ductus deferens,
vesicula seminalis,
prostat,
Glandula bulbourethralis
penis,
urethra
scrotum
Systema genitale feminina
Over,
tuba uterina,
uterus,
vagina,
clitoris,
labium majus pudendi
labium minus pudendi
Hymen
Vulva
Mons pubis
Systema endocrinea
Glandulae hypophysiales,
glandulae thyroidea,
glandulae surrenales,
pancreas,
testes,
over, …..
Systema nervosum
Systema nervosum centrale
encephalon
medulla spinales
Systema nervosum perifericum
nervi craniales
nervi spinales
9