araştırma bülteni

YIL:2015
SAYI
KAVAK AĞAÇLANDIRMASI İLE FINDIK VE MISIR YETİŞTİRİLEN
ALANLARDA TOPRAKLARIN BAZI FİZİKSEL VE KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI
Giriş
Ormancılığımız açısından önemli bir ağaç türü
olan kavak aynı zamanda bir kültür ağacıdır. Kavak
ağaçlandırmalarının yapıldığı alanlar, aynı zamanda
ülkemizde tarım yapılan verimli arazileri de
kapsamaktadır.
Bazı yörelerimizde kavak plantasyon sahalarında
kavak ve fındık ile birlikte mısır, fasulye gibi tarım
bitkileri birlikte yetiştirilmektedir.
Resim1. Düzce Akyazı ‘da kavak, fındık ve
mısırın birlikte yetiştirildiği saha.
Bu birliktelik kavak ve bazı tarım bitkilerinin
toprak ve besin isteklerinin benzer özellik taşıdığını
göstermektedir. Aynı durum sulama, gübreleme,
çapalama vb. gibi kültürel işlemlerde de kendini
göstermektedir. Bu olgu çerçevesinde kavak ve tarım
bitkilerinin aynı yetişme ortamındaki toprak, su ve besin
elementlerini
kullanma
davranışları
bakımından
farklılıkların olup olmadığının bilinmesi önem arz
etmektedir. Çayır, mera ve orman alanlarında olduğu gibi
toprak işlemesinin yapılmadığı ve toprağın bitki örtüsü
ile kaplı olduğu alanlarda toprak içerisindeki kök
yoğunluğu ve toprağa düşen bitkisel artıklar fazla olduğu
için toprağın organik madde içeriği de yüksektir. Kültür
bitkilerinin yetiştirildiği ve toprağın sık sık işlendiği
Proje Yürütücüsü: Dr.Selda AKGÜL
Proje Araştırmacıları: -
alanların organik madde içerikleri de düşüktür. Özellikle
şekerpancarı ve ayçiçeği gibi çapa bitkilerinin
yetiştirildiği alanlarda sürekli olarak işleme sonucu
toprağın organik madde içeriği çok düşmektedir.
Frison (1980) tarafından Ġtalya’da yapılan bir
araştırmada, 6x6 aralık mesafede tesis edilmiş bir
kavaklığın 1 yılda topraktan; ortalama 1,63kg/da azot,
0,75 kg/da fosfor, 2,39 kg/da potasyum ve 5,8 kg/da
kalsiyum absorbe ettiği belirtilmiştir. TEPGE, mısırın
Türkiye’deki 2009-2010 verimliliğini 717,9 kg/da olarak
açıklamıştır. Çolakoğlu’nun (2010) yaptığı araştırma
sonuçlarından, mısır bitkisinin, 1 ton dane mısır elde
etmek için topraktan aldığı belirtilen besin maddesi
miktarları esas alınarak, araştırma sahalarımıza
uygulandığında, mısır bitkisi 17,22 kg/da azot, 6,46
kg/da fosfor, 18,66 kg/da potasyum tüketmektedir. Aynı
şekilde fındık bitkisi için, TMO fındık sektörünün
raporunda, Düzce ve Sakarya’nın 2009 ve 2010 yılı
verimlilikleri sırasıyla 108 kg/da ve 97 kg/da olarak
belirtilmiştir. Köksal ve arkadaşlarının araştırmasında
(2006) belirtilen fındıktaki mineral madde miktarları, 1
yıl için hesaplandığında; fındık bitkisi topraktan
Düzce’de 3,00 kg/da azot, 0,31 kg/da fosfor, 0,84 kg/da
potasyum ve 0,05 kg/da kalsiyum, Sakarya’da ise 3,35
kg/da azot, 0,34kg /da fosfor, 0,93 kg/da potasyum ve
0,06 kg/da kalsiyum kaldırmaktadır.
