temelegitimdersnotlari

~s
TüRKtYE BüYüK MtLLET MECUSt
PERSONEL EClTtM VE YöNETtM MüDüRLüGü
TEMEL EGiTiM KURSU
DERS NOTLARI
34
1981
T.B.M.M.
TB M M
PersGnel
Eğitim
ve Yönetim
EÖİTİM
ADAY MEMURLAR TEMEL
Müdürlüğü
PROGRAMI
DDC:
YER:
YIL:
87-2534
DEM:
87-9994
CLT:
KSM:
KOP:
KÜTÜPHANESi
K ! MU
MA L L A R I
DE R S
NO T U -
Hazırlayan
Zeki
Per.
Eğ .
AYDINLIK
ve Yön. Md .
ANKARA,
1981
Şefi
S
U
N
Ş
U
Devlet, giderek artan hizmetleri yerine getirabilmesi için
kaynaklar
yanında taşınır
ve
mallara
taşınmaz
ihtiyacı
metlerinin görülmesinde arsa, bina, tesis gibi
şımaktadır .
Bunları
kullanacak kamu
tarda araç, gereç ve malzerneye de
Devlet,
tırma
ve
satın
taşınır
ve
ya
ilişkin
taşınır
bir bölümünden ise,
doğrudan doğruya
Bu
mallarının
bakımdan,
netimleri
Kamu
şekilde
ve
Devlet
ve denetimleri
Kurumları,
kQnularında
elde
edilişleri,
bilgi sahibi
uygun elara.k
en büyük yükümlülüklerimizden
Ders notunun
rümüz Bekir
Sıtkı
bir
d$laylı
eranda fay daönemli
şekilde,
yararlanır .
nitelikleri, yö -
olduğu
kullanılması
mallarını
en iyi
gibi milli b ir gö-
geri iade edilmesi
sayılır.
hazırlanmasında.
YALÇIN'a.,
tümüne "Kamu-
elaca ğız .
toplum ve fertler olarak, devlet
malların amacına
aynı
kamu hizmeti yeluyla
çeşitleri,
kamulaş­
karşılar.
kullanmak ve korumak yasal bir zerunluk
revdi.r. Bu
zamanda önemli mik-
taşınmaz malların
bir bölümünden
malların
büyük önem ta-
mallara sahip •labilmek için,
mal" diyoruz. Bu mallardan teplum ve fertler
lanamazlar. Toplum bu
Kamu hiz-
vardır.
ihtiyaçlarını
Devlet'in elinde bulunan
taşınmazlar
kuruluşlarının aynı
ihtiyacı
taşınmaz
alma usulleriyle
vardır.
diğer
emeği
sunar, bu ders notunun hepinize
ilgi ve
geçen tüm
yararlı
yardımlarından dolayı,
arkadaşlarıma teşekkürlerimi
olmasını
ve
başarılarınızın
etmesini dilerim.
Zeki AYDINLIK
-I-
Müdü-
devam
o
İ
R
İ
Ş
Türkiye'de l929'dan sonra devlet
ler
olmu~tur.
anlayışında
dağıtımı
önceleri güvenlik ve adalet
tinen devlet g ünümüzde sosyal ve ekonomik
hale
gelmiştir.
bir
Di ğ er
deyişle
yal devlet ya da müdahaleci devlet
tarafsız
ayrıca
Az
maktadır .
ekonomik alanda da
mal
ülkelerde devletin
gelişmiş
devlet
Çün kü bu ülkelerde iktisadi
geniş
değişiklik­
gibi hizmetlerle yeetkin bir rol oynar
anlayışı
anlayışına bırakmıştır .
devletlere özellikle sosyal alanda
yasaları
Devlet,
ya ş amda
önemli
yerini sosGünümüz Ana-
görevler vermektedir.
üretimine girmektedir.
fonksiyonları
daha bir önem kazan-
kalkınm anın g ereği
Glan sermaye
birikimi, sosyal sabit sermaye yatırımları (yollar, limanlar, barajlar vb.),
az g elirl il erin hayat
ğ ılımının
de
Devletin nüfus
kaynaklar
basit
şekliyle
aynı
artışı
ve teknolojik
gelişmeler
arasında
yer
gibi etken-
giderek artan hizmetleri yerine g etirabilmesi için
katılmasıyla
di ğ er
şınmazlar
yükseltilmesi, bozuk olan g elir da-
düzeltilmesi gibi hususlar hep devletin gö revleri
almaktadır.
lerin
standartlarının
yanında
taşınır
ve
taşınmaz
mal gereksinmesi
vardır.
En
kamu hizmetlerinin görülmesinde arsa, bina, tesis gibi ta-
büyük önem
taşımaktadır.
Bunları
kullanacak kamu
kuruluş larının
zamanda önemli miktarda araç, g ereç ve malzerneye de ge reksin i mleri
vardır.
Son
yoğunlaşan
yıllarda
nüfus
artışı,
ta ş ınrnaz
mal edinmeye
Türkiye'de önemli mikt arda
çektir. Türkiye
gelişmekte
ma yönünden bu mallar
lay
ve kente gö ç olgusu nedeniyle
arsa spekülasyonu, konut ve kira sorunu devleti ve özellikle
yerel yönetimleri
gibi
kentle ş me
değerlendirildi ğ i
karşılama
olana ğ ı
taşınmaz
ve kaynak
sağlam
zorlamııktadır.
devtat
sıkıntısı
bir kaynak
malı
bulundu ğu
çeken bir ülkedir.
durumundadır.
Bu mallar
bir gerKalkın­
g ere ğ i
takdirde giderek artan kamu giderlerini daha koortaya
çıkacaktır.
Günümüzde giderek önemli miktarlara
ulaşan
ve
g e lişen
kamu hizmet
lerinin görülmesinde önemli rolü olan bu devlet mallarını adlandırmaya
ve niteliklerini
açıklamaya çalışacağız .
-I I -
BİRİNCİ
DEVLET
V~LLARI
I. DEVLET
Sayfa
KAVRAMI
ı
TÜRLERİ
II. DEV LET MALLARI
ı.
BİLGİLER
HAKKINDA GENEL
~~LI
A. Kamu
BÖLÜM
ı
Malları
2
Sahi psiz Mallar
a.
IJ.'arıma
2
E lverişli
Olmayan Yerler
2
b. Genel Sular
3
c.
3
Kıyılar
d. Ormanlar
3
e. Tabii Servet ve Kaynaklar
4
f. Tarih, Kültür ve Tabiat
5
2. Orta
Varlıkları
Malları
a. Herkesin
5
yararlanmasına açık
orta
m~ ~ ~-
5
5
3. Hizmet
6
Malları
B. Özel Mallar
İKİNCİ
BÖLÜM
DEVLET MALLARININ HuKUKSAL DURUMU
I . KAMU MALLARININ HUKUKSAL DURUMU
A. Kamu
Üzerindeki
Hakkın Niteliği
1
ı.
Devlet Yönünden
1
2.
Kişiler
1
B. Kamu
II.
Malları
1
Yönünden
Mallarının
DEVLETİN
Hukuksal Nitelikleri
ÖZEL MALLARININ HUKUKSAL
DURU~ru
8
B
A. Özel Mallar Üzerindeki Hakkın Niteliği
8
B. Özel Malların Hukuksal Nitelikleri
B
-II i -
UçUNcU BGLUM
DEVLET MALI NİTELİGİNİN KAZAN1LMASI VE KAYBEDİLMESİ
---
I. DEVLET MALI NİTELİ G İNİN KAZANIUIASI
A.
9
Satınalma
9
l . Satınalmada Uyulması
Gereken
İlkeler
9
a . Açıklık İlkesi
lO
b . Serbest Rekabet
İlkesi
lO
c. Uygun Bedel İlkesi
2.
Satınalmada
a.
lO
Uygulanan Yöntemler
lO
Teklif Yöntemi
Kapalı
İstekliler Arasında Kapalı
b . Belli
lO
Teklif
Yöntemi
3.
c.
Açık
d.
Pazarlık
e.
Yarışma
ll
Teklif Yöntemi
ll
Yöntemi
ll
Yöntemi
12
Satınalma Aşamaları
a.
İhale
Öncesi
12
İşlemler
Ö dene ğ in Sağlanması
12
(2)
Şartnamenin Hazırlanması
12
(l) Bedel Tahmini
13
Kemisyonların Kurulması
13
(3)
İhalenin İlanı
13
Yatırılması
İhalenin Yapılması
(1) Uygun Bedel
(2)
B.
13
(2)
(4) Geçici Teminat
d.
12
(1)
b . ihaleye Hazırlık İşlemleri
c.
Sayfa.
Saptanması
İhale Kararının Alınması
İhale Sanrası İşlemler
14
14
14
14
15
(l)
Sözleşmenin Yapılması
15
(2)
Sözleşmenin
15
Yerine Getirilmesi
15
Ka.mulaştırma.
-IV-
Sayfa
II. DEVLET
~~LI NiTELİGİNİN KAYBEDİLMESİ
16
17
A.
Satış
B.
Yerleştirme
ve Referm
Kanunları
17
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DEVLET MALLARININ
I. DEVLET
A.
YÖNETİMİ
YÖNETİMİ İLE İLGİLİ
~~LLARININ
KURULUŞLAR
18
18
Bakanlıklar
B. Ka. tma Bütçeli
İdareler
19
c.
Yerel Yönetimler
19
D.
Diğer Kuruluşlar
19
II. DEVLET MALLARININ İZLENMESİ
A. Devlet
Mallarının
Kayıt
20
ve Envanteri
B. Devlet Mallarının Muhasebesi
C. TBMM'de Devlet Mallarının izlenmesi
III.DEVLET MALLARININ BAKIM ve KORUNMASI
A. Devlet
Bakım
ve
Onarım
2.
Bakım
ve
Onarımın
B. Devlet
Mallarının
20
21
25
Onarımı
25
Gerçekleşmesi
26
Mallarının Bakım
ı.
ve
20
Karunaası
26
26
2. Devlet
Kerumaya Yönelik Ceza
Mallarını
Nitelikli Hükümler
.3. Devlet
27
K•,runmasiyle Görevli
Mallarının
29
Kuruluşlar
a.
Keruma
29
b. Yönetsel Keruma
29
Yargısal
IV. DEVLET MALLARININ DEGERLENDİRİLMESİ
.30
A. Kira
31
B. Ecrimis i l
31
V. DEVLET MALLARININ
ÖZGÜLENMESİ
A. Özgülerne (Tahsis)
B. Özgülerne
32
Kavramı
İşleminden
Yararlanacak
-v-
.32
Kuruluşlar
32
BEŞİNCİ
DEVLET MALLARININ
BÖLÜM
Sayfa.
----
DENETİMİ
I. GENEL OLARAK
33
A. Davlet
Mallarının
Denetimi
B. Devlet
Mallarının
Denetiminin Türleri
c.
Mallarının
Denetiminin
Devlet
II. DEVLET MALLARININ
VE
DENETİM
A. Yasama.
ı.
Amacı
33
ve Önemi
YAPILMASI
34
34
Denetim
Adına Sayıştayca Yapılan
Devlet
Sayıştay'ın
Yargılama
Yasama. Denetimine
34
Konusundaki
Malları
Devlet
Sayıştay'ın
Görevi
35
Kenusunda
Malları
Yardımcı
Çalışmaları
2 . Yasama. Organının Dıger Denetıc Y olları
B. Yürütme
36
Cumhurbaşkanlığı
2.
Başbakanlık
ve Devlet Denetleme Kurulu
Hiyerarşik
Bakanlığı
ve Denetim Birimleri
Aracılığı
ile Denetim
38
38
Yargı Organı
ı.
38
38
Denetim
b. Denetim Birimleri
37
37
ve Denetim Birimleri
3. Maliye ve Gümrük
C.
35
36
Organı
ı.
a.
33
DENETİMİ İLE İLGİLİ KURULUŞLAR
Denetleme ve
b.
33
Organı
TBMM
a.
Kavramı
39
Anayasa Mahkemesinin Denetimi
2. İdari Yargı Denetimi
39
3. Adli
40
Yargı
Denetimi
EKLER
DEVLETE ve
ve
KİŞİLERE
MEMURLARCA
MİKTARLARININ TESBİTİ,
VERİLEN
ZARARLARIN
TAKİBİ , AMİRLERİN
SORUMLULUK-
LAR!, YAPILACAK DİGER İŞLEMLER HAKKINDA YÖNETMELİK
-VI-
NEVİ
41
YARARLANILAN KAYNAKLAR
2709
Sayılı
743
Sayı lı
Türk Medeni Kanunu
1050
Sayılı
Muhasebei Umumiye Kanunu
2886
Sayı lı
Devlet ihale Kanunu
1986 Mali
TC.
Yılı
Anayasası
Bütçe Kanunu
832
Sayılı
Sayıştay
2496
Sayılı
Kamu
Kanunu
Kenutları
Kanunu ve
Yönetmeliği
1939 Tarihli Ayniya t Ta l i ma tna.mes i
657
Sayılı
Devlet Peraenel Kanunu
2919
Sayılı
TBMM
2863
Sayılı
Tabiat ve Kültür
Teşkilat
Kanunu
Varlıkları
Kanunu
203
Sayılı
Kanun Hükmünde Kararname
178
Sayılı
Kanun Hükmünde Kararname
A.
Şeref
Feyyaz
Gözübüyük - Yönetim Hukuku - Ankara 1983
Yalçınkaya
Sadık Kırbal}
- Devlet
Malları
-
Ankara 1983
- Devlet
Malları
-
Ankara 1985
-VII-
BİRİNCİ
BÖLÜM
DEVLET MALLARI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
I. DEVLET MALI KAVRAMI
kişilerinin
Kamu tü zel
mallara Kamu
el l erinde bulunan
taşınır
ve
taşınmaz
diyoruz .
malı
Kamu hizmetle r i nin g örülebilmesi için pers onel ve örgütlenme
yanında taşınır
miktarlara
ve
taşınmaz
ulaşan taşınır
hizmetlerinde
mallarada ihtiyaç
ve
ku ll anıldığı
taşınmaz
Ma lları ,
gibi deyimler
Devlet
kamu
görülmektedir .
görülmesinde önemli rolü olan bu
"Devlet
Uygulamada önemli
malların çeşitli
nitelikteki
ulaşan
Günümüzde giderek önemli miktarlara
mal ları
kullanılan
Kamu hizmetlerinde
vardır.
ve kamu hizmetlerinin
tanıyacağız.
mallar
şu şekillerde
ifade edilir .
Devlet Ernlaki , idare emlak i , mi ll i emlak, Kamu mal ları"
kullanılmaktadır .
malından
istenen
anıaşılmak
şudur :
1050
Sayılı
Muhasebei
Umumiye Kanununun 2 nci maddesine göre , "Devletin emval ( mülk ve para
ile aldığı şeylerin ) devletçe vergi alacağının tesbit edilmesi ve devlet g elirlerinin toplanması ve her türlü vergiler (teklifler) , resim l er
ile devlete ait paralar , hisse senetleri ve her t ürlü
maz
eşya,
devletin
ile
satış
bedellerinden mey dana g elir."
"Devlete ait her
hazine
adına
mal l arı
çeşit
ve
değerleri
taşınması
ve
bunların
Aynı
taşınır
g elir ve
ve
taşın-
kiraları
kanunun 23 üncü maddesi ise ,
mümkün olmayan mallar, tapu idaresince
sicile geçirilir ve Maliye
Bakanlı ğ ı
tarafından
idare edi-
lir." denilme ktedir.
II . DEVLET MALLARININ
Devlet
de~ ildir.
mallarının
T U RLERİ
bir bölümü kamu hizmeti ile
Toplum bunlardan çok
dolaylı
-1-
bir biçimde
yakından
yararlanır .
ilg ili
Devlet
önemli bir bölümünü
mallarının
hizmeti ile daha
bir
kısım
ilgilidir. Teplum bunlardan
mallarda kamu
doğrudan
ya da ka-
dolayısiyle yararlanır .
mu hizmetleri
malları
Devlet
A. Kamu
yakından
Qluşturan diğer
Türleri (
Şema
l ) de
gösterilmiştir .
Ma l ları
Kamu tüzel
mallardan kamunun
ellerinde bulunan
ki~ilerinin
yararlandığı ,
taşınır
ınalları
taşınmaz
bir kamu hizmetinin yürütülmesi için
zerunlu elan mallar ile mülkiyet kanusu elmayan sahipsiz
müne kamu
ve
malların
tü-
denilmektedir. Kural olarak bunlara kamu hukuku uy-
gulanır .
Kamu
ile elan
malları,
nitelikleri, kullanma biçimleri ve kamu hizmeti
yönünden yönetimin özel hukuk
ilişkileri
farklıdır.
Türk Hukukunda kamu
ta
ve hizmet
malları
ı.
~eklinde
genellikle , sahipsiz mallar, ersınıflandırılmaktadır.
Sahipsiz Mallar
Herkesin
ri
malları
malları
mallardan
alanındaki
gereği açık
ortak
d~ğrudan d~ğruya
elan
yararlanmasına değal
nitelikle-
mallardır.
Medeni Kanunun 641 inci Maddesine göre , sahipsiz mallar devletin hüküm ve tasarrufu
ması
altındadır.
Bu
malların
işletilmesi
ve
kullanıl­
konusunda özel hükümler konulur.
Türk Hukukunda sahipsiz mallar
aşağıdaki
şekilde sınıflandırı-
lırlar.
a.
Tarıma Elveri~li
M~deni
lar, tepeler,
rişli
su
Kanuna göre, Ziraata
dağlardır.
olmayan sah ipsiz
Ayrıca,
yatakları ,
Olmayan Yerler
elmayan yerler; kaya-
Fiziki görünüm itibariylede bunlar
tarıma
elve-
mallardır .
tarıma elverişli
bataklık ,
elverişli
çalılık gıbi
-2-
olmayan arazi iÇine çukurlar, akaralanlarda girmektedir .
Şe rna-I
ŞEMASI
DEVLET MALLARI
Devlet M.:ılları
1
Kamu
Malları
Özel
Sahip siz r.Iallar
Orta Mall ar
1
1
~
~
El. Jl::ı •
Tarıma
·::e rler
-
tr' arar . Ort. ıı:aıı ar
Ormanlar
-
I·:ayna!: l o.r
ı
:'abiat
Tabii Servet ve
l :ır ih , ~\üJ. tür
~erk esin Yarar.
