islam medeniyeti - files.eba.gov.tr

İSLAM MEDENİYETİ
Hazırlayan
Fadime ALTINER
MEDENİYET (Uygarlık): Bir ülke veya toplumun, maddi ve manevi
varlıklarının, düşünce, sanat, bilim, teknoloji ürünlerinin tamamını ifade eder.
Dünya Tarihi
Boyunca
Kurulan
Medeniyetler
•
•
•
•
•
•
•
Mısır
Yunan
Sümer
Roma
Sasani
Çin
İSLAM MEDENİYETİ
Hz. Peygamber
Dönemi
Dört Halife
Dönemi
İSLAM
MEDENİYETİNİ
TEMSİL EDEN BELLİ
BAŞLI DEVLETLER
Emeviler
Abbasiler
Selçuklular
Osmanlı
Devleti
İSLAM MEDENİYETİ
İslam medeniyetin özü Allah’ın tek ve mutlak yaratıcı olması demek olan
TEVHİD ‘dir.
M.7.yüzyılda Hicaz topraklarında doğan İslam Medeniyeti Türk, Fars,
Hint ve Berberi gibi pek çok milletin kültürlerini kendi içinde barındıran ve devam
eden büyük bir medeniyettir.
İslam medeniyeti diğer medeniyetlerin miraslarından tevhide uygun
olanını almış, aykırı olanını ya ıslah etmişler ya da reddetmişlerdir.
İSLAM MEDENİYETİNİN ÖZELLİKLERİ
İnsanı merkeze alan bir medeniyettir.
İnsan yeryüzünde Allah’ın halifesidir ve
yaratılmışlar içinde en üstün varlıktır.
Amacı dünya ve ahiret mutluluğuna kavuşmaktır.
Bu yüzden bilim, sanat ekonomi gibi alanlardaki
çalışmalara önem vermiştir.
Bireysel sorumluluk yanında toplumsal
sorumluluklarda önemlidir.
Adalet ve hoşgörü medeniyetidir. Hz Peygamberin (s.a.v)
Yahudi, hristiyan ve müşriklerle imzaladığı Medine
Antlaşması, Hz. Ömer’in Kudüs’ü , Fatih’in İstanbul’u
fethinde farklı dinden olan insanlara gösterdiği hoşgörü
önemli örneklerdendir
Doğuşu ve gelişmesi esnasında İslam Medeniyeti, dört medeniyet veya kültürle
karşılaştı. Bunlar:
Bizans
(Yunan)
İran
Hind
Çin
Etkilediği Medeniyetler
Balkan Toplulukları: Balkanlarda İslam Kültürü oluşmuştur.
Avrupa: Endülüsler aracılığıyla Avrupanın içlerine kadar uzanmıştır.
Haçlı Seferleri: İslam dünyasının en yeni ve gelişmiş bilgi ve
tekniğini Avrupaya aktardılar.
Müslüman filozofların fikirleri Batıyı etiklemiş Reform ve Rönesansın
doğmasına neden olmuştur.
Çin : Hz. Osman zamanında başlanmış . hekimlik ve mimaride
Hindistan: Emeviler ve Gazneliler (Gazneli Mahmut) Hindistana
yaptığı seferler ve fetihler burada İslamın yayılmasına zemin hazırlamıştır.
Toplumsal
Yapı
Devlet
Yönetimi
İSLAM
MEDENİYETİ
Ekonomik
Hayat
İlim ve
Düşünce
Sanat ve
Mimari
Kurumlar
Hz. Peygamber ve dört Halife döneminde çoğunluk Araplardan
oluşmakta idi. Sonradan Türkler, İranlılar ve Berberiler gibi farklı milletler
dahil oldu.
İslam toplumlarında Müslümanların yanı sıra Yahudi, Hristiyan,
Mecusi, Budist, güneşe ve yıldızlara tapanlar gibi çok farklı topluluk bir arada
can ve mal güvenliği içerisinde yaşamıştır.
Gayrimüslimler genelde ticaretle meşgul olmuşlar. Karşılığında
devlete cizye(şahıs vergisi), haraç(arazi vergisi), ve ticaret vergisi
vermişlerdir.
Kardeşlik hukuku ön planda idi.İslamiyet’e göre bütün Müslümanlar
kardeş kabul edilmiş ve aralarında eşitlik sağlanmıştır.
İslam dini köleliğe karşı çıkmış ve köleyi bir ticari mal değil, insan
olarak kabul etmiştir. Köle azat etmeyi bir ibadet saymış ve bazı günahların
kefareti olarak belirlemiştir. Bunu amaçla Hz Peygamber kendi kölesini azat
etmiş ve bunu tavsiye etmiştir.
İslam dini, alimlere büyük değer vermiştir. İslam dünyasında ulemalar
halk nezdinde her zaman itibar görmüştür.
Dini bayramlar ön planda olmuş. Ramazan ve Kurban Bayramı hep
coşkuyla kutlanmıştır.
İslam dini aileyi toplumun temeli kabul etmiş: Ailenin sağlam bir
şeklide kurulmasına önem vermiş.
İslam hukukuna göre gerek insanlık gerekse kulluk açısından kadın
ve erkek arasında bir farklılık olmamış. Birbirinin eşi tamamlayıcısı olarak
tanımlanmıştır. Kadına ekonomik alanda tasarruf yetkisi verilmiştir.
Halk
Şehirde
Yaşayanlar
Esnaf ve
Askerler Tüccarlar
Köylüler
Memurlar
Konar-Göçerler
(Göçebeler)
İslam dini yönetim anlayışı konusunda serbest bırakmıştır.
İslam medeniyetinde Hz. Muhammed hem peygamber hem devlet
başkanı idi. İslam devletinin ilk başkenti Medine’dir.
Peygamber Efendimiz (s.a.v) döneminde teşkilatlı bir oldu olmayıp
eli silah tutan herkes askerdi.
Hz. Ömer döneminden itibaren teşkilatlı bir orduya geçilmiştir.
Dört halife döneminde istişarelerle devlet başkanları seçilmiş.
Daha sonra ki dönemlerde saltanat ve cumhuriyet şeklinde devam
etmiştir.
İslam Devletinin Gelirleri
1. Zekat
2.Öşür
3.Haraç
4. Cizye
5.Ganimet
6.Gümrük Vergisi
Zekat: Varlıklı müslümanlara farz olan bir ibadettir. Hz. Peygamber döneminde Hz.
Osman zamanına kadar zekat devlet tarafından
toplanıyor ve muhtaçlara dağıtıldı.
Zamanla Müslümanların sorumluluğuna bırakıldı.
Öşür : Müslümanlardan onda bir oranında alınan ürün vergisi.
Haraç : Müslüman olmayan halktan alınan arazi ve gelir vergisi
Cizye : Müslüman olmayan halktan askerlik yapmamalarından dolayı alınan vergi,
Hz. Peygamber zamanında yürürlüğe konulan hür ve ergen olan gayrimüslim erkeklerin
yılda bir kez ödedikleri vatandaşlık vergisidir. Çocuklar, kadınlar, din adamları, engelliler
ve maddi imkanı olmayanlardan cizye alınmazdı.
Ganimet : Savaşlarda elde edilen malların genel adı. Bu malların beşte biri hazineye
verilirdi.
Gümrük vergisi : İç ve dış ticaretten alınan bir vergidir. ilk defa Hz. Ömer zamanında
İslam dünyasında devletin genel maliyesini temsil eden kuruluşa Beytü’l Mal denmiştir.
İSLAM DEVLETİNİN GİDERLERİ
Zekat Giderleri
Fakirler, düşkünler,
zekat görevlileri,
müellefe-i kulub,
kölelere, borçlular,
muhtaçlar ve Allah
yolunda olanlara
harcanır.
Ganimet Giderleri
Yetimler, ihtiyaç
sahipleri ve yolda
kalmış oların
ihtiyaçları, dini
hizmetler ganimet
gelirlerinden
karşılanır.
Diğer Giderler
Devlet görevlilerinin
maaşları, ordunun
ihtiyaçları, eğitim
giderleri, ziraat ve
bayındırlık işleri genel
bütçeden karşılanır.
Müslümanlar her dönemde ticarete büyük önem vermişlerdir.
“Rızkın onda dokuzu ticarettedir.” H.Şerif
Bu amaçla ticaret yolları, kervansaraylar yaptırılmış. Kara ticaretinin
yanında deniz ticareti de önem kazanmıştır.
İslam dünyasında sanayi alanında öne çıkan sanayi kolu dokumacılıktır.
Bunun yanında ipek, pamuk, gül suyu üretimi yaygınlaşmıştır. Ayrıca dericilik, cam
sanayi, kiremit, tuğla ve silah imalatı, kağıt imalatı da yaygın olan sanayi kollarıdır.
Para olarak ilk zamanlar Bizans altın dinarını ve Sasanilerin gümüş
dirhemini kullanmışlar sonraki zamanlarda kendi dirhemlerini bastırmışlar.
Ekonominin durumuna göre parlak dönemlerde altın sikkeler kullanılmıştır.
İslam dininin yayılması ve yapılan fetihler sonucunda Arapça
bütün İslam dünyasının ortak bir dili haline geldi. Arapça’nın ortak bir
dil durumuna gelmesinde, Arapça’nın Kuran dili olması ve ibadetlerin
Arapça olarak yapılmasının büyük bir önemi vardı.
Kur’an-ın ilk emri “Oku!” olduğu için İslam dini ilmi kutsal saymış
ve ilim elde etmeyi de ibadet kabul etmiştir. Tarih boyunca ilme ve ilim
adamlarına değer verilmiştir.
Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelam
İlimleriyle sürekli meşgul olunmuştur
.Bunun yanında pozitif ilimere de
önem verilmiştir .
Yunus Emre
Ahmet Yesevi
Mevlana
Hacı Bektaşi Veli
Tasavvuf (Nefis terbiyesi ve manen yükselme) konusunda çok ilerleme
sağlanmış. Pek çok mutasavvıf yetişmiştir. Cüneydi Bağdadi, Beyazid-i
Bestami, İbni Arabi, Ahmet Yesevi, Mevlana, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve
Hacı Bayram Veli gibi meşhur tasavvufi şahsiyetler ön plana çıkmıştır.
Kur’an-ı Kerim’de gökyüzüne ve yıldızlara dikkat çekmesi üzerine
Astronomi alanında çok büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Rasathaneler
kurulmuştur.
İslam bilim adamları ayrıca Fizik, Kimya, Matematik, Coğrafya alanında
önemli katkıları olmuştur.
Peygamber Efendimiz ilk öğretmen olarak Mescidinin yanına yaptırdığı
Suffede eğitim öğretim vermeye başlamış, kadınlara ayrıca mescitte onlar için
özel zaman ayırmıştır. Bunların giderlerini kendisi ve Müslümanlardan
karşılamıştır. Kendi yetiştirdiği öğretmenleri farklı bölgelere göndermiştir.
İlk zamanlarda eğitim-öğretim için camiler kullanılmış sonraki
dönemlerde sıbyan mektebi ve Medreselerde devam etmiştir.
İslam dünyasında yaygın eğitim kurumlarından biri de
kütüphanelerdir Emeviler zamanında halk kütüphaneleri kurulmuş
sonraki zamanlarda kurulan her medreseye birer kütüphane açılmış.
Eğitim-öğretim Haçlı Seferleri ve Moğol saldırıları ile belirli
dönemlerde sekteye uğramıştır. Son zamanlarda akli ilimlerin ihmal
edildiği gözlemlenmiştir.
MEDRESELERDE OKUTULAN DERSLER
Din ve Hukuk
Dersleri
Fıkıh
Kelam
Hadis
Tefsir
Kuran
Dil ve Edebiyat
Dersleri
Farsça
Nahiv
Hitabet
Şiir
CerhTadil
Tarih
Edebiyat
Felsefe
Dersleri
Felsefe
Mantık
Pozitif Bilimler
Dersleri
Tıp
Cerrahi
Riyaziye
Hesap
hendese
(geometri)
Müsellesat
(trigonome
tri)
.
Nizamü’l- Mülk tarafından Bağdat “ta kurulan bu medreseye
kurucusundan dolayı “ Nizamiye medreseleri” adı verilmiştir.
İslam toplumlarında minyatür, hat, tezhip, ebru,mimari ve musiki
gibi sanat dalları meşhurdur.
Resim ve heykelcilikle uğraşılmamış bunun yeri mimari eserlerde
oymacılık, nakkaşlık, kakmacılık, çinicilik ve cam işçiliğinde önemli
gelişmeler olmuştur. Ayrıca hat ve minyatür alanında gelişmeler
yaşanmıştır.
Sanat alanında ayrıca “Kur’an-ı seslerinizle güzelleştirin. “ Hadisi
şerif gereğince musikiye önem verilmiştir. Kur’an okuma, mevlit, ezan,
kamet, naat, salatü selam, tekbir, ilahi ve kaside başta olmak üzere eserler
ortaya konmuştur.
Mimari alanda ise cami, medrese, hamam, kervansaray gibi eserler
ortaya konmuştur. Medreselerin kurulması düşüncesi ve mimarisi Türklere
aittir.
Müslümanların inşa ettiği mimari eserlerden bazıları Hastaneler,
saraylar, türbelerdir.
İslam Dinini yaymak için yapılan fetihler aynı zamanda İslam sanatının gelişmesini
de sağlamıştır. Çünkü fethedilen ülkelerdeki sanat anlayışı İslam sanatını da
etkiliyordu. Bunun sonucunda farklı sanat anlayışlarından oluşan yeni ve daha
gelişmiş bir İslam sanatı ortaya çıkmış oldu. İslam Sanatı İran, Bizans ve Türk
sanatından etkilenmiştir.
Emeviler döneminin en önemli eseri Halife Abdülmelik’in Kudüs’te yaptırdığı
Kubbetüs-Sahra’dır. Şam’da Emevi Camii, Kuseyr-i Amra Camii, Fustat’ta Amr b.n
As Camii, Kudüs’te el-Aksa Camii ve Fas’ta Kutubiye Camii diğer Emevi eserleri
arasındadır.
Endülüs Emevileri’nin Kurtuba Camii ve El-Hamra Sarayı yapılmıştır. Bu mimaride
“arabesk” denilen süsleme sanatı kullanılmıştır.
Kurtuba Camii “den bir
örnek
İdari kurumların başında Halifelik gelmektedir.
Vezirlik: devlet yönetiminde halifeden sonra gelen en yüksek
makamdır.
Kadılık başlangıçta halife tarafından atanmış. Emevilerden sonra
valiler tarafından tayin edilen adlı bir makamdır. Kadıların Müslüman, zeki,
hukuk bilgisine sahip olması şartı aranmıştır. Her dönemde rüşvet ve adam
kayırma gibi yollara düşmemesi için yüksek maaşlar ödenmiştir.
Mahkeme yeri olarak Peygamberimiz döneminde mescitler
kullanılmış. Hz. Ömer zamanından itibaren özel adliye binaları yapılmıştır.
Müslüman toplumlarının en önemli güvenlik kurumu ordudur. İslam
tarihinde ilk askeri teşkilat Peygamber efendimiz tarafından kurulmuştur
Genel ahlak ve kamu düzenini korumak için hisbe teşkilatı kurulmuş.
Hz. Ömer zamanında bekçilik sistemi kurulmuş. Hz. Ali döneminde ise bekçilik
sistemi geliştirilerek polis teşkilatı haline getirilmiştir.
HUKUK
Şeri hukuk
Kadı’l Kudat
Ordu
Davalarına
Kazasker
Divanı
Mezalime
Sultan
Sosyal Dayanışma Kurumları ve Vakıflar
İslam’ın cemaatla namaz, oruç, hac, kurban, zekat ve sadaka gibi
birçok emri toplumsal dayanışmayı güçlü bir şekilde teşvik eden ibadetler
sebebiyle toplumda sosyal dayanışma her zaman diri olmuştur.
Sadaka-i Cariye anlayışı gereğince Vakıflar kurulmuştur.