Bu çalışmada sulanabilir tarım alanlarında
yetiştirilen farklı bitkilerin benzer özellikteki tarım
toprağının bazı özelliklerine etkilerinin olup olmadığı,
varsa hangi özellikleri üzerinde ne gibi etkiler
oluşturduğunu tespit etmeye çalışılmıştır.
Yapılan Çalışmalar
Aynı yetişme ortamında, uzun süredir yan
yana yetiştirilmekte olan kavak, fındık ve mısır
sahaları; Düzce ili Gölyaka ilçesi ile Sakarya ili
Akyazı ilçesi Çıldırlar köyünde belirlenmiştir.
Yetiştiricilerle iletişim kurulmuş ve belirlenen
sahalarda 36 adet toprak çukuru açılmıştır. Açılan
toprak çukurlarından 0–30 cm, 30–60 cm ve 60–90
cm derinlik kademelerinden karşılıklı olarak toprak
Ormancılık Araştırma Bülteni
örnekleri alınmıştır. Kavak, mısır, ve fındık
bitkilerinin yan yana yer aldığı sahalarda, her bir
bitki türü için 3’er adet toprak çukuru açılmış ve
yukarıda belirtilen 3 derinlik kademesinden 2
yinelemeli olarak (işlemler 4 blokta uygulanmış)
toplam 216 adet toprak örneği alınmıştır. Toprak
örneklerinin her birinde, tekstür (toprak türü), toprak
reaksiyonu (pH), elektriki iletkenlik (EC), tarla
kapasitesi, solma noktası, kireç (kalsiyum karbonat) (%),
organik madde miktarı (%), fosfor (ppm), potasyum
(ppm), azot (%), kalsiyum (ppm), magnezyum (ppm),
sodyum (ppm), demir (ppm), mangan(ppm), bakır (ppm)
ve çinko (ppm) analizleri yapılmıştır.
Sonuç ve Öneriler
Çalışmada, Sakarya-Akyazı ve Düzce ovalarında
(uzun zamandan beri aynı ürüne tahsis edilen) mısır,
fındık ve kavak yetiştiriciliğinin yan yana yapıldığı saha
toprakları, bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri yönünden
karşılaştırılmıştır.
Toprak tekstürü açısından değerlendirdiğimiz
zaman, Sakarya-Akyazı sahasında toprak işlemenin daha
yoğun şekilde ve usulüne uygun yapıldığı için, kavak ve
mısır sahalarının topraklarında kum miktarlarının
değerleri bütün derinliklerde, birbirine yakın olduğu gibi,
kavak sahasının kil değerlerinin de bütün derinliklerde
birbirine yakın çıkması, toprak işlemenin homojenliği
sağladığını göstermiştir. Düzce’de ise toprak işleme ve
sulama işlemi daha yetersiz yapıldığı için topraktaki kilin
en fazla 0-30 cm’de, en az 60-90cm derinliklerinde
olduğu belirlenmiştir. Oysa Sakarya-Akyazı sahasında
toprak işleme işlemleri yapıldığı için topraktaki kil
miktarı 60-90 cm’e kadar inmiştir.
Toprak suyu üzerine olan etkileri açısından
değerlendirdiğimizde, Düzce ve Sakarya-Akyazı deneme
sahası topraklarının faydalı su miktarı ile kil oranı
arasında paralel bir ilişkinin olduğu görülmüştür. Faydalı
su miktarları hem derinlik kademeleri hem de kil
oranlarıyla aynı yönde gelişme göstermektedir.
