AKADEMİK YAZIDA METNİN DÜZENLENMESİ DUANE LEONARD

AKADEMİK YAZIDA METNİN DÜZENLENMESİ
DUANE LEONARD
TİİNA HUKARİ
Eyalet Konferansında CATESOL’un Raporu, 2005
Çeviren: Seçil DUMANTEPE ÜSTÜN
Bizim sunumumuz, öğrencilerimizin akademik metni düzenleme
becerilerini
geliştirmek için onlara nasıl yardımcı olacağımızı gösterdi. Bu fikirler, uygulamalı
dilbilimi
konusunda
master
öğrencilerimizin
bulunduğu
(Davis)
California
Üniversitesi’ndeki teorik sınıfımızdan geldi. Biz, metnin yapısı üzerinde tartışmak için
tem ve rem terimlerini kullanan Lock(1996)u okumuştuk. Lock’a (1996) göre tem,
cümledeki mesajın hareket noktası ya da bir sıçrama noktasıdır(sf.222). Tem cümlede ilk
parça olarak düşünülebilir ve cümlenin bütününün ne hakkında olduğunu okura gösterir.
Rem, Lock’a göre(1996) “en haber değeri olan ”ya da “en önemli” olarak sunulan mesajın
bir parçasıdır. Derslerimizde temi ana fiilden önceki her şey ve remi ana fiilden sonraki her
şey olarak tanımlıyoruz. Burada tem/rem analizine ışık tutan iki konu var. Örneğin, bütün
bir paragrafta baştanbaşa aynı temi kullanmamak önemlidir. Bunun için öğrenciler aynı
kişi, fikir ya da nesneden bahsederken farklı temleri kullanmağa yönlendirilebilir. Tem,
cümlenin bir önceki cümleyle mantıksal ilişki kurması için yazara izin verdiğinden, bir
cümlenin sonunda ifade edilenin bir sonrakinin başlangıcı olarak kullanılması akademik
yazıda oldukça yaygındır. Remde ifade edilen bilgi (cümlenin son kısmı) alınır ve bir
sonraki cümlenin temi olarak kullanılır.

Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Araştırma Görevlisi.
1
Ders: Temde Çeşitlilik
Aşağıdaki örnekler ESL (İkinci Dil Olarak İngilizce) öğrencileri için bir tem/rem
dersindendir. Öğrenciler “Kağıt ve kalem ya da bilgisayar destekli bir testten hangisini
tercih edersiniz?”sorusunu hızlıca cevaplandırdı. Bu öğrencinin paragrafında, cümlelerinin
hepsi bağlaçlarla başlıyor. Öğrenciden yapmasını istediğim şey, düşüncesini gerçekten
geliştirmesi, paragrafta genişlettiği fikri hakkında düşünmesidir. Ona paragraftaki temler
üzerinde düşünmesinin nasıl yardımcı olacağını gösterdim. Aşağıdaki öğrencinin ilk
paragrafıdır:
Kağıt ve kalem bilgisayardan daha güvenlidir. Örneğin, eğer bir bilgisayar
test
esnasında bozulursa, test çözen cevaplarının hepsini kaybedecektir. Diğer yandan, eğer biz
kağıt testi kullanırsak, bu durum hakkında endişeye gerek duymayabiliriz. Bundan başka,
farzedelim öğrenci bilgisayarda acemi birisidir ve kazayla yanlış butona basabilir ve
bütün cevaplarını kaybedebilir. Sonuç olarak, onun cevapları bilgisayara yeniden yazması
gerekir. Buna karşın, test çözen öğrenci yanlış yaptığı zaman, hemen öncekine (sayfa/soru)
geri dönebilir.
Bağlaçların kullanımının kötü bir şey olduğunu söylemeksizin, ben öğrencilerin her
cümleye bir bağlaçla başlamalarının gereksiz olduğunun ve bağlaçları kullandıkları zaman
cümleler arasındaki mantıksal bağı kurmaları gerektiğinin farkına varmalarını istiyordum.
Tem ve rem üzerine ders ve orjinal metinlerde tem ve remi bulmaya yönelik birçok
aktiviteden sonra, öğrenciler paragraflarını tekrar yazdılar. Aşağıdaki öğrencinin
paragrafının tekrar yazılan halidir:
Kağıt ve kalem testi bilgisayarı nasıl kullanacağını bilmeyen öğrencilerin(testers)
bilgisayarı
kontrol edememesi nedeniyle bilgisayar testinden daha güvenlidir. Örneğin,
test çözen öğrenci(tester) bir bilgisayar testi çözdüğünde cevaplarının hepsini
kaybedecektir. Aynı kişi kâğıt kalem testini kullandığı zaman bu durum hakkında
endişelenmemize gerek yoktur. Bilgisayara yeni başlayan öğrenci(the tester) kazayla yanlış
2
tuşa basarsa cevaplarının hepsini kaybedecektir. Test çözen kişi kağıt üzerinde bir test
çözdüğünde ve yanlış cevap verdiğinde önceki sayfaya geri dönebilir.
Öğrenci, bu gözden geçirilen paragrafta tem ve remlerle ilişki kurabildi. Örneğin, ilk
cümlede, “test çözenler(testers)” olarak ifade ettiğini sonraki cümlede “test çözen(tester)”
olarak cümlenin temi yerine taşımıştır. İkinci cümle öğrencinin bağlaçlar yardımıyla
cümleler arasında mantıki ilişkiler kurabildiğini gösteren bir bağlaçla başlar. Üçüncü
cümlenin sonunda öğrenci “test çözeni” cümlenin remi olarak kullanır ve bunu sonraki
cümlenin temi pozisyonuna getirir. Önceki cümledeki öğrencinin reminin(biz) sonraki
cümlenin temiyle(test çözen) aynı olmaması, orijinal cümledeki gelişmeyi gösterir.
Öğrenci ilgili temleri kullanarak cümleleri öncekilerle mantıki olarak ilişkilendirmeyi
başarmıştır. Sonraki aşama, öğrenciyi sadece tek bir tem “test çözen(the tester)” kullanmak
yerine, paragrafında aynı temi değişik yollardan ifade etmesi için düşünmeye
yönlendirmek olacaktır.
Ders 2: Rem’den Tem’e Geçiş
Öğrencinin yazma gelişiminde, metni düzenlerken tutarlılığı sağlamak için tem ve
rem anahtar olabilir. Öğrencilere başarılı bir akademik yazının analizi konusunda
açıklayıcı bir seminer verdikten ve kendilerine de aynı analizi uygulattıktan sonra
öğrenciler, yazdıklarının düzenlemeden yoksun hallerini ve daha önemlisi metinlerinin
düzenli ve gelişmiş ifadelerinin bulunduğu halini kendi kendilerine görebilirler. Daha
sonra izlenecek yol, öğrencilerim için geliştirdiğim, paragraf parçalarından oluşan metin
düzenlemesi hakkında bir derstir. Burada incelediğim metin, başarılı bir yazının belirleyici
özelliklerine tekrar tekrar dikkat çeken metin tabanlı bir örnekten(Feez,1998) oluşur.
İlerleyen konular, işaret edilen denemenin daha yoğun olarak farkındalığını geliştirmek
için öğrencilere mükemmel bir yapı sağlar.
İlk ana paragrafta (tipik 5 paragraflık denemenin), temden reme geçişin işaretlerini