~çık Ort . ?Jallar
~ir Kısım h alkın
Genel Sular
~ K ıyılar
~
~
ve
Va.rb.;dırı
~all ar
Hi::met
Liall2-rı
1
Bu yerler tapulamaya tabi
değildirler.
b. Genel Sular
Genel sular, su kütle ve birikimlerden
ve yeryüzünü
çıktığı
kapladığı
biçim ve görünümlerdir. Bu
ler genellikle yeryüzünde deniz, göl , nehir,
Bazı
sular ya
değal
göstermekle birlikte sahipsiz
c.
değer
küm ve tasarrufu
le kamu
ya rarı
43 üncü maddesine göre;
altındadır.
kıyılarını
ve
ni-
nedeniyle
yeğunlaşması
kazanmaktadır.
"Kıyılar,
Deniz , göl ve akarsu
çevreleyen sahil
Devletin hü-
kıyılarıyla
deniz ve
yararlanmada öncelik-
şeritlerinden
gözetilir .
sahil
Kıyılarla
rinliği
malı
mallardandır.
ve Turizm hareketlerinin
Anayasanın
göllerin
oluş­
Kıyılar
Kentleşme
kıyılarımız
de
şekilde
turulabilir. Barajlar, göletler bu niteliktedir. Bunlar hizmet
teli~i
görünüm-
değal
akarsulardır.
su birikintileri özel bir
~a
elarak ertaya
kişilerin
şeritlerinin,
kullanış
amaçlarına
bu yerlerden yararlanma imkan ve
şartları
göre dekanunla
düzenlenir."
Anayasa
lanmada kamu
nunla
yararına
düzenleneceğini
kıyıların
öncelik
kamu
malı
tanıdığını
elduğunu
ve bu yerlerden yarar-
ifade ederek,
öngörmektedir. Bu kenuda; 3086
yararlanmanın
sayılı Kıyı
ka-
Kanunu ile
yürürlüğe girmiştir .
d. Ormanlar
Ormanlar bir ülke için çek büyük önem
ile çok
yakından
bir düzenlemesi
ilişkisi
•lması
nedeniyle,
taşıyan,
kamu
yararı
diğer ta~ınmazlardan ayrı
vardır.
Ormanlar; odun, kereste, ge mi, telgrar
-3-
direkleri,selüloz,reçine
pal amut,
gibi
mazı
sayısız
ürünler vererek üretime büyük ekonemik
katkı
sa ğ lamaktajır.
Sadece
ormanıara ili~kin
Sayılı
6831
Orman Kanunu bulunmak-
tadır.
Anayasa'nın
konusunda devletin g erekli
ni~letilmesi
leri
alacağını
lete ait
zaman
hükme
olduğ u
aşımı
169 uncu maddesi;
ba ğ lamış,
belirtilmiş,
yolu ile
ermanların k o run m ası
arınanların
kazanılamıyacağını
ve önlem-
kanunları çıkaracağı
ü lkedeki tüm
ormanların
mülkiy etinin
hükme
ve ge-
gözetiminin devdevrolunamayacağı,
bağlamıştır.
Orma nlar devletin hüküm ve tasarrufu
altındaki
ka mu malla-
rındandır.
Devlet, ermanlar üzerinde g özetim yetkisine sah iptir. Ormanların
yönetim ve
işletilmesi
devlete aittir. Bu
i~letme
kişilere
özel
devredilemez.
e. Tabii Servet ve Kaynaklar
Tabii servet ve
li bir yeri
rın
165 inci Maddesinde;
devletin hüküm ve tasarrufu
arama ve
işletme hakkının
likte bu
h akkını
leceğini
öngörmektedir.
i ç inde
kalkınmasın da
Tabii servet ve
ç ek önem-
şifalı sıcak
ve
•lduğunu
devlete ait
yatakları,
BQ ğ uk
~nak­
altında 9lduğunu belirtmiştir.
hükme
belli bir süre için g erçek ve tüzel
Madenler, petrol
tuzlar ile
da ülke
bulunmaktadır.
Anayasanın
ların
kaynakların
mad en
taşecakları,
~uları
Bu malla-
ba ğ lamakla
kişilere
bir-
devredebi-
tuğ la harmanları,
tabii servet ve kay naklar
sayılır.
Madenlerle ilg ili alarak 3213
tadır.
-4-
Sayılı
Maden Kanunu bu l unmak-
f. Tarih, Kültür ve Tabiat
Tarih ve Kültür
bağı
mesinde de en
bağlardır .
rol
önem~i
Anayasanın
varlıklarını
en bü-
canlandırıp araştırılmasına
Bu mallar t•plumun sanat
değerlerinin gelış ­
Bu nedenle tarih ve kültür var-
oynamaktadırlar.
63 üncü maddesi; devlete tarih, kültür ve tabiat
koruma, destekleyici ve
teşvik
edici
önle~ler
alma gö rev-
vermiştir.
Tarih, kültür
Kültür ve Tabiat
varlıkları
kişilerin
varlıkları
Varlıklarını
Kanun,
korunması
ile ilgili
göre v ve
tasarruf~ altındaki
gerekli
hususları
mallar içerisinde mütalaa
2. Orta
Sayılı çıkarılmı~
taşınır
ve
taşınmaz
kültür ve ta-
ve bunlarla ilgili gerçek ve tüzel
düzenlemekteair.
sorumluluklarını
kamu
konusunda 2863
Keruma Kanunudur.
Tarih, kültür ve tabiat
mallarıdır.
varlıkları
Devletin hüküm ve
nitelikleri
Değal
gereği
sahipsiz
edilmektedir.
Malla rı
Devlet
bir
arasındaki
demektir.
k~runması
lerini
ile toplum
geçmiş
bir toplumun tarihi ve güzel sanatlar ölçülerinin
lıklarının korunması
biat
varlıkları
sürdüren ve toplumun tarihini
yük etkisi olan
Varlıkları
ya' ~a
bir kamu tüzel
kışisi
tarafından
kısım halkın dQğrudan doğruya yararlanması
ve
herkesin y a da
kullanılması
gereken
yerlerdir. Bunlar; yol, meydan , köprü gibi taşınmazlardır. İkiye ayrı­
lırlar:
a. Herkesin
yararlanmasına açık
Bunlardan
başlıcaları;
orta
malları
yellar, meydanlar, pazar ve
panayır
yerleridir.
b. Bir
kısım halkın yararlandığı
Herkesin
değil,
bir
orta
malları
kısım halkın yararlandığı
-5-
yerlerdir.
Bunlar; meralar, harman ve
3. Hizmet
mezarlıklardır.
Malları
Bir kamu hizmetine • hizmetin unsurunu
olan
bağlanmı9
yaptırma
taşınmazlardır .
kamu hizmet
malı
Kamulaştırma,
oluşturacak
alma ,
satın
biçimde
ba ğ ış,
yapı
sayılırlar.
Bunlar; ekullar , hastaneler, haller, askeri karargahlar, kütüphaneler, hükümet
kenakları
vb.
taşınmaz
hizmet
malıdır.
B. Özel Mallar
Devletin özel
dan
doğruya
malları,
bir rel Qynamayan,
nız sağladıkları
kamu hizmetlerinin yürütülmesinde
halkın yararlanmasına ayrılmış
gelir nedeniyle,
dalayısiyle
kamu
doğru­
elan ya.l-
yararını sa ğlay an
mallardır.
Bunlar; haralar , t0hum
ları,
ka ğ ıt,
mallar elarak
ıslah
bez, demir ve çelik
evleri, çiftlikler, devlet orman-
fabrikaları,
sayılmaktadır.
-6-
para,
kıymetli
evrak özel
İKİNCİ
BÖLÜM
DEVLET MALLARININ HUKUKSAL DURUMU
I. KAMU MA LLARD:IN HUKUKSAL DURUMU
A. Kamu
Mallar~
ı.
Hakk~n Niteliği
Üzerindeki
Devlet Yönünden
Devletin Kamu
liğinde
olmadığ~dır .
yetkisi
vard~r .
Mallar~
üzerindeki
Devletin kamu
Bu mallara Kamu Hukuku
mallar~
kurallar~
mülkiyet
hakkı
üzerinde, denetim ve gözetim
olduğudur .
ki bir yerde zorunludur. Kamunun bu tür mallardan
onların
ve
korunmas~
kamu
yararı
2.
ler
idareye
adına
Kişiler
Kamu
mallardan
Kamu
aç~labilecektir.
mallar~
karşıda
alacaktır.
kişilere
Bu hak ve yetgibi yararlahale g etirilmesi
Yapılacak
karşı
mallar~
el atmalar
korunduğ u
gib i,
korumak gerekmektedir.
Yönünden
kamunun
mallar~
yararlanmasına aç~k mallard~r.
değişik şekillerde yararlanmaktadır.
yararlandığı
gereği
kullanıma elverişli
gereklidir. Bu konudaki önlemleri devlet
için dava
Devletin Kamu
uygulanır .
üzerinde denetim ve gözetim hak ve yetkisinin
nabilmesi için
nite-
hakk~
halde,
bazılarından yanlız
Bazılarından
Toplum bu
bütün
kişi­
belli bir yerde oturanlar ya-
rarlanırlar .
Bazılarından
halk
kamu hizmeti
aracılığıyla yararlanır.
doğrudan doğruya yararlandığı
rından bazılarının kullanılma
üzerindeki hak ve yetkileri
Kişilerin
kamu
mallardan, serbestçe
me bu tür bir
Bazı
bazılar~ndan
bir
özel kanunlarda kamu malla-
ve yararlanma biçimleri
kişilerin
bu mallar
düzenlenmiştir.
malları
üzerindeki yetkileri
yararlanırlar . Örneğin;
yararlanmad~r.
halde
Sahipsiz
denizde yüzme, dağda yürü-
Ba ş kalar~nın haklarını
-1:..
değişiktir .
engelliyecek
şekilde
faydalanmalar ise, izne
yapılacak
B. Kamu
Mallarının
Kamu
denle kamu
Hukuksal Nitelikleri
malları,
malları
bağlıdır.
kamunun
yararlanmasına
özel mallardan oldukça
ayrılmış
farklı
yerlerdir. Bu ne-
niteliklere sahiptir-
ler.
