Radyoterapide Kalite Kontrol ve Nitelik Temini

Radyoterapide Kalite Güvenilirliği
(QA)
Murat OKUTAN PhD.
İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
İnsanların Etkilendiği Radyasyon kazaları
1944 - 1999
Kaza
sayısı
Olgu
sayısı
Ciddi
maruziyet
417
133550
3003
Toplam
ölüm
127
Radiation Emergency Assistance Center/Training Site Radiation Accident Registries,
ORISE-EHSD-REAC/TS, Oak Ridge, 2000
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
İnsanların Etkilendiği Radyasyon kazaları
1944 - 1999
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Kazalardan çıkarılan dersler
Radyoterapi uygulamalarında meydana gelen kazalar
incelendiğinde, kazaların ana nedenlerinin;
 Kalite güvence programlarının oluşturulmaması veya
uygulanmaması
 Ulusal/uluslararası düzenlemelere uyulmaması
olduğu görülmektedir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyasyon Tedavisinde Kalite
Güvenilirliğinin (QA) Amacı
Kararlaştırılmış radyasyon dozunu bilimsel olarak kabul
edilmiş kriterler içinde doğru olarak hastaya verilmesini
sağlamaktır.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapide Kalite Güvenilirliği
WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 52 ülkede, 56 enstitüye sorduğu sorulardan aldığı
cevaplara göre Quality Assurence (QA) programlarının radyoterapi merkezlerinde
uygulanması gerekliliğinin nedenlerini aşağıdaki şekilde sıralamıştır.
 QA, ülke içindeki radyoterapi merkezleri ve uluslararası
merkezlerin dozimetri ve tedavi sonuçlarının
karşılaştırılmasına izin verir.
 QA, radyoterapi cihazlarının maksimum performansta
çalışmasını sağlar.
 QA, tedavi planlamasındaki yanlışlıkları minimuma indirir.
 QA, tedavinin istenilen kalitede yapılmasını sağlar.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapide Hata Kaynakları
 Hedef hacim dozundaki % 7 - 10 arasındaki bir
değişiklik tümör kontrol olasılığında belirgin bir etkiye
neden olmaktadır. Yapılan çalışmalar hedef hacime
verilen doz
farklılığının
%5 ’in içinde olması
gerektiğini göstermiştir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapi işlemleri sırasında hedef hacme verilen
dozdaki belirsizliğin nedenleri;
1. Hasta anatomisinin tanımlanmasında,
 Yetersiz kesit sayısı
 Kontur isimlerinin yanlış tanımlanması…
HATALAR OLABİLİR !!!!!
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
2. Hedef hacmin tanımlanmasında,
 Kontur çiziminde kişisel farklılıklar…
HATALAR OLABİLİR !!!!!
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
3. Tedavi planlaması sırasında,
 İnhomojenite
 Doz ile ilgili belirsizlikler
 Tedavi planlama bilgisayarındaki bilgiler ile
tedavi cihaz bilgilerinin uyuşmaması…
HATALAR OLABİLİR !!!!!
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
4. Tedavi sırasında,
 Set-up hatası
 Hasta ve organ hareketleri
 Tedavi cihazının limitler dışında çalışması…
HATALAR OLABİLİR !!!!!
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
5. Hasta bilgilerinin kaydında
 Tedavi dosyasına yazılan eksik veya yanlış
bilgiler…
HATALAR OLABİLİR !!!!!
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Bu hatalar, randomize ve sistematik olabilir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapide kalite güvenilirliği
programlarının içeriği;
 Uluslararası
 Ülke içinde
 Radyoterapi merkezi içinde
olmak üzere üç seviyede gerçekleşir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Uluslararası Seviyede QA Programları
 Uluslararası organizasyonların rolü, ulusal organizasyonları
harekete geçirmek ve ulusal seviyedeki QA programlarının
uygulamasını sağlamak,
 Özellikle gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde ve
ulusal organizasyonun bulunmadığı küçük ülkelerdeki
çalışanların eğitimine yardımcı olmak,
 QA programlarının ülkelerarası karşılaştırılmasını sağlamak,
 QA programları için öneriler ve teknik bilgiler sağlayan
yayınlar yapmaktır.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Ülke Seviyesinde QA Programları
Ülke genelinde düzenleme yapan bir kuruma ihtiyaç vardır.