Her iki deneme alanında mısır ve fındık
yetiştirilen topraklara azot gübresi verilmiş olmasına
rağmen, mısır, fındık ve kavak yetiştirilen topraklarda
azot değerleri birbirlerine yakın bulunmuş ve istatistik
anlamda fark çıkmamıştır. Elde edilen bu sonuçlara göre,
kavak ağacının toprakta azot noksanlığı oluşturmadığı,
mısır ve fındığın topraktaki azotu daha fazla tükettiği
söylenebilir. Topraktaki fosfor üzerine etkileri
bakımından değerlendirildiğinde, en düşük fosfor
değerleri Düzce’de kavak ağaçlarının yer aldığı sahada
belirlenmiş olmasına rağmen; Sakarya-Akyazı’daki
gübreleme yapılmayan kavak sahasındaki fosfor
değerleri, mısır ve fındık bitkilerinin yetiştirildiği
alanlarınkine yakın çıktığı için, bitki türleri arasında
istatistiki fark oluşmamıştır. Deneme alanlarında
potasyumun bitkiler tarafından kullanımının farklı
olduğu belirlenmiştir. Bu farklılığı, toprak işleme
yöntemlerinin, toprakların kil miktarlarının ve kilin
toprak içinde bulunduğu derinliklerin farklı olması
etkilemiştir.
MISIR: Mısır bitkisinin yetiştirildiği topraklarda;
ince materyal(toz+kil) miktarı Düzce’de en fazla iken,
Akyazı’da fındıktan sonra gelmiştir. Topraktaki
faydalanabilir su miktarı da Düzce’de en fazla mısır
bitkisinin topraklarında, Akyazı’da yine fındıktan sonra
gelmiştir. Azot, fosfor, magnezyum, sodyum ve çinko
değerleri de Düzce’de en fazla mısır yetiştirilen
topraklarda belirlenmiştir. Akyazı’ da ise azot, fosfor,
sodyum ve çinko elementlerinin tüketimi bu üç üründe
değerler birbirine yakın olduğu için fark oluşturmamıştır.
FINDIK BĠTKĠSĠ: Fındık bitkisinin de, su ve
besin elementlerinden faydalanışının, uygulanan kültürel
işlemler ile değiştiği belirlenmiştir. Kültürel işlemlerin
usulüne uygun yapıldığı Sakarya –Akyazı’da
magnezyum değerleri, mısır ve kavak yetiştirilen
topraklardakinden daha fazla olduğu için, daha az
tükettiği, Düzce’de ise mısırdan daha fazla, kavaktan
daha az tükettiği, manganı da kültürel işlemlerin yeterli
uygulanmadığı Düzce’de mısır ve kavaktan daha az
tükettiği söylenebilir. Sakarya-Akyazı’da ise bitki
türlerinin mangan değerleri birbirine yakın olduğu için,
istatistiki farklılık meydana gelmemiştir.
KAVAK AĞACI: Kavak ağacının ise, her iki
deneme sahasında da magnezyumu, Düzce’de ise fosforu
mısır ve fındıktan daha fazla tükettiği belirlenmiştir.
Mısır, fındık ve kavak yetiştirilen topraklarda azot
değerlerinin birbirine yakın çıkması, (mısır ve fındığın
her sene gübrelenmesine rağmen) mısır ve fındığın
topraktaki azotu, kavak ağaçlarından daha fazla tükettiği
şeklinde yorumlanmıştır.
Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin
değerlendirilmesi sonucunda; Sakarya-Akyazı deneme
sahasında besin elementleri değerleri çok düşük olmasına
rağmen, toprak işleme ve sulamanın usulüne uygun
olarak yapılmasının, bitkilerin besin elementi eksikliği
çekmelerini önlediği,
Kavak ağaçlarının, yetiştirildiği toprakların besin
elementlerini mısır ve fındığa göre daha az sömürdüğü
bu çalışma sonucunda belirlenmiştir.
Ayrıntılı bilgi için:
Yazışma Adresi: Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ovacık mah., Hasat sok. PK.93, 41001 Başiskele-Ġzmit-Kocaeli Tel:
(262) 312 11 35, Faks: (262) 312 11 45
Web: http://kavak.ogm.gov.tr
Proje Yürütücüsü: Dr. Mustafa ZENGĠN