Kamu
mallarının
1- Kamu
malları
2- Tapuya
3-
belli
hukuksal nitelikleri
şunlardır
üzerinde özel mülkiyet konulamaz,
bağlanamazlar,
Kamulaştırmaya
4- Kamu
başlı
malları
konu olamazlar
öz el mallara göre d aha
ayrıcalıklı
bir korumaya
tabidir ler.
II.DEVLETİN
A. Özel Mallar Üzerindeki
ÖZEL MALLARININ HUKUKSAL DURUMU
Hakkın Niteliği
Özel mallar, özel hukuk hükümlerine tabi
lerine tahsis
edilmişlerdir.
taPll3a tescil edilirler.
namazlar.
Hazine ya da ilgili kamu tüzel
Kişiler
bu mallardan
Kişiler
mallardır.
bu mallardan
Kamu hizmetkişisi adına
doğrudan doğruya
yararlanmaları dolaylı
yararla-
bir biçimde olmak-
tadır.
B. Özel
Malların
Hukuksal Nitelikleri
Devletin özel
kamu
mallarından
ı-
malları,
bazı
hukuksal nitelikleri
hemde özel mallardan
Özel Mallar
karşılıksız
farklılıklar
dolayısiyle
gös termektedir.
devredilmez.
2- Özel Mallar haczedilemezler.
3- Özel
malların alınıp satılması
tabidir.
~-
ve yönetimi özel hükümlere
hem
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DEVLET MALI
NİTELİGİNİN
KAZANILMASI VE
KAYBEDİLME Sİ
I. DEVLET MALI
A.
NİTELİ Gİ NİN
KAZANILMASI
Satınalma
Devlet, kamu hizmetlerini görebilmek için insangücünün
mala da gereksinme
taşınmaz
larda
gibi bür e malzemesi, moterlu araç gibi
~labilmektedir .
şitli yolları
Bu mallar, hastane, okul, çiftlik gibi
duymaktadır .
olabileceği
vardır.
Devletin mal
Bu
yanında
devlet
malların
Bunlardan en
malı
taşınır
niteliği kazanmasının
sık batvurulanı
malçe-
satınalmadır .
ihale düzeni denilen belirli bir hukuk-
satın alması
sal çerçeve içinde gerçekle~mektedir . istenildiği zaman, istenildiği şe­
kilde mal
satınalma
söz konusu
değildir.
Genel bütçeli idareler, katma
bütçeli idarelerin , özel idare ve Belediyeler mal
Sayılı
elarak 2886
nun
yanında;
1050
Devlet
sayılı
İlıale
satınalmaları
kural
Kanunu hükümlerine göre yürütülür. Bu-
Muhasebei Umumiye Kanunu, Bütçe
Kanunları,
bazı
Kanun Hükmünde Kararnameler, Devlet Malzeme Ofisi Kanununun hükümleri
gözönünde bulundurulur.
Satınalma
ilke, yöntem ve
aşamaları (Şema-II)de
gösterilmiştir.
Devlet
bir devlet
kurulutları
kuruluşundan kıymet
standardizasyonu
araçlarını
ihtiyaç
Maliye
duydukları
bir mal ve hizmeti
takdir usulü ile
karşılamakla
sağlamak açısından,
büre,
basım
Bakanlığına bağlı,
tüzel
kişiliğe
işleri,
diğer
beraber,
m•terlu
taşıt
sahip Devlet Malzeme
Ofisinden temin etmektedirler.
ı.
Satınalmada Uyulması
Devlet bir mal
nunda belirtilen
açıklık,
Gereken
İlkeler
satın alırken 28~6 Sayılı
Devlet
İhale
Kanu-
serbest rekabet ve uygun bedel ilkelerine uy-
-9-
Şems.
rr -
.
.
DEVLETIN MAL SATINAL~11A ILKELER!,
YONTEMLERi ve AŞAMALAR !~Jl GOSTERiR SEMA
S A T I N A L MA
Satınalmada
uy ul mas ı
Gereke n
İ lke ler
Satın almada
Uygul anacak Yöntemler ·
Satınalma Aşamaları
1
-
Açıklık İlkesi
~
İhale önc esi
Kapalı
Tekli f
Yöntemi
1--
işlemler
- ud ene~in sağlanması.
Se rbest Rekabet
İ lke s i
~
Belli İstekliler
Aras ında Kapalı
Teklif Yöntemi
Şartnamenin hazı rlan­
-
mas ı.
ihaleye hazırlık
uy~un
3edel
Ilkesı
Açık
Teklif Yöntemi
işlemleri
~
- Bedel tahmini.
~
Pazarlık
ı
Yöntemi
Komisyonların
-
kurul -
ması.
- İhalenin ilanı.
- Geçici temin at
yatırılması.
Ya rışma
L...-
Yöntemi
1--
İhalenin yapılması
- Gygun
bedelın
sap-
tanması.
- ihale kararının
alınması.
ı
İ~ale sonrası
.__
-
işlemler
Sözleşmenin yapılması.
-
Sözleşmenin
getirilmesi.
yerine
mak
zorundadır.
ve ceza
Kanun b• ilkelere uymayan görevliler
kevuşturması yapabileceğini
a.
mesi gerekmektedir.
betin
elması
sağlanması
da ilan yeluyla
bağlamıştır.
yönünden g ereklidir. Bu ilkeye
içinde yürütül-
açıklık
uyulması
ve en uygun bedelin elde edilmesini
serbest reka-
kQlaylaştırır.
Bu
sağlanır.
Devlet ihtiyaç
zamanında
i~lemlerinin
öncelikle ihalede kenuyla ilgili herkesin
Açıklık
İlkasi
b. Serbest Rekabet
da ve
diaiplin
Açıklık İlkesi
Devletin mal edinme
haberdar
hükme
hakkında
duyduğu malları
elabilmesi için birden çek
en iyi
şekilde,uygun keşullar­
kişinin katılmasını sağlamak
gerekmektedir. İlgililer arasında yarışma ertarnı yaratılmalıdır.
c. Uygun Bedel
İlkesi
ihale Kanunununun 4 üncü maddesi, uygun bedel,
tahmin ·e dilen bedelden
yükseğini,
aşağı
arttırmalarda
elmamak üzere teklif edilen bedellerio en
ekailtmelerde tahmin edilen bedeli geçmemek üzere, teklif edi-
len bedallerin teroihe
layık
görülenini, bedel tahmini
yapılamayan
iha-
lede teklif edilen bedellerio uygun görülmesini ifade etmektedir.
2.
Satınalmada
Uygulanan Yöntemler
Devlet İlıale Kanunu; devletin mal satınalmasında ve diğer iş­
lerde
beş
ihale yönteminin
let kanunda belirtilen
a.
Kapalı
bazı
uygulanabileceğini
hallerde
esastır.
birbirlerinin tekliflerinden habersiz
sağlanması
yöntemleri de uygulayabilir.
Teklif Yöntemi
Bu yöntemde gizlilik
ların
diğer
belirlemi9tir. Ancak dev-
Bunun
Glmasıyla
ve ihalenin dürüst cereyan etmesidir.
-10-
amacı
ihaleye
rekabet
katılan­
rtamının
Teklifler
dü ğ ü
biçimde
yazılı
hazırlanarak
olarak
zarfın
Teklifler Kanunun öngör-
yapılır .
içine kenur. Daha senra
le birlikte ikinci bir zarfa konur. Yasal
k~şulları
diğer
belgelerkabul
taşımayanlar
edilmez.
İstekliler Arasında Kapalı
b. Belli
İhaleyi , kapalı
Devlet
u ğ ra~an
herkese
teklif yöntemi ile
zarf usulünde
olduğu
yeterlilikleri ve güçlerini kabul
değil,
yapmaktadır.
kaç istekliye
Teklif Yöntemi
İhale
en az üç istekli
işle
gibi, •
ettiği
arasında
yine
bir
kapalı
yapılmaktadır .
Z•runlu nedenlerle üçten az istekliden teklif alma g erektiği
taktirde, Maliye ve Gümrük
lar Kurulundan karar
c.
Açık
Bakanlığının görüşün e
dur .
İd are
bedeli her
Teklif Yöntemi
haberdardırlar.
bu yola, ancak
yıl
açıkca yarışırlar.
İdare
satın alınacak malın
ya da
tutarı
işin
farkı
bu-
tahmin edilen
geçmeyen ihalelerde
isterse bu durumda da yine
kapalı
teklif yön-
başvurabilir.
Bu yöntemlerde ilan gereklidir.
ihale
Birbirinin öne-
teklif yönteminden en önemli
Kapalı
Bütçe Kanun• ile saptanacak
batvurabilmektedir.
temine
Bakan-
alınır.
Bu y onternde isteklile r
rilerinden
dayanılarak
açılır.
İlgililer
sözlü olarak
k~misy en
İlanda
belirtilen saatte
önünde tekliflerini ya-
parlar.
d.
Pazarlık
Yöntemi
Devlet bazan ivedi kamu hizmetlerini yerine getirmek durumunda
kalmaktadır .
