spor anatomisi - Cyprus Integrative Medicine

advertisement
SPOR ANATOMĠSĠ
YDÜ BESYO
Prof. Dr. ġahin AHMEDOV
[email protected]
[email protected]
Anatominin tanımı
ANATOMĠ -
Vücut makroyapısını ve
bu yapının temel işlevini
inceleyen bilim dalıdır.
SPOR ANATOMĠSĠ
DERSĠNĠN ĠÇERĠĞĠ
•
•
•
•
•
•
•
GENEL TANITIM
HÜCRE, DOKU, SĠSTEM KAVRAMLARI
ANATOMĠNĠN TANIMI
ANATOMĠ TERMINLERĠ
HAREKETLER, EKSENLER, PLANLAR.
HAREKET SĠSTEMĠ: KEMĠK, KAS, EKLEM.
VÜCUDUN DĠĞER SĠSTEMLERĠ
HÜCRE ÜÇ ESAS BÖLÜMDEN OLUŞUR
 Hücre zarı
 Sitoplazm
 Nucleus ( Çekirdek )
DOKULAR: Dokular, bazı özel görevleri
üstlenmiş özel nitelikleri olan hücrelerin
birleşmesi ile oluşur.
Vücutta başlıca dört doku tipi vardır:
1) EPĠTEL DOKU
2) BAĞ DOKU
3) KAS DOKU
4) SĠNĠR DOKU
Vücudun dış ve iç yüzeylerini kaplar ve bazı epitel dokular
salgı bezlerini oluştururlar.
Bağ dokusunun ana işlevi vücudun diğer dokularını bir birine
bağlamaktır. Bağ dokuları aynı zamanda vücudu ve onun
yapılarını destekler ve organları korur.
Kas dokusu, kasılmak üzere özelleşmiş hücrelerden oluşur.
Kas lifleri çoğunlukla bağ doku tarafından çevrelenmiş yığın
yada katmanlar şeklinde düzenlenmiştir. 3 tip kas dokusu
vardır:Ġskelet kası, Kalp kası, Düz kas
Sinir sistemini meydana getiren dokudur ve impulsun
iletiminde uzmanlaşmış nöronları ve bu nöronları
destekleyen ve besleyen glial hücrelerden oluşur.
SİSTEMLER
Sistemler
Systema skeletal  İskelet sistemi
Systema articulatio  Eklem sistemi
Systema musculare  Kas sistemi
Systema digestorium  Sindirim sistemi
Systema respiratorium  Solunum
sistemi
Systema urnari  Boşaltım sistem
Systema genitale  Üreme sistem
Systema cardiovasculare 
Kardiyovasküler sistem
Systema lymphaticum  Lenf sistemi
Systema nervosum  Sinir sistemi
Systema organa senseum  Duyu
sistemi
Systema integumentum famine  Deri
sistemi
BEL OMURGANIN ÖNEMĠ hk
Ġskelet sistemi – kemik, eklem,
kıkırdak
•
•
•
•
Koruma
Harekete yardım
Mineral deposu
Kan hücrelerin
oluĢumu
Kemiğin Görevleri
1- Beyin, kalp, akciğer vb. gibi bir kısım hassas
organların korunmasını sağlarlar.
2- Çizgili kaslar için tutunma noktası olarak harekete
destek sağlarlar
3- Kan hücrelerinin üretiminde rol alırlar
4- Kalsiyum ve fosfor mineralleri için depo görevi
görürler.
Erişkin bir insanda 206 adet kemik bulunur.
Bu sayı yeni doğanda 270’dir.
Kemik dokusunun yaklaşık 1/3’ü organik,
2/3’ü inorganik maddelerden oluşur.
İnorganik yapının büyük çoğunluğunu
Kalsiyum ve fosfattan zengin tuzlar oluşturur.
Kemik Tipleri
123456-
Uzun Kemikler (Ossa Longa)
Kısa Kemikler (Ossa Brevia)
Yassı Kemikler (Ossa Plana)
Sesamoid Kemikler (Ossa Sesamoidea)
Havalı Kemikler (Ossa Pneumatica)
Düzensiz Kemikler (Ossa İrregularia)
Kemiğin büyümesi
• Kemiğin uzaması kıkırdak
oluşumlu epifiz plakası
sayesindedir.