veren fiillerin altını çizmeyi tercih ettim. Öğretmen, fiilleri tem ve rem olarak ikiye
bölmeyi tercih ettiğinde, öğrencilerin ilgisi, yazarın bu paragraflarında ne kadar
3
odaklandığı ve bu odaklanmayı sağlamak için hangi kaynakları kullandığı hakkında bir
tartışma yaratmak için kullanılabilir.
Avustralya’daki Deniz Parkları açık kalmalı mıdır ?
Yunus balığı parklarının halkın çoğu için deniz memelilerini görme imkanını
sağlayan tek yer olduğu uzun zamandır tartışılmaktadır(Smith,1992).(1)Çoğu Avustralyalı
bu tartışma sürdüğü sırada, şehirlerde yaşamaktadır ve bu hayvanları görmeye hiç
gitmemişlerdir.(2)Deniz Parklarının, sıradan bir Avustralyalının bizim vahşi deniz hayatını
değerlendirmesine izin verdiği öne sürülmektedir. (3)Halbuki, Smith’in de ifade ettiği gibi,
yunuslar, balinalar, ve fok balıkları doğada bir çok yerde Avustralya sahilinde
izlenebilmektedir. (4) Aslında, onların hapsedilmiş olarak görülebildiği yerlerden ziyade
doğada seyredilebilecekleri daha çok yer vardır.(5)Üstelik, çoğu Avustralyalı Altın
Sahildeki deniz parkları yerine bu yerlere gitmek için daha az seyahat etmiş
olacaklar.(6)Buna ek olarak, vahşi deniz memelilerinin olduğu yerler aşırı bir fiyata sahip
değildir, ücretsizdir.
( http://www.eslplanet.com/teacher tools/argueweb/modelmp.html den alınmıştır.)
Ayrıca metnin tem ve remlere bölünmüş hali(şekil:2), bu yazarın Konu
Cümlesinin(paragrafın ilk cümlesi) remini sonraki altı cümlenin beşinin temi olarak nasıl
kullandığını daha açıkça gösterir; (1)halk = Avustralyalılar ; (2) deniz parkları = imkan
sağlayan tek yer (3)deniz memelileri = yunuslar, balinalar ve fok balıkları ; (5) halk =
Avustralyalılar, ve sonuncu tem (6) konu cümlesinin bütün reminin bir eşanlamlısı olarak
görülebilir. Bu paragrafın incelenip tartışılması, yazarın metinsel
uyumu nasıl
koruduğunu göstermekle kalmaz, ayrıca öğrencilerin kendi yazılarında kullanabilecekleri
somut yazı kaynakları sağlar.
4
Şekil 2
Theme
Rheme
Yunus balığı parklarının
tartışılması
Theme
(1) Çoğu Avustralyalı, bu
tartışma sürdüğü sırada,
halkın çoğu için deniz memelilerini görme
imkanını sağlayan tek yer olması
Rheme
şehirlerde yaşamaktadır ve bu hayvanları
görmeye hiç gitmemişlerdir.
(2)Deniz Parklarının,
sıradan bir Avustralyalının bizim vahşi deniz
hayatını değerlendirmesine izin verdiği
öne sürülmektedir.
(3)Halbuki, Smith’in de ifade
ettiği gibi, yunuslar, balinalar
ve fok balıkları
(4) Aslında, onların
doğada bir çok yerde Avustralya sahilinde
izlenebilir.
hapsedilmiş olarak görülebildiği yerlerden ziyade
doğada seyredilebilecekleri
daha çok yer vardır.
(5)Üstelik, çoğu Avustralyalı
(6)Buna ek olarak, vahşi deniz
memelilerinin olduğu yerler
Altın Sahildeki deniz parkları yerine bu yerlere
gitmek için daha az seyahat etmiş olacaklar.
aşırı bir fiyata sahip değildir, ücretsizdir.
Sonraki aşama, öğrencilerin kendi oluşturdukları bir ana paragraf üstünde,
düşüncelerini geliştirdikleri ve yazılarının yön değiştirdiği yerleri gösterdikleri
böyle bir analizi yapmalarıdır. Bu paragrafın temlerinin analizinde, bağlaçların
başarılı kullanılmasına, bildirme diline ve ek olarak paragraf uyumuna önem
verilir; bu üç kaynak öğrencilerin yazılarını geliştirmelerinde büyük bir örnek
olması için birleştirilmiştir. Başarılı bir paragrafta kullanılan bu ek kaynaklar daha
ileri düzeydeki derslerde incelenebilir, hem öğrencilerin hem öğretmenlerin
yardımıyla derslerin dizisinin yapı iskeletinin sağlanması şartıyla, böyle bir
tem/rem analizinden faydalanabilirler.
5
Kaynaklar

ESL Planet (n.d.)Retrieved May 19, 2004, from http:/ www.eslplanet.com/teacher
tools/argueweb/modelmp.html

Feez, S. (1998) Text-based syllabus design. Sydney: National Centre for English
Language Teaching and Research, Marquarie University.

Lock, G.(1996) Functional English gramer. An introduction for second language
teachers. Cambridge: Cambridge University Pres.

Schleppegrell, M.(2004). The Language of schooling. A functional linguistics
perspective. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
6