Onun için çabuk
hizmetlerinin zarar görmemesi
Pazarlık
işleyen
pazarlık
yöntemi ile kamu
amaçlanmıştır.
yöntemiyle
yapılan
ihalelerde teklif
alınması
herhangi bir şekle bağlı değildir. İlan zgrunluğuda yektur. İdare gerek
-ll-
görürse ilan verebilecektir.
İdare pazarlık
ne gibi tekliflerde
sıl yaptığını,
neden
lanların
tercih
dolayı
pazarlı ğ ı
yöntemiyle ihale yaparken bu
bulunulduğunu
edildi ğin i
ve üzerine ihale
pa~rlık kararında
nayapı­
göstermek ze-
rundadır.
e.
Yarı~ma
Yöntemi
Devletin he r türlü etüd, plan, proje ve güzel sanatlara
gö rmek üzere kabul
ilişkin
işleri
yarıima
yöntemidir.
Yarışma
ihale yöntemler inde n biriside
etti ği
y önteminin
nasıl uygulanacağı
yönetmelikler-
le düzenlenmektedir.
3.
Satınalma Aşamaları
Devletin
ması ,
•narımı
gibi
ya da
taşınır
işlemler
taşınmaz
belirli
mal
satımı,
kiralan-
geçmektedir. Bu
aşamalar
alımı
aşamalardan
ile
şunlardır .
a. İh ale öncesi i'lemler
{1)- Ödenelin
Devletin
i hale
Sağlanması
satın alaca ğ ı
işlemlerine girişmeden
önce
mallar için
sağlanması
ö deyeceği m i ktarı
gerekmektedir.
Ödenek sarununun çözülmesi gerekir. Buda bütçeye yeterli
nulmasıyla
k•-
olmaktadır.
(2)-
Şartnamenin Ea zırlana:ıası
Devlet bir
önce
ödeneğin
alacağı
malı
ya da
malı
almadan önce ya. da bir
yaptıracağı
biçimde tesbit eder. Buda
Şartname,
~artname
işin
he r türlü
iş yaptı rmadan
öz elli ğini kesın
bi r
ile yerine getirilir.
yapılacak işlerin
genel , özel , teknik ve
idari esas ve usullerini gösteren belge ya . da belgelerini ifade etmektedir. İlgili idarece hazırlanır
isteyenlere verilir.
-12-
İhaleye hazırlık işlemleri
b.
( 1)- Bedel Tahmini
Tahmin edilen bedel, ihale kenusu elan
edilen bedelini ve
yapım
i~lerinde
ke~if
Ticaret
Odasından
bunu ya bizzat ken-
fiyat belirlenmesi isteyebilir.
Kemisygnların Kurulması
İlıalelerde
rulacak komisyenlara
bunun için
karar yetkisi Devlet
İhale
Kanununa göre ku-
Kamu kesiminde
alım,
satım,
verilmi~tir.
iş yaptırma kararlarının
kararlara fesat
İdare
bilirkişilere ya ptırır.. Diğer kurulu~lardand.a ö rneğin;
(2)-
kılması,
tahmin
bedelini ifade etmektedir.
Bedel tahminini idare yapar.
disi yapar ya da
i~lerin
ayrı
ilgili daire ve
kQmisy•nlar
karı~mamasını
güvenceye almak
İhale Kemisyenları
amirlerine
kuruluşların
kurulması
hem bir
amacını
ita amirleri
kiralama,
uzmanlık
bıra­
hemde
güder.
tarafından
görevlen-
dirilir ler.
TBMM'de ise,
Ba~kanının Başkanlığında;
satınalma
işlemleri Satınalma Kemisyen~
Müdürü ile iki memur üyeden
Saymanlık
satınalma k om isyenuna verilmittir. Kemisyen
Kanun~
hükümlerine göre mal
satın
2886
~luşan
Sayılı Devlet İhale
almakta ve ihale
işlemlerini
gerçek-
lettirmektedir.
(3)-
İhalenin İlanı
İdareler
lem
lı
dosyasını
kanunda öngörülen enay belg esini ve ihale i9-
düzenledikten senra
verebilecek ya da
işi
şartnamesinde gösterdiği
nitelikte ma-
yapabilec ek tüm isteklileri haberdar etmek üzere
duyuru yapar.
İhale ilanı
esas ve usullere göre
Kanunun
yapılmaktadır .
-13-
17
inci ve izleyen maddelerindeki
(4)-
Geçici Teminat
Yatırılması
İhalenin yapılmasından
isteklilerden geçici teminat
yet
önce sen
alınmasıdır.
Bunun
aşama
amacı
ihaleye
katılacak
başvurulara ci~di­
kazandırmaktır.
Geçici teminat ihaleyi
zananlar ise ancak
sonra bu
sözleşmenin yapılmasından
ler. Ancak kesin teminat
yatırılmamış
iade edilir. Ka-
kazanmıyanlara
ise ihale
teminatı
b~zulur
alabilir-
ve geçici temi-
nat gelir kaydedilir.
Geçici
Bedel tahmin
edilmediği
teminatın miktarı
tahmin edilen bedelin % 3'üdür.
hailerde bu eran teklif edilen bedelin
%3
'den
az olamaz.
c.
İhalenin yapılması
Buraya kadar idare ihale için gerekli
lamış durumdadır.
aşama
İstekliler
önerilerini
hazırlıklarını
sunmuşlardır.
bu önerilerin incelenerek en uygun bedelin
tamam-
Bundan sonraki
saptanması
ve ihale ka-
rarının alınmasıdır.
( 1)- Uygun Bedelin
Saptanması
Uygun bedelin tercihi önemli ve nazik bir konudur. Bu
KQnuda komisy•nlar tümüyle serbest
bırakılmamıştır.
lacak kriterler, mali yeterlik konular.L,her
tanarak Resmi gazetede
yıl
Bu tercihte
ilgili
kullanı­
Bakanlıklarca
sap-
yayınlanır.
(2)- İhale Kararının Alınması
İlıale Komisy•nları
şın
mutlaka ihaleyi, yapmak zorunda
leyi yapmayabilirler.
İhale
leri bu
kararları
Komisyenların
bütün hazırlıkların bitmesine kardeğildir.
bu
Gerekçesini belirterek iha-
kararları
kesindir.
KBmisyonu kararları ita amirine gelir. İta amir-
karar tarihinden ba9layarak
-14-
15 gün içinde ' enaylar
ya da iptal eder. Bu karar ilgililere
tebliğ
edilir.
İhale sonrası i~lemler
d.
İhale i~lemi
ita amirinin
onayı
ile sona
s0nra idare ile isteklinin biraraya gelerek bir
sözleşmenin
Bundan
yapması
ve bu
sözleşmeye bağlanır.
Ancak
sözleşme
yürütülmesi gerekmektedir.
(1)-
Sözleşmenin Yapılması
Kural Glarak, tüm ihaleler
pazarlık
ermiştir.
yönteminde
bazı
Sözleşme
hallerde zarunluluk yektur.
yapabilmek için ön
koşul
kesin
teminatın
ya-
tırılmasıdır.
Sözleşme yapılması
le
kararını
gereken hallerde istekli
(n•terden tasdikli) 15 gün içinde idareye vermek
iha-
onaylı
zorundadır.
Aksi halde ihale bozulur.
(2)-
Sözleşmenin
Yerine Getirilmesi
Sözleşmeden dolayı
zı
sorumlulukları vardır.
gerek idarenin gerek
Bunlar yerine
belirtilen ihalenin feshi, kesin
teminatın
yan istenmesi gibi durumlar söz konusu
Kural olarak,
yan istekli
B.
yeriı1e
getirilmediği
müşterinin
ba-
takdirde kanunda
gelir kaydedilmesi zarar-zi-
olacaktır.
sözleşme
hükümlerini
sözleşmeyi
imzala-
getirir.
Kanıulaştırma
Anayasanın
48 inci maddesine
dayanılarak şöyle
bir tarif yapmak mum-
kündür:
Kamulaştırma,
rının gerektirdiği
devlet ve
hallerde
diğer
kamu tüzel
karşılıklarını
-15-
peşin
kişilerince
ödemek
kamu yara-
koşuluyla,
özel
mülkiyette bulunan
re göre zorla
taşınmaz malların,
alınmasıdır.
Bu
tanımda
ı.
Kamulaştırma
üç unsur yer
almaktadır:
yetkisi devlet ve
aittir. Bunun
dışında kişi
kün
Ancak kamu
değildir .
kanunla gösterilen esas ve usulle-
ve
diğer
kuruluşların
yararı
sözkenusu
kamu tüzel
kişilerine
kamulaştırma y apmaları
eldu ğu
zaman
başvurulan
mümbir
y~ldur.
2. Kamu
Kamulaştırma
yararı
kamulaştırmayı
devletin zera
gerektiren bir yel
gerekli
başvurmasını
ve özel mülkiyete müdahaleyi
için ancak kamu
olduğu
kılar.
yararı
bulunduğu
hallerde
sözkonusu alabilmektedir.
3.
Kamulaştırılan
ve Kamu tüzel
kişileri
ödemek
larını
peşin
mamını
veya bir
laştırma
taşınmaz malın değeri
kamu
peşin
yararının gerektirdiği
şartiyle
ödenir. "Devlet
hallerde,
ö zel mülkiyette bulunan
karşılık­
taşın ın azıarın
ta-
kanunla gösterilen esas ve usuller•e gö re kamu -
kısmını
ve bnnlar üzerinde idari ittifaklar kurmaya yetkilidir"
(Anayasa Md.7 6) •
Bir
malın kamulaştırmaya
olan bir yerden bir yere
ların kamulaştırılması
Kamulaştırma
taşınmayan
mümkün
konu Qlabilmesi için, Y•3rinde sabit
bir mal
olması g erekir.Taşınır
mal-
değildir.
kanununda
kamulaştırma işlemi
ayrıntılarıyla
dü-
zenlenmiştir.