Bu kurum;
 QA programlarının departman seviyesinde kurulmasını
sağlar. Özellikle yeni radyoterapi cihazlarının test
edilmesinde departmanlara yardımcı olur ve teknik yardım
yapar. Gerekirse önerilerde bulunur.
 Ulusal doz protokollerinin oluşturulmasında önemli
tavsiyelerde bulunur. Uluslararası protokollerle
karşılaştırmasını yapar.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Ülke Seviyesinde QA Programları
 Lokal QA programlarında kullanılan test araçları ve
kalibrasyon için kolaylık sağlar. TLD dozimetre ile doz
karşılaştırması yapar.
 QA program sonuçlarının analizine yardımcı olur ve
teknik başarısızlıkların düzeltilmesine katkıda bulunur.
 Radyoterapi departmanında çalışan meslek guruplarının
bilgilerini arttırmak için ulusal veya uluslararası kurs
programları düzenleyerek bilgi aktarılmasını sağlar.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Eğitim
Radyasyon Onkoloğu;
 Hedef hacmin klinik tanımından, tedavi
şemasından, hastanın tedavi sırasında ve sonrasında
takibinden sorumlu kişidir.
 Eğitimlerini, medikal okuldan sonra 4 yıllık
ihtisasını; Radyobiyoloji, Radyofizik, Dozimetri ve
Radyasyon Korunmasının öğretildiği büyük
merkezlerde tamamlamalıdır.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Eğitim
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi;
 Radyoterapi tekniklerinin uygulanmasından, tedavi
planlamasından, dozimetri işlemlerinden ve radyasyon
korunmasından sorumlu kişidir.
 İnsan anatomisi, Radyobiyoloji, Klinik Onkoloji
hakkında genel bilgiye sahip olmalıdır.
 Üniversiteden sonra en az 3 yıl teorik ve pratik eğitim
görmelidir.
 Radyasyon Onkolojisindeki tüm radyoterapi
cihazlarından sorumlu kişidir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Eğitim
Radyoterapi Teknisyeni ;
 Hastanın günlük tedavisinden sorumlu kişidir.
 Liseden sonra en az 2 yıl eğitim almalı, bu eğitim
sınavlı olmalı, sınavdan sonra sertifika verilmelidir.
 Makinenin çalıştırılmasından, hasta pozisyonundan,
blok-wedge filtre gibi ilave araçların kullanılmasından
sorumlu kişidir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Sorumluluklar
 Radyoterapi farklı disiplinleri içeren bir bilim dalıdır.
 Sorumluluklar farklı disiplinler arasında paylaşılmalı
ve açıkça belirtilmelidir.
 Her görevli kendi sorumluluk ve rollerine uygun
niteliğe (eğitim, deneyim) sahip olmalıdır.
 Görev tanımlaması önemlidir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapi Merkezinde QA Programları
AMAÇ
QA İŞLEMİ
SORUMLU KİŞİ
Programın Düzenlenmesi Radyoterapi İşlemleri
(Kanun ve Düzenleme)
Radyoterapi Başkanı
Hasta Dozunun Kontrolü Dozimetrik Yanlışlıklar
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi
(Makinelerin kontrolü)
Geometrik yanlışlıklar
(Hasta Pozisyonu)
Hastanın Güvenliği
Personel Güvenliği
Tedavi Planlamasında;
1. Hastadan bilgi (Hedef hacim tanımı)
2. Doz hesapları
3. Hasta bilgilerinin kayıt edilmesi
Hedef hacim dışındaki doz
Radyasyon Onkoloğu,
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,
Radyoterapi Teknisyeni
Radyasyon Onkoloğu,Radyasyon Fizikçisi
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,
Radyasyon Onkoloğu,Tıbbi Radyasyon Fizikçisi
Radyasyon Onkoloğu,
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,
Radyoterapi Teknisyeni
Mekanik ve elektriksel problemler
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni
Hasta monütörü
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni
Tedavi odasının radyasyon sızıntısı
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,
Çalışan personelin aldığı doz
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,
Elektrik ve mekanik kontroller
Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Kanun ve Düzenlemeler
 Radyoterapide QA ile ilgili kanun ve düzenlemeler henüz
yapılmamıştır.
 Bazı kuruluşlar bu konuda çıkardıkları raporlarla öneride
bulunmaktadırlar.
