ADI: BİLGİNLER VE KÂŞİFLER DERS SINIF YAKLAŞIK SÜRE ÖĞRENME ALANI ÜNİTE TEMEL BECERİLER KAZANIMLAR MATERYALLER KAYNAK : SOSYAL BİLGİLER :7 : 40’+40’ : BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM : ZAMAN İÇİNDE BİLİM : İletişim ve empati, araştırma, karar verme, Türkçe’yi doğru, güzel ve etkili kullanma, zaman ve kronolojiyi algılama, değişim ve sürekliliği algılama. : İlk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarına örnekler verir. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin bilimsel gelişme sürecine katkılarını açıklar. Coğrafi Keşiflerle birlikte Avrupa’da başlayan gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkisini tartışır. : : www.biltek.tubitak.gov.tr/biliminsanlari, Türk ve Dünya Meşhurları Ans. SÜREÇ 1. Aşağıdaki bilgi notunda ele alındığı şekilde bilim mirasının oluşum süreci, coğrafi keşifler ve sonrasındaki gelişmeler hakkında kısa bilgi vererek sonuçları tahtaya özetleyin Öğretmen Bilgi Notu Bilim, dünya ve dünyanın işleyişi hakkında bilgi toplama ve bunlarla ilgili sorulara yanıt verme süreci; bilim insanı da bilgi toplayan, soru soran, gözlem ve deneylerle sorularına cevaplar arayan insandır. Bu tür sorulara cevap verme sürecinin başlangıcı, insanların yaşamlarını sürdürme ihtiyacının ortaya çıkardığı bilgi arayışına kadar dayanır. Her ülkenin, uygarlığın ya da ulusun tarihinde inişler çıkışlar, zaferler yenilgiler vardır. Tarih bugün ileri olanın hep ileride ya da bugün geri olanın hep geride olduğu bir toplumsal akış örneği vermiyor. Dokuzuncu, onuncu, on birinci, on ikinci yüzyıllar Türk-İslam dünyasında bilimin yükselme devirleriydi. Bu bilim insanları Endülüs'te, Buhara'da, Türkistan’da, Bağdat ve Ürgenç'te, nerede olursa olsunlar her hükümdar, ünlü bilgin ve şairleri sarayına çekmeye çalışırdı. Bilim tarihinde kullanılan bir sınıflamada Mezopotamya, Mısır, Çin, Hint, Yunan, Türk, İslam Avrupa bilimi tabirleri yer alır. Bunlar arasında gelenek farkları vardır; hakim olan paradigmalar, yorumlar farklı. Mesela Türk-İslam bilimi kendinden önce gelen Yunan, Hint bilim geleneklerini devraldı, özümsedi, yeni sentezlere, evrensel buluşlara ulaştı. Küresel trigonometri, cebir, astronomiyi geliştirdi. Bu birikim Latince ve İbranice'ye çevirilip Avrupa'ya taşındı, bilim mirası önemli ölçüde zenginleşti. 15. yüzyılda Coğrafi keşifler, Rönesans ile başlayan yaklaşık 200 yıllık keşif süreci Reform ile hız kazanmış, Aydınlanma Çağı ve Sanayi İnkılâbı ile Avrupa'da oluşan sentezle bilimsel alandaki yükseliş kendini göstermiştir. Bütün bu gelişmeler, insan düşüncesinde, deneyiminde ve deney araçlarında görülen topyekün bir yenilenme sürecidir. 2. Aşağıda verilen tablo, bilimin bir süreç içinde geliştiği, her gelişmenin bu sürecin bir halkası olduğu görüşünü içermektedir. 3. Etkinliğimizde bilim insanlarının ve bilim mirasına katkıda bulunanların yaşadığı dönemleri gösteren eş zamanlı tarih şeridi bulunmaktadır. 4. Size örnek olması açısından, tabloya dayalı olarak birkaç soru sorulmuştur. Siz bu soruları artırabilir, geliştirebilirsiniz. 638 SORULAR 1. Bilim insanı kimdir? Belirgin özellikleri nelerdir? 