II. DEVLET MALI
NİTELİGİNİN KAYBEDİLMESİ
Devletin kamu hizmetlerini görebilmek için
mallara ihtiyaç
duyduğu
ve
bunlarıda çeşitli
görmü9tük.
-16-
ta,ınır
ve
yellardan elde
taşınmaz
etti ğ ini
Devlet giderek artan Kamu hizmetleri
tar~nı
daha da
azından
Devle~n mal~ekonomik,
Ancak,
çıkarması,
mal
ya da en
arttırmak
satış
veya bedelsiz terk,
şeklinde
,
alanı
korumak
mik-
malların
durumundadır.
sosyal ve politik amaçlarla elinden
olabileceği
yerle~tirme
bu
karş~s~nda
dağıtım
çeşitli
gi'bi
ve fiili
kanunlara göre bedelli
tanıma
biçi-
taş~nmaz
mal
durumları
minde olabilmektedir •
.1.
Satış
yolu ile; Devlet,
Satış
satmaktadır.
miras ya da
teğidir.
çeşitli
Diğer
kanunlara göre intikal eden
bir neden de
Bir
larının satışları
leri
1050
değişmedikçe,
eskimiş
Sayılı
4. Orman
Yerleştirme
edilmemiş
alanlar~
ve Reform
gidilmi9tir. Bu
çebe ve muhtaç çiftçilere
reformunda bulunabilecek
İlk
taş~n~r malların
isteğidir.
elden
Devlet mal-
yapılmaktadır. Aşağıdaki ta9ınmazların
içindeki
alt~ndaki
ta9ınmaz
varlıkları
nitelik-
mallar,
taşınmaz
taşınmaz
yerler,
mallar,
mallar.
kanunları
Ülkemizde toprak reformQ için,
kapsamına
yıpranmış
tasfiye etme is-
Muhasebei Umumiye Kanunu çerçevesinde 2886
Devletin hüküm ve tasarrufu
). Kültür ve tabiat
ğıtımına
ya da
olmaks~zın bağış,
satışları yasaktır:
2. Tapuya tescil
B.
ya da
malları
neden de gelir elde etme
diğer
ihale Kanununa göre
ı.
taş~nır
Bu nedenlerden birisi devlet · ge reksinimi
çıkarılmasıdır.
Sayılı
nedenlerle
çeşitli
çeşitli
kanunlar
Kanunların bazıları
toprak da-
Hazine arazilerini göçer, gö -
dağıtımıyla yatinmiş,
kamula9tırma,
çıkarılarak
diğerleri
ise bir tGprak
kooperatifçilik gibi
kurumları
da
almı9lardır.
çıkarılan "Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu" tapraksız ya da yeterlı
toprağı
form~
olmayan çiftçilere, toprak sağlamı,, daha sonra Toprak ve Tarım ReKanunları ile tepraksız ya da az topraklı çiftçilere yeterli toprak
verilmiştir.
afetlerden zarar gören kişilere sosyal amaçlarla
devirleri kanunlarla sağlanmaktadır .
Ayrıca doğal
-17-
parasız
mal
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YÖNETİMİ
DEVLET MALLARININ
Devlet
mallarını
bu
nasıl g erçekleştireceği,
lacağı,
bunları
koruma ,
nasıl yöneteceği ,
ceği hususlarına değinilecektir.
ve
ve envanterinin
malların kayıt
nasıl sınıflandıracağı ,
bakım
nasıl
onarımını
nasıl
tutu-
ve kimlere tahsis edile-
Kamu Malları Yönetimi(Şema III)'de
gö sterilmiştir .
I. DEVLET MALLARININ
Y ÖNETİ Mİ İLE İLGİLİ
KURULUŞLAR
A.
Bakanlıklar
Maliye ve Gümrük
malları
lara
görevleri
arasında ,
"Devlete ait
yönetmek,tahsis etmek, kiraya vermek , kiralamak, korumak ve bun-
ilişkin
sıtası
Bakanlığının
işlemleri
ile yönetimi
Milli Emlak Genel
yapmak" yer
Milli Emlak Genel
alır .
Müdürlüğü
va-
s ağ lar.
Müdürlüğü;
a . Devletin ihtiyaç
lanmaaı,
duyduğu
taşınmaz
ve elden
işletilmesi
malların
korunması,
çıkarılmasına
ilişkin
kira-
hizmet-
leri yapmak ve yürütmek,
b. Devlete intikali gereken
turmak ,
taşınmaz
malların
c . Devletçe
d . Hazine
e . Devletçe
gibi devlet
Sayılı
yaptırılan
ve
taşınmaz malları
teecilini,
adına
kovuş-
taşınır
sağlamak,
memur
mallarının
kamulaştırılan
mallarının
hazine
malları
tasfiyesini
taşuımaz
taşınır
yönetimine
konutlarını
kaydını
yönetmek,
tutmak,
taşınmaz malların
ilişkin
işlemlerini
yürütmek ,
görevler verebilmektedir. 1050
Muhasebei Umumiye Kanununun 23 üncü maddesine göre; Devlete ait
tüm
taşınmaz
mallar tapu idaresince hazine
rük
Bakanlığınca yönetileceğini
adına
öngörmektedir .
-18-
tescil ve Maliye ve Güm-
Ş erna- I II
.
.
DEVLET MALLARI YONETIMI
SE MASI
K2.tr:ıa
Bs.kanlıkla :-
'5\.itçeli
İda .: :.- ele .: :.-
-
Ke:::yo.l . Gn . :~d .
1ere2..
Ji.":';e!"
Y::'ne1:~1er
!\ tLT"U ~ı.: ş l o.r
- Il
O ~el
I!ar el .
-
T~~~
- !jelediy91C!"
- D iğ •? !'
- Buc . v e Köyler
:C.:ık.:tn.J.ık -
- Toplu
Ko n~t
lar
- Çe v re
G:ı . :.;d .
- Çocuk Es i .:::.-g . Kur .
Gn . :.:.c..
l:')~
Bu şeı:ıa-:a , De\·let ::ı;all:!:ının ha!1t;i tur;.;..lu~lG.r e l iyle y ö netilece t;i
ve
K~u
Maliye ve Gümrük
sunda en önemli görev
B. Katma Bütçeli
Ayrı
sonra Devlet
Bakanlığından
Tarım
ve Orman
mallarının
Baka nlı ğ ına
yönetimi konu-
verilmiştir.
İdareler
tüzel
kişilikleri
olan bu idarelerin de mal edinme ve bu
malla rı
yönetme hak ve yetkileri
kıflar,
Çevre Beden Terbiyesi, Karayolları, DSİ, Köy Hizmetleri, Çocuk
vardır.
Toprak ve
Ref ormu, Va-
Tarım
Esirgeme Kurumu Genel Müdürlükleri, Üniversiteler Katma bütçeli idarelerdir. Bu idarelere devlet
konusunda önemli görevler
malları
verilmiş-
tir .
c.
Yerel Yönetimler
İl
özel idareleri, belediyeler ve köylerden
timlerin de devlet
dır.
Bu yetkiler
mallarının
malların niteliğine
üzerindeki yet ki daha
tadır .
rı
göre
geniş
yerel yöne-
yetkileri varKamu
değişmektedir.
malları
Korunuro ve gözetim düzeyinde kalmak-
sınırlıdır .
Yerel yönetimler özel mülk sahibide olabilmektedir. Bu tür malla-
da diledikleri gibi yönetirler.Belediyelere Devlet
konusunda 1580
D.
yönetimi konusunda
oluşan
Sayılı
mallarının
Belediye Kanunu ile önemli göre vler
yönetimi
verilmiştir.
Diğer Kuruluşlar
Yukarıdakiler dı,ında
çeşitli
kanunlarla devlet
hukuksal statüleri çok
malları
konusunda
bazı
değişik kuruluşlarca
yetki ve görevler ve-
rilmektedir. Bunlardan;
Türkiye Büyük Millot Meclisi: Saray ve
Milli Saraylar Daire
kasırların
Başkan lığınca sağlanmaktadır .
netiminde bulunan saray,
cek usul ve esaslara göre
köşk
ve
bakım
kasırları,
ve
-19-
onarımını
yönetimi
TBMM , bu dairenin yö -
Başkanlık Divanınca
yapar .
belirlene-
II. DEVLET :·1ALLARI NIN İZLENMESİ
A. Devlet
Devlet
ulaşmaktadır .
ve
Malları,
geniş
geniş
tarıma
çeşitli
kadar
Kamu
munu izleyebilmek için
kayıt
Milli Emlak Genel
Hazine
adına
alanı
tescilini
ilgilendirdiği
içindedir . Bu
ve Hazine
sağlamak
gibi daha
malların
duru-
gerekmektedir.
devlete intikal eden
1050
Müdürlüğü
Sayılı
"defteri kebir" ile Milli Emlak defteri tutmak
devlet
kullanılmaktadır .
taşınmaz
taşınmaz mallarının
verilmiştir .
Milli Emlak Genel
Taeınır
savunmaya,bayındırlık
envanterıerin yapılması
r~üdürlüğünce
tutmak görevleri
kaydını
ve
yakından
ilg i
y akın
bUyük miktarlara
alındığında ,
kamu hizmetlerinde
çeşitli
kuruluşlarını
çerçevede kamunun da
malların
anlamda ele
Bu mallar kültür ve turizmden ulusal
yerleşimden
Bu mallar
ve Envanteri
Mallarının Kayıt
mallarının kayıt
Kanunla
tutulması
gereken
zorundadır .
düzen i 1939 ' da
yürürlüğe konmuş
olan Ayniyat Talimatnamesine göre yürütülmektedir.
Talimatnameye göre
demirbaş
tasiye ve benzeri tüketim
Giriş
ve
B. Devlet
eşyalar
malları
çıkışlar
bu deftere
Malları
Muhasebesi
için bir
demirbaş eşya
defteri ,
kır­
için ise esas ambar defteri tutulur .
kayde~ilir .
Mal Muhasebesi (ayniyat muhasebesi) de v letin taşınır ve taşınmaz
malların
sırasında
satın alınması
veya sonraki
alma sonucu elden
veya benzer yollar l a edinilmesi sürekli
için ,
kullanım
çıkarılması ,
saklanması ,
yokolması ,
- 20-
değer
satış ,
kullanım
kaybolma , telef-
kaybetmesi gibi
olguların
bir muhasebe düzeni
içınde,
fiziksel ve parasal
değişmelerinin
Ayniyat mubasebesine
ır.ıye
Kanununda yer
sebesin~n
c.
Yapı
ve
d.
Tıbbi
e.
Demırbaş
kullanılan
ılk
tesisıere
ve
Sayılı
~~aseteı
Umu -
ayr.ı y at
mda-
!f.addesind.e
incı
yerine
Mur.as e beı
demirbaş
lerle düzenlenmesini
ve
kayıpların
Kar.ur.u; Devletç e
eşyanın girış
ve sarf
elverişli
mefruşatın gıriş
anbar
Sayıştaya
r.aı Saymanları
( Aynıyat
getirılmektedi r.
ümı:.miye
eşya
ışle~le r,
genel ve katma bütçeli
tüketılmeye
eşyanın
ilişkin
yonetı l en
çıkışını
daıre
ve
yonetmelık-
ör.gcrmiştür .
Saymanları;
harcamaya ve
her türlü malzeme ,
aıt
belırtılmiştir.
Sayılı
ku~uluşlardaki,
Y:al
ve maddeler ,
eşya
döşeme,
tarafından
1050
ve
1050
maddeler,
he r türlü
mallarının mubasebesıne
Saymanla rı )
tutır.a.k
Kar:unu.t 95
amaçlar.
malze~eler ,
olarak
do gan
ız lenme sini
va~lığının
kapsamı;
b. Tüketime özgü
mırbaş
bu mal
tutulması,
ilişkın hük~~ler
alır. aktadır.
a. Uretimde
Devlet
kayıtlarının
azalış
yönetim
ve
tüm
ve
eşy a
ku llan ılmay a,
malzemeların
her türl4 de -
ve
çıkışlarını,
ar~ışlarını
he sabını
kuruluşların,
bozulma ve
ızlemek,
bunların
çür ~m eden
hesaplarını
vermekle yükLmlüd.ürler.
C. TBMM 'de Devlet Mallarının izlenmesi
Türkiy e Büyük Millet Meclisi'nde devlet
ayniyat talimatnamesine göre yürütülür. Tüm
demirbaş
eşyanın
TBMM Mal
Saymanı,
ve
~ef ruşatın gi riş
ve
eşya
ç ıkışları
Ayniyat memuru, Ambar memuru
Bu personelin görev ve
mallarının kayıt
düzeni
ve malzemelerin her türlü
azalış
tarafından
ve
artışları,
izlenir.
sorumluluklarına ilişkin tanımlar şöyledi r:
-21-
MAL SAYMAN!
1050
manını,
Sayılı
Muhasebe-i Umumiye Kanununun 9 uncu maddesi; Mal Say-
şöyle tanımlamıştır.
muhafaza
hak sahiplerine ödeyen ve teslim ve bu
masrafı
rak her türlü
ayniyatı,
Gelirlerin tahsili, nakit (para) ve
işlere
bağlı
ola-
ilgili olan nakti ve ayni bütün mali muameleyi
gönderişle
yerine getiren , TBMM Hesapları İnceleme Komisyonuna idare hesabı veren
gö revl id ir.
Görevle ri:
ı.
Kendisine
bağlı
niyat sorumluluk süresi
hesap
TBMM
ambar
hesaplarını
devreleri ~ sonunda alıp
Hesapları İnceleme
2. Tüm
memurları
ve ayniyat mutemetlerinin ay-
saymanlık
kontrol ederek
için tesbit
hazırlayacağı
edilmiş
idari
olan
hesabı,
Komisyonuna vermek,
malzemen~n;
kanun, tüzük, yönetmelik ve talimatlar hükümleri
dahilinde ambar ve mutemetliklere
gi rişini,
çıkışını
ve
korunmasını sağ-
lam ak,
). Ambar ve mutemetliklerde
ve
noksanların
neden ileri
4 . Bir ihmal ve
sayımları yaptırmak
geldiğini araştırıp
kasıt
neticesi
kırılıp,
gerekli
ve bulunacak fazla
işlemleri
yapmak,
bozulan veya kaybelan mal-
zemeyi sebep olanlara öde ttirmek,
5· Kendisine
bağlı
ambar
memurları
ile ayniyat mutemetlerini senede
en az iki defa kontrol etmek.
Yetkileri:
ı.
dik ve
Bağlı
kadre görevlerinin yerine getirilmesinde
gerektiğinde
ani denetlemeler sonucunda
yapacağı
rastlayacağı
periyo-
aksamaları
giderme yetkisi,
2. Ödevlariyle ilgili olarak kurum, kurulu' ve birimlerle
kisi kurma ve sözlü
haberleşme
3. Personelinin
ödül, takdirname, yer
yıllık
iş
iliş­
yetkisi,
izin kullanma
değiştirme
zamanlarını
saptama; disiplin,
gibi personel i9lemleri yetkisi,
-22-
4. Ödevlerini yerine getirirken yetkisini
aşan
hususlarda ilgili
makamlara öneride bulunma yetkisi,
5. Makamca verilecek
diğer
yetkiler.
Sorumlulukları:
ı.
Sorumluluk süresi kesin
yönetmelik hükümlerine göre
ilgili Kanunlar, içtüzük ve
hesabını
zamanında Hesapları İnceleme
Komisyonuna ver-
mekle zorunludur.
2. Kendilerine verilen
usuluna uygun bir
3. Devir
ambar
ait mali
şekilde giri~
aldığı
hakkında
sorumluluğa
AYNİYAT
1050
hesabın
ve
iyi bir
çıkışından
şekilde
korunması
ile
sorumludur.
veya kendisine hesap vermekle zorunlu olan
ve ayniyat mutemetlerinin
memurları
veya bunlar
ayniyatın
noksanlıklarını
gerekli kanuni muameleye
sebep olana rücu
hakkı
girişmediği
göstermediği
takdirde, bunlara
olmak üzere ödemekle zorunlu-
MEMURU
Sayılı
Muhasebei Umumiye Kanunun'un 15
nci
maddesına
göre,
kendilerine mal teslim edilen kifidir.
Görevleri:
ı.
Satın
alınmış
ve ambarlaxa teslim
edilmiş
malzemenin
giriş
bel-
gelerini düzenler,
2.
Demirbaş
3.
Alınan
4. Ayniyat
malzerneye
demirbaş
numarası
malzemenin ambarlara tesliminde
dosyalarını
5.
Ayniyatın
6.
Yıllık
hizmete
ayniyat
ve
sunuluş
sayımlarını
9.
bulunur.
çıkışlarını
izler,
yapar ,
kayıtlarını
8. Ayniyat cetvellerini tutar,
eşya
hazır
düzenler,
1. Teslim edilen malzemenin
Demirbaş
verir,
tutar,
ayniyatın bulunduğu
yerde
listesini düzenler,
Ayniyatın korunması,
onarımı
-23-
ve
temizliğini sağlar.
asılacak
Yetkileri:
ı.
ilişkisi
Öde vleriyle ilgili olarak,
kurum~ kuruluş
ve birimlerle
iş
kurma yetkisi,
2. Ödevleriyle ilgili olarak verilecek yetkiler.
Sorumlulukları:
Öaevlerinin
nında
ve
gereğince
gereğ i
g ibi yerine getirilmesinden; yetkilerin zama-
kullanılmasından,
mal
saym&nına karşı
sorumludur.
AMBAR MEMURU
Ödevleri:
ı.
rişini
Satın alınan malın
belgelerindeki niteliklere göre ambara gi-
yapar,
2. Günlük malzeme
giriş
ve
çıkış ~ de!terini,
ambar
kayıtlarını
işler,
3. Hizmete verilecek malzemenin
4. Göz
5·
kartlarını
çıkıtını
yapar,
işler,
stok seviyelerini kartlardan ve
?~alzeme
sayım
yöntemi ile
izler,
6. Malzemeleri ambarlama
tekniğine
ve
evsafına
uygun
şekilde
muhafaza eder,
1.
Yıl
sonunda kartlarla mevcudu
dökümünü yaparak
karşılattırır,
envante~ çıkarır,
5 . Ödevleriyle ilgili olarak benzeri nitelikteki
de yerine
giriş-çıkışların
getırir.
- 24-
ö~eki
ödevleri_
Yetkileri:
ı.
