Klinik Test Rehberi - Bilecik Halk Sağlığı Müdürlüğü
advertisement
2015 Klinik Test Rehberi Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı Her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilmeden kopyalanamaz, dağıtılamaz ve amacı dışında kullanılamaz. Hazırlayan Uz. Dr. Yakup DÜLGEROĞLU ÖNSÖZ Bu test rehberi Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı’nda çalışılan klinik testler hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Test rehberinin hazırlanmasında emeği geçen kalite birim sorumlumuz Bilge BAŞBUĞ’a teşekkürlerimi sunarım. Hazırlanan bu test rehberi ile testlerin istenmesinden sonuçların raporlandırılmasına kadar geçen aşamalarda sağlık personeline yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu test rehberinde, Laboratuvarımızda çalışılan testlerin kodu, birimi, referans aralığı, örnek türü, örnek alınma şekli, minimum örnek miktarı, örnek kabı, çalışma günü, rapor tarihi, saklama koşulları, numune red kriterleri, test sonucuna etki eden faktörler ve klinik kullanımları hakkında özet bilgiler bulunmaktadır. Çalışılan testler ile ilgili değişiklik olması durumunda, rehberde en kısa sürede güncellenecek ve güncelleme hakkında bilgilendirme yapılacaktır. Laboratuvarımızda çalışılan herhangi bir test ile ilgili bu rehberde bulamadığınız bilgiler için laboratuvar uzmanı ile iletişime geçebilirsiniz. Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak doğru ve güvenilir sonucu en kısa sürede verebilmenin gayreti içerisindeyiz. Kalite hedeflerimizin gerçekleştirilmesinin yolunun hizmet alıcılarımızla etkin bir iletişim içerisinde olmaktan geçtiğini düşünüyor ve bu amaçla hareket ediyoruz. Bu test rehberinin laboratuvara ulaşmanın en kolay yolu olduğunu hatırlatıyor ve bu rehberde yer almayan daha detaylı bilgiler için laboratuvarımızı mesai saatleri dahilinde her zaman arayabileceğinizi ifade ediyoruz. Laboratuvarda doğru ve güvenilir sonuç almayı etkileyen faktörlerin başında %70 gibi bir oranla pre-analitik (analiz öncesi) faktörler gelmektedir. Bu sebeple, kan almadan önce, kan alırken, tüplere barkod yapıştırırken ve kanları laboratuvara gönderirken azami dikkat gösterilmesi; doğru sonuç için en önemli aşamayı teşkil etmektedir. Bu test rehberinin; aile hekimlerimize, aile sağlığı elemanlarımıza, entegre hastane ve toplum sağlığı merkezlerinde çalışan tüm sağlık personeline ve çalışma gayemiz olan hastalarımıza laboratuvar ile ilgili hususlarda kolaylıklar getirmesini diliyorum. Unutmayalım ki “doğru laboratuvar sonucu doğru tanıyı, doğru tanı doğru tedaviyi, doğru tedavi sağlıklı bir hayatı getirir”. Tüm Bilecik Halkına sağlıklı bir ömür dileğiyle… Uz. Dr. Yakup DÜLGEROĞLU Tıbbi Biyokimya Uzmanı Laboratuvar Sorumlusu 2 İÇİNDEKİLER 1. Giriş ...................................................................................................................................................... 4 2. Laboratuvarın İşleyişi .......................................................................................................................5-6 3. Örnek Alımı ve Analiz Öncesi Değişkenler ................................................................................... 7-23 a) Örnek Alımı ................................................................................................................................ 8-13 Tam İdrar Tetkiki İçin Örnek Toplanması ....................................................................................... 11 Gaita Analizi İçin Örnek Toplanması ............................................................................................... 12 Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) Prosedürü .......................................................................... 12-14 b) Tüplerin Etiketlenmesi ve Saklanması...................................................................................... 14-15 c) Santrifüj İşlemi ...........................................................................................................................15-16 d) Örneklerin Laboratuvara Gönderilmesi ....................................................................................... 16 e) Analiz Öncesi Değişkenler ........................................................................................................ 17-23 4. Numune Kabul ve Red Kriterleri ..................................................................................................... 24 5. Laboratuvar Test Paneli .................................................................................................................... 25 6. Testler ve Özellikleri ................................................................................................................... 26-58 7. Panik Değer Listesi ............................................................................................................................59 8. Kaynaklar .......................................................................................................................................... 60 9. Test Dizini .......................................................................................................................................... 61 3 1. GİRİŞ Halk sağlığı laboratuvarları tıbbi laboratuvar ve su analiz laboratuvarları olarak iki ana bölümde hizmet veren ve halk sağlığı müdürlüklerine bağlı olarak çalışan kurumlardır. Halk sağlığı laboratuvarlarının tıbbi laboratuvar birimlerinde, birinci basamak sağlık hizmetlerinin (gerekli hallerde ikinci basamak sağlık hizmetlerinin) başarılı bir şekilde yürütülmesi için hastalıkların tanısına ve tedavinin takibine yönelik testler yapılmaktadır. Yapılan bu testlerin doğru ve güvenilir bir şekilde sonuçlandırılması, test isteminden sonucun raporlandırılmasına kadar geçen tüm aşamaların belirli bilimsel ve idari kurallar dahilinde takibinin yapılması ile mümkündür. Tıbbi laboratuvarlarda bir test sonucunu etkileyebilecek faktörler, analiz öncesi (pre-analitik), analiz sırasında (analitik) ve analiz sonrası (post-analitik) olmak üzere üç başlık altında incelenmektedir. Analiz öncesi yaşanan problemler laboratuvar hatalarının yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra çalışılan testlerin sonuçlandırılmasında yaşanan gecikmeler, analiz sırasında rastgele hatalardan kaynaklanan yanlış sonuçlar, sonuç raporunun eksik ya da anlaşılır tarzda düzenlenmemesi gibi problemler laboratuvar pratiğinde ön plana çıkmaktadır. Bu problemlerin önüne geçilebilmesi, özellikle son yıllarda üzerinde önemle durulan kalite uygulamalarının hayata geçirilmesi ile mümkün olabilmektedir. Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı’nda 2014 yılının başlarında kalite biriminin kurulmasıyla kalite çalışmalarına başlanmış ve bu çalışmaların bir neticesi olarak bu test rehberi hazırlanmıştır. Bu test rehberinde; test isteminden kan alınmasına, testlerin genel özelliklerinden klinik kullanımlarına ve laboratuvarın iç işleyişine yönelik bilgilere varıncaya kadar temel düzeyde bilgilendirmeler yer almaktadır. Bu test rehberinin laboratuvardan hizmet alan tüm sağlık personeli ve hastalarımıza faydalı olacağını ümit ediyoruz. Bu test rehberiyle birlikte numune red kriterleri de açıkça yayınlanmış olup, tüm aile sağlığı merkezleri, toplum sağlığı merkezleri ve entegre hastanelerden yapılan istemlerde ve laboratuvara gönderilen kan örneklerinde; ilk önce mutlaka test isteminin yapılmış olmasına, hastanın ön tanısının girilmiş olmasına, kanın doğru tüpe alınmış olmasına, barkodun doğru şekilde yapıştırılmış olmasına ve kanların santrifüj işlemlerinin yapılarak laboratuvara gönderilmesine azami dikkat gösterilmesi, daha hızlı ve doğru sonuç üretilmesi açısından hem hastalarımıza hem de sağlık personellerimize önemli yararlar sağlayacaktır. 4 2. LABORATUVARIN İŞLEYİŞİ Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak daha çok birinci basamak sağlık hizmeti sunan aile sağlığı merkezleri, toplum sağlığı merkezleri ve entegre hastanelere hizmet vermekteyiz. Gerekli olduğunda Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği ile yapmış olduğumuz protokol çerçevesinde ikinci basamak sağlık tesislerine de hizmet veriyoruz. Laboratuvarımızın genel işleyişine bakıldığında; hekimlerimiz tarafından istenen testlere yönelik kan örneği ilgili aile sağlığı elemanları ya da hastanelerde kan alma birimi çalışanları tarafından doğru tüpe alınarak ve doğru şekilde barkodlanarak laboratuvara gönderilmektedir. Her birimde santrifüj bulunmalı ve santrifüj işlemi kan örneği gönderilmeden mutlaka tamamlanmalıdır. Kanların taşınması işlemi Halk Sağlığı Müdürlüğümüze bağlı kan taşıma araçları ile gerçekleştirilmektedir. Bu işle görevli personellerimize kan taşınmasında dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgili eğitim verilmiştir. Laboratuvarımızın tıbbi analiz sürecindeki aşamalar genel anlamda Şekil 1’de özetlenmektedir. 8.ASM, TSM ve Entegre Hastane Hekimleri 1.Test İstemi 7.Sonuç Raporlama 2.Kan Alma 6.Sonuçların Onaylanması 3.Numune Gönderme 5.Analiz 4.Numune Kabul Şekil 1. Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı Tıbbi Analiz Süreçleri Genel Döngüsü 5 Laboratuvarımıza gelen her numunenin kabul işlemi otomasyon üzerinden yapılmakta ve numunenin kim tarafından hangi saatte kabul edildiği görülebilmektedir. Aynı şekilde, otomasyon sistemi üzerinden testin kim tarafından hangi tarih ve saatte istendiği, numune kabulün kim tarafından hangi tarih ve saatte yapıldığı, ne zaman cihazda çalışılmaya başlandığı, ne zaman sonuçlandığı ve ne zaman onaylandığı görülebilmektedir. Numune kabul aşamasından sonra kanların santrifüj işlemi yapılmakta ve daha sonrada cihaza yüklenmektedir. Cihaza örnekler konmadan önce cihazın çalışma öncesi tüm hazırlıklarının tamamlanmış olması gerekmektedir. Bunun için cihaz sabah açıldıktan sonra ilk yıkamaları yaptırılmakta, günlük bakımları yapılmakta ve daha sonra internal kalite kontrol çalışılmaktadır. Olması gereken değerde çıkmayan internal kalite kontrol sonuçları için ayrıca kalibrasyon yapılmakta ve tekrar kontrol konularak istenilen düzeyde olduğu görüldükten sonra cihaz çalışmaya hazır hale getirilmektedir. Tüm bu işlemlerden sonra, gelen kan örneklerinden santrifüjle elde edilen serumlar cihaza yüklenmekte ve her test için farklı olabilen belirli inkübasyon sürelerinin sonunda analiz işlemi sonuçlanmaktadır. Tamamlanan analiz sonuçları değerlendirilerek uygun olmayanlar için tekrar çalışma yoluna gidilmektedir. Nihayetinde, sonuçlar uzman denetiminde onaylanarak belirli bir rapor formatında hekimlerimize sunulmaktadır. Laboratuvarımızın iç işleyişi Şekil 2’de özetlenmiştir. 10.Sonuçların Onaylanması ve Raporlandırma 9.Tekrarı Gereken Testlerin Çalışılması 1.Cihazların Açılması ve Yıkamaların Yaptırılması 2.Günlük Kalibrasyon ve İnternal Kontrol Çalışılması 3.Kontrol Sonuçlarının Uzman Tarafından Değerlendirilmesi 8.Sonuçların Değerlendirilmesi 7.Numunelerin Cihazlara Yüklenmesi 6.Santrifüj 4.Analiz İçin Cihazın Hazır Hale Gelmesi 5.Numune Kabul Şekil 2. Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı İç İşleyişi 6 3. ÖRNEK ALIMI VE ANALİZ ÖNCESİ DEĞİŞKENLER Testlerin laboratuvara kabul edilebilmesi ve çalışılabilmesi için ilk önce test istemlerinin yapılmış olması gerekmektedir. Her hangi bir istemi olmayan örneklerin laboratuvara gönderilmesi durumunda laboratuvar çalışanları tarafından bir işlem yapılması mümkün olmamaktadır. Şöyle ki laboratuvarımızda kullanılan barkodlarda isim yazmadığından, şayet hekim o hastanın otomasyona kaydını ve test istemini yapmamışsa, o örneğin hangi hastaya ait olduğunun anlaşılması mümkün olamamaktadır. Test istemi sırasında dikkat edilmesi gereken önemli bir husus da hekim tarafından hastanın ön tanısının sisteme girilmesidir. Hastanın ön tanısının sistemden görülebilmesi, onaylama sırasında sonuçların değerlendirilmesi açısından oldukça önemlidir. Örneğin; ön tanısı girilmeyen bir hastanın kreatinin değeri 3.5 mg/dL ölçüldüğünde tekrar çalışılmakta ve bu da hastanın sonucunun geç çıkmasına ve ilave reaktif harcanmasına neden olmaktadır. Oysa, bu hastaya “kronik böbrek yetmezliği” ön tanısı girilse, bu test sonucu tanı ile uyumlu olduğundan, tekrara gerek kalmadan onaylanabilecek ve ilave zaman kaybı ve reaktif israfı olmayacaktır. Tam tersi durumda, 0.8 mg/dL ölçülen kreatinin sonucu doğrudan onaylanacaktır. Oysa, bu hastaya “kronik böbrek yetmezliği” ön tanısı girilmiş olsa, bu test tekrar edilecek ve belki de cihazın probunda oluşan o anlık reaktif ya da numune çekmesindeki bir rastgele hatadan kaynaklanan bu düşük kreatinin değeri farkedilecek ve doğru sonuca ulaşılabilecektir. Ayrıca, otomasyon sistemine ön tanı girilmesi epidemiyolojik prevalans istatistikleri için de olmazsa olmazdır. Sonuç olarak, ön tanının girilmesi oldukça önemlidir. Bu konuya, test istemi yapan tüm hekimlerimizin dikkat etmesi gerekmektedir. Test istemi yapıldıktan sonra örnekler doğru tüplere doğru teknikle alınmalıdır. Ancak bir çok test için kan alınmadan önce hastaların en az 8-12 saat aç olduklarının (açlık süresi 16 saati geçmemelidir) ve bu süre zarfında su dışında başka bir içecek içmediklerinin teyit edilmesi önemlidir. Eğer hasta aç değil ve yine de kanının o an alınması gerekiyorsa tüpün üzerine uygun bir yere (barkodu karalamayacak şekilde) tokluk kanı diye not düşülmesi, laboratuvar sonuçlarını değerlendirirken önemli olmaktadır. Genel anlamda testlerin referans aralıkları belirlenirken açlık sonrası ve sabah saatlerinde alınan kanlar kullanılmaktadır. Bu nedenle, tüm testler için kan alımlarının açlık sonrası ve sabah saatlerinde yapılması uygun olacaktır. Ancak Tablo 1’deki testlerin doğru değerlendirilebilmesi için özellikle açlık sonrası ölçülmesi gereklidir. 7 Tablo 1. Açlık Sonrası Ölçülmesi Gereken Testler 1, 3, 4 Alkalen Fosfataz Gamma Glutamil Transferaz (GGT) B12 Glukoz Demir Kreatinin* Demir Bağlama Kapasitesi Lipid Profili (Trigliserit, Kolesterol, HDL, LDL) Ferritin Magnezyum Folat Üre (BUN) Fosfor Ürik asit (*) En az bir gecelik açlık sonrası ölçülmesi tavsiye edilir. Özellikle et yemeklerinin kan kreatinin değerlerini artırabileceği ifade edilmektedir. Tablo 1’de belirtilen testler yalnızca Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı’nda çalışılan testler arasında açlık gerektirenlerdir. Bu testlerin dışında laboratuvarımızda çalışılmayan insülin, C-peptid, homosistein gibi bazı testler için de açlık sonrası kan alınması gerekmektedir. 3.a. Örnek alımı Örnek alımı laboratuvar testlerini etkileyen en önemli hususlardan birisidir. Kan alma işlemi sırasında mutlaka uyulması gereken kurallar vardır ve bu kurallara uyulmadan yapılan kan alma işlemi bir çok laboratuvar testini etkileyebilmektedir. Venöz kan alımı, hastanın venlerinden kan örneğini alma işlemidir. Bu işlemde vene iğne ile girilerek, günümüzde çoğunlukla vakumlu tüplere kan doldurulur. Venden kan alınması işlemine filebotomi adı verilir. Herşeyden önce kan alacak kişi kendini korumalıdır. Eldiven takılması mutlaka gereklidir. Bunun haricinde eğer izole bir hasta ise maske, gözlük vb. kullanmalıdır. Kan örneği alınmadan önce hastanın kimliği mutlaka doğrulanmalı ve aç olup olmadığı sorgulanmalıdır. Hastalar rahatça oturtulmalı veya sırt üstü yatırılmalıdır. Kan almadan önce hastanın en az 15-20 dk oturur ya da 8 yatar pozisyonda dinlenmesi sağlanmalıdır. Böylece pozisyonel olarak kan hacminde meydana gelen değişikliklerin (hemokonsantrasyon veya hemodilüsyon) kanın bileşimini etkilemesinin önüne geçilebilir. Yetişkinlerde venöz kan almak için daha çok antekübital fossada bulunan medyan kübital ven tercih edilir. Çünkü bu damar hem kalındır hem de derinin yüzeyine yakındır. Elin arkasındaki veya ayak bileğindeki venlerden de kan alınabilir, fakat daha az tercih edilirler. Kan alınacak kol aşırı yaralı veya hematom varsa bu koldan kan alınmamalıdır. Mastektomi geçirmiş kadınlarda, memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmaması daha uygundur. Çünkü söz konusu ameliyat kanın bileşimini etkileyen lenf yollarında tıkanmalara yol açmış olabilir. Kan alınacak koldan kanülle sıvı veriliyorsa, ilgili hekimin bilgisi dahilinde infüzyon 3 (üç) dakikalığına sonlandırılır ve daha sonra diğer koldan ya da aynı kolun infüzyon bölgesinin aşağısından kan alınabilir. Ancak, glukoz ve elektrolitler gibi infüzyon sıvısında bulunan analitler için infüzyon yapılan koldan kan alınamaz. Kan alma işlemi öncesinde kan alınacak bölgenin çevresi alkollü bezle ya da %70 izopropanolle doymuş gazlı bezle temizlenmelidir. Temizleme işlemi dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru yapılmalıdır. Derinin kendi kendine kuruması beklenir. Derinin üzerinde alkol kalmamalıdır, çünkü alkol kalıntıları hemolize neden olarak bazı test sonuçlarını etkileyebilir. Eğer etanol (alkol testi) ölçümü için kan alınacaksa deri benzalkonium klorür çözeltisi (zefiran klorür) ile temizlenmelidir. Bazı testlerde interferansa neden olabileceğinden ötürü derinin temizliğinde povidon iyot benzeri antiseptikler kullanılmamalıdır. Kan alma zamanı özellikle diürnal ritim gösteren testler (kortizol, demir, renin, TSH vb.) için önemlidir. Özellikli testlerin referans aralıkları için biyokimya uzmanına danışınız. Kan alma sırasında turnike uygulaması, kanın kalbe dönmesini engellemek ve venlerin şişmesini sağlamak amacıyla, kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden yapılmaktadır. Turnike olarak kesilmiş yumuşak lastik şerit, serum lastiği, velcro tipindeki bandlar ya da tansiyon aletinin manşeti kullanılabilir. Şayet tansiyon aletinin manşeti kullanılacaksa genellikle 60 mmHg düzeyine kadar şişirilmesi yeterli olur. Turnikenin uzun süre (3 dakika ve üzeri) uygulanması bazı testlerde artışa; AST’de %9.3, demirde %6.7, bilirübinde %8.4, total proteinde %4.9 ve bazı testlerde ise azalmaya; potasyumda %6.2, neden olduğu literatürde bildirilmiştir1. Vene girilirken iğnenin deriyi delmesi sırasında ortaya çıkan hafif doku travmasına veya dokulardaki kanın stazına bağlı olarak kreatin kinaz ve aspartat aminotransferaz aktivitelerinde hafif artış gözlenebilir. Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır, çünkü bu hareket plazma potasyum, laktat ve fosfat konsantrasyonlarını artırabilir. Laktat ise kan pH’sını düşürerek iyonize kalsiyum konsantrasyonlarının artmasına neden olur. Ayrıca, her yaşta kişide kan 9 aldırmanın oluşturduğu stres nedeniyle plazma kortizol, büyüme hormonu, adrenalin ve dolayısıyla glukoz ve iskelet kası enzimlerinde artış olabilir. Günümüzde kan almak için tüp tutucu (holder), kan alma iğneleri ve vakumlu tüpler kullanılmaktadır. Kan alma iğnesi deriye 15 derecelik bir açıyla venin içerisine itilmelidir. İğne yerine yerleştikten sonra tüp, iğne hareket ettirilmeden tüp tutucuya doğru bastırılmalıdır. Tüpe kan dolmaya başladığında turnike gevşetilmelidir. Kan alma işleminde tüplerin kapak renklerine göre uyulması gereken bir sıra vardır. Kan alma işlemini yapan kişinin bu tüp sırasına göre kan alması önemlidir. Tablo 2. Kan Alma İşleminde Tüp Sıralaması5 1. Kan kültürü için steril tüpler* 4. Yeşil kapaklı tüpler * 2. Mavi ve siyah kapaklı tüpler 5. Mor kapaklı tüpler 3. Sarı ve kırmızı kapaklı tüpler 6. Gri kapaklı tüpler* *Laboratuvarımızda kullanılmamaktadır. Kan alındıktan sonra tüplerin içerisindeki madde ile kanın karışması için tüpler dikkatlice altüst edilmelidir. Bu sırada oldukça nazik davranılmalı, aksi takdirde eritrositlerin ve diğer kan hücrelerinin parçalanması ile hemoliz oluşarak bir çok analitin düzeylerinde değişmeye neden olunabilir. Aşırı hemolizli kan örnekleri aynı zamanda numune red kriterleri arasındadır. Tablo 3. Kapak Rengine Göre Tüplerin Kaç Kez Altüst Edileceği5 Kırmızı 5-6 kez Sarı 5-6 kez Mavi* 3-4 kez Siyah 8-10 kez Mor 8-10 kez *Laboratuvarımızda kullanılmamaktadır. Vakumlu tüpler ticari firmalar arasında bir konsensusla belirli kapak renklerinde üretilmektedir. Kan alınması sırasında vakumlu tüpler vakum bitinceye kadar doldurulur. Her bir kapak rengi farklı içeriğe işaret eder. Hangi test istenmişse o test için uygun olan tüpe kan alınmalıdır. Tablo 4’te vakumlu tüplerin kapak renkleri ve içeriği hakkında bilgi verilmektedir. 10 Tablo 4. Bazı Kan Alma Tüplerinin Kapak Renkleri ve İçeriği Tüpler ve Kapak Renkleri İçerik Boş ya da pıhtı aktivatörü ve polimer jel Sarı Etkisi Pıhtı oluşumunu hızlandırmak ve kanın şekilli elamanları ile serum arasında bariyer teşkil etmek Kullanılan Testler Biyokimya, hormon ve ilaç düzeyi testleri Kırmızı EDTA Mor Sodyum Sitrat %3.8 Siyah Sodyum Sitrat %3.2 Mavi Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engellemek Hemogram, HbA1C ve Hb elektroforezi (talasemi testleri) Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engellemek Sedimantasyon analizi Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engellemek Koagülasyon testleri (PT, aPTT, Fibrinojen vb.) Tam idrar tetkiki için idrar örneği toplanması: Laboratuvarımız bünyesinde idrarda yapılan testler; idrarın kimyasal analizi (strip ile) ve idrar mikroskobisidir. Bu testlerin doğru ölçülebilmesi için idrar örneği verecek kişilerin aşağıdaki bilgiler kapsamında bilgilendirilmesi gerekir. Üzerinde (asla kapağında değil!) hastaya ait etiket bulunan idrar kabı hastaya verilir. Hasta tuvalette pubik ve perineal bölgeyi su ile temizler ve kurular. Bir miktar idrarını tuvalete yapar. Sonra orta akım idrarını kendisine verilen idrar kabına yapar. İdrarın son kısmını ise tuvalete yapar. İdrar kabının kapağını kapatarak ilgili sağlık personeline teslim eder. Hasta idrarını verdikten sonra en geç iki saat içerisinde idrar laboratuvara ulaştırılmalıdır. Bu mümkün değilse idrar buzdolabında saklanmalı ve mümkün olan en kısa sürede laboratuvara gönderilmelidir. 11 Gaita Analizleri İçin Örnek Toplanması: Gaitada yapılan bakteriyolojik ve parazitolojik incelemeler, gaitada gizli kan testi gibi testler için hastadan gaita örneği istenir. Bunun için temiz bir kap (ağzı sızdırmaz kapaklı gaita kabı olarak laboratuvarımız tarafından temin edilmektedir) hastaya verilir. Hasta gaitayı kaba koyarak kapağı kapalı halde görevli sağlık personeline teslim eder. Gaita kabının üzerinde (kapağında değil!) hastaya ait etiket bulunmasına dikkat edilir. Yapılacak teste göre nohut ya da ceviz büyüklüğünde gaita (sıvı ise 10 mL kadar) genellikle yeterli olabilmektedir. Laboratuvara en geç iki saat içinde ulaştırılamayacak olan gaita örnekleri buzdolabında (+4c⁰) 24 saate kadar saklanabilir. Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) Prosedürü: OGTT yapılacak hastalarda aşağıdaki prosedür izlenmelidir. Bu prosedüre uyulmaması nedeniyle yaşanacak sıkıntılardan laboratuvarımız sorumlu değildir. Gestasyonel diyabet izleminde, 50 gr tarama ve 100 gr doğrulama şeklinde iki aşamalı bir OGTT uygulanması ya da tek aşamalı 75 gr OGTT uygulanması konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bu konuda Dünya Sağlık Örgütü ya da Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği’nin konu ile ilgili kılavuzlarına bakılabilir. Aşağıda her test için uygun prosedür açıklanmıştır. 75 gr OGTT: 1. Test öncesi 3 gün boyunca hastanın günlük en az 150 gr karbonhidrat alması sağlanmalıdır. Düşük karbonhidrat içeren diyetler test sonucunun yanlış düşük çıkmasına neden olacaktır. 2. Testin yapılacağı gün hastanın en az 8 saat aç olduğu sorgulanmalı ve test mümkün olduğunca sabah saatlerinde yapılmalıdır. 3. Glukoz solüsyonları olarak hazır sıvı preparatlar kullanılması daha tercih edilen bir durumdur. Eğer toz halde ise 75gr toz halindeki glukoz, 25gr/100mL (yaklaşık 300 mL suyun içinde) glukoz içerecek şekilde sulandırılır. Asla limon suyu vb. şeyler katılmaz. Çünkü askorbik asit, glukoz ölçüm yönteminde (glukoz oksidaz) interferansa neden olarak yanlış düşük sonuçlara yol açar. 4. Otomasyon sistemi üzerinden hastaya 2(iki) farklı barkod numarası ile glukoz istemi yapılır. 5. Sarı ya da kırmızı kapaklı tüpe açlık kanı alınır. Tüpün üzerine birinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 0.saat” şeklinde belirtilir. 6. Hastaya glukoz solüsyonu içirilir. Tam 2 (iki) saat sonra yeniden kan alınır. Bu tüpün üzerine de ikinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 2.saat” şeklinde belirtilir. 7. Alınan kanlar, pıhtı oluşumu (yaklaşık 30dk) tamamlandıktan sonra santrifüj edilerek (4000 rpm 10 dk) kırmızı renkli transport sporlarına konur ve ilgili kan taşıma personeline verilir. 12 50 gr OGTT (Gebelerde, Tarama Testi): 1. Gebeliğin 24-28. haftaları arasında uygulanır. Aç ya da tok karnına yapılabilir. 2. Otomasyon sisteminden 2 (iki) farklı barkodla glukoz istemi yapılır. 3. Sarı ya da kırmızı kapaklı tüpe açlık kanı alınır. Tüpün üzerine birinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 0.saat” şeklinde belirtilir. 4. Hastaya 50 gr glukoz solüsyonu içirilir. Tam 1 (bir) saat sonra yeniden kan alınır. Bu tüpün üzerine de ikinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 1.saat” şeklinde belirtilir. 5. Alınan kanlar, pıhtı oluşumu tamamlandıktan sonra (yaklaşık 30dk) santrifüj edilerek (4000 rpm 10 dk) transport sporlarına konur ve ilgili kan taşıma personeline verilir. 100 gr OGTT (Gebelerde): 1. Gebeliğin 24-28. haftaları arasında ve 50 gr glukoz testi anormal çıkan hastalara uygulanır. 2. Testin yapılacağı gün hastanın en az 8 saat aç olduğu sorgulanmalı ve test mümkün olduğunca sabah saatlerinde yapılmalıdır. 3. İlk olarak, otomasyon sisteminden 4(dört) farklı barkodla glukoz istemi yapılır. 4. Sarı ya da kırmızı kapaklı tüpe açlık kanı alınır. Tüpün üzerine birinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 0.saat” şeklinde belirtilir. 5. Hastaya 100 gr glukoz solüsyonu içirilir. Tam 1 (bir) saat sonra yeniden kan alınır. Bu tüpün üzerine de ikinci “biyokimya” barkodu yapıştırılır ve “OGTT 1.saat” şeklinde belirtilir. 6. Hastadan 2. (ikinci) saatte yeniden kan alınır ve üçüncü “biyokimya” barkodu yapıştırılarak “OGTT 2.saat” şeklinde belirtilir. 7. Son olarak 3. Saatte yeniden kan alınır ve dördüncü “biyokimya” barkodu yapıştırılarak “OGTT 3.saat” şeklinde belirtilir. 8. Alınan kanlar, pıhtı oluşumu tamamlandıktan sonra (yaklaşık 30dk) santrifüj edilerek (4000 rpm 10 dk) transport sporlarına konur ve ilgili kan taşıma personeline verilir. 75 gr OGTT (Gebelerde): 1. 100 gr OGTT prosedürü uygulanır. Ancak 0.saat, 1.saat ve 2.saatte kan alınır. 3.saat kan alınmaz. 2. Alınan kanlar, pıhtı oluşumu tamamlandıktan sonra (yaklaşık 30dk) santrifüj edilerek (4000 rpm 10 dk) transport sporlarına konur ve ilgili kan taşıma personeline verilir. 13 Tablo 5. Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) Sonuçlarının Yorumu8 Aşikar DM İzole IFG İzole IGT IFG + IGT DM Riski Yüksek APG (≥8 saat açlık) ≥126 mg/dL 100-125 mg/dL <100 mg/dL 100-125 mg/dL --- OGTT 2.saat (75 gr Glukoz) ≥200 mg/dL <140 mg/dL 140-199 mg/dL 140-199 mg/dL --- Rastgele Plazma Glukozu ≥200 mg/dL + diyabet semptomları --- --- --- --- HbA1c % ≥%6.5 --- --- --- %5.7 – 6.4 APG 1.saat PG 2.saat PG 3.saat PG ≥126 mg/dL --- ≥140 mg/dL --- ≥92 mg/dL ≥180 mg/dL ≥153 mg/dL --- --- ≥140 mg/dL --- --- ≥95 mg/dL ≥180 mg/dL ≥155 mg/dL ≥140 mg/dL ≥95 mg/dL ≥180 mg/dL ≥155 mg/dL --- Tek Aşamalı Test (Gebe) 75 gr Glukozlu OGTT (en az 1 WHO Kriterleri patolojik değer tanı koydurur) 75 gr Glukozlu IADSPG/ADA OGTT (en az 1 Kriterleri patolojik değer tanı koydurur) İki Aşamalı Test (Gebe) 50 gr Glukozlu İlk Aşama Test 100 gr Glukozlu Test (en az 2 patolojik değer tanı koydurur) İkinci Aşama 75 gr Glukozlu Test (en az 2 patolojik değer tanı koydurur) *Glukoz sonuçları mg/dL üzerinden olup, “glukoz oksidaz” metodu ile yapılan ölçümlere göredir. APG: Açlık Plazma Glukozu; PG: Plazma Glukozu; WHO: Dünya Sağlık Örgütü; IADSPG: Uluslararası Diyabetik Gebelik Çalışma Grupları Birliği; ADA: Amerikan Diyabet Birliği; DM: Diyabetes Mellitus; IFG: Bozulmuş Açlık Glukozu; IGT: Bozulmuş Glukoz Toleransı 3.b. Tüplerin Etiketlenmesi ve Saklanması Hastalardan alınan kanların karışmaması, hangi hastadan hangi testin çalışılacağının anlaşılabilmesi için kan alınan tüplerin üzerine doğru şekilde barkod yapıştırılması gerekmektedir. Doğru hastanın barkodunun doğru tüpe yapıştırılmasının yanısıra barkodun doğru yere yapıştırılması da gerekmektedir. Aksi halde cihazların barkod okuyucuları barkodu okuyamamakta ve ilgili test çalışılamamaktadır. Bu durum ölçüm sonrası kontrol sırasında laboratuvar çalışanlarınca farkedilip barkod düzeltilmeye çalışılsa da hem gereksiz iş yüküne hem de sonuç verme zamanında önemli gecikmelere neden olmaktadır. Şekil 3’te laboratuvarımızda kullanılan tüplere, barkodun doğru ve yanlış yapıştırılma halleri görülmektedir. 14 Şekil 3. Barkod Yapıştırma Hormon ve biyokimya testlerinde tüplerin saklanması için en önemli şart kanın santrifüj edilmiş olmasıdır. Santrifüj edilmeyen bir kan en fazla iki saat içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Ancak kan santrifüj edilmişse bu test rehberinde yer alan süreler dahilinde oda ısısında, buzdolabında veya derin dondurucuda (-20C⁰) saklanabilir. 3.c. Santrifüj İşlemi Kan, plazma ve şekilli elemanlardan oluşur. Plazma kanın sıvı kısmıdır. Şekilli elemanlar ise eritrosit, lökosit (nötrofil, eozinofil, bazofil, lenfosit) ve trombositler gibi hücrelerden oluşur. Laboratuvar pratiğinde plazma, antikoagülan madde içeren tüpe alınan kanın, santrifüjle şekilli elemanlardan ayrılması sonucu elde edilen sıvı kısımdır. Serum ise kan pıhtılaştıktan sonra sıvı kısmın santrifüj ile şekilli elemanlardan ayrılması ile elde edilir. İkisi arasındaki en önemli fark plazma fibrinojen içerirken serumda fibrinojen bulunmaz. Laboratuvar uygulamalarında plazma ve serum arasındaki analit düzeylerindeki farklılık daha çok kullanılan antikoagülanın analitler üzerindeki etkisinden kaynaklanmaktadır. İster plazma ister serum olsun kan belli süreler dahilinde şeklli elemanlardan ayrılmalıdır. Zira bu hücreler canlıdır ve kanın içerisinde başta glukoz olmak üzere diğer maddeleri kullanmaktadır. Böylelikle kanın santrifüj edilmeden uzun süre bekletilmesi, bazı maddelerin konsantrasyonlarını azaltarak yanlış sonuçlara neden olabilmektedir. Yine uzun süre beklemekle hücreler ölmeye başlar ve hücre içeriği dışarı sızar. Bu durum da bazı analitlerin değerlerinde artışa neden olabilir. Serum elde edilmesi için santrifüj işleminden önce 30 dakika kadar beklenmeli ve kanın iyice pıhtılaşması sağlanmalıdır. Bu süre iki saati aşmamalıdır. Laboratuvarımızda çalışılan biyokimya ve hormon testleri kanın santrifüj edilmesiyle elde edilen serumdan çalışılırken, hemogram, 15 sedimantasyon, HbA1c ve talasemi testleri için kan santrifüj edilmemelidir. Zira bu testler tam kandan çalışılmaktadır. Santifüj cihazı, deney tüplerini yüksek hızda çevirmek suretiyle sıvı içindeki parçacıkların dibe çökerek ayrılmalarını veya farklı yoğunluktaki sıvıları birbirinden daha hızlı ayırmaya yarayan cihazdır. Laboratuvarımızda yapılan testler için (hormon ve biyokimya) genel olarak 4000 rpm’de 10 dakika santrifüj işlemi yeterli olabilmektedir. Detaylı bilgi için laboratuvarla iletişime geçiniz. 3.d. Örneklerin Laboratuvara Gönderilmesi Örneklerin laboratuvara transferi preanalitik safhanın önemli bir bileşenini teşkil etmektedir. Günümüzde hastane laboratuvarlarında pnömatik sistem yaygın şekilde kullanılsa da halk sağlığı laboratuvarları il içerisinde çok farklı noktalardan gelen örneklerin analizinin yapıldığı laboratuvarlar olması sebebiyle taşımalı sistem yaygındır. Bilecik Halk Sağlığı Laboratuvarı’na 24 aile sağlığı merkezi, 4 entegre hastane ve il genelindeki toplum sağlığı merkezlerinden kan örneği gelmektedir. Bunların dışında Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği’ne bağlı hastanelerden de protokol çerçevesindeki bazı testler için kan örneği gönderilmektedir. Kan örneklerinin taşınması için kan taşıma çantaları ve sporlar laboratuvarımız tarafından temin edilmektedir. Kanların laboratuvara transferi sırasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir; 1. Tüpler sporlarla taşınmalıdır. Rastgele kutularda ya da taşıma çantalarının içine atılmış vaziyette taşınmamalıdır. 2. Kan taşıma çantalarına laboratuvardan temin edilecek olan buz kalıpları ya da kuru buz konmalı ve böylelikle kan taşıma çantasında olabildiğince soğuk bir ortam oluşturulmalıdır. 3. Kan alma tüpleri sporlara dizilirken ve sporlarla birlikte kan taşıma çantalarında taşınırken aşırı hareketlerden kaçınılmalıdır. Çünkü aşırı sarsıntı ve tüplerin aşırı sallanması hemolize neden olabilir. Bu durum test sonuçlarını etkileyebilmektedir. 4. Kan alındıktan sonra en geç iki saat içinde santrifüj edilmelidir. Daha uzun süre santrifüj edilmeden bekleyen kanda başta glukoz olmak üzere bir çok parametrede değişiklik olabilmektedir. Santrifüj imkanı olmayan birimlerde en geç iki saat içerisinde kanlar laboratuvara ulaştırılmalıdır. 5. Ağzı sıkıca kapalı olan kaplarda kısa süre içerisinde laboratuvara ulaştırılmak şartıyla idrar ve gaita da taşınabilir. 6. Laboratuvarca belirlenmiş kan taşıma çantaları ve sporlar haricinde başka araçlarla kan taşıması yapılmamalıdır. 16 3.e. Analiz Öncesi Değişkenler Analiz öncesi değişkenler laboratuvar sonuçlarını etkileyen en önemli aşamaları oluşturmaktadır. Bu değişkenler hakkında bilgi sahibi olunması, laboratuvar sonuçlarının daha geniş bir bakış açısıyla yorumlanabilmesine olanak vermektedir. Analiz öncesi değişkenler kontrol edilebilen ve kontrol edilemeyen değişkenler olmak üzere iki ana başlık altında incelenmektedir. Tablo 5’te analiz öncesi değişkenler başlıklar halinde özetlenmiştir. Tablo 6. Analiz öncesi değişkenler Kontrol Edilebilen Değişkenler Kontrol Edilemeyen Değişkenler Duruş Yaş Uzun süreli yatak istirahati Cinsiyet Egzersiz Irk Sirkadyen değişim Çevresel etkenler Seyahat Uzun dönem döngüsel değişimler Diyet ve Beslenme Çeşitli tıbbi durumlar Obezite Sigara ve alkol alımı İlaç kullanımı Kontrol Edilebilen Değişkenler Örnek alma ile ilgili olarak bu test rehberinde açıklanan değişkenlerin çoğu kontrol edilebilen analiz öncesi değişkenlere örnektir. Bunların dışındaki diğer değişkenler aşağıda açıklanmaktadır. Duruş: Bir yetişkinde yatar pozisyondan dik pozisyona geçildiğinde kan hacminde %10 azalma olmaktadır (600-700 mL). Yatar durumdan dik duruma geçiş neticesinde plazma hacminde meydana gelen azalma, enzimler ve protein yapılı hormonlarla birlikte, kısmen proteine bağlı ilaçlar, kalsiyum ve bilirübin gibi bileşikler ve tüm proteinlerin konsantrasyonlarında bir artışa neden olur. Kalp atım sayısı kan basıncı ayaktayken daha yüksektir. Yatar pozisyondan ayakta pozisyona geçmekle katekolamin ve aldesteron, anjiyotensin II, renin ve ADH salımı artar. Epinefrin ve norepinefrin konsantrasyonu iki katına çıkabilir; ancak idrarla atılışları değişmez. Uzun Süreli Yatak İstirahatı: Birkaç günlük yatak istirahatı sonrası plazma ve hücre dışı sıvı azalır, dört gün içinde hematokrit %10 kadar artar, total protein ve albumin konsantrasyonu 0.3 ile 0.5 g/dL kadar azalır. Bununla beraber proteine bağlı analitlerin düzeylerinde de azalma olur. Kemiklerden kalsiyum mobilizasyonu sonucu iyonize kalsiyum miktarı artar. İdrarda nitrojen, kalsiyum, sodyum, potasyum, fosfat ve sülfat atılımı artar. 17 Egzersiz: Egzersiz süresi ve yoğunluğuna bağlı olarak vücut sıvılarının bileşimi üzerine etkilidir. Orta yoğunlukta yapılan egzersiz kan glukoz konsatrasyonlarını artırarak insülin salınımının uyarılmasına neden olur. İskelet kasındaki metabolik aktivite artışı plazma piruvat ve laktat düzeylerini artırır. Düşük yoğunlukta bir egzersiz bile plazma laktat düzeyini iki katına çıkarabilir. Egzersiz arteryel pH’ı ve Pco2’yi azaltır. Egzersiz nedeniyle azalan renal kan akışı serum kreatinin konsantrasyonunda hafif bir artışa neden olur. Bunların dışında çeşitli mekanizmalarla AST, LDH, CK ve aldolaz gibi iskelet kası kaynaklı çeşitli enzimlerin serumdaki aktivite düzeylerinde hafif artışlar olur. Beş dakikalık bir yürüyüş bile bu enzimlerin aktivitelerini artırabilir. Orta yoğunlukta bir egzersiz sonucu serum kolesterolü ve trigliserid konsantrasyonlarında birkaç gün süreli hafif bir azalma meydana gelir. Ağır egzersizin etkileri orta düzeyli egzersizin etkilerinin artmış hali olarak izlenir. Ayrıca düzenli egzersiz yapan sporcularda serum üre, ürik asit, kreatinin ve T4 hormonu konsantrasyonları düzenli spor yapmayanlara göre daha fazladır. Bu durum, sporcularda kas kütlesinin artmasına ve kas kütlesinde yapım yıkım döngüsünün daha iyi işlemesine bağlanmaktadır. Sirkadyen değişim: Vücut sıvılarındaki maddelerin çoğunun miktarında gün boyunca döngüsel değişiklikler izlenir. Örneğin, serum demir düzeyi saat 08:00 İle 14:00 arasında %50 oranında değişim gösterebilir. Aynı şekilde, potasyum düzeyi saat 08:00’da 5.4 mmol/L iken saat 14:00’te 4.3 mmol/L’ye kadar gerileyebilir. Saat 08:00 ile 14:00 arasında 6 saattlik süredeki değişimlere verilebilecek diğer başlıca örnekler; üre %22.5, kreatinin %14, AST %25 ve ALT %56’dır (total varyasyon oranları). Hormonlar sirkadiyen ritimden en çok etkilenen parametrelerdir. Örneğin, kortizol seviyeleri akşam saatlerine kıyasla sabah saatlerinde 2 kat daha yüksek bulunabilir. Renin aktivitesi sabah erken saatlerde maksimum iken öğleden sonra geç saatlerde minimumdur. Aldesteron düzeyleride renin ile benzer özellik gösterir. Serumdaki TSH konsantrasyonu gece saat 02:0004:00 arasında en üst düzeyde iken akşam saat 18:00-22:00 arasında en düşük düzeydedir. Bu saatler arasındaki değişim %50 oranında olabilmektedir. Seyahat: Birkaç saatlik yolculuk sirkadiyen ritmi etkilemektedir. 10 saat yolculuktan sonra yeni kararlı diürnal ritim 5 günde oluşmaktadır. Laboratuvar test sonuçlarındaki değişiklikler hipofiz ve adrenal fonksiyonlardaki değişikliklere bağlı olarak gerçekleşmektedir. Katekolaminlerin üriner atılımı 2 gün boyunca yüksek seyretmekte, serum kortizol seviyelerinde ise azalma olmaktadır. Uçuş sırasında serum glukoz ve trigliserid konsantrasyonlarının yükseldiği bildirilmiştir. 18 Diyet ve Beslenme: Bireylerin beslenme tarzı plazmanın bileşimi üzerine dikkate değer etki göstermektedir. Normal öğünlerden sonra serumda glukoz, total lipitler, demir ve alkalen fosfataz en çok etkilenen parametrelerdir. Ayrıca, yemek sonrası alınan kanın lipemik olması birçok spektrofotometrik test sonucunu etkileyebilir. Akşam protein bakımından zengin bir yemek yendiğinde, 12 saat sonrasında bile üre, fosfat ve ürik asit düzeylerinde ölçülebilir artışlar gözlenebilir. Sürekli kepekli gıdaların tüketilmesi ile serum kalsiyum ve trigliserid düzeylerinde düşüş izlenir. Pektin ve besin lifleri serum apolipoprotein B ve kolesterol düzeyini azaltır. İçeriğinde serotonin bulunan muz gibi meyveler idrarla 5-HIAA (5-hidroksiindol asetik asit) atılımını artıracağından, bu metabolitin idrardaki düzeyleri ölçülmeden önce en az 3 gün boyunca serotonin içeren gıdaların olmadığı bir diyet uygulanır. Çay, kahve ve gazlı içeceklerde bulunan kafein, kan bileşenlerinin konsantrasyonlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Kafein adrenal medullayı etkileyerek katekolaminlerin ve metabolitlerinin atılımını artırır, glukoz toleransını bozarak plazma glukoz düzeylerini hafif bir şekilde artırır. Kafein adrenal korteksi de etkileyerek plazma kortizolü, 5-HIAA gibi bileşenlerin düzeylerini de artırır. Ayrıca, kafein lipit metabolizması üzerine de etki ederek plazmadaki serbest yağ asidi konsantrasyonunu %30’a varan düzeyde artırabilir. Kafeinin bir diğer etkisi de mideden HCL ve Pepsin salgılanmasını güçlü bir şekilde uyarmasıdır. Kafein aynı zamanda idrardaki sodyum, potasyum, magnezyum ve kalsiyum miktarlarını da artırır. Obezite: Kolesterol, trigliserid ve β-lipoproteinlerin konsantrasyonu obezite ile pozitif ilişki gösterir. Özellikle 80 kg’ın üzerindeki bireylerde ürik asit konsantrasyonu vücut ağırlığı ile ilişkilidir. Vücut ağırlığı arttıkça her iki cinsiyette de serum LDH ve glukoz konsantrasyonu artar. Erkeklerde, serum AST, kreatinin, hemoglobin ve total protein düzeyleri vücut ağırlığı ile birlikte artarken, kadınlarda serum kalsiyum düzeyleri vücut ağırlığı ile birlikte artar. Her iki cinsiyette de serum fosfat düzeyleri vücut ağırlığı arttıkça azalır. Obezite çeşitli hormonların kan bileşimleri üzerine de etkilidir. Serum T3 düzeyi vücut ağırlığı ile anlamlı bir korelasyon gösterir ve aşırı yemek yemeyle daha da artar. Obez erkeklerde, serum testosteron düzeyleri azalır. Sigara ve alkol alımı: Sigara içmek plazmadaki laktat, insülin, epinefrin, büyüme hormonu, 11hidrosikortikosteriod ve kortizol konsantrasyonlarını, 5-hidroksiindol asetik asit, katekolaminler ve metabolitlerinin üriner atılımını artırır. Nikotin aynı zamanda gastrik sıvı sekresyonunun kuvvetli uyarıcısıdır. Birkaç sigara içildikten sonra bir saat içinde hem hacim hem de asit sekresyonu artar. Buna karşılık bikarbonat konsantrasyonu ve pankreatik sıvısı hacmi azalır. 19 Kandaki eritrosit sayısı sigara içenlerde daha fazladır.Ağır içicilerde karboksihemoglobin miktarı total hemoglobinin %10' unu aşabilir ve artan hücre sayısı bozulmuş eritrosit oksijen taşıma yeteneğini karşılar. Sigara tiryakisinin kan PO2'si sigara içmeyenlerinkinden genellikle 5 mmHg (0.7 kPa) daha azken, PCO2 etkilenmez. Kan lökosit konsantrasyonu, sigara içenlerde %30 oranında artar, fakat lökosit askorbik asit konsantrasyonu büyük ölçüde azalır. Lenfosit sayısı toplam lökosit sayısına oranla artar. İmmünglobulinlerden; IgA, IgG ve IgM'nin serum konsantrasyonları genelde sigara tiryakilerinde, sigara içmeyenlerden daha düşüktür, fakat IgE konsantrasyonu daha yüksektir. Ayrıca, sigara tiryakilerinde serum B12 vitamini konsantrasyonu genellikle düşük olarak izlenmektedir. Orta derecede sarhoşluğa neden olacak kadar alkol almak, kandaki glukoz konsantrasyanunu %20%50 artırabilir.Bu artış diyabet hastası olanlarda daha belirgindir. Daha yaygın olarak, glukoneogenez engellenir ve ve hipoglisemi ve ketonemi olarak kendini gösterir.Laktat birikir ve böbreklerde eksresyonunda ürik asitle yarışır, böylece serum ürik asit konsantrasyonu yükselir. Alkol alımından sonra, aynı zamanda, belirgin hipertrigliseridemi oluşur ve alkol, yağdan zengin yemekle bereber alındığında en belirgin durumdadır; bu etki 12 saatten uzun bir süre devam edebilir. Bir hafta boyunca orta ölçüde alkol alındığında, serum trigliserit konsantrasyonu 20 mg/dL'den (0.23 mmoI/L) daha fazla artar. Akut alkol alımı erkeklerde plazma testosteronunda hızlı bir azalmaya ve plazma luteinize edici hormon konsantrasyonunda bir artışa yol açar. Kronik alkol alımı, izositrat dehidrogenaz, ornitin karbamoil tranferaz ve özellikle de gamma glutamil tranferaz (GGT) da dahil bir çok serum enzim aktivitesini etkiler. Artmış GGT aktivitesi pratikte genellikle, sürekle içki içmenin göstergesi olarak kabul edilir. Kronik alkolizm, anormal hipofizer, adrenokortikal ve medular işlev de dahil çok sayıda karakteristik biyokimyasal anormalliklerle ilişkilidir. İlaç Alımı: İlaçlar farklı mekanizmalarla laboratuvar testlerini etkileyebilmektedirler. Konu ile ilgili sorularınız için laboratuvar uzmanına danışınız. Kontrol Edilemeyen Değişkenler Kontrol edilemeyen analiz öncesi değişkenler; biyolojik, çevresel ve uzun süreli döngüsel etkilerle ilişkili ve tıbbi durumlardan kaynaklanan değişkenleri içerir. Yaş: Yaşın laboratuvar testlerine olan etkileri genel olarak 4 grup altında değerlendirilir. Bunlar; yenidoğan, bebeklik ile ergenlik arası, yetişkin ve yaşlılık dönemleridir. Birçok analitin referans 20 aralığı yaşa bağlı olarak ayrı ayrı hesaplanabilmektedir. Laboratuvarımızda yapılan testlerle ilgili olarak, yaşa bağlı referans aralıkları değişiklikleri hakkında laboratuvar uzmanına danışabilirsiniz. Yenidoğan: Matür bebeklerde, hemoglobinin çoğu yetişkin hemoglobini olan hemoglobin A iken , matür olmayanlarda fetal hemoglobin formu olan hemoglobin F'dir. Bilirubin konsantrasyonu doğumdan sonra artar ve yaşamın 3.-5. gününde en üst seviyeye ulaşır. Yenidoğanda gözlenen fizyolojik sarılıkta serum bilirubin değerleri ender olarak 5 mg/dL'nin (85mol/L ) üzerinde gözlenmektedir. Kan lipit konsantrasyonları konsantrasyonları azdır, ancak 2 hafta sonra yetişkin seviyesinin yaklaşık %80'ine erişir. Doğumdan sonra bebek yeni protein sentezlerken, plazma üre azot konsantrasyonu düşer ve doku katabolizması belirgin oluncaya kadar yükselmeye başlamaz. Yenidoğanlarda serum tiroksin seviyeleri de yüksek olarak izlenmektedir. Bebeklik ile ergenlik arası: Bebeklikle ergenlik arasında vücut sıvılarının bileşiminde çok çeşitli değişiklikler olur. Söz konusu değişikliklerin çoğu derece derecedir ve ani değişiklikler şeklinde değildir. Bir çok enzimin serum aktivitesi çocukluk döneminde düşerek pubertede veya daha erken dönemde yetişkin değerlerine ulaşır. Yalnız, alanin aminotransferaz aktivitesi, özellikle erkeklerde orta yaşa kadar olmak üzere artmaya devam edebilmektedir. Serum alkalen fosfataz aktivitesi bebeklikte yüksektir, ancak çocukluk sırasında düşer ve puberteden önce büyümeyle birlikte yeniden yükselir. Bu enzimin aktivitesi, kronolojik yaştan çok, iskeletin büyümesi ve cinsel olgunlukla daha ilişkilidir. En yüksek ALP değerleri kemik büyümesi sırasında maksimum osteoblastik aktivite nedeniyle gözlenir. Aktivite, özellikle kadınlarda olmak üzere, puberteden sonra hızla azalır. Bunların yanında, serum kreatinin konsantrasyonu da iskelet kasının gelişimine paralel olarak, bebeklikten ergenliğe düzenli olarak artar; ergenliğe kadar kadınla erkek arasında çok az konsantrasyon farkı vardır. Yetişkin: Test edilen analitlerin çoğu genellikle, kadınlarda ergenlikle menopoz, erkeklerde ergenlikle orta yaş arasında sabit düzeydedir. Orta yaşta serum total protein ve albumin konsantrasyonunda hafif düşüş gözlenir. Her iki cinsiyette serum kalsiyum konsantrasyonunda hafif azalma gerçekleşebilir. Erkeklerde serum fosfat düzeyleri 20 yaşından sonra belirgin şekilde azalır; kadınlarda ise fosfat düzeyleri menopoza kadar düşer, menopozda ise fosfat düzeylerinde belirgin artış gözlenir. Serum alkalen fosfataz kadınlarda menopozda artmaya başlar, bu nedenle, yaşlı kadınlarda alkalen fozfataz aktivitesi erkeklerdekinden daha yüksek bulunabilir. Erkeklerde yaş, serum kreatinin konsantrasyonunu etkilemezken, kadınlarda yükseltir. Serum total kolestrol ve trigliserit konsantrasyonları hem erkeklerde hem de kadınlarda yılda ~2 mg/dL (0.02 mmoI/L) oranında artarak, 50-60 yaşlarında en üst düzeye ulaşır. Serum enzimlerinin çoğunun aktivitesi yetişkinlikte, ergenlikte olduğundan daha azdır. Enzim aktivitesindeki bu artış, ergenlerin 21 fiziksel etkinliklerinin daha fazla olmasından kaynaklanabilir. Glukoz yüklemesinden bir saat sonra plazmadaki glukoz konsantrasyonu her on yılda ~8mg/dL (0.44 mmoI/L) artış göstermektedir. Yaşlılar: Menopozun başlamasından sonra kadınlarda plazma bileşenlerinin çoğunun konsantrasyonlarında anlamlı artışlar olur. Örneğin, kadınlarda östrojen salgısı menopozdan önce düşmeye başlar ve menopozdan sonra daha hızlı düşmeye devam eder, fakat gonadotropinler geri-denetim (feedback) mekanizmasına bağlı olarak karşılıklı artış gösterir. Triiyodotironin, paratiroid hormon, aldosteron ve kortizol salınımları da yaşlı insanlarda daha azdır. Kortizol sekresyonundaki azalma üriner 17-hidrosikortikosteroidlerin atılımında yaklaşık %50'lik bir düşüşe yol açar. Bazal insülin konsantrasyonu yaştan etkilenmez, ama glukoza yanıtı azalır. Erkeklerde testosteron salınım oranı ve konsantrasyonu 50 yaşından sonra düşer. Kadınlarda hipofizer gonadotropinlerin özellikle de FSH'ın kanda ve idrardaki konsantrasyonu yükselir. Cinsiyet: Ergenlik çağına kadar kızlarla erkekler arasında lobaratuvar verileri arasında çok büyük farklılık yoktur. Ergenlikten sonra, alkalen fosfataz, aminotransferaz, kreatin kinaz ve aldolazın serum aktiviteleri, erkeklerde kadınlardakinden daha yüksektir. Erkeklerde iskelet kası kaynaklı enzim aktivitelerinin daha yüksek gözlenmesi, kas kütlesinin daha fazla olmasına bağlıdır. Menopoz sonrasında kadınlarda alkalen fosfataz aktivitesi artarak, erkeklerden daha yüksek değere ulaşır. Cinsiyetin etkilediği parametrelerde referans aralıkları da farklı olmaktadır. Laboratuvarımızda referans aralıklarındaki cinsiyete bağlı farklılıklar sonuç raporlarında belirtilmektedir. Irk: Irkın laboratuvar sonuçları üzerindeki etkisi daha çok siyah ve beyaz ırk arasındaki farklılıkları ortay koymak için yapılan çalışmalarla araştırılmıştır. Bu çalışmalarda çeşitli parametreler açısından farklılıklar tespit edilmiştir. Çevresel Etkenler: Yüksek yerlerde yaşayan bireylerin kan hemoglobinleri, atmosferdeki PO2'nin düşük olması nedeniyle, belirgin derecede yüksektir. Eritrosit 2,3-difosfogliserat da artar ve oksijen disosiasyon eğrisi sağa kayar. Yaşanılan çevrenin sıcaklığı ve bölgesel faktörler de laboratuvar parametreleri üzerine etkili olabilmektedir. Örneğin, suyu sert olan bölgelerde yaşayan bireylerde, serumdaki kolesterol, trigliserit ve magnezyum konsantrasyonlarında bir artış gözlenebilmektedir. Uzun dönem döngüsel değişimler: Uzun süreli döngüsel değişimler de laboratuvar sonuçlarını etkiler. Mevsimsel değişiklikler ve menstürasyon döngüsü bunlara örnektir. Detaylı bilgi için laboratuvar uzmanına danışınız. Tıbbi Durumlar: Yüksek ateş, şok, travma ve transfüzyon laboratuvar sonuçlarını etkiler. Yüksek ateş hormonların çoğunun yanıtını tetikler. Yüksek ateşin başlamasından sonra hiperglisemi ortaya 22 çıkar ve insülin salınımını uyarır; bu glukoz toleransını artırır. Yüksek ateşle birlikte, büyüme hormonu ve glukagon da artar ve glukoz homeostazı daha çok etki altında kalır. Şok ve travma belirli karakteristik biyokimyasal değişimlere neden olur. Örneğin, şoktan veya travmadan sonra kortikotropin sekresyonu serum kortizol konsantrasyonunda üç-beş katlık artışlara yol açacak şekilde uyarılır. 17-hidrosikortikosteroidlerin üriner atılımları büyük ölçüde artar, fakat 17-ketosteroid ve adrenal androjen metabolitlerinin atılımı etkilenmeyebilir. Aldosteron sekresyonu uyarılır ve plazma renin aktivitesi, bunun yanı sıra da büyüme hormonu, glukagon ve insülin sekresyonları artar. Kaygı ve stres, katekolaminlerin atılımını artırır. Ameliyat stresi tiroid hastalığı olmayan bireylerde serumdaki triiyodotironin konsantrasyonunu %50 arttırmaktadır. Tam kan veya plazma transfüzyonu plazma protein konsantrasyonu artırır; bu artışın miktarı verilen kanın miktarına bağlıdır. Aşırı kan transfüzyonu siderozise ve serum demir konsantrasyonunun artmasına neden olabilir. Saklanmış kanın transfüzyonu sonucu, serum potasyum artabilir. 23 4. NUMUNE KABUL VE RET KRİTERLERİ Laboratuvara numune gönderimi sırasında, aşağıda maddeler halinde sıralanan kriterlere uygun olmayan numuneler otomasyon sistemine ret nedeni girilerek reddedilir. Ay sonunda bu ret nedenleri istatistiksel olarak incelenip uygun düzeltici faaliyet gerçekleştirilmektedir. 1. Barkodu olmayan ya da barkodu okunamayacak derecede yırtılmış numuneler laboratuvara kabul edilmez. 2. Otomasyon sitemine ilgili test istemi yapılmadan gönderilen numunelerin sistem üzerinden laboratuvara kabulu teknik olarak da yapılamadığından, bu numunelerden test çalışılamamaktadır. Bu nedenle, gönderilen örnekten çalışılması istenen testlerin sisteme kaydının yapılması şarttır. 3. Test istemine uygun olmayan numune kabında gönderilen örnekler laboratuvara kabul edilmez ve ret nedeni girilerek reddedilir. Örneğin; idrar tüpünde hormon barkodu yapıştırarak kan gönderilmesi gibi… 4. Aşırı hemolizli örnekler hiç çalışılmadan sisteme ret nedeni girilerek reddedilir. Hafif hemoliz içeren örneklerde ise test bazında ret yapılabileceği gibi, sonuç raporunda örneğin hemolizli olduğunu belirten bir not düşülerek raporlanabilir. 5. Lipemik örnekler için ilgili ASM ile iletişime geçilerek hastanın kan alma öncesi gerekli açlık sürelerine uygunluğu kontrol edilir. Buna göre numune ret edilir ya da kabul edilir. Kabul edilirse lipemik olduğu not düşülerek raporlanır. 6. Antikoagülan madde içeren tüplerde, tüpe alınan kan mutlaka uygun ve tanımlanmış (tüpün üzerindeki çizgiye kadar) miktarda olmalıdır. Tüpün eksik veya fazla doldurulması durumunda, EDTA, sitrat gibi antikoagülanların miktarı yetersiz kalıp örnekte pıhtılaşma olabilir veya örnek dilüsyona uğrayabilir. İşaret yerine kadar doldurulmamış örnekler laboratuvara kabul edilmezler ve sisteme ret nedeni yazılarak reddedilir. 7. Pıhtılı örnekler kabul edilmez ve sisteme ret nedeni yazılarak reddedilir. 8. Laboratuvara uygun şekilde transfer edilmeyen örnekler kabul edilmez ve sisteme ret nedeni yazılarak reddedilir. 9. Bu test rehberinde belirtilen sürelerin dışında bekletilmiş ya da uygun olmayan koşullarda saklanmış örneklerin laboratuvara kabulü yapılmaz ve sisteme ret nedeni yazılarak reddedilir. 10. Kırık veya uygun olmayan kaplarda gönderilen numuneler kabul edilmez ve sisteme ret nedeni girilerek reddedilir. 24 BİLECİK HALK SAĞLIĞI LABORATUVARI TEST PANELİ Kapak Rengi Numune Türü Sonuç Verme Kapak Rengi Numune Türü Sonuç Verme Alanin aminotransferaz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün AFP Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Albumin Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Alkalen Fosfataz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti CMV IgG Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti HBs Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Amilaz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti HCV Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti-streptolizin O Sarı/Kırmızı Aspartat aminotransferaz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti HIV Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Serum Aynı Gün Anti RubellaIgG Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Bilirubin, Direk Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Anti Toxo. IgG Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Bilirubin, Total Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Beta-HCG Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün C-reaktif protein Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün CA-125 Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Demir Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün CA-15-3 Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Demir Bağ. Kap. Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün CA-19-9 Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Fosfor Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün CEA Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün GammaGlutamiltransferaz (GGT) Glukoz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Ferritin Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HbA1c (HPLC ile) Mor Tam Kan Aynı Gün Folik Asit Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HDL-Kolesterol Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün FSH Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Kalsiyum Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HBsAg Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Klor Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün LH Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Kolesterol, Total Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Progesteron Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Kreatin kinaz (CK) Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Prolaktin Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Kreatin kinaz-MB (CK-MB) Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün PSA, total Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Kreatinin Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Testosteron Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Laktat Dehidrogenaz Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün TSH Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün LDL-Kolesterol Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün T4, serbest Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Magnezyum Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün T3, serbest Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Potasyum Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Vitamin B12 Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Protein, Total Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Serum Aynı Gün Romatoid faktör (RF) Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün Vitamin D (25-OH) TALASEMİ LAB. Sarı/Kırmızı Sodyum Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HbA2 Mor Tam Kan Aynı Gün Trigliserid Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HbF Mor Tam Kan Aynı Gün Üre Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HbS* Mor Tam Kan Aynı Gün Ürik asit Sarı/Kırmızı Serum Aynı Gün HEMATOLOJİ Tam Kan sayımı Mor Tam Kan Aynı Gün Mor Tam Kan Aynı Gün Troponin I Sarı/Kırmızı Serum 1 sa Sonra Parametre RUTİN BİYOKİMYA Parametre HORMON Estradiol SEDİMANTASYON Sedim. 30 dk Siyah Tam Kan Aynı Gün Kan Gruplaması** Sedim. 1 saat Siyah Tam Kan Aynı Gün KARDİYAK PANEL*** İDRAR ANALİZİ İdrar Tetkiki (Strip) İdr.Kabı İdrar 2 sa Sonra CK-MB kütle Sarı/Kırmızı Serum 1 sa Sonra İdrar Mikroskobisi İdr.Kabı İdrar 2 sa Sonra Miyoglobin Sarı/Kırmızı Serum 1 sa Sonra * HbS ölçümü rutinde yapılmamakta olup, orak hücreli anemiden şüphelenilen hastalarda istem yapacak hekimin biyokimya uzmanı ile iletişime geçmesi gerekmektedir. ** Kan gruplaması testi, Laboratuvarımızda lam (slide) yöntemi ile yapılmaktadır. *** Kardiyak panel testleri yalnızca entegre hastane laboratuvarlarımızda yapılmaktadır. Not: Salı ve Perşembe günleri Laboratuvarımıza tüm Bilecik genelinden kan numunesi geldiğinden, yoğunluk nedeniyle sonuç verme süresi “ertesi gün öğleden önceye” uzayabilmektedir. Hastalarımızın ve hekimlerimizin bu hususu dikkate almaları önemle rica olunur. 25 Alanin Aminotransferaz (ALT) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1742-6 SUT Kodu: 900.200 Enzimatik, UV, IFCC’ye göre 0-40 IU/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 1 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 3 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: IM enjeksiyon sonrası hafif bir artış olabilir. İnterferans kaynakları: Kolestaza neden olabilen veya hepatotoksik ilaçlar. Karaciğer parankim hasarı ile seyreden karaciğer hastalıkları (viral hepatitler, Karaciğer tümörü vb.) yaygın MI, musküler distrofiler ve hemolitik hastalıklar Pridoksal fosfat eksikliği Albümin Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 1751-7 SUT Kodu: 900.210 Boya bağlayıcı spektrofotometri, Bromkresol yeşili 3.5-5.0 g/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (+4)C⁰: 3 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Ayaktaki hastada değerler ortalama 0.3 g/dL kadar yüksek bulunabilir. Hamilelikte serum değerleri tipik olarak düşer. İnterferans kaynakları: Klofibrik asit, Fenilbutazon, asparajinaz, sisplatin, östrojenler, alkol, oral kontraseptifler, valproik asit, vs. Klinik Kullanımı Herhangi bir nedene bağlı dehidratasyonda Akut faz reaksiyonu ve enfeksiyonlar, düşük hepatik sentez (karaciğer hastalığı, malabsorbsiyon, malnütrisyon, malignite vb.), artmış kayıp (nefrotik sendrom, protein kaybettiren enteropatiler vb.), artmış yıkım (tümörler, radyasyon tedavisi, yaygın yanıklar), plazma hacminde artış (gebelik, oral kontraseptifler, konjestif kalp yetmezliği) 26 Alfa Fetoprotein (AFP) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 53962-7 SUT Kodu: 900.250 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Yetişkin: 1.09-8.04 ng/ mL, Gebe: 14. ve 21. gestasyon haftaları arasında ortalama değer 25.6 ile 74.9 ng /mL arasındadır. Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Hepatosellüler karsinom, testisin embriyonel ve germ hücreli tümörleri (diğer kanser türlerinde de artış olabilir), hepatitler ve siroz Maternal kanda artışı nöral tüp defekti ve çoklu gebelik Maternal kanda düşüşü Down Sendromu, fetal ölüm Alkalen Fosfataz (ALP) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 6768-6 SUT Kodu: 900.340 Kolorimetrik, DEA ve 4-NPP, DGKC’ye göre 1-14 yaş: <645 U/L, Yetişkin: 98-279 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 4 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 3 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Yemek sonrası kan grubu O veya B olanlarda aktivitesi artar. Puberte döneminde, kadınlarda gebeliğin son trimesterinde ve menapoz sonrası ALP aktivitesi artar. En az 8 saat açlık sonrası kan alınmalıdır. İnterferans kaynakları: Yüksek doz askorbik asit, magnezyum, hepatotoksik ilaçlar (aminoglutetimid, asebutolol, aminoglikozidler, sefalosporinler, klotrimazol, gansiklovir, flusitozin, vs.), NSAID’ler, penisilinler, vs. Azathioprine, doğum kontrol hapı, östrojenler, berilyum, sitrat, EDTA , okzalat, vs. Klinik Kullanımı Kemik oluşumunda artış (kırık iyileşmesi, primer ve sekonder hiperparatiroidizm), kemik hastalıkları (osteojenik sarkom, paget hastalığı vb.), karaciğer hastalıkları (enfeksiyoz mononükleoz, ekstrahepatik safra yolları obstrüksiyonu, kolanjit ve kolanjiolitis, hepatosellüler karsinom, karaciğer abseleri vb.), ekstrahepatik sepsis, ülseratif kolit, tirotoksikoz, alkol kullanımı. Hipotiroidizm, skorbüt, gross anemi, Kwashiorkor, akondroplazi, herediter hipofosfatazia, B12 eksikliği, çinko ve magnezyum eksikliği. 27 Amilaz Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 1798-8 SUT Kodu: 900.370 Spektrofotometrik, substrat olarak 10CNPG3’ün kullanıldığı 25-125 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 7 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 1 ay Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Yenidoğanlarda düşüktür amilaz seviyesi düşüktür. 2. ayda normale gelir. İnterferans kaynakları: Oddi sfinkteri spazmı yapan ilaçlar (bethanekol, difenoxilat, narkotik analjezikler), tükrük kontaminasyonu, bazı ilaçlar (simetidin, kortikosteroidler, kaptopril, valproik asit, tetrasiklin vb.) Klinik Kullanımı Pankreas hastalıkları (akut pankreatit, kronik pankreatit, pankreas kisti), tükrük bezi hastalıkları (parotit), intraabdominal enflamatuar olaylar, intestinal obstrüksiyon, ektopik gebelik, ERCP yapılması vb. Pankreatik yetmezlik, ileri evre kistik fibrozis, ağır karaciğer hastalıkları Anti CMV IgG (Sitomegalovirus immunglobülin G) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: --SUT Kodu: 906.360 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0-6 AU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorların (insanda hayvansal antijenlere karşı oluşan antikorlar) varlığında yalancı pozitif ya da negatif sonuç olabilir. Geçirilmiş ya da aktif sitomegalovirus enfeksiyonu. 28 Anti HBs Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 22322-2 SUT Kodu: 906.620 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0–10 mIU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Geçirilmiş hepatit B virüsü enfeksiyonu, hepatit B aşısı ile aşılama (diğer hepatit belirteçleri ile birlikte değerlendirilmelidir) Anti HCV Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 16128-1 SUT Kodu: 906.640 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0–1 S/CO Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Hepatit C virüsü enfeksiyonu (pozitif sonuçlar HCV RNA ile doğrulanmalıdır) Anti HIV (Anti HIV1/2 ve P24 ag) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 56888-1 SUT Kodu: 906.670 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0–1 S/CO Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorların (insanda hayvansal antijenlere karşı oluşan antikorlar) varlığında yalancı pozitif ya da negatif sonuç olabilir. İnsan immun yetmezlik virüsü enfeksiyonu (pozitif sonuçlar ilave tetkikler ile doğrulanmalıdır) 29 Anti Rubella IgG Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 40667-8 SUT Kodu: 906.820 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Negatif: 0.0-4.9 IU/mL; Şüpheli: 5.0-9.9 IU/mL; Pozitif: ≥10 IU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorların (insanda hayvansal antijenlere karşı oluşan antikorlar) varlığında yalancı pozitif ya da negatif sonuç olabilir. Rubella (kızamıkçık) virüsüne karşı bağışıklık durumunun belirlenmesinde (hastalık tanısı için klinik korelasyon ve ilave tetkik sonuçları gerekebilir) Anti Toxoplazma IgG Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 40677-7 SUT Kodu: 906.910 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Negatif: 0.0-1.6 IU/mL; Şüpheli: 1.7-2.9 IU/mL; Pozitif: ≥3 IU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorların (insanda hayvansal antijenlere karşı oluşan antikorlar) varlığında yalancı pozitif ya da negatif sonuç olabilir. Toksoplazma Gondii’ye karşı gelişen IgG antikorlarının belirlenmesinde (geçirilmiş enfeksiyonla yeni gelişen enfeksiyon ayırımında kullanılamaz. O durumda IgM antikorları ya da IgG avidite testi önerilebilir) 30 Anti Streptolizin O (ASO) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 5370-2 SUT Kodu: 900.570 Lateks Güçlendirmeli İmmun Türbidimetrik Tetkik Yetişkin: 0 – 200 IU/mL, <5 yaş: 0 – 150 IU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: Buzdolabı (2-8)C⁰: Derin Dondurucu (-20)C⁰: Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Sadece bir test sonucunun yüksek olması akut enfeksiyon ile geçirilmiş enfeksiyon ayırımı için yeterli değildir. Bu yüzden birkaç hafta ara ile en az iki defa ölçülmesi tavsiye edilir. A grubu streptokokların neden olduğu enfeksiyonlar (boğaz enfeksiyonları sonrası çoğunlukla yüksek bulunurken; romatizmal ateşte %80-85, akut glomerulonefritte %50, akut streptokokal piyoderma vakalarında %30-40 oranda anlamlı derecede yüksek ASO seviyeleri tespit edilir) Aspartat Aminotransferaz (AST) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1920-8 SUT Kodu: 900.580 Kinetik, Modifiye IFCC 0 – 40 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 28 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 yıl Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: hepatotoksik ilaçlar, hemoliz akut fulminan hepatit, özellikle viral hepatit, KC hücre nekrozu, kolestatik ve obstrüktif sarılık, ilaçla indüklenen KC hücre hasarı, alkolik hepatit (genellikle AST > ALT), viral ve kronik hepatit (çoğu vakada ALT > AST, ancak AST > ALT olduğunda kötü prognoz göstergesidir), KC metastazı ve hepatoma, enfeksiyoz mononükleoz, kalp ve iskelet kasında travma ya da nekroz, kalp ve iskelet kasının enflamatuar hastalığı, akut MI sonrası (AST > ALT), hipotirodizm (vakaların %40-90’ında), malign hipertermi, von gierke hastalığı… 31 Beta-HCG Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 21198-7 SUT Kodu: 900.650 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 5 mIU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 yıl Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Düşük seviyelerde HCG tespiti, gebe olunmadığı anlamına gelmez. Ortalama olarak normal bir gebelikte HCG değerleri her 48 saatte bir iki katına yükseldiği için gebelik şüphesi olup ta HCG seviyeleri düşük ölçülen hastalarda, 48 saatten sonra numunelerinin tekrar alınması ve tekrar test edilmesi gerekmektedir. İnterferans kaynakları: İnterferans oluşturan maddeler (heterofilik antikorlar, non-spesifik proteinler ya da HCG’ye benzeyen maddeler) sonucları yanlış bicimde düşürebilir veya yükseltebilir. Bu interferans oluşturan maddeler sadece düşük seviyeler için değil, tetkikin tüm kapsamında hatalı sonuçlara neden olabilir ve HCG’nin olmadığı durumlarda HCG mevcudiyeti de gösterebilir. gebelik, ektopik gebelik, HCG üreten trofoblastik ya da nontrofoblastik neoplazmalar Bilirübin, Direkt Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1968-7 SUT Kodu: 900.690 Diazotizasyon, Spektrofotometrik 0 – 0.35 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 6 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 1 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Serum ışıktan korunmalıdır. İnterferans kaynakları: Kolestaz yapan ilaçlar İntrahepatik ve ekstrahepatik safra yolu tıkanıklığı, hepatosellüler hasar, kolestaz, Dubin Johnson Sendromu, Rotor Sendromu, Amniyon sıvısında artışı; Eriroblastozis, maternal enfeksiyoz hepatit, maternal orak hücre krizi 32 Bilirübin, Total Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1975-2 SUT Kodu: 900.690 Diazotizasyon, DMSO, Spektrofotometrik 0.2 – 1.10 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 6 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 1 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Serum ışıktan korunmalıdır. İnterferans kaynakları: Kolestaz yapan ilaçlar Hepatosellüler hasar (inflamatuvar, toksik, neoplastik), inrahepatik ve ekstrahepatik safra yolu tıkanıklığı, hemolitik hastalıklar, yenidoğanın fizyolojik sarılığı, Criggler Najjar Sendromu, Gilbert hastalığı, Dubin Johnson Sendromu, Fruktoz intoleransı, hipotiroidizm CA-125 Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 10334-1 SUT Kodu: 900.810 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 35 U/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 14 gün Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Epitelyal over kanseri hastalarında tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde FDA onaylı bir testtir. Ancak, over kanseri tanısında kullanılması önerilmemektedir. İnterferans kaynakları: Klinik Kullanımı Heterofil antikorlar Over karsinomu, endometriyum karsinomu, fallop tüpü adenokarsinomu, gebelik, menstruasyon, periton ya da plevra enflamasyonu, over kistleri, endometriozis, diğer jinekolojik olmayan kanserler. 33 CA-15-3 Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 6875-9 SUT Kodu: 900.820 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 31.3 U/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Meme kanseri taramasında kullanılması önerilmez. İnterferans kaynakları: Heterofil antikorlar Metastatik meme kanseri olanların %80’inde artış izlenir. Meme kanserinde nüksün ve tedaviye yanıtın takibinde kullanılır. CA-19-9 Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 24108-3 SUT Kodu: 900.830 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 37.0 U/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Kanser tarama testi olarak kullanılmamalıdır. İnterferans kaynakları: Heterofil antikorlar Bütün gastrointestinal kanser formları ve diğer adenokarsinomalar, özellikle pankreas kanseri, akut ve kronik pankreatit, kolanjit, siroz 34 CEA Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2039-6 SUT Kodu: 902.030 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 5 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 90 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Kanser tarama tetkiki olarak kullanılmamalıdır. Sigara içenlerde biraz yüksek bulunabilir. İnterferans kaynakları: Klinik Kullanımı Heterofil antikorlar kolon, rektum, akciğer, meme, karaciğer, pankreas, mide ve over kanserlerinde yüksek düzeyli artış olur. Benign karaciğer hastalıkları (hepatit vb.), benign gastrik ve intestinal hastalıklar (polipozis, ülseratif kolit), pulmoner enfeksiyonlar, amfizem. C-Reaktif Protein (CRP) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1988--5 SUT Kodu: 900.900 İmmun turbidimetrik <6 mg/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 14 gün Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: CRP düzeyleri eritrosit sedimantasyon hızına (ESR) göre çok daha hızlı yükselir ve düşer. Dolayısıyla akut enfeksiyonun iyileşmesiyle CRP normale gelmiş iken, ESR hala yüksek bulunabilir. Akut enfeksiyonlar (bakteriyel enfeksiyonlarda viral enfeksiyonlara göre daha fazla bir artış olduğu bildirilmektedir), kronik enfeksiyonlar, bazı artritler, otoimmun hastalıklar 35 Demir Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2498-4 SUT Kodu: 901.020 Kolorimetrik, Ferrozin Erkek: 40 – 155 µg/dL, Kadın: 37 – 165 µg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 4 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: En az 8 saat açlık sonrası kan alınmalıdır. İnterferans kaynakları: oral kontraseptifler… dozlarda), kortizon… Klinik Kullanımı Kloramfenikol, sisplatin, östrojenler, etanol, kurşun, Allopurinol, anabolik steroidler, aspirin (yüksek Pernizsiyöz, aplastik ve hemolitik anemiler, hemokromatozis, kurşun zehirlenmesi, vitamin B6 eksikliği, talasemi, aşırı demir tedavisi, tekrarlayan transfüzyonlar Demir eksikliği anemisi, akut ve kronik enfeksiyon, karsinom, nefroz, hipotiroidizm, post-operatif durumlar, kwashiorkor. Demir Bağlama Kapasitesi (TIBC) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2500-7 SUT Kodu: 901.040 Kolorimetrik, Ferene 250 – 400 µg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 4 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: En az 8 saat açlık sonrası kan alınmalıdır. İnterferans kaynakları: Östrojenler, oral kontraseptifler kloramfenikol, kortizon, testosteron Asparajinaz, Hipokromik anemi, akut hepatit ve ileri dönem gebelik anemi (demir eksikliği olmayan), kronik enfeksiyonlar, hemokromatozis, siroz, neoplastik hastalıklar, renal hastalıklar, talasemi 36 Estradiol Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2243-4 SUT Kodu: 901.160 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Foliküler Faz: 21-251 pg/mL, Siklus Ortası: 38-649 pg/mL, Lüteal Faz: 21-312 pg/mL , Post-menopoz: 10-28 pg/mL , Erkek: 11-44 pg/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 14 gün Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Klomifen, diazepam Oral kontraseptifler Östrojen üreten