• Kıkırdak kemik hücrelerine
dönüşünce kemik
uzaması durur.
Egzersizin etkisi (Effect
of exercise):
• Kemik uzunluğu
etkilenmemektedir (halter
ve jimnastik hariç)
• Kemiğin genişliği artar
• Kemik dansitesi
(yoğunluğu) artar
(mineral deposu)
EKLEM BAĞLANTI ÇEġĠTLERĠ
• Hareketsiz – sinartroz – kafatası kem
• Sınırlı hareketli – amfiartroz – omurarası
bağl
• Çok harekertli – diartroz – omuz ekl. Kalça
• Sinartroz => Fibroz
• Amfiartoz => Hialin
• Diartroz => Sinovial
İskelet
• Eksen İskelet:
1) Kafatası kemikleri
2) Vertebral kolon
3) Göğüs kafesi
• Apendikular İskelet:
1) Üst ve alt üyelerin
(ekstremite) kemikleri
2) Omuz kuşağı
3) Kalça kuşağı
Anatomik pozisyon ve yön belirten
terimler
• Ayakta duran, yüzü bize
dönük, baĢ ve gövdesi dik,
kolları yanlarda aĢağıya
sarkık, avuç içi öne bakan,
ayakları birleĢik ve öne dönük
bir kiĢi anatomik
pozisyondadır.
• Bu konumda bulunan bir
insan vücudundan üç
düzlemin ve üç ana eksenin
geçtiği tasarlanmıĢtır.
Anatomik pozisyon ve yön belirten
terimler
•
•
•
•
•
•
•
SÜPERĠOR----- ÜST
ĠNFERĠOR------ ALT
ANTERĠOR ---- ÖN
POSTERĠOR---- ARKA
LATERAL ------ DIġ
MEDĠAL ----- ĠÇ
PROKSĠMAL --- MERKEZE
YAKIN
• DĠSTAL ---MERKEZDEN UZAK
• DEXTRA ---- SAĞ
• SĠNĠSTRA ---- SOL
Hareketler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Fleksion – bükme
Ekstansion – açma
Abduksion – uzaklaĢtırma
Adduksion – yaklaĢtırma
Lateral rotasion – dıĢa çevirme
Medial rotasion – içe çevirme
Süpinasion – dıĢa çevirme
Pronasion – içe çevirme
Sirkumsuksion – daire Ģeklinde çevirme
Hareketler
fleksion
ekstansion
Plan ve Eksenlerin tanıtımı
• ANATOMĠDE HAREKETLER BELLĠ EKSEN
ÜZERĠNDEN VE BELLĠ PLAN ĠÇĠNDE
DEĞERLENDĠRĠLMEKTEDĠR.
• EKSEN - insan vücudundan geçen ve eklemler
çevresinde oluĢan hareketlerin tanımlanmasında
kullanılan yöndür.
• PLAN – insan vücudundan geçerek 2 bölüme
ayıran ve eklemler çevresinde oluĢan
hareketlerin tanımlanmasında kullanılan yöndür.
Anatomik eksenler
•
•
•
•
•
•
Üç temel ve sonsuz sayıda ikincil
eksen vardır. Temel eksenler
Ģunlardır:
FRONTAL EKSEN (No 1): Yere
paralel, sağdan sola (veya soldan
sağa) geçen eksendir.
Hareket FLEKSĠON-EKSTANSĠON
VERTĠKAL EKSEN (No 2): BaĢtan
ayaklara doğru yere dik olan eksendir.
Hareket ROTASYON
SAGĠTAL EKSEN (No3) : Ok
yönünde, yere paralel, önden arkaya
veya arkadan öne geçen eksendir.
Hareket ABDUKSĠYON-ADDUKSĠYON
1
2
3
Anatomik planlar (düzlemler)
•
Frontal plan : dikey olarak alın
bölgesine paralel, vücut üzerinden
geçerek onu ön ve arka bölümlere
ayıran plandır
Hareket abduksiyon-adduksiyon
•
Sagital plan : dikey olarak burun
bölgesine paralel, vücut üzerinden
geçerek onu sağ ve sol bölümlere
ayıran plandır
Hareket fleksiyon-ekstansiyon
•
Transversal (veya yatay) plan :
yere paralel ve diğer düzlemlere
dik geçerek onu üst ve alt
bölümlere ayıran plandır
Hareket horizontal fleksiyonhorizontal ekstansiyon
Frontal
Osteoporoz
• Osteporoz
gözenekli (porous)
kemik demektir
• Gözenekli kemik
oranı yaşla artar
• Kas egzersizi
minerallerin kemikte
depolanmasını
sağlayarak
osteoporoz
oluşumunu engeller.
“Young” normal bone
“Old” porous bone
Willmore et al. 2004
Kas sistemi görevleri
• Hareket
• Postür oluĢumu
• Isı oluĢumu
Kaslar ve bağ dokusu
• İskelet kaslar
kemiklere tendon
vasıtasıyla bağlanır
• Kaslar epimysium
ile kaplıdır
• Kas fiberleri
endomysium ile
kaplanmıştır
• Kas fiber (lif)
gruplar fasciculus
oluştururlar
Kas tipleri
•
•
•
•
3 tip kas:
1) İskelet (çizgili)
2) Kalp kası (çizgili)
3) Düz kaslar
Kas tipleri
• 1. Çizgili kasta çekirdek 1’den fazladır ve periferde
bulunur. Kas isteğimize bağlı olarak çalışır. Enine
çizgilenme gösterir. Kas tonusu vardır.
• 2. Kalp kası belli bir ritmle istem dışı çalışır, yani
otonom sinir sistemi tarafından idare edilir. Bu kaslar
birbirine bağlıdır. Çekirdek ortada ve 1 tanedir.
• 3. Düz kas vücudumuzun iç organlarında ve damar
duvarlarında bulunur. Lifleri kısadır. 1 çekirdekleri
vardır. Bunlar da istem dışı çalışır, yani otonom sinir
sistemi tarafından kontrol edilir.
İskelet kasları
• İnsan vücudunda ~660
iskelet kası mevcut
• Kaslar ~100,000
(10.000 – 1,300,000)
fiberden (lif) oluşur
• Kas fiberin: çapı 10 100 mm, Uzunluğu 1-14
cm
• Fiber uzunluğunun kas
uzunluğuna olan oranı
0.2 – 0.6
• Not: Kas fiberi kasın bir
ucundan o birine kadar
uzanmamaktadır !!
GÖVDENĠN ÖN
KAS GRUBU
• Deltoid – omuz kası
• Pectoralis major – büyük
göğüs kası
• Biceps brachii – pazı kası
• Rectus abdominis –düz
karın kası
• Obliqus abdominis –
çapraz karın kası
• Quadriceps femoris – üst
bacak ön kası (dörtbaĢlı)
GÖVDENĠN ARKA
KAS GRUBU
• Trapezius – arka
boyun kası
• Triceps brachii – arka
kol kası
• Latissimus dorsi –
kanat kası
• Gluteus maximus –
kalça kası
Kas fiberin histokimyası
• Kas fiberleri farklı pH ortamında boyanmış
• Kas fiberleri 2 esas tipe ayrılmaktadır:
Tip I (oxidative, slow-yavaş kasılan) & Tip II (glycolytic, fasthızlı kasılan)
IIA, IIB, IIC tip kaslar, tip II kasın çeşitleridir.
• Kasılma hızı: En yavaş I => IIC => IIA => IIB en hızlı
Kas fiberin tipi:
• Güç kullanan sporcular yüksek oranda II tip (fast
twitch, FT) fiber ve averaj oranında maximal oxygen
tüketimine sahiptirler
• Dayanıklılık kullanan sporcular yüksek oranda
tip I (slow twitch, ST ) fiber ve yüksek oranda
maximal oxygen tüketimine sahiptirler.
KALP – DAMAR SĠSTEMĠ
• Yapısı
1. Kalp
2. Damarlar: arter (atar), ven (toplar) ve kapiler
(kılcal)
3. Kan
• Görevleri:
1. maddelerin taĢınması
2. vücut ısısının dağılması ve ısı kaybın
sağlanması,
3. kan kaybının engellenmesi
Büyük ve Küçük DolaĢım Sistemleri
Büyük ve küçük dolaĢım sistemi
Egzersizin dolaĢım sistemine etkisi
• Aerobik çalıĢma kalbin
geliĢmesini sağlar
Spor ve egzersizle dolaĢım
sisteminin performansı
%40’a kadar artırılabilir
• Anaerobik çalıĢma kalbin
geliĢmesini genelde
sağlamamaktadır. Ünlü
halter çalıĢanların kalp
sorunuyla karĢılaĢtıkları
bilinmektedir.
Örtü sistemi – cilt ve içindeki
yapılar
• Koruma
• Isı dengesi
• Zararlı maddelerin
atılması
• D vitaminin oluĢumu
• Uyarının alınması
Egzersiz - örtü sistemi etkileĢimi
•
•
•
•
Deri daha genç ve canlı kalır
Selülit oluĢumu engellenir
KırıĢların erken oluĢumu enlellenir
Masaj – performansı atrırır
Sinir sistemi – beyin, omurilik,
sinirler ve duyu organları
• Uyarının algılanması,
iĢlemi ve tepkinin
oluĢması
• Vücut iĢlemlerin
arasındaki bağlantının
oluĢturulması
• Konsantrasyon ve
motivasyon –
egzeriszin devamlığı
için belirleyicidirler
Lenfatik sistem
• Protein, yağ ve
plazmanın geri kana
aktarılması
• Lökositlerin oluĢumu /
olgunlaĢması
• Hastalığa karĢı
korumanın oluĢumu
• AĢırı spor sistemin
çökmesine sebep
olabilir
Solunum sistemi – yutak, kırtlak,
akciğer, bronĢ, alveol.
• O2 – CO2 değiĢtokuĢu
• Asit – baz
dengesinin
sağlanması
Egzersizin solunum sistemine
etkisi
• Aerobik egzersizle solunum sistemin
performansı %10’a kadar artırılabilir
• Solunumnun rahat alım Ģekli egzersizin
Ģiddetini belirtmektedir.
• Spordan dolayı oluĢan astım – tıbbi
problemlerden biridir.
Sindirim sistemi: sindirim yolları,
tükürük bezleri, pankreas, karaciğer
• Besinlerin
parçalanması,
emilmesi ve
gerekmeyenlerin
atılması.
• Besinin tüm
maddelerin vücuda
girmesi, sindirim
sistemin düzenli
çalıĢmasına bağlıdır.
BoĢaltım sistemi: böbrek, üreter,
idrar kesesi, üretra
• Kanın kimyasal
yapısının korunması
• Kandaki zaralı
maddelerin atılması
• Asit – baz dengesinin
sağlanması
• Dehidrasyon – burada
terle su kaybı – idrar
miktarını
azaltmaktadır.
Endokrin sistemi: üretilen homnonlarını
kana salgılasyan bezler
•
•
•
•
•
•
•
•
Beyin epifizi – gece-gündüz
Hipofiz – diğer bezleri çalıĢt.
Tiroit - metabolizma
Paratiroit - kalsiyum
Timüs – bağıĢıklık sistemi
Böbreküstü bez - stres
Pankreas – kan Ģekeri
Erbezi / yumurtalık – üreme,
doku yapısı
Son
• Spor – haftada belli sıklıkla alınması
gereken, ve alımı sırasında ter ve nabız
sayısının artıĢı oluĢabilen bir ilaçdır.
• Her ilaçın olduğu gibi, sporun dozunun
artıĢıyla önce etkisiz, ardından etkili ve
maksimal dozlarda tehlikeli olma ihtimalin
unutulmaması gerekmektedir.
• Bilinçle yapılan spor en etkili ve güvenlidir.
Download