AAPM; The American Association of Physicists in Medicine
ICRP; International Commission on Radiological Protection
ICRU; International Commission on Radiation Units and
Measurement
HPA; Hospital Physicists Association (U.K)
IAEA; International Atomic Energy Agency
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Radyoterapi Merkezinde QA Programları
RT Departmanında QA programı, cihazların kabulü
sırasında yapılan kontrollerin sürekliliğini sağlamak
amacıyla hazırlanır.
 Günlük,
 Haftalık,
 Aylık,
 Yıllık
periyotlarla yapılacak kontrolleri içerir.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Fiziksel ve Teknik QA Program Konuları
 Tedavi makinelerinin ve simülatörlerin mekanik ve
geometrik kontrolleri
 Dozimetri
 Tedavi Planlama Sistemi
 Emniyet
 Tedavi sırasında kullanılan yardımcı aletlerin fiziksel
kontrolleri
sabitleştirici aletlerin kontrolü
mekanik ve optik göstergelerin kontrolü
ışın düzenleyicilerin kontrolü (blok, wedge, bolüs)
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Işın Performansı ve Işıklı Alan Doğruluk
Testleri
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Dozimetri
Radyoterapinin başarısı, özel bir noktaya verilmesi istenen
dozun
% 5 doğrulukla verilmesine bağlıdır. Bu nedenle
ölçümde kullanılan dozimetrelerin ve iyon odalarının
SSDL’de (Secondary Standards Dosimetry Laboratories)
kalibre ettirilmeleri gereklidir.
SSD gösterge hatası 2 mm ’yi geçmemelidir.
kullanılan ışının enerjisi D20 / D10 = % 2 ’yi
geçmemelidir.
Bu genel kuralların dışında, kullanılan cihaza özel QA
raporları literatürde mevcuttur.
Linaklar için Günlük Kalite Kontrol Formu
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
GÜVENLİK TESTLERİ
Beam on-off (çalışıyor/çalışmıyor)
Kapı Klidi (çalışıyor/çalışmıyor)
TV interkom (çalışıyor/çalışmıyor)
MEKANİK TESTLER
Alan kontrolü
( 2 mm)
Lazer kontrolü ( 2 mm)
DOZ KONTROLÜ
SSD=90cm, d=10cm, alan 10x10
PTW Unidos elektrometre,
PTW 823 iyon odası
6 MV Okuma
(770….786….802)
18 MV Okuma
(904….922….940)
SSD=100cm, 10x10 konüs
PTW Roos İyon Odası
6 MeV (d=13mm) Okuma
1,044….1,065….1,086
7 MeV (d=15mm) Okuma
(1,053…1,074….1,095)
9 Mev (d=20mm) Okuma
(1,058….1,080….1,102)
12 MeV(d=27mm) Okuma
(1,076….1,098….1,120)
15 MeV(d=35mm)Okuma
(1,086….1,108….1,130)
TARİH
KONTROLÜ YAPAN TEKNİSYEN
KONTROLÜ YAPAN FİZİKÇİ
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Cuma
Linaklar için Aylık Kalite Kontrol Formu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Linaklar için Yıllık Kalite Kontrol Formu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Mekanik kontroller
GANTRİ AÇI GÖSTERGESİ
 Gantri 0, 90, 270 ve 1800 ye ayarlanır.
 Su terazisiyle açı kontrol edilir. (1º)
KOLİMATÖR AÇI GÖSTERGESİ
 Gantri 900 , kolimatör 00 e ayarlanır.
 Kolimatör açıları değiştirilerek su terazisiyle açı kontrol edilir. (1º)
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
İzomerkez kontrolü
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Gantri - Kolimatör - Masa
Radyasyon - İzomerkez Uyumu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Masa düşey eksen kontrolü
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Masanın İzomerkez Rotasyonu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Unutulmamalıdır ki!!!
 Yüksek teknolojiye sahip bir cihaz kullanıyor olmak, iyi bir
radyoterapi uygulaması için garanti değildir. Yeterli cihaz
desteği, eğitim ve öğrenim, yetişmiş personel ve disiplinli bir
yönetim önemlidir.
 Radyasyon kazalarına neden olan en yaygın faktör insan
hatalarıdır. Bu yüzden eğitimin sürekli olması önemlidir.
 Her klinik, sahip olduğu cihazların özelliğine göre kalite kontrol
formları hazırlamalıdır.
 Yapılamayacak hiçbir test bu formlara yazılmamalıdır.
 Testleri yapan ve kontrol eden kişiler formları onaylamalıdır.
 Bu formlar eksiksiz olarak dosyalanmalıdır.
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Teşekkürler…
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA