eğitim planlamasının demografik boyutları

1
EĞİTİM PLANLAMASININ DEMOGRAFİK BOYUTLARI
1. Giriş: Nüfus, nüfus analizleri ve eğitim ilişkileri
2. Nüfus yapısı ve eğitime etkileri:
2.1.Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı
2.1.1. Yaş yapısı ve okullaşma oranları
2.1.2. Yaş yapısı ve eğitim harcamalarının yükü
2.1.3. Öğretmenlerin yaş yapısı ve bunun istihdam ve maliyetler üzerindeki
etkisi
2.2.Nüfusun Ekonomik Sektörlere ve Mesleklere Göre Dağılımı
2.3.Nüfusun Coğrafi Dağılımı ve Okul Yerlerinin Belirlenmesi
3. Nüfus değişimleri ve eğitim planlamasına etkileri:
3.1.Kaba doğum oranı, kaba ölüm oranı, doğal büyüme hızı, göçler (iç ve dış
göç)
3.2.Öğrenci sayılarının tahmini (ulusal ve yerel düzey)
4. Sonuç ve değerlendirme
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
2
1. Giriş: Nüfus, nüfus analizleri ve eğitim ilişkileri:
- Nüfus analizleri: İnsan grupları üzerinde yapılan çalışmalar. Nüfusun
dünü, bugünü ve geleceğine ilişkin analizler. İki boyut:
 Duruk boyut: Nüfusun mevcut yapı ve bileşimi (yaş, cinsiyet vb.)
 Dinamik boyut: Nüfus hareketleri (Doğum, ölüm, göç vb.)
- Eğitimin temel girdisi insandır.
- Nüfus yapısı ve eğilimleri, eğitimi ve eğitim planlamasını yakından
ilgilendirir.
- Nüfus analizleri her tür eğitim politikası için temel oluşturur.
2. Nüfus yapısı ve eğitime etkileri:
2.1.Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı: Yaş piramidi (ŞEMA)
- Nüfus yapısını incelemenin en basit yolu "yaş piramidi" geliştirmektir.
- Nüfus piramidi; bir toplumun belli bir dönemdeki demografik geçmişini
özetler ve gelecekteki eğilimleri ortaya koyar.
 Kuşaklardaki doğum sayısını,
 Kuşaklardaki ölüm sayısını,
 Çeşitli zaman dilimlerindeki göç boyutlarını (dışa veya içe göç)
2.1.1. Yaş yapısı ve okullaşma oranları:
- Nüfusun yaşlara göre dağılımı, eğitim çağındaki nüfusun bugünkü
durumunu ve gelecekteki eğilimlerini gösterir.
- Çağ nüfusu, okullaşma oranlarının hesaplanmasında temel oluşturur.
- Türkiye'de eğitim kademelerine okul çağı yaş grupları şöyledir:
 İlköğretim: 7-14 yaş
 Ortaöğretim: 15-17 yaş
 Yükseköğretim: 18-21 yaş
2.1.2. Yaş yapısı ve eğitim harcamalarının yükü:
- Nüfus içinde "genç nüfus" oranının payı, öğrenci sayıları ve buna bağlı
olarak eğitim harcamalarının temel belirleyicisidir. (TABLO)
- Genç nüfus 0-14 yaş veya 5-14 yaş nüfusunu içerir. Amaca göre, diğer
eğitim kademelerini de içerebilir.
- Bağımlılık oranı = (0-14 yaş nüfusu + 65 ve üzeri yaş nüfusu) : 15-64 yaş
nüfusu
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
3
2.1.3. Öğretmenlerin yaş yapısı ve bunun istihdam ve maliyetler üzerindeki
etkisi:
- Kayıplara (özellikle emeklilik) karşı hazırlıklı olabilmek için
öğretmenlerin yaş (ve kıdem) durumları analiz edilmelidir.
- Kıdem durumları ile öğretmen ücretleri arasındaki ilişkiler. Bunun toplam
eğitim maliyetleri üzerindeki etkileri tartışılmalıdır.
2.1.4. Türkiye Nüfus Yapısında Eğitimle İlişkili Olarak Beklenen
Dönüşümler:
 Türkiye nüfusu bir demografik dönüşüm yaşamaktadır. Bu dönüşümün
eğitim sistemi üzerinde çok yönlü etkileri olacaktır.
 Yıllık nüfus artışı azalmaya devam edecektir. (2000-2005 arası %0
14.9)
 Doğurganlık hızı düşmektedir (kadın başına 2.61 çocuk) ve düşmeye
devam edecektir.
 Genç nüfus (0-14 yaş) önümüzdeki 25 yıl boyunca hemen hemen sabit
kalacaktır (20 milyon civarında).
 Genç nüfusun (0-14 yaş) toplam nüfus içindeki payı giderek
düşmektedir. (2025'de %22.7'ye düşüyor). 1990 yılında 15-64 yaş
grubundaki her 100 kişiye 56 çocuk düşerken, 1998'de bu sayı 50
çocuğa inmiştir.
 Yetişkin nüfusun (15-64 yaş) toplam nüfus içindeki payı giderek
artmaktadır (2000'de %65'den 2025 yılında %68.3'e çıkıyor).
 Özellikle çocuk sayısının duragan hale gelmesi, eğitim kurumları
önündeki sayısal baskıyı giderek azaltacaktır. Bu eğilim, eğitimde
kalite geliştirme için bir fırsat oluşturacaktır.
 Yoğun göç alan illerde eğitim üzerindeki sayısal baskı bir süre daha
devam edecektir.
 Yetişkin eğitimi (yeniden eğitim) konusu giderek önem kazanacaktır.
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
4
2.2. Nüfusun Ekonomik Sektörlere ve Mesleklere Göre Dağılımı:
- Nüfusun ekonomik etkinlikleri ve mesleklere göre dağılımına ilişkin
veriler sağlar.
- İnsangücü gereksinimlerinin kestirimleri için veriler sağlar. (Sektörler ve
mesleklere göre çapraz dağılımlar)
2.2.1. Nüfus ve işgücü yapısı:
- İşgücü Akış Diyagramı (ŞEMA ve TABLO)
2.2.2. İşgücünün (nüfusun) ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı
(TABLO)
Ekonomik Faaliyet Sınıflandırması (ISIC-1990 / International Standart
Industrial Classification) (ve İstihdamın Sektörel Dağılımı)
1. TARIM
 Tarım, ormancılık, avcılık ve balıkçılık
2. SANAYİ
 Madencilik ve taş ocakçılığı
 İmalat sanayii
 Elektrik, gaz ve su
3. HİZMETLER
 İnşaat ve bayındırlık işleri
 Toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller
 Ulaştırma, haberleşme ve depolama
 Mali kurumlar, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları,
yardımcı iş hizmetleri
 Toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler
2.2.3. İstihdam Edilenlerin Mesleklere Göre Dağılımı (TABLO)
Uluslar arası Meslekler Sınıflandırması (ISCO-88 / International Standart
Classification of Occupations)
1. Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler
2. Profesyonel meslek mensupları
3. Yardımcı profesyonel meslek mensupları
4. Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar
5. Hizmet ve satış elemanları
6. Nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri çalışanları
7. Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar
8. Tesis ve makine operatörleri ve montajcılar
9. Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
5
2.3. Nüfusun Coğrafi Dağılımı ve Okul Yerlerinin Belirlenmesi:
- Nüfus hareketleri ve coğrafi dağılımdaki dengesizlikler sürekli olarak
izlenmelidir. Bu veriler, eğitim planlaması için temel oluşturur.
- Yerleşim birimlerinin nüfus yoğunlukları (bölgeler, iller, ilçeler, beldeler
vb.)