tümörler, jinekomasti, siroz, hipertiroidizm Primer ve sekonder hipogonadizm Ferritin Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2276-4 SUT Kodu: 901.220 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Erkek: 21.81 – 274.66 ng/mL Kadın: 4.63 – 204 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: ---Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Enflamasyona bağlı bir ferritin artışı demir eksikliği nedeniyle olan tanısal düşüklüğü maskeleyebilir. İnterferans kaynakları: Eritropoetin Klinik Kullanımı Etanol, demir tuzları, oral kontraseptifler Hemokromatozis, bazı karaciğer hastalıkları, açlık veya gıdasızlık, akut lösemi, enflamatuvar hastalıklar (akciğer enfeksiyonları, osteomyelit, romatoit artrit, SLE vb.), akut myeloblastik ve lenfoblastik lösemi, hodgkin lenfoma, meme karsinomu. Demir eksikliği 37 Folik Asit Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2284-8 SUT Kodu: 901.240 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 3.1 – 20.5 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Test sonuçlarının doğruluğu için örnekler olabildiğince ışıktan korunmalıdır. Serum folat değerleri diyetten etkilendiği için klinik uyumun olmadığı durumlarda eritrosit içi folat düzeylerinin analizi gerekir. İnterferans kaynakları: Metotreksat, aminosalisilik asit, aminopterin, kloramfenikol, eritromisin, östrojenler, oral kontraseptifler, alkol, bikarbonat… Klinik Kullanımı Kör loop sendromu, vejeteryan beslenme Megaloblastik anemi, infantil hipertiroidizm, alkolizm, malabsorbsiyon, hemolitik anemi, gebelik, çölyak hastalığı, crohn hastalığı, karsinomalar, miyelofibroz, kronik hemodiyaliz, Lesch Nyhan sendromu, Whipple hastalığısideroblastik anemi Folikül Uyarıcı Hormon (FSH) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 15067-2 SUT Kodu: 900.820 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) Foliküler Faz: 3.03-8.08 mIU/mL Siklus Ortası: 2.55-16.69 mIU/mL Lüteal Faz: 1.38-5.47 mIU/mL Post-menopoz: 26.72-133.41 mIU/mL Erkek: 0.95-11.95 mIU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 12 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Simetidin, klomifen, digital, levodopa kortikosteroidler, östrojenler (doz bağımlı), oral kontraseptifler, fenotiazinler, GnRH analogları (sürekli alım) Primer gonadal yetmezlik, over veya testis yokluğu, klinefelter sendromu, kastrasyon, alkolizm, menapoz, orşitis, gonadotropin sentez eden hipofiz tümörleri Ön hipofiz fonksiyon yetersizliği, hipotalamus hastalıkları, gebelik, anoreksiya nevroza, polikistik over sendromu, orak hücre anemisi, hiperprolaktinemi 38 Fosfor, İnorganik Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2777-1 SUT Kodu: 901.260 Kolorimetrik, fosfomolibdat Erişkin (16 – 59 yaş): 2.5 – 4.8 mg/dL Yenidoğan (0-9 gün): 4.5 – 9.0 mg/dL 10 gün – 2 yaş: 4.0 – 6.5 mg/dL 2 – 16 yaş: Erişkin değerlerinden biraz yüksektir. >60 yaş: Erişkin değerlerinden biraz düşüktür (bilgi için biyokimya uzmanına danışınız). Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 2 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Yatak istirahati 0.5 mg/dL kadar bir artışa neden olur. Yemeklerden sonra kandaki düzeyleri düşer (analiz için açlık kanı gerekir). Menstruasyon sırasında düşük değerler görülebilir. İnterferans kaynakları: Kan alındıktan en geç 1 saat sonra santrifüj edilmelidir. Aksi takdirde eritrosit içindeki fosfataz ve inorganik fosfatlar yanlış yüksek değerlere yol açar. bilirübin, beta adrenerjik blokerler, etanol büyüme hormonu, tetrasiklin asetozolamid, aluminyum içeren antasitler, aminoasitler, kalsitonin, karbamazapin Klinik Kullanımı kemik tümörleri, miyelojenöz lösemi, sarkoidoz, süt alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, böbrek yetmezliği, hipoparatiroidizm, portal siroz, laktik asidoz, solunum asidozu osteomalazi, steatore, renal tubüler asidoz, büyüme hormonu eksikliği, akut alkolizm, gram negatif bakteriyel septisemi, hipokalemi, D vitamini eksikliği, hiperparatiroidizm, ağır diyare ve kusma, solunum alkolozu, renal tubüler bozukluklar (fankoni sendromu) Gamma Glutamil Transferaz (GGT) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2324-2 SUT Kodu: 901.390 Kinetik, fotometrik, IFCC’ye göre, Erkek: 11 – 50 U/L Kadın: 7 – 32 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 7 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 1 ay Derin Dondurucu (-20)C⁰: 12 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: En 8 saat açlık kanı alınmalıdır. Alkolizm taramasında muhtemelen en uygulanabilir testtir. İnterferans kaynakları: Asetaminofen (zehirlenme), barbituratlar, sefalosporinler, simetidin, östrojen, alkolizm, metotreksat, oral kontraseptifler, sigara içmek asit (uzun dönemde), klofibrat Klinik Kullanımı askorbik Obstrüktif karaciğer hastalığı, posthepatik obstrüksiyon, obezite, infeksiyoz mononükleoz, hipertiroidizm, diyabetes mellitus, pankreatit, alkol ile uyarılan karaciğer hastalığı. Hipotiroidizm 39 Glukoz Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2345-7 SUT Kodu: 901.500 Fotometrik, glukoz oksidaz/hidrojen peroksit, Trinder 60 – 110 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 72 saat Derin Dondurucu (-20)C⁰: 2 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: En az 10 saatlik açlık kanı gereklidir. Kan en geç iki saat içinde santrifüj edilerek hücrelerden ayrılmalıdır. İnterferans kaynakları: asparajinaz, ACTH, beta adrenerjik agonistler, kafein, kalsitonin, kosritosteroidler, diüretikler, dopamin, epinefrin, östrojenler, fruktoz, oral kontraseptifler, fenitoin, fenotiazin, rifampin asetaminofen (toksik doz), beta adrenerjik blokerler, anti-histaminikler, etanol, MAO inhibitörleri, spironolakton… Klinik Kullanımı Diabetes mellitüs (yetişkin ve juvenil), endokrin hastalıklar (feokromasitoma, tirotoksikoz, akromegali, Cushing sendromu…), fizyolojik (kuvvetli egzersiz, aşırı heyecan, çeşitli nedenlerle epinefrin artışı), pankreas hastalıkları (akut ve kronik pankreatit, kistik fibrozis, kabakulak…), Wernicke ensefalopatisi (vitaminB1 eksikliği) Adacık hücre tümörü, glukagon eksikliği, adrenal bezin karsinomu, mide karsinomu, zehirlenmeler (arsenik, kloroform, alkol, salisilatlar…), hipopituitarizm, addison hastalığı, hipotiroidizm, metabolik hastalıklar (Von Gierke Sendromu, galaktozemi…), diabetik anne çocuğu, prematüre bebek HbA1c Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 4548-4 SUT Kodu: 901.450 Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (HPLC), İyon değişim %4 – 6 Serum Venöz kan 3 mL Mor kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: HbF değerinin %15’in üzerinde olması; HbE, HbD, Hb Fukuoka, Hb Philadelphia, ve Hb Raleigh gibi hemoglobin varyantlarının bulunması Diyabet Tip I ve II (standardize ölçüm teknikleriyle elde edilen %6.5’un üzerindeki HbA1c sonuçlarının diyabet tanısında kullanılabileceği otorite kuruluşlarca bildirilmiş olmakla birlikte, esas kullanım yeri geriye dönük olarak ortalama 6-8 haftalık kan şekeri düzeyinin takibidir) 40 Hb Varyant (HbA2, HbF, HbS) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 4551-8 SUT Kodu: 904.690 Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (HPLC), Katyon değişim HbA2: 0 – 4 % HbF: 0 – 2 % HbS: Yok Serum Venöz kan 3 mL Mor kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:00’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: HbF yenidoğanlarda yüksektir ve 12 ayda normale gelmesi beklenir. HbF, normal gebelik sürecinde %5-10 kadar artış gösterebilir. HbA2’de hipertiroidizm, B12 ve folat eksikliği durumlarında ılımlı yükseklikler izlenebilir. İnterferans kaynakları: Kan transfüzyonları 3-4 ay için anormal hemoglobinleri gizleyebilir. HbA2 %4 – 9 arasında ise beta-talasemi taşıyıcılığı (beta-talasemi minör), %3.5 – 4 arasındaki bir HbA2 değeri, mutlaka hemogram sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmeli ve anormallik halinde anne-baba taraması ve moleküler tekniklerle ileri düzey araştırmalar yapılmalıdır. HbF % 30-90 arasında ise (HbA’dan daha fazla olabilir) beta-talasemi hastalığı (betatalasemi major) HbF %5-15 arasında delta-beta talasemi taşıyıcılığı (F tip talasemi) HbF: Yüksekliği bazen asemptomatik bir durum olabilen, herediter persistant fetal hemoglobin (HPFH) ile ilişkili olabilir. HbS: Tespit edilmesi durumunda orak hücre anemisi ile ilişkilidir. Tüm sonuçlar hemogram paneliyle değerlendirilmelidir. Burada belirtilenlerin dışında çok sayıda farklı hemoglobinopati tipi (HbBarts, HbH, HbC…) vardır. Şüpheli durumlarda biyokimya ve hematoloji uzmanlarının konsültasyonu ile tanı konulabilir. HBsAg Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 5196-1 SUT Kodu: 907.450 Kemiluminesan Mikropartikul İmmunolojik Test (CMIA) 0 – 1 S/CO Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 6 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorlar Hepatit B virüsü kaynaklı akut ve kronik enfeksiyonlar 41 HDL-Kolesterol Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2085-9 SUT Kodu: 901.580 Direkt, polivinil sülfat ve polietilen glikol metil eter 40 – 60 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 14 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Karbamazepin, östrojen, fibrik asit türevleri, statinler, kilo verme (kilolu kişilerde) ve egzersiz Ailesel alfalipoproteinemi, primer biliyer siroz, kronik hepatit ve alkolizm Ailesel hipoalfalipoproteinemi, tangier hastalığı ya da diğer apo A-I varyantları, ailesel lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) eksikliği, ailesel kolesterol ester transfer protein (CETP) eksikliği, koroner kalp hastalığı, hipertrigliseridemi, cushing sendromu, tip II diyabet, hepatosellüler hastalıklar, kolestaz, nefrotik sendrom, obezite ve malignite Hemogram (Tam Kan Sayımı) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: SUT Kodu: 901.620 Hemoglobin: Fotometrik, Hücre sayımı: Empedans WBC: 4.5 – 11 (103/µL); RBC Erkek: 4.5 – 5.9 (106/µL), RBC Kadın: 4.0 – 5.2 (106/µL); HGB Erkek: 13.5 – 17.5 g/dL, HGB Kadın: 12 – 16 g/dL; HCT Erkek: 41 – 53 %, HCT Kadın: 36 – 46 %; MCV: 80 – 92 fL; MCH: 27 – 31 pg; MCHC: 32 – 36 g/dL RDW: 11.5 – 14.0 %; PLT: 150 – 450 (103/µL). Diğer parametreler için otomasyon sistemine ya da sonuç raporuna bakınız. Tam kan Venöz kan 3 mL Mor kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 24 saat Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Tüp çizgisine kadar kan alınmalı ve kan aldıktan sonra 8-10 kez yavaşça altüst edilmelidir. Tam kan sayımı bir çok klinik durumun değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Bunların başlıcaları; anemilerin tespiti ve tedavi takibi (demir eksikliği anemisi, megaloblastik anemi, hemolitik anemiler, vs.); kalıtsal kan hastalıklarının değerlendirilmesi (talasemiler, orak hücre anemisi, vs.); Hemotolojik malignensilerin değerlendirilmesi; Kemoterapi ve radyoterapinin etkilerinin takibi; Enfeksiyonlar; vs. 42 İdrar Tetkiki (Strip ile) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: SUT Kodu: 901.750 Strip ile pH:5 – 9, Dansite: 1002 – 1035, Glukoz: Negatif, Protein: Negatif, Keton: Negatif, Bilirübin: Negatif, Ürobilinojen: Normal, Hemoglobin: Negatif, Nitrit: Negatif İdrar Orta akım idrarı 10 mL Kapaklı idrar kabı Her gün Laboratuvara kabul edildikten 2 saat sonra Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 2 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Anormal idrar rengine neden olabilecek maddeler, test stripleri üzerinde hatalı sonuçların oluşmasına neden olabilir. Başta böbrek ve üriner sistem hastalıkları olmak üzere çok farklı sistemlerin değerlendirilmesinde kullanılabilir. Protein : Glomerülonefritler, renal tübüler hastalıklar, pyelonefrit, myeloma, konjestif kalp yetmezliği, dehidratasyon, vs. Glukoz : Diyabet pH : asit-baz bozuklukları, diyet, çeşitli tedavi ajanları, renal tübüler fonksiyon bozukluğu Keton Bilirübin : Açlık, gebelik, ağır egzersiz, diyabetik ketoasidoz : Karaciğer hastalıkları ve safra kanalı tıkanıklığı Hemoglobin : İntravasküler hemoliz (eritrosit olmadan) İdrar Mikroskobisi (Sediment Analizi) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: SUT Kodu: 901.730 Manuel mikroskobik inceleme RBC: <3 HPF; WBC: <6 HPF; Bakteri: Yok; Maya: Yok; Skuamoz epitel: ≤15 HPF; Renal epitel: <1 HPF; Transisyonel epitel: <1 HPF; Kristaller: Yok; Silendirler: hyalen <6 LPF, diğerleri <1 LPF; İdrar Orta akım idrarı 10 mL Kapaklı idrar kabı Her gün Laboratuvara kabul edildikten 2 saat sonra Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 2 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Oda ısısında beklemiş idrarda bakteri üremesine bağlı yanlış pozitif sonuçlar olabilir. Yine, bekleyen idrarda silendir ve kristal yapıları zamanla kaybolacağından ötürü yanlış negatif sonuçlar olabilir. Başta idrar yolu enfeksiyonları ve böbrek hastalıkları olmak üzere birçok farklı durumda; hücre, hücre silendiri, kristal, bakteri vs. izlenebilir. 43 Kalsiyum (Ca) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 17863-2 SUT Kodu: 901.910 Kolorimetrik, arsenazo III 8.5 - 10.4 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 5 ay Aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Alkali antasidler, androjenler, danazol, dietilstilbesterol, tiazid diüretikleri, ergokalsiferol, isotretinoin, progesteron, parathormon, vitamin D ve A, vs. Albuterol, alprostadil, aminoglikozidler, asparajinaz, barbitüratlar, kalsitonin, karbamazepin, kortikosteroidler, isoniyazid, magnezyum tuzları, fenitoin, vs. Klinik Kullanımı Primer ve tersiyer hiperparatiroidizm, malign hastalıklar (meme kanseri, multiple myelom, vs.), polistemia vera, sarkoidoz, vitamin D intoksikasyonu, süt-alkali sendromu, tirotoksikoz, akut tubuler nekrozun diüretik fazı, çocuklukta idiyopatik hiperkalsemi, dehidrasyon, vs. Hipoparatiroidizm, pseudohiperparatiroidizm, vitamin D eksikliği, kronik böbrek yetmezliği, magnezyum eksikliği, uzun süreli antikonvülzan tedavi, akut pankreatit, hiperfosfatemi, masif kan transfüzyonu, proksimal ve distal tubul hastalığı, alkolizm, siroz, hipoalbüminemi, vs. Klor (Cl) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2078-4 SUT Kodu: 902.090 Potansiyometrik, İyon Seçici Elektrolit (İSE) 95 - 115 mmol/L Serum Venöz kan 0.5 mmL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 30 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Asetozolamid, androjenler, kolestiramin, diazoksid, östrojenler, guanetidin, metildopa, vs. Bikarbonatlar, karboneksolon, kortikotropin, diüretikler (bumetanid, etakrinik asit, furasemid, mannitol), teofilin Klinik Kullanımı Dehidrasyon, renal tubuler asidoz, akut renal yetmezlik, diabetes insipitus, NaHCO3 kaybına neden olan uzun süreli diyare nedenli metabolik asidoz, salisilat intoksikasyonu, solunum alkolozu, adrenokortikal hiperfonksiyon Aşırı terleme, kusma, tuz kaybettiren nefrit, aldosteronizm, solunum asidozu, su intoksikasyonu, akut intermittan porpiria 44 Kolesterol, Total Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2093-3 SUT Kodu: 902.110 Enzimatik, Kolorimetrik, Kinonimin <200 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 4 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: ACTH, safra asitleri, amiodaron, androjenler, karbamazepin, retinoidler, kortikosteroidler, sigara içme, siklosporin, levodopa, tiyazid diüretikleri, gebelik, yüksek kolesterollü diyetler asparajinaz, kolestiramin, fibrik asit türevleri, östrojenler, heparin, statinler, tiroid hormonu replesman tedavisi, vs. Klinik Kullanımı Ailesel hiperkolesterolemi, ailesel disbetalipoproteinemi (tip III), ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel apo-B100 defekti, koroner kalp hastalığı, obstrüktif karaciğer hastalığı sonrası, primer biliyer siroz, nefrotik sendrom, cushing sendromu, tip II diyabet, hipotiroidizm, gebelik, vs. Hipoalfalipoproteinemiler (Tangier hastalığı), abetaliproteinemi, hipobetalipoproteinemi, hipertiroidizm, beslenme bozukluğu, enfeksiyonlar. Kreatin Kinaz (CK) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2157-6 SUT Kodu: 902.190 Enzimatik, spektrofotometrik, kreatin fosfat+ADP Erkek: 24 – 195 U/L, Kadın: 24-170 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 4 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 28 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Yenidoğanda referans aralıklarının 2-3 katı yüksek değerler izlenebilir. 6. Haftadan sonra normal yetişkin değerleri baz alınabilir. İnterferans kaynakları: kas egzersizi, IM enjeksiyon, bir dizi ilaç etkileşimi (detaylı bilgi için biyokimya uzmanına danışınız) Klinik Kullanımı Travma, cerrahi müdahale, miyokard infarktüsü, miyopatik bozukluklar (rabdomyoliz, polimyozit, dermatomiyozit, alkolizm, miyokardit), musküler distrofiler (özellikle duchenne tipi), hipotiroidizm, generalize konvülsiyonlar, reye sendromu, prostat, mesane ve GIS neoplazmaları, kafa travması Çoğu zaman klinik anlamı olmasa da küçük kas kitlesi, sedanter yaşam stili. Bir gecelik yatak istirahati CK aktivitesinde %20 azalmaya neden olabilir. 45 Kreatin Kinaz-MB (CK-MB) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 13969-1 SUT Kodu: 900.880 İmmun inhibisyon, enzimatik, spektofotometrik 0 – 24 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 2 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Makro CK ya da CK-BB aktivitesi yüksekliğinde yalancı yükseklik tespit edilebilir. Akut MI sonrası 4-6. saatte yükselir, 24. saatte pik yapar ve 48-72 saat arasında normal seviyelerine döner. Akut MI değerlendirilmesinde sadece CKMB aktivitesine bakılmamalıdır. CK-MB’nin total CK’ya oranı değerlendirilmelidir. Buna göre (CK-MB/total CK)x100 formülüyle hesaplanan göreceli indeksin yapılan çalışmalarda %6’nın altında olması MI olasılığını zayıflatır. %10-20 civarındaki bir oran ise MI lehine yorumlanabilmektedir (diğer laboratuvar testleri ve klinik bulgularla birlikte değerlendirilmelidir). Kreatin Kinaz-MB, Kütle (CK-MBkütle) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 13969-1 SUT Kodu: 902.240 İmmunkromatografik <5 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Laboratuvara kabul edildikten 1 saat sonra Oda Sıcaklığı: 2 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı MI için aktivite ölçümüne göre daha spesifiktir. (CK-MB kütle/total CK)x100 oranının %2’nin altında olması MI olasılığını zayıflatır. %2.5-3’ün üzerindeki bir oran ise MI lehine yorumlanabilir. 46 Kreatinin Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2161-8 SUT Kodu: 902.210 Kolorimetrik, Pikrik asit, Jaffe Erkek: 0.9 - 1.3 mg/dL Kadın: 0.6 - 1.1 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Nefrotoksisiteye neden olan ilaçlar, et yemekleri Asetilsistein, bilirübin, sefalotin, dipiron Akut ya da kronik böbrek fonksiyon bozukluğu, akromegali ve gigantizm, hipertiroidizm Zayıflama (ileri yaş ya da kas kitlesinde azalma nedeniyle), gebelik (özellikle II. ve III. Trimester) Laktat Dehidrogenaz (LDH) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2532-0 SUT Kodu: 902.260 Fotometrik, Piruvattan laktata (P-L) 230 - 460 U/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 7 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 48 saat Derin Dondurucu (-20)C⁰: 30 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Oda sıcaklığında saklanması önerilir. Soğukta aktivite kaybı gözlenmektedir. Hemolizden çok etkilenir. LDH'ın 5 izoenzimi vardır. İnterferans kaynakları: Asebutolol, anestezik ajanlar, sefalosporinler, azlosilin, dikumarol, etanol, imipramin, metotreksat, ketoprofen, proksikam, sülfonamidler, Klinik Kullanımı valproat, vs. Klofibrat, florür. Birçok hücrede LDH aktivitesi bulunur. Bu nedenle bir çok farklı hastalıkta düzeyleri artar. Megaloblastik ve pernisiyöz anemi, yaygın karsinomatozis, viral hepatitler, şok, hipoksi ve şiddetli hipertermi, siroz, tıkanma sarılıkları, renal hastalıklar, kas-iskelet sistemi hastalıkları, konjestif kalp yetmezliği, myokardiyal infarkt, pulmoner infarkt, lösemiler, hemolitik anemi, orak hücre anemisi, lenfoma, akut pankreatit. H veya M altbiriminin genetik eksikliği 47 LDL-Kolesterol Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2089-1 SUT Kodu: 902.290 Hesaplama, Friedewald Formülü [T.Kolesterol - HDL- (TG/5)] 0 - 100 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Trigliserid değeri 400 mg/dL'den yüksek olduğunda Friedewald formülü yanlış düşük sonuçlar vermektedir. Bu durumda reaktif kullanarak ölçüm yapılmalıdır. İnterferans kaynakları: Androjenler, beta-blokerler, siklosporin, danazol, diüretikler, kortikosteroidler, yüksek kolesterollü diyet, progestinler, retinoidler. Aminosalisilik asit, kolestiramin, östrojenler, fibrik asit türevleri, statinler, ketokanazol, prazosin, egzersiz, düşük kolesterollü diyet, vs. Klinik Kullanımı Ailesel hiperkolesterolemi, ailesel disbetalipoproteinemi (tip III), ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel apo-B100 defekti, koroner kalp hastalığı, hipotiroidizm, nefrotik sendrom, obstrüktif karaciğer hastalığı, gebelik, diyabet, cushing sendromu, kronik renal bozukluk. Hipolipoproteinemiler, abetalipoproteinemi, hipetiroidizm, şiddetli hepatosellüler disfonksiyon, malign hastalıklar, enfeksiyon. Lüteinleştirici Hormon (LH) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 10501-5 SUT Kodu: 902.410 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) Erkek: 0.57 - 12.07 mIU/mL Foliküler Faz: 1.80 - 11.78 mIU/mL Siklus Ortası: 7.59 - 89.08 mIU/mL Lüteal Faz: 0.56 - 14.00 mIU/mL Menapoz Sonrası: 5.16 - 61.99 mIU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Antikonvülzanlar, klomifen, nalokson, spironolakton Digoksin, megestrin, oral kontraseptifler, fenotiazinler, progesteron Primer gonad fonksiyon bozukluğu, polikistik over sendromu (LH/FSH oranı olguların %60'ında yüksek bulunur), pitüiter adenom (nadir). Pitüiter veya hipotalamik bozukluk, Kallmann sendromu, anoreksiya nervoza, izole LH yetmezliği, yoğun stress, malnutrisyon, şiddetli hastalık durumları. 48 Magnezyum Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri LOINC Kodu: 19123-9 SUT Kodu: 902.420 Kolorimetrik, Ksilidil mavisi 1.6 - 2.6 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Test Sonucuna Etki Eden Faktörler İnterferans kaynakları: Klinik Kullanımı Dehidratasyon, renal yetmezlik (akut ve kronik), adrenokortikal yetmezlik, Addison hastalığı, doku travması, hipotiroidizm, lupus eritematozis, multiple myeloma. Aspirin (uzun süreli tedavi), lityum, Mg ürünleri, progesteron, triamteren, vitamin D. Albuterol, aldosteron, amfoterisin B, Ca tuzları, sisplatin, sitratlar (kan transfüzyonu), digoksin, diüretikler (etakrinik asit, furosemid, tiyazid grubu), etanol, glukagon, vs. Mg yetersiz alımı ve emiliminin bozulması (malabsorbsiyon sendromu), akut pankreatit, hipoparatiroidizm, kronik alkolizm, hiperaldosteronizm, diyabetik asidoz, aşırı laktasyon, gebelik (ikinci ve üçüncü trimester), idiyopatik. Miyoglobin Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2639-3 SUT Kodu: 902.570 İmmun Kromatografik Ölçüm 0 - 80 µg/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Laboratuvara kabul edildikten 1 saat sonra Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Heterofil antikorlar Miyoglobin, miyokard infarktüsü sonrası en erken yükselen belirteçtir. İnfraktan bir saat sonra referans aralığın üstüne çıkar. Ancak doku spesifitesi yoktur. İskelet kasında da çok büyük oranda bulunur. Bu nedenle klinik kullanımı sınırlıdır. 49 Potasyum (K) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2823-3 SUT Kodu: 903.130 Potansiyometrik, İyon Seçici Elektrot (İSE) 3.5 - 5.1 mmol/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Kan alınması esnasında turnikenin uzun süre bağlı kalması, kan potasyum değerlerini yükseltir. İnterferans kaynakları: Beta-adrenerjik blokerler (nadiren), amilorid, aminokaproik asit, ACE inhibitörleri, anti-neoplastikler (siklofosfamid, vinkristin), NSAİD ilaçlar, tetrasiklin, vs. Beta-adrenerjik agonistler (salbutamol, terbutalin), albuterol, aminoglikozidler, amfoterisin, sisplatin, kolestiramin, vs. Klinik Kullanımı Ağır doku hasarı, anoreksiya nervoza, malign hiperpreksi, asidoz, dehidratasyon, akut böbrek yetmezliğine bağlı oligüri ya da anüri durumlarında, Addison hastalığı, psödohipoaldosteronizm, şiddetli egzersiz sonrası (özellikle beta bloker kullananlarda), şok. Kronik açlık, potasyumdan eksik beslenme, uzun süreli kusma, diyare, renal tübüler asidoz, fankoni sendromu, Cushing send., osmotik diürez, alkaloz, vs. Progesteron Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 1668-3 SUT Kodu: 903.130 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) Erkek: <0.1 - 0.2 ng/mL Foliküler Faz: 0.1 - 0.3 ng/mL Lüteal Faz: 1.2 - 15.9 ng/mL Menapoz Sonrası: <0.1 - 0.2 ng/mL Gebe İlk Trimester: 2.8 - 147.3 ng/mL Gebe İkinci trimester: 22.5 - 95.3 ng/mL Gebe Üçüncü Trimester: 27.9 - 242.5 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: oral kontraseptifler Klomifen Ampisilin, dinoprost, trometamin, etinil östradiol, 21-hidroksilaz, 17β-hidroksilaz ve 11β-hidroksilaz eksikliklerinin neden olduğu konjenital adrenal hiperplazi; lipoid over kisti; teka lütein kisti; molar gebelik. Düşük riski, primer ya da sekonder hipogonadizm, kısa lüteal faz sendromu 50 Prolaktin Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2842-3 SUT Kodu: 903.210 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) Erkek: 3.46 - 19.40 ng/mL Kadın: 5.18 - 26.53 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 12 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Anti-histaminikler, anti-psikotikler (haloperidol, loksapin, fenotiyazinler, vs.), arjinin, bira, karbidopa, östrojenler, metoklopromid, opiyatlar, oral kontraseptifler, trisiklik antidepresanlar, vs. klonitin, dopamin, ergot alkaloidleri, levodopa, pergolid mesilat. Klinik Kullanımı Prolaktin salgılayan hipofiz tümörleri, primer hipotiroidizm, anoreksiya nervoza, polikistik over sendromu, böbrek yetmezliği, adrenal yetmezliği. Hipofizde apopleksi (Sheehan sendromu) Prostat Spesifik Antijen (PSA), Total Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2857-1 SUT Kodu: 903.220 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) 0 - 4 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 5 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Prostat dokusuna spesifik olmakla birlikte prostat kanserine spesifik değildir. Yüksek sonuçlar hastanın kliniği ile birlikte değerlendirilmelidir. İnterferans kaynakları: Dijital rektal muayene, iğne biyopsisi, prostatın transüretral rezeksiyonu, ejakülasyon, sistoskopi, egzersiz. Klinik Kullanımı Finasterid Prostat kanseri, benign prostat hiperplazisi, prostatit. 51 Protein, Total Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2889-4 SUT Kodu: 903.240 Kolorimetrik, Biüret 6.2 - 8.5 g/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: İnterferans kaynakları: Anabolik steroidler, klofibrat, androjenler, kortikosteroidler, epinefrin, insülin, progesteron, tiroid hormonları. Allopürinol, östrojenler Klinik Kullanımı Poliklonal ya da monoklonal gammopatiler nedeniyle oluşan hiperimmunglobulinemi, akut faz yanıtı, dehidrasyon nedenli hemokonsantrasyon. Protein kaybettiren enteropatiler, akut yanıklar, nefrotik sendrom, kronik karaciğer hastalığı, malabsorbsiyon, malnutrisyon, agammaglobulinemi Romatoid Faktör (RF) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 11573-3, 33314-6, 33313-8 SUT Kodu: 903.380 Turbidimetrik 0 - 20 IU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 14 gün Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Kriyoglobülinler, ısı ile inaktivasyon, dolaşan immunkompleksler hatalı sonuçlara neden olabilir. Romatoid artrit, Sjögren sendromu, skleroderma, dermatomyozit, Waldenström hastalığı, sarkoidoz, SLE. 52 Sedimantasyon Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 4537-7 SUT Kodu: 903.400 İnfrared ölçüm (Westerngreen ile uyumlu) Erkek: 0 - 15 mm/saat Kadın: 0 - 20 mm/saat Tam kan Venöz kan 2 mL Siyah kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 2 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 12 saat Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Pıhtılı örnek, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Dekstran, yağ emülsiyonları, hemoliz Kortikotropin, siklofosfamid, hipogammaglobülinemi Klinik Kullanımı Enfeksiyonlar, inflamatuvar hastalıklar (temporal arterit ve romatizmal polimiyaljinin tanı ve takibinde endikedir), malign neoplazmalar, paraproteinemi, anemiler Hipofibrinojenemi Sodyum (Na) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2951-2 SUT Kodu: 903.670 Potansiyometrik, İyon Seçici Elektrot (İSE) 136 - 146 mmol/L Serum Venöz kan 0.5 L Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 14 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: --Aşırı hemoliz, Aşırı lipemi, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Kan glukoz düzeyinde her 100 mg/dL'lik artış, sodyum değerlerinde 1.5 ile 3.0 mmol/L'lik bir azalmaya neden olur. İnterferans kaynakları: ACTH, anabolik steroidler, androjenler, karbenisilin, klonidin, kortikosteroidler, oral kontraseptifler, östrojenler, vs. Aminoglutetimid, aminoglikozidler, amfoterisin B, ACE inhibitörleri, karbamazepin, kolestiramin, diüretikler (furosemid, mannitol, tiyazid diüretikleri, vs.), fluoksetin, glukoz (hipertonik çözelti), haloperidol, indometazin, NSAİD