Bir diğer dayanışma kurumu da ahilik teşkilatıdır. Esnaf ve
sanatkarların eleman yetiştirmesini, işleyiş ve kontrollerini düzenleyen
kurum olarak 13. Yy dan 20. Yy başlarına kadar devam etmiş. Yerini daha
sonra Esnaf Sanatkarlar Odası, Sanayi Ticaret Odaları, Mesleki Teknik Eğitim
Merkezlerine bırakmıştır.
Ahilik Teşkilatı
 Ahilik kurumunun misyonu
konukseverlik, yardımseverlik,
bir sanat ve meslek sahibi
olmak ,üyelerini gündüz
tezgah ve atölyelerde iş
başında eğitmek, geceleri ise
ahi zaviyelerinde sosyal ve
ahlaki yönden
bilinçlendirmektir.
İSLAMİ BİLİMLER
TEFSİR:Abdullah ibn Abbas, AbdullahibnMes’ud,
Ubey b.Kab, El-Ferra, Taberi ,Kurtubi,
Zemahşeri , İbn’ül Arabi , Fahruddin Razi ,İbn-i
Kesir
KELAM:İmam El
Gazali ve Muhyiddin
Arabî, Ebu Hasan elEş’âri, İmam Ebu
Mansur Maturidî
KIRAAT: Kuran-ı
Kerim’in doğru
okunması öğreten ve
açıklayan bilim dal ıdır
FIKIH: El-Basrî
,Ebu Hanife
,İmam Malik ,
İmam Şafii ,
Ahmet İbn-i
Hanbel
HADİS: Hadis bilimi konusunda çalışmalar yapan başlıca bilginler
şunlardır: Malik bin Enes, İmam Buhari, İmam Tirmizi, İmam Müslim,
Ebû Davut, İbn-i Mâce, Neseî
POZİTİF
(AKLİ )BİLİMLER
TIP: Ebu Bekir er-Razi , İbn-i Sina,Huneyn bin Ihsak ,Masaveyh, Razi,
MATEMATİK: Harezmi (İlk cebir kitanbını yazdı) , İbn-i Cemşid,
Biruni,Ömer Hayam, Sabit bin Kurra ,
ASTRONOMİ: El- Battani, Ali Kuşçu, Harizmi, Ömer Hayam, Fezârî, ElBettanî Hâzin, Ebu’l-Vefa
KİMYA: Cebir bin Hayyan, El-Maksidi ,Razî, Makdisî ,İbni Sina
TARİH: Mesudi, Taberi, İbn-i Haldun
COĞRAFYA: İbn-i Batuta, İbn-i Havkal
İbni Sina”temsili
resmi
Harezmi temsili
resmi
Tıp ,İslam medeniyetleri içerisinde en çok öne çıkan bilim
dallarındandır.İbni Sina “nın el-Kanun Fi”t-Tıp eseri latinceye
çevrilerek gerek Doğu ,”da gerek Batı”da uzun yıllar temel ders
kitabı olarak okutulmuştur.Zekeriya Razi tıpta klinik gözlemlere
önem vermiş çiçek ve kızamık hastalıklarının ilk bilimsel
tanımlarını yapmıştır.Zehravi ise cerrahi alanında bilgiler vermiş
et-Tasrif eseri Batı için başvuru kaynağı olmuştur.İbnül”n-Nefis
ise küçük kan dolaşımını ilk keşfeden kişi olmuştur.
Bilimsel anlamda matematik alanında en çok öne çıkan müslüman
bilim adamı HAREZMİ “dir.Grek ve Hint matematik geleneklerini
birleştirererk cebir bilminin temellerini atmıştır.Hisabul –cebr vel
mukabele adlı eseri Liber Algorismi adıyla latinçeye çevrilmiştir.A
yrıca BİRUNİ Hint adlı eseriyle Hint kıtasını müslümanlara
tanıtmıştır.MESUDİ ,İDRİSİ ve PİRİ REİS “in dünya haritaları
meşhurdur.Yine SEYDİ ALİ REİS “İN Miratü”l-Memalik eseri de
meşhurdur.
TEŞEKKÜRLER…