Küresel Kriz: Nedenleri ve Türkiye`ye Olası Yansımaları

A. Erinç Yeldan
Bilkent Üniversitesi
ABD: Finansal ve Finans Dışı Şirketler Kar Oranları (%)
20
18
Finans Dışı Şirketler
16
Finansal Şirketler
14
12
10
8
6
4
2
0
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
Fransa: Finansal ve Finans-Dışı Şirketler Kar Oranları %)
25
Finans Dışı Şirketler
20
Finansal Şirketler
15
10
5
0
1970
-5
-10
1975
1980
1985
1990
1995
Dış Borç Stoku (Milyar Dolar)
2002.Ç4
2008.Ç3
2008Ç3 - 2002Ç4
Toplam Artış
Toplam Dış Borç Stoku
129.5
289.3
159.8
Kamu Sektörü + TCMB
86.5
93.1
6.5
Özel Sektör: Finansal
10.3
70.0
59.7
Özel Sektör: Finans Dışı
32.7
126.2
93.5
Kaynak: TCMB veri dağıtım sistemi, www.tcmb.gov.tr
110
10,000
100
8,000
90
6,000
80
70
4,000
60
2,000
İmalat Sanayi Üretim Endeksi 2005 = 100
12,000
120
İmalat Sanayi İthalatı (Milyon $)
130
İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2005 = 100)
14,000
140
İmalat Sanayi İthalatı
16,000
Kas.08
Eyl.08
Tem.08
May.08
Mar.08
Ock.08
Kas.07
Eyl.07
Tem.07
May.07
Mar.07
Ock.07
Kas.06
Eyl.06
Tem.06
May.06
Mar.06
Ock.06
Kas.05
Eyl.05
Tem.05
May.05
Mar.05
Ock.05
Sanayi Üretim Endeksi, Ocak 2008 = 100
120.0
Toplam sanayi
Imalat sanayi
115.0
110.0
105.0
100.0
95.0
90.0
85.0
80.0
Ocak-08
Mart-08
Mayıs-08
Tem-08
Eyl-08
Ara-08
Türkiye, IMF programı altında dış
borçlanmaya dayalı, spekülatif
nitelikli bir büyüme süreci
yaşamıştır.
Bu sürecin bedeli ise ileri düzeyde
dış kırılganlık (cari işlemler açığı)
ve göreceli olarak düşük istihdam
(yüksek işsizlik) olarak ortaya
çıkmıştır.
Cari işlemler açığı sorunu, söz konusu
açığın mutlak anlamda büyüklüğünden
değil, bizzat finanse ediliş biçiminden
kaynaklanmaktadır.
Cari İşlemler Açığı ve Toplam İşsizlik
40
17.0
Cari Açık (Milyar $) (Sol eksen)
35
16.0
Toplam işsizlik oranı (Sağ eksen)
25
15.0
20
14.0
15
10
13.0
5
0
12.0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Toplam İşsizlik Oranı (%)
Cari Açık (Milyar $)
30
Türkiye ve Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkelerde
İşsizlik Oranı (%)
20.0
18.0
16.0
14.0
12.0
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
Macaristan
Kore
Meksika
Polonya
Romanya
Tayland
Türkiye
Arjantin
Brezilya
2008 Ocak
2008 Kasım
2009 Ocak
2008
2009
2008
2009
2009
IMF, Dünya
4.5
4.0
3.8
2.2
0.5
IMF, Türkiye
4.0
3.2
3.8?
2.3?
Morgan Stanley
2.7
2.5
2.3
1.9
3.3
2.7
TCMB
-0.5
Küresel Krizin Öğrettikleri
•Küresel kriz serbest piyasanın dengeli ve istikrarlı bir
ekonomi yaratacağını ve her türlü devlet müdahalesinin
kaynak israfına yol açacağını savlayan neoliberal iktisat
dogmalarının geçersizliğini açıkça ortaya çıkarmıştır.
•“Serbest” piyasaların kuralsızlaştırılarak, “derecelendirme
kuruluşları” ya da “bağımsız idari otoriteler - üst kurullar”
aracılığıyla denetlenebileceği savı boşa çıkmıştır.
•
Küresel krizin yayılma biçimi, “döviz ve diğer
menkul kıymet piyasalarında istikrar
sağlamadan, sadece fiyat istikrarını sağlamış
olmanın makro ekonomik istikrarı sağlamaya
yetmeyeceği” gerçeğini açıkça ortaya
çıkarmıştır.
• Küresel krizin ana unsurları ürün
piyasalarındaki enflasyonist baskılardan
değil, finansal varlıkların değerlerindeki
şişkinlik ve istikrarsızlıktan
kaynaklanmaktadır.
•Uluslararası şoklara açık ve kırılgan yapısıyla
Türkiye’nin uluslararası mal ve finans piyasalarından
gelecek kriz dalgalarına sadece faiz oranlarında
günlük ayarlamalarla ve “biricik sorumluluğumuz
fiyat istikrarıdır” yaklaşımıyla karşı koyması olanaklı
değildir.
•Bu tespitten hareketle, Merkez Bankası dövizin
reel fiyatını gözeten ve Türk Lirası’nın aşırı
değerlenmesini önleyecek tedbirleri uygulamaya
koymalıdır.
Merkez Bankası “bağımsızlığı” reel
ekonomiye “ilgisizlik” anlamında
yorumlanmamalıdır.
Martin Wolf, 24 Mart 2008 Financial Times:
“14 Mart 2008 tarihini
anımsayınız: bu tarih bundan
böyle küresel, serbest piyasa
kapitalizm düşünün öldüğü gün
olarak anılacaktır.