ilaçlar, vs. Klinik Kullanımı Aşırı terleme, uzun süreli hiperpne, ağır kusma, diyare, poliürik durumlar (diyabetes insipitus gibi), hiperaldesteronizm, Cushing sendromu, dehidratasyon, yetersiz su alımı. Düşük sodyum alınması, kusma, diyare, yetersiz tuz ve su replasmanı ile aşırı terleme, diüretiklerin suistimali (en sık klinik neden), tuz kaybettiren nefropati, ozmotik diürez, metabolik asidoz, primer ve sekonder adrenal yetmezlik, 21-hidroksilaz eksikliğine bağlı (en yaygın) adrenal hiperplazi, diğer konjenital adrenal hiperplazi sendromları, hipoaldesteronizm, kronik kalp yetmezliği, diyabetes mellitus, hepatik yetmezlik, siroz, nefrotik sendrom, malnütrisyon, MSS hastalıkları, vs. 53 Testosteron Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2986-8 SUT Kodu: 903.930 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) Erkek: 4.94 - 32.01 nmol/L Kadın: 0.38 - 1.97 nmol/L Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 8 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Sabah 07:00'da pik yapar, akşam saat 20:00'da en aza iner. Egzersiz sonrası artış gösterir. Hareketsizlik ve glukoz yüklemesiyle azalır. İnterferans kaynakları: Antikonvülzanlar, barbitüratlar, klomifen, östrojenler, gonadotropinler (erkeklerde), oral kontraseptifler androjenler, siproteron, deksametazon, digoksin (erkeklerde), etanol (erkeklerde), glukokortikoidler, glukoz, GnRH analogları (sürekli verilmesi), tetrasiklin, vs. Klinik Kullanımı Erkek çocuklarda erken prekoks (erişkin aralığında değerler izlenebilir), adrenal hiperplazi, adrenokortikal tümörler, gebelikte trofoblastik hastalık, idiyopatik hirsutizm, virilizan over tümörleri, vs. Down sendromu, üremi, miyotonik distrofi, karaciğer yetmezliği, kriptorşidizm, primer ve sekonder hipogonadizm, erkek çocuklarda ergenlikte gecikme. Tiroid Stimülan Hormon (TSH) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 11579-0 SUT Kodu: 904.030 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) 0.35 – 4.94 µIU/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Tedavi edilmiş hipertiroidili hastalarda, hasta ötiroid olduktan sonra TSH düzeyi 4-6 hafta düşük kalabilmektedir. İnterferans kaynakları: Amiodaron, benserazid, klomifen, serum bağlayıcı proteinlerde azalma, haloperidol, iyodürler, lityum, metimazol, metoklopromid, propiltiyourasil, TRH. Bromokriptin, karbamazepin, kortikosteroidler, dopamin, heparin, somatostatin, triiyodotironin, vs. Klinik Kullanımı Primer hipotiroidi (normalin 3 ile 100 katı), Hashimoto tiroiditi, ektopik TSH salgılanması, subakut tiroidit, tiroid dışı hastalıklar (iyileşme dönemleri), tiroid hormon direnci. Primer hipertiroidi, sekonder hipotiroidi (hipofiz kaynaklı), tersiyer hipotrioidi (hipotalamik), subklinik hipertiroidi, toksik multinodüler guatr, otonom tirod hormon sekresyonu, eksojen tiroid hormon terapisi, Graves hastalığı. 54 Tiroksin (T4), Serbest Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 3026-2 SUT Kodu: 903.480 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) 0.70 - 1.48 ng/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 7 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 30 gün Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: propranolol. Amiodaron, aspirin, danozol, iyopanoik asit, antikonvülzanlar (karbamazepin, fenitoin), metadon, rifampisin. Hipertiroidizm, tiroksin tedavisi Hipotiroidi, T3 ile tedavi edilen hipotiroidi, gebeliğin 3. trimesteri Trigliserid Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 2571-8 SUT Kodu: 903.990 Enzimatik, Trinder Normal: <150 mg/dL, Sınırda Yüksek: 150- 199 mg/dL, Yüksek: 200 – 499 mg/dL, Çok Yüksek: ≥500 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Kan alınmadan önce 8-12 saat açlık gereklidir. İnterferans kaynakları: Amiodaron, beta blokerler, safra asidi bağlayıcıları (kolestiramin, kolesdipol), kortikosteroidler, diüretikler (özellikle tiyazid grubu), östrojenler, etanol, karbonhidrattan zengin beslenme, sigara ve alkol Aminosalisilik asit, asparajinaz, fibrik asit türevleri (gebfibrozil, klofibrat), statinler, niasin, omega-3 yağ asitleri, egzersiz, vs. Klinik Kullanımı Ailevi hipertrigliseridemi, ailevi kombine hiperlipidemi, ailevi disbetalipoproteinemi, şiddetli hipertrigliseridemi, pankreatit, ailevi lipoprotein lipaz eksikliği, apo-CII eksikliği, lipemia retinalis, altta yatan hastalığa bağlı olarak (obezite, diyabet, hiperürisemi, viral hepatit, alkolizm, bilier siroz, akstrahepatik bilier tıkanma, nefrotik sendrom, Cushing sendromu, gebelik, enfeksiyon, enflamasyon, stres. Abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, beslenme bozukluğu ve emilim bozukluğu. 55 Triiyodotironin (T3), Serbest Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 3053-6 SUT Kodu: 903.470 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) 1.71 - 3.71 pg/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 7 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 30 gün Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Dekstrotiroksin Amiodaron, oral kolesistografik ajanlar (iyopanoik asit, ipodat), fenitoin, propranolol, valproat. Hipertiroidizm, T3 toksikozu, periferal direnç sendromu. Hipotiroidizm, gebeliğin 3. trimesteri Troponin I Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 10839-9 SUT Kodu: 904.010 İmmun Kromatografik Ölçüm 0 – 0.5 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Laboratuvara kabul edildikten 1 saat sonra Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 24 saat Derin Dondurucu (-20)C⁰: 1 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek İnterferans kaynakları: Heterofil antikorlar Akut Myokard infarktüsü. Pozitif bir Troponin I sonucu her zaman MI göstergesi olmayabilir. Literatürde, konjestif kalp yetmezliği, anjina, stabil omayan anjina, kalp cerrahisi ya da kardiyak olmayan nedenlerin (pulmoner embolizm, böbrek yetmezliği) troponin I yüksekliğine nadiren de olsa neden olabileceği belirtilmektedir. Myokard infarktüsü şüphesi olan hastalarda, klinik tablonun yanı sıra tek bir troponin I sonucundan ziyade seri ölçümlerdeki değişim daha anlamlı olabilmektedir. 56 Üre Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 48999-7 SUT Kodu: 901.940 Enzimatik, Üreaz ve Glutamat Dehidrogenaz 10 – 50 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 24 saat Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Laboratuvarımız üre sonucu vermektedir. Ancak bazı laboratuarlar BUN (kan üre azotu) ölçebilirler. Bu durumda, BUN değeri 2.14 katsayısı ile çarpılırsa üre miktarı bulunmuş olur. İnterferans kaynakları: Kortikosteroidler, nefrotoksik ilaçlar, tetrasiklinler. Büyüme hormonu, sodyum sitrat, sodyum florür, kloramfenikol, steptomisin. Klinik Kullanımı Böbrek fonksiyonlarının bozulması (konjestif kalp yetmezliğinde olduğu gibi perfüzyonun azalması; kusma, diyare, terleme gibi nedenlerle su kaybı; şok, hemoraji gibi durumlar), akut veya kronik böbrek hastalığı, post-renal tıkanıklık, yüksek proteinli beslenme. Düşük protein ve yüksek karbonhidratlı beslenme, gebeliğin geç evreleri, akromegali, sadece IV beslenme, şiddetli karaciğer hastalığı, emilim bozukluğu (çölyak hastalığı), bazı ilaç toksisiteleri. Ürik Asit Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler LOINC Kodu: 3084-1 SUT Kodu: 904.120 Enzimatik, Kolorimetrik, Ürikaz 1.5 – 7.0 mg/dL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: --Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 6 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek Özellik arz eden durumlar: Pürin yönünden zengin bir diyetin (karaciğer, böbrek, sakatat) yanı sıra aşırı egzersiz de ürik asit değerlerini artırır. İnterferans kaynakları: Beta-blokerler, sisplatin, kortikosteroidler, siklosporin, diüretikler (asetazolamid, klortalidon, etakrinik asit, furosemid, tiyazidler, vs.), epinefrin, etanol, salisilatlar, bazı antineoplastikler (fludarabin, hidroksiüre, vs.). Klinik Kullanımı Gut, böbrek yetmezliği, çoklu myeloma, polisitemi, lenfoma, diğer yaygın neoplazmalar, gebelik toksemisi, sedef hastalığı, Lesch-Nyhan sendromu, Down sendromu, polikistik böbrek hastalığı, kronik kurşun nefropatisi, obezite, hipertansiyon, ateroskleroz, alkol tüketimi, büyük doku tahribatı, aşırı nükleoprotein devri (myeloid lösemi, striknin zehirlenmesi). Wilson hastalığı, Fankoni sendromu, bazı maligniteler (Hodgkin hastalığı, bronkojenik karsinom), ksantinüri, adenozin deaminaz eksikliği, pürin ve nükleotidfosforilaz eksiklikleri, düşük pürinli diyet. 57 Vitamin B12 Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 2132-9 SUT Kodu: 904.150 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) 187 – 883 pg/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 7 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı hemoliz, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı Özellik arz eden durumlar: Örnekler olabildiğince ışıktan muhafaza edilmelidir. İnterferans kaynakları: Alkol alımı (yüksek miktarda ve 2 haftadan uzun süre boyunca), aminoglikozidler, aminosalisilik asit, antibiyotikler, antikonvülzanlar (fenitoin, fenobarbital), kolestiramin, simetidin, oral kontraseptifler, ranitidin, vs. Kronik böbrek yetmezliği, şiddetli konjestif kalp yetmezliği, diyabet, artmış transkobalamin düzeyleri, akut ve kronik myeloid lösemi, lökositoz, polisitemi vera, bazı kanserler (özellikle karaciğer metastazı ile birlikte olanlar), karaciğer hastalıkları (akut ve kronik hepatit, siroz), ilaca bağlı kolestaz, protein malnütrisyonu. Genellikle megaloblastik anemi ile sonuçlanan tedavi edilmemiş B12 eksikliği. Nedenleri: intrinsik faktör eksikliği (total ya da parsiyel gastrektomi, atrofik gastrit, intrinsik faktör antikoru), malabsorbsiyon, malnütrisyon, konjenital bozukluklar (orotik asidüri, transkobalamin eksikliği), gebeliğin son dönemleri (gebelik megaloblastik anemisinde serum B12 düzeyleri normaldir). Vitamin D (25-OH) Laboratuvar Kodu Ölçüm Yöntemi Referans Aralığı ve Birimi Örnek Türü Örnek Alınma Şekli Minimum Örnek Miktarı Örnek Kabı Çalışma Günü Rapor Tarihi Saklama Koşulları Numune Red Kriterleri Test Sonucuna Etki Eden Faktörler Klinik Kullanımı LOINC Kodu: 62292-8 SUT Kodu: 900.130 Kemilüminesans Mikropartikül İmmunolojik Tetkik (CMIA) Şiddetli Eksiklik: <10 ng/mL , Hafif-Orta Düzey Eksiklik: 10-24 ng/mL Normal: 25-80 ng/mL, İntoksikasyon Olasılığı: >80 ng/mL Serum Venöz kan 0.5 mL Kırmızı ya da sarı kapaklı tüp Her gün Aynı gün saat 16:30’a kadar Oda Sıcaklığı: 3 gün Buzdolabı (2-8)C⁰: 12 gün Derin Dondurucu (-20)C⁰: 3 ay Aşırı lipemi , aşırı hemoliz, aşırı ikter, yanlış örnek kabı, hatalı barkodlama, yetersiz örnek miktarı İnterferans kaynakları: Etidronat disodyum (oral) Alüminyum hidroksit, antikonvülzanlar (karbamazepin, fenitoin, fenonbarbital, pirimidon), kolestiramin, kolestipol, Etidronat disodyum (IV), glukokortikoidler, izoniyazid, mineral yağlar ve rifampin. D vitamini toksikasyonu, gün ışığına fazla maruz kalma Malabsorbsiyon, osteomalazi, raşitizm, steatore, bilier ve portal siroz, antikonvülzan kullanımı, kistik fibröz osteitis, tirotoksikoz, pankreas yetmezliği, çölyak hastalığı, enflamatuar barsak hastalıkları, barsak rezeksiyonu ve Alzheimer hastalığı. 58 7. PANİK DEĞER LİSTESİ Aşağıda belirtilen değer aralıklarındaki test sonuçları panik değer olarak kabul edilip, laboratuvar tarafından vakit geçirilmeden ilgili hekime bilgi verilmesi sağlanır. Bu bilgilendirme otomasyon sistemi üzerinden ya da diğer iletişim araçları (telefon, mesaj vb.) kullanılarak yapılabilir. Tablo 7. Panik Değer Listesi Parametre Düşük Değer Yüksek Değer Birim ≤ 40 ≥ 450 mg/dL Kreatinin (≥16 yaş) --- ≥ 10.0 mg/dL Kreatinin (<16 yaş) --- ≥ 3.0 mg/dL Sodyum ≤ 120 ≥ 160 mmol/L Potasyum ≤ 2.5 ≥ 6.5 mmol/L Kalsiyum ≤ 6.0 ≥ 13.0 mg/dL Klor ≤ 80 ≥ 120 mmol/L Demir --- ≥ 350 µg/dL AST --- ≥ 1000 U/L ALT --- ≥ 1000 U/L Bilirübin, Total --- ≥ 15.0 mg/dL Kreatin Kinaz (CK) --- ≥ 2000 U/L Kreatin Kinaz-MB(CK-MB) --- ≥ 200 U/L Magnezyum ≤ 1.0 ≥ 5.0 mg/dL Fosfor ≤ 1.0 ≥ 10.0 mg/dL Amilaz --- ≥ 200 U/L Üre --- ≥ 214 mg/dL T4, Serbest --- ≥ 6.0 ng/dL Hemoglobin ≤ 6.0 ≥ 20.0 g/dL --- ≥ 100 103/µL Nötrofil (Granülosit) ≤ 0.5 --- 103/µL Trombosit ≤ 40 ≥1000 103/µL Glukoz Lökosit (WBC) 59 KAYNAKLAR 1. C. A. Burtis, E.R. Ashwood, Çeviri: D. Aslan, “Tietz Klinik Kimyada Temel İlkeler”, Palme Yayıncılık, 2005. 2. Alan H. B. Wu, Çeviri: K. Emerk, “Tietz Laboratuvar Testleri Klinik Klavuzu” Güneş Tıp Kitabevi, 2011. 3. Lab Tests Online, Erişim: http://labtestsonline.org.tr, American Association for Clinical Chemistry , Türkiye Yapımcısı: Klinik Biyokimya Uzmanları Derneği, 2014. 4. Tietz Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, 2012 5. CLSI Updated Phlebotomy Procedures, Helen Maxwell, “Procedures for the Collection of Diagnostic Blood Specimens by Venipuncture; Approved Standard”, Altıncı Sürüm, Aralık, 2010. 6. Ebubekir Bakan, “Tanıda Laboratuvar”, Aktif Yayınevi, 2011. 7. Mayo Clinic, Mayo Medical Laboratories, 2014 Online Test Catalog, Erişim Tarihi: 07.11.2014, Erişim: http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/ 8. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, “Diabetes mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, tedavi ve İzlem kılavuzu”, 2013. 9. Diana Nicoll, Stephen J.McPhee, Michael Pignone, Tony M. Chou, William M.Detmer, “LangePocket Guide to Diagnostic Test”, 2001. 10. Lawrence A. Kaplan ve Amadeo J. Pesce, Kaplan: Clinical Chemistry 5th Edition, 2010. 60 TEST DİZİNİ TEST Alanin aminotransferaz Albumin Alfa fetoprotein Alkalen Fosfataz Amilaz Anti CMV IgG Anti HBs Anti HCV Anti HIV Anti RubellaIgG Anti Toxo. IgG Anti-streptolizin O Aspartat aminotransferaz Beta-HCG Bilirubin, Direk Bilirubin, Total CA-125 CA-15-3 CA-19-9 CEA C-reaktif protein Demir Demir Bağ. Kap. Estradiol Ferritin Folik Asit Folikül stimülan hormon (FSH) Fosfor Gamma-Glutamiltransferaz (GGT) Glukoz HbA1c (HPLC ile) Hb Varyant HBsAg HDL-Kolesterol Hemogram SAYFA NO 26 26 27 27 28 28 29 29 29 30 30 31 31 32 32 33 33 34 34 35 35 36 36 37 37 38 38 39 39 40 40 41 41 42 42 TEST İdrar tetkiki (strip ile) İdrar mikroskobisi Kalsiyum Klor Kolesterol, Total Kreatin kinaz (CK) Kreatin kinaz-MB (CK-MB) Kreatin kinaz-MB kütle (CK-MBkütle) Kreatinin Laktat Dehidrogenaz LDL-Kolesterol Lüteinleştirici hormon (LH) Magnezyum Miyoglobin Potasyum Progesteron Prolaktin Prostat spesifik antijen (PSA), total Protein, Total Romatoid faktör (RF) Sedimantasyon Sodyum Testosteron Tiroid stimülan hormon (TSH) Tiroksin (T4), serbest Trigliserid Triiyodotronin (T3), serbest Troponin I Üre Ürik asit Vitamin B12 Vitamin D (25-OH) SAYFA NO 43 43 44 44 45 45 46 46 47 47 48 48 49 49 50 50 51 51 52 52 53 53 54 54 55 55 56 56 57 57 58 58 61