- Yönetsel birimlerin nüfus büyüklüğüne göre gruplandırılması (örneğin
köylerin nüfus büyüklüğüne göre gruplandırılması)
- Yerleşim birimlerinin dağınıklığı, eğitim yapılarının yerlerinin
planlanması açısından önem taşır (az nüfus ve az öğrenci)
- Göç olgusu (iç ve dış nüfus hareketleri). Örneğin; gelişmiş yörelere yoğun
nüfus hareketinin, eğitim hizmetleri üzerindeki etkileri.
- Okul yerlerinin belirlenmesi sorunu:
 İki temel belirleyici: Nüfus büyüklüğü ve öğrencilerini toplama
alanı (hizmet alanı).
 Nüfus büyüklüğü: Karar vermede temel nokta. Belirli sayıda
çocuğun olması gerekir (Bugün ve gelecekte). Uygun sayıya
ulaşılmadığında, yüksek maliyetlerle karşılaşılır.
. İlköğretim: Zorunlu eğitim. Herkese ulaşılmalıdır.
. Ortaöğretim: Daha fazla öğrenci nüfusu (ders çeşidi fazla) gerekir.
 Hizmet alanı : İlköğretimde daha dar bir alan. Öğrencilerin kolay
ulaşımı önemlidir. Ortaöğretimde daha geniş alan olabilir. Taşımalı ve
yatılılık sistemleri uygulanabilir. İklim ve ulaşım koşulları dikkate
alınmalıdır.
 Okul yeri seçimi: Güç konu
Eşitlik / etkinlik
Nüfus eğilimleri
Eğitimi yayma / Eğitim talebini uyarma
Eğitimin dışsallıkları (yerel topluma dönük)
Taşımalı sistem / iklim ve ulaştırma güçlükleri
 Okul yerlerinin belirlenmesine yerel yetkililerin katılımı kritik önem
taşır.
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
6
3. Nüfus değişimleri ve eğitim planlamasına etkileri:
3.1. Nüfus değişiminin temel değişkenleri:
- Kaba doğum oranı: Bir yıl içinde canlı doğan çocuk sayısının o yılın
ortalama nüfusuna oranıdır.
- Kaba ölüm oranı: Bir yıl içinde ölenler toplamının o yılın ortalama
nüfusuna oranıdır.
- Doğal büyüme hızı : Kaba ölüm hızı ile kaba doğum hızı arasındaki
farktır.
- Göçler (iç ve dış göç): Ulusal ve uluslar arası düzeydeki nüfus
hareketleri.
Nüfus projeksiyonları: Nüfusun gelecekteki eğilimlerini ortaya koymak için
yapılan kestirimlerdir. Varolan koşullardan (ölüm ve doğurganlık oranları,
nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı vb.) hareket edilerek nüfusun gelecekteki yapısını
ortaya koyma.
Eğitim planlaması: Nüfus projeksiyonları yoluyla elde edilen veriler, eğitim
planlaması için temel oluşturur. Bu projeksiyonlardan, gelecekteki "okul çağı
nüfusu" da elde edilir.
Okul çağı nüfusu verilerine dayanarak; muhtemel öğrenci sayısı ve okullaşma
oranları tahmin edilebilir. Bu tahminlere dayanarak, ulusal ölçekte,
FİNANSMAN, ÖĞRETMEN, YAPI ve DONANIM planlaması yapılır.
3.2. Öğrenci sayılarının tahmini (ulusal ve yerel düzey):
- Ulusal düzeyde öğrenci sayılarının tahmini: Amaç, toplam eğitim
maliyetlerini belirleme ve finansman planlaması yapma.
 Her eğitim kademesindeki üst sınırı nüfus projeksiyonları verir (yaş
gruplarına göre),
 Eğitime ilişkin temel ilke ve hedefler: Örneğin; tüm çocukların
ilköğretime kavuşturulması. Bu durumda, ilköğretim öğrenci sayısı
ilköğretim okul çağı nüfusuna (7-14 yaş grubu) eşit olur.
 Eğitim kademelerine göre okullaşma oranları hedeflerinin belirlenmesi
(Özellikle orta ve yükseköğretim için)
 Okullaşma oranı hedeflerinin belirlenmesinde kaynaklar ve
maliyetlerin dikkate alınması (mali kaynaklar, öğretmenler, binalar,
donanım vb.)