2. Tabloya göre, 800 ile 900 arasında kaç tane bilim insanı yetişmiştir? 3. Tablodan yararlanarak aynı dönemlerde yaşamış 3 bilim adamının ismini söyleyiniz. 4. Ali Kuşçu ile aynı dönemlerden yaşamış üç tane bilim adamı söyleyiniz. 5. Tabloya göre Türk- İslam dünyasında hangi yıllar arasında en fazla bilim adamı yaşamıştır? 6. Piri Reisten önce yaşamış bir Türk denizcisinin ismini söyleyiniz. 7. Tablonun 1800 ile 1900lü yıllara ait sütunlarını inceleyin. Bu bölümdeki yoğunlaşmanın nedenleri neler olabilir? 8. Gutenberg ile Sait Efendi arasında kaç yıl vardır? Bu kişilerin mesleklerini göz önüne getirerek, aradaki farkın neyi ifade ettiğini tahmin ediniz. 9. Tablodaki isimler arasında, bilinen ilk dünya haritasını kimin çizmiş olabileceğini tahmin ediniz. 10. Dönemin şartları açısından pek çok olumsuzlukla karşılaşmalarına rağmen tablodaki isimler arasında -az da olsa- bilim dünyasında boy gösteren kadınlar var. Bunları bulup hangi konularda çalıştıklarını araştırınız. Bilim insanları arasında kadınların isimlerinin neden az olduğunu tartışınız. 11. Ülkemizi 1300’lü yıllarda gezmiş bir seyyahın ismini bulunuz. Bu seyyahın Türkiye ile ilgili bir anısını sınıfta paylaşınız. 12. Tabloda bulunan bilim insanlarından bir tanesini seçiniz. Seçtiğiniz bilim insanının hayatı ve çalışmalarını ve yaşadığı dönem ve ülkeyi araştırınız. Seçtiğiniz kişiyi kartlara yazarak, kişiyi sınıftaki arkadaşlarınıza tanıtınız. 639 Bilim İnsanları ve Kâşifler Eşzamanlı Tarih Şeridi 1. Milattan Önce 500 400 300 200 0 M.S. 800 100 900 El-Battani Harezmi El-Kindi Er-Razi Mes'ûdi Ahmet Fergani Cabir bin Hayyan Farabi 2. Arşimet Sokrates Aristo Platon Öklit 3. Tales Hippokrates Ezop Demokritos 1300 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1100 1200 İbn-i Rüşd İdrisi İbnu-l Heysem Gazali İbn-i Tufeyl Ebu'l Vefa Ömer Hayyam Cezeri El-Biruni Kaşgarlı Mahmut İbn-i Sina 1300 Nasreddin Tusi Nasreddin Hoca Mevlana İbn-i Batuta İbni Haldun Hazini Nizamülmülk Yusuf Has Hacip Batlamyus Seneca 1400 1000 Dante Marko Polo 1500 1600 1700 1800 1900 2000 Vidinli Hüseyin Tevfik Fuat Köprülü İbrahim Müteferrika Şerafeddin Sabuncuzade Turgut Reis Gevrekzade Hasan E. Feza Gürsey Akşemseddin Seydi Ali Reis Hezarfen Ahmet Çe. Sait Efendi Hoca İshak Efendi Ziya Gökalp Mazhar Osman Kadızade Rumi Oruç Reis Piri Reis Mimar Sinan İbrahim Hakkı Mürsiyeli İbrahim Kâtip Çelebi Telgrafçı Mustafa E. Hulusi Behçet Uluğ Bey Kerim Mirim Çelebi Evliya Çelebi Gelenbevi İsmail Ef. Hoca Tahsin E. Salih Zeki Fahrettin Gökalp Gıyaseddin Cemşid Ali Kuşçu Takiyyüddin Kimyacı Ferit Adnan Adıvar Rene Descartes Spinoza Kristof Kolomb Wilbur-Orville Wright John Dalton Michael Faraday Marie Curie Ameriko Vespuçi Tycho Brahe Robert Boyle Galileo Blaise Pascal Charles Darwin Albert Einstein Vasko dö Gama Johannes Kepler Isaac Newton Johan Gutenberg Macellan J.Gregor Mendel Alexander Fleming Leonardo da Vinci Giordano Bruno Evangelista Toricelli Louis Pasteur Marconi Gülbende Kopernik Rene Descartes Giuseppe Volta Alfred Nobel Michael Faraday Wilhelm Röntgen Samuel Morse Roald Amundsen Caroline Herschel Alexander Graham Bell Thomas Edison Marie Curie 640