Liderlik: Liderlik, belli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi veya yönlendirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Liderlik Süreci: Lider, izleyiciler ve koşullar arasındaki ilişkilerden oluşan karmaşık bir süreçtir. Liderlik Teorileri: Özellikler Teorisi Davranışsal Liderlik Teorileri Durumsal Liderlik Teorileri Özellikler Teorisi: Liderlik sürecindeki “lider” değişkenini ele alır. Teoriye göre grup içinde farklı özellikleriyle (güzel konuşması, zekâsı, yakışıklılığı, insiyatif sahibi olması, bilgisi, samimiyeti, dürüstlüğü, beşeri yeteneği, kendine güveni, kararlılığı vb.) diğerlerinden ayrılan kişi liderdir. Davranışsal Liderlik Teorileri: Liderin özelliklerine değil de nasıl liderlik yaptığına yoğunlaşarak liderlik sürecini açıklar. 1945’te yapılan Ohio State Üniversitesi Liderlik Araştırmasında, liderin nasıl tanımlandığı tespit edilmeye çalışılmış, kişiyi dikkate alma ve insiyatif liderlik davranışlarını tanımlamada iki önemli bağımsız değişken olarak belirlenmiştir. 1947’de yapılan Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırmasında, çalışanların tatminini ve verimliliği arttıran faktörler belirlenmeye çalışılmış, lider davranışları ve bu davranışların etkisi astlara sorulmuştur. Kişiye yönelik ve işe yönelik liderlik olmak üzere iki tip liderlik tarzı oluşturulmuştur. Robert Blake ve Jane Mouton 1964’te Yönetim Tarzı Matriksi (Yönetim Izgarası) adını verdikleri modelde, matriks daha çok yönetici eğitimi sırasında kullanılan bir araç olmuştur. Yöneticiler matriks üzerinde kendilerini nerede gördüklerini ve nerede olmaları gerektiğini analitik olarak takip edebilir. Matrikste örnek gösterilen liderlik tipleri ise şunlardır: Cılız Liderlik: Çalışana ve üretime düşük ilgi. Kulüp Liderliği: Çalışana yüksek, üretime düşük ilgi. Orta Yolcu Liderlik: Çalışana ve üretime orta düzey ilgi. Görev Liderliği: Çalışana düşük, üretime yüksek ilgi. Ekip Liderliği: Çalışana ve üretime yüksek ilgi. Douglas Mc Gregor : 1957’de tarafından geliştirilen X ve Y Teorisine göre yöneticilerin insan davranışları hakkındaki düşünceleri, gösterecekleri liderlik davranışını etkiler. X Teorisi aşağıdaki varsayımları içermektedir: Normal olarak insanoğlu işi sevmez ve elinden geldiği kadar işten kaçar. Bu yüzden örgütsel amaçları yerine getirebilmek için zorlanmalı, denetlenmeli, cezalandırılmalıdır. Normal bir insan yönetilmeyi tercih eder. Sorumluluktan kaçar. Y Teorisi aşağıdaki varsayımları içermektedir: İş oyun ve dinlenme kadar doğaldır. İnsanlar doğuştan tembel değildir. Her insanın potansiyeli vardır. Uygun şartlar altında kişi bunları geliştirir ve daha fazla sorumluluk yüklenmeyi öğrenir. Dışarıdan denetim ve ceza ile korkutma insanları çalıştırmak için tek yol değildir. Likert’in sistem 4 modeli :1967’de geliştirdiği Sistem 4 Yaklaşımı, Sistem 1 modeline tamamen ters yönetim modelidir. Bu modelde organizasyonda yönetici ve çalışanlar arasında yatay iletişim söz konusudur ve aralarında güven vardır. Organizasyonda temel motivasyonal araç takdir ve ödüllendirmedir. Ekip çalışmasına önem verilir. Kurt lewin: liderlik yaklaşımı (lowa stote üniversite çalışmaları): Ohia eyaletinde yer alan Sosyal psikolojisinin kurucusu farklı bir uygulama deniyor daha tarafsız düşündüğü bir grupla çalışıyor. 914 yaş arası Çocuklarla çalışıyor. Alanında meşhur maske deneyi gerçekleştiriyor. 3 ayrı gruba ayırıyor bunların başına birer lider getiriyor. 1..grup: otoriter davranacaksın; işe verilen önem düzeyi artacak insan ilişkisi düşük olacak, disiplinli olacaksın 2.grup: demokratik lider; kontrolcü olacaksın 3.grup: sen hiç birşeye karışmayacaksın, çocuklara yapacak işi söyle yeter laissez faire(TÜRKÇE MEALİ serbest bırakıcı ) -fransızca da ise (bırakınız yapsınlar bu gruplara maske yapacaksınız diyor 3 ayrı tipte lideri başlarına koyuyor 1 günde boyunca çalışıyorlar günün sonunda 3 grubun yaptığı maske sayısı, kalitesi belirleniyor. En fazla sayıda maske yapan grup (1-23) en kaliteli maske yapan grup (2-3-1) oluyor Durumsal Liderlik Teorileri: “Koşullar” değişkenini ele alarak liderlik sürecini açıklar. Fiedler’in etkin liderlik teorisi (yaklaşımı):Liderlik Teorisi’nde liderin davranışlarının etkinliğini belirleyen değişkenler şunlardır: Lider ile izleyicilerin ilişkileri İşin niteliği Liderin otoritesi, gücü Lider ile izleyicileri arasındaki ilişki “olumlu” ya da “olumsuz”; yapılacak iş“planlanmış” ya da “planlanmamış” nitelikli; liderin gücü ise “çok” ya da “az”olabilir. Bütün bu durumlara göre gösterilecek liderlik davranışı “olumlu” ve“olumsuz” koşullar yaratacak ve her birinde gösterilecek liderlik davranışı farklı olacaktır. Fiedler gösterilecek liderlik tarzını “iş odaklı” ve “kişi odaklı” olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Yukarıdaki değişkenlere göre en olumlu ve en olumsuz durumda “işe yönelik liderlik” tarzının uygun olacağı, aradaki diğer durumlarda ise “kişiye dönük liderlik” tarzının uygun olacağı öngörülmektedir. Fiedler,önemli olanın koşullara en uygun liderlik tarzını gösterebilmek olduğunu vurgulamaktadır. Amaç ve Yol Teorisi (durumsallık yaklaşımı): 1970’de Martin Evans ve Robert House tarafından geliştirilen amaç ve yol teorisi Bekleyiş Teorisi’ne dayanmaktadır. Liderin izleyicileri nasıl etkilediği, iş ile ilgili amaçların nasıl algılandığı ve amaca erişme yollarının neler olduğu üzerinde durulmaktadır. Teoriye göre; astların davranışları iki konuya bağlıdır. Yapacağı bir faaliyetinkendisini bir sonuca (ödüle) götürme olasılığı ve bu sonuca verdiği değer. Liderinen önemli görevi astları için önemli sayılacak amaçlar belirlemek ve bu amaçları gerçekleştirecekleri yolu bulmalarına yardım etmektir. Vroom ve Yetton Liderlik Teorisi’nde: Victor H. Vroom ve Philip W. Yetton 1973 yılında, yetki ve sorumluluk devri yönünden üç ayrı liderlik türünden söz etmişlerdir. Otokratik lider: Organizasyonda kararları kendisi alır, uygular veya uygulattırır. Danışan lider: Alt kademe yönetici ve çalışanlardan görüş ve öneri almakla birlikte sonuçta kararı yine kendisi verir. Bu durumda, lider sadece organizasyon çalışanlarına danışma ihtiyacı duyduğunda görüş ve öneri alır. Grup yönlendirmesine bağlı lider: Lider ve çalışma grupları bir araya gelerek sorunları teşhis ederler ve çözüm önerileri sunarlar. Yaşam Döngüsü Liderlik Teorisi ya da Durumsal Liderlik Teorisi’ne göre, izleyicilerin görmek istedikleri liderlik davranışları aynı değildir. söz gelimi kriz anında otokratik liderliğin, astların katılımının yüksek ve bilinçli olduğu koşullarda katılımcı karar vermenin daha uygun olacağını öne sürmektedirler. Paul Hersey ve Ken Blanchard durumsallık yaklaşımı: 1970’li yılların başında Yaşam Döngüsü Liderlik Modeli adıyla başladıkları çalışmaya 1970’li yılların ortasında “Durumsal Liderlik Teorisi” adını vermişlerdir. Teoriye göre izleyicilerin görmek istedikleri liderlik davranışları aynı değildir. az yetenekli eğitim düzeyleri düşük ve kendilerine güvenleri az astlar farklı; yetenekli, eğitimli ve kendine güvenli astlar farklı beklentiler içerisindedir. Olgun olmayan astlar için lider, göreve dönük ilişkilere daha çok önem verecek ancak olgunluk seviyesi artıkça hem yüksek görev hemde yüksek ilişki davranışı sergileyecektir. Olgunluk yüksek düzeye ulaştığında ise, lider; yüksek ilişki, düşük görev davranışı sergileyerek işlerin yapılma sürecinde astların da görüş ve fikirlerini alarak onların da karar verme sürecine katılmalarını sağlayacaktır. Olgunluk en üst düzeyde olduğunda ise, lider düşük ilişki düşük görev davranışı sergileyerek işlerin yapılma sürecini tamamıyla astlarına bırakacaktır. Sonuç olarak astların olgunluklarına göre lider, uygun liderlik tarzını gösterdiği oranda başarısı artacaktır. Üç Boyutlu Lider Etkinliği Teorisi: William James Reddin, eski teorilerin görev ve ilişki boyutlarına “etkinlik” boyutunu eklemiştir. Etkin ve etkin olmayanlar arasındaki ayırım genellikle, liderin davranışının kendi değil, davranışın kullanıldığı duruma uygunluğudur. başta dört olan (kopuk, ilgili, adamış, bütünleşmiş yönetim tarzları), dördü etkili, dördü etkisiz olmak üzere sekiz liderlik tarzına çıkmıştır: Etkisiz kopuk (terkeden) etkili kopuk (bürokrat) etkisiz adamış (otoriter) etkili adamış (babacan otoriter) etkisiz ilgili (görevci) etkili ilgili (geliştirici) etkisiz bütünleştirici (uzlaştırıcı) etkili bütünleştirici (yürütmeci) (hangi liderlik tarzlarının ne zaman etkili olduğu)