 Sosyal talep: Toplumun eğitim talebi . Geçmişi ortaya koyma ve
gelecekteki eğilimleri öngörme (Ancak, hep böyle mi gidecek?)
 Hükümetin eğitim politikaları : Talebe müdahale, ulusal gerçekler ve
yönlendirme.
 Dıştan göç alma : Kestirmek güç.
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
7
- Yerel düzeyde öğrenci sayılarının tahmini: Amaç, eğitim planlarının
uygulamaya geçirilmesidir.
 Bir dizi güçlük. Ulusal düzeydeki tahminlerden çok daha güç bir olgu.
Göç hareketlerine ilişkin ayrıntılı veri yetersizliği. Yoğun göç alan ve
göç veren yerleşim birimlerinde planlama güçlüğü.
 Mevcut tablo: Bölgeler ve iller arasındaki farklılıklar / Kır-kent
farklıkları / Cinsiyet farklıkları. Eşitsizlikleri mi giderelim ? Yoksa,
talebin olduğu yerlere mi yönelelim? (Mali doğurguları farklı)
 İç göç hareketleri (göç alan- göç veren yerler): Kırsal alanlardan
kentlere - bölgelerarası göçler. Nüfus artışı / azalışı. Eğitim planlaması
üzerinde güçlü etki. Öğrenci sayısının azaldığı yerlerde giderek
yükselen maliyetler (öğretmen başına düşen öğrenci sayılarının
azalması)
 Göç alan illerde eğitim kurumları üzerinde şiddetli baskı. Göç
veren yerleşim birimlerinde, eğitim kurumlarında atıl kapasite ortaya
çıkışı / küçük yerleşim birimlerinde okulların kapatılması, taşımalı
sistemler, yatılı okul sistemleri vb.
 Yerel yetkililerle sıkı işbirliği: Eğitim plancılarını daha fazla hatadan
korur. Göç olgusu / yerel eğitim ihtiyaçları / yerel gereksinimler.
4. Sonuç ve değerlendirme:
- Eğitimsel gelişme üzerinde nüfus faktörünün etkileri
- Eğitim planlaması sürecinde demografik verilerin gerekliliği ve önemi.
- Etkili planlama için, güvenilir veri elde etme ve verileri iyi
kullanabilmenin önemi.
- Veri sınırlılıklarını dikkate alarak, planlamada esnek olma ve
düzeltmelere açıklık.
- Başarılı bir eğitim planlaması için, ülkenin bugünkü ve gelecekteki nüfus
profilini yakından izleme ve yorumlama yeteneği.
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03
8
EKLER (Şema ve Tablolar):
1.
2.
3.
4.
5.
Nüfusun yaş piramitleri
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı (Şema ve tablo- 3 adet)
İşgücü Akış Diyagramı (DİE)
İşgücü Durumu (Tablo-DİE)
Meslek Grubu ve Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam
KAYNAKÇA
Adem, Mahmut. Eğitim Planlaması. Ankara : AÜ Yayınları, 1981.
Baloğlu, Zekai. Türkiye'de Eğitim. İstanbul: TÜSİAD, 1990.
Chau, T. N. (Çev. R. Kabadayı). Eğitim Planlamasının Demografik Yönleri. Ankara: Nüve
Matbaası, 1990.
DİE. Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. (Çeşitli Yıllar).
DİE. Hanehalkı İşgücü İstatistikleri. (Çeşitli Yıllar)
DİE. Türkiye Nüfusu: 1923-1994 Demografi Yapısı ve Gelişimi (21. Yüzyıl Ortasına
Kadar Projeksiyonlar). Ankara: 1995.
DPT. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Nüfus Özel İhtisas Komisyonu Raporu.
Ankara: 2001.
TÜSİAD. Türkiye'nin Fırsat Penceresi: Demografik Dönüşüm ve İzdüşümleri. İstanbul:
1999.
KAVAK/EBB635NÜFUS A/26.04.03