Malzemeleri ambarlama
muhafaza etmek
amacıyla
tekniğine
ve
evsa!ına
gerekli düzenlemeleri yapma
uygun
şekilde
tedbırleri
tesbit
etme ve uygulama yetkisi,
2. Ödevleriyle ilgili olarak kurum,
iş
ilişkisi
kuruluş
ve birimlerle
kurma yetkisi,
3. Mal
Saymanı
tarafından
verilecek öteki yetkiler.
Sorumlulukları:
Ödevlerinin
zamanında
ve
gereğ i
gereğince
gibi yerine getirilmemesinden; yetkilerinin
kullanılmasından
Mal
Saymanına karşı
sorumludur.
III. DEVLET MALLARININ BAKIM ve KORUNMASI
A. Devlet
ı.
Mallarının Bakı m
Bakım
ve
ve
Onarımı
Onarım
Kamu hizmetlerinde
malları kullanılması
kullanılan
taşınır
nedeniyle zaman içinde
-25-
ve
taşınmaz
devlet
aşınıp yıpranırlar.
Bu mallardan uzun süre verimli olarak yararlanabilmek için
ve
zamanında
taşınmaz
metin
gibi
gereği
onarmak g erekir.
bakıp
hallerde özellikle
mallar hizmet e yeteri kadar uygun olmayabilirler.
göre
gereğine
değiştirip ,
harcamaların yapılması
genişletmek
ayrılır.
şınmaz malların
buda kendi
onarımı,
Bina küçük
2-
Yapı
2.
ve
Devlet
gelişen
milli emlak
arasında
ikiye
bakım
ve
ve
ta ş ınmaz
onarımı,
ta-
ayrılır.
onarımı.
Onarımın Gerç e kleşmesi
onarıma
gereği
kamu hizmetlerinin
olmadığı
ve
ilgili
İhtiyaçlar
Kanununda
olarak
değişikliğe
göre vli
g eniş­
ya.da
elemanları
ve
denetimlerle belirlenir.
tesbit edildikten sonra,
yazılı
ihtiyaç gösterip göster-
kuruluşların
memurlarıncaher yıl yapılacak
Sayılı İhale
taşınır
Taşınır malların
mallarının bakım
letilmeye gerek olup
bazı
onarımı,
tesis büyük
Bakım
g erekebilir. Bunlar için
Kanunlarında malların
niteliklerine göre ikiye
ı-
hiz-
Bunları
gerekir .
Bu harcamalar, Bütçe
mediği,
Bazı
onları
bakım
ve
ihale yönetmeliklerine göre
onarım
2886
yaptırılmakta-
dır.
B. Devlet
Mallarının Korunması
Devlet
malları
tehlikelerle
çeşitli
tehlikelerden bir bölümü deprem , su
olaylar sonucu ortaya
sonucu yok
olması
çıkmaktadır.
baskını,
Devlet
karşı
yangın ,
mallarının
Bu
karşıyadır.
erozy•n gibi
doğal
bu tür tehlikeler
ya. da zarar görmesin i önlemek için devletin
bazı
koru-
yucu önlemler alması gerekmektedir. Özellikle, yangın, sel gibi olaylara
karşı
önlemler
alınır.
-26-
Devlet
için
malları
asıl
maliarına
ileri gelmektedir. Özellikle devlet
ve
madığı
büyük tehlike insan faktöründen
sahip
çıkılmadığı, bakıl­
ortamlarda beklenen tehlikelerle
unutulduğu
karşı
ka-
karşıya
lınır.
Örneğin,
Devlet
Kamu
zarar
mallarının gördüğü
Taşınır
a)
lerle
karşı
Taşınmaz
b)
hiç bir
mallar
karşılık
mallarından
sahipaiz mallar için durum böyledir.
çeşitlidir.
çalınrna,
yitirilme, telef edilme gibi tehlike-
karşıyadır.
mallarda ise, Devletin özel
ödemeksizin
kişilerce
Devlet bu tehlikelere
malları
işgal
edilmekte veya
kullanmaktadırlar.
karşı
yasal tedbirler almak zorun-
luğundadır.
2. Devlet
Mallarını
Kgruroaya Yönelik Ceza Nitelikli
Hükümler
a) Türk Ceza Kanununda devletin
hükümler yer
almaktadır.
Devletin
etme
mallarının korunmasına ilişkin
silahlı
cezalandırılmaktadır.
rip eden ve yakanlar
araçlarına karşı
Kaaunun
yapılan
el uzatma ve tahrip
yararlanmasına ayrılmış
yerleri tah-
cezalandırılmaktadır.
Bu tahripler, askeri kurumlar ve Devlet Fabrika ve tesislerine
karşı
oluroa, ceza
b) 3091
ağırlaşmakta
Sayılı taşınmaz
iki kat cezaya kadar verilebilmektedir.
mal
amacı,
zilyetliğine yapılan
önlenmesi
hakkında
kanunun
bulunduğu
taşınmaz
mallarla kamu idare kurum ve
gerç ek ya da tüzel
yönetilen ya, da devletin hüküm ve tasarrufu
atmaları
yönetsel yönden önlemek ve tasarruf
-27-
kişilerin ~ahibi
kuruluşları,bunlar
rafından
sağlamaktır.
tecavüzlerin
altındaki
güvenliği
ta-
mallara el
ve kamu düzenitti
Sayılı
c) 6831
zarar verenler,
lar
Ormanlık
Orman kanununda ;
yangına
neden
olanla~
ağaçlara
alanlardaki
izinsiz tesis kuranlar, •tlak açan-
cezalandırılmaktadır.
Sayılı
d) 2872
Çevre Kanunu ; denizi kirleten gemi vb. araçlara
verilecek cezalar öngörülmektedir.
Sayılı
e) 2873
bu kanunun
rılarak
ra
yerlerde
uygulandığı
halinde cezalar bir misli
işlemesi
arttı­
verilmektedir.
Sayılı
f) 2863
tabiat
Milli Parklar Kanunu; kanunlarda yasaklanan fiillerin
Varlıklarını Korum~
Kültür ve Tabiat
varlıklarının yıkılmasına,
bozulmasına,
kasten neden olanlara iki
uğramasına
g) 2960
katına
kanununa göre;
tahribine yok
olmasına,
zara-
kadar ceza verilmektedir.
Sayılı Boğaziçi Kanununda bu kanuna aykırı ruhsat ve-
renler, kanuni görevlerini yerine getirmiyenl er,
leri tahrip edenlere
doğal yapı
ve görüntü-
cezalandırılmaktadır.
h) 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa gö re; "Memurlar Asli Devlet
Memurluğuna"
uygulamak
a .tandıktan
sonra, Türkiye Cwnhuriyeti
Kanunlarını
sadakatla
zorundadırlar.
Her durumda, Devlet menfaatlerini korumak mecburiyetinde olduklarını,
gö revleri
mahaller
sırasında kullandıkları
dışına çıkarmamak,
sona ermesi durumunda,
zorunluluk memurun
hususi
devlet
işlerinde
kullandıkları malı
mirasçılarına
da
mallarını,
yetki verilen
kullanmamak, görevlerinin
iade etmek
şamildir.Devlet
zerundadırlar.
mallarının
devir ve
teslimi ile yükümlü olanlar,yönetmelikte öngörülen sürede teslim
bulunmayanlar 3
yıl
geçmeden Devlet
Memurluğuna alınamazlar,
Bu
işleminde
Devletin Res-
mi Mallarını (araç,gereç vb.) özel işlerinde kullanan ve t ahrip edenler
uyarma,
kınama
ve
aylıktan
kesme
cezası
nundaki hükümler fiilin durumuna göre
- 28e
ile tecziye edilirler. Ceza Kanu-
saklıdır.
3. Devlet
Koruma
Mallarının Korunmasıyla
yönetimiyle ilgili görev ve
mayla ilgili
Ancak
diğerlerine
Kuruluşlar
alındığından
olan tüm
sorumlulukları
olması doğaldır.
konusunda
korunması
anlamda
kavramı geniş
Görevli
bazı
Devlet
mallarının
kuruluşların
devlet
kuruluşlara
göre daha önemli görevler
koru-
mallarının
verildiği
gö-
rülmektedir.
Devlet
açılan davaları
sal koruma
mallarının korunması,
izleyerek gerekli
olabileceği
yargı
savunmaların yapılması
gibi, koruyucu,
dava açma,
kuruluşlarında
gibi bir
yargı­
düzenleyici nite-
iyileştirici,
likte yönetsel koruma da olabilir.
Yargısal
a)
Devlet
Koruma
yönelik
malıarına
tehıikelerden
ründen ileri gelmektedir. Bu tehlikeler en
dır .
El atmalar
şekillerde
ranışlar
hakkı
büyüğü
~apma
malıarına karşı girişilen
Yargı kuruluşlarına
Davalarda devlet
insan faktö-
el atma biçiminde olmakta-
olmayan yere girme, bina, tesis
olabilmektedir. Devlet
için
sık
en
gibi
bu
çeşitli
haksız
dav-
gitmek gerekir.
koruma görevi Maliye ve Gümrük Ba-
mallarını
Müdürlüğüne verilmiştir.
4353
kanlığı
Muhakemat Genel
larının
takibine dair Kanuna göre, genel bütçeye giren dairelerin, hukuk
ve ceza
davaları~la
katları
temsil eder.
her türlü icra
işlerinde
Sayılı
Devlet dava-
bu daireleri, Hazine avu-
b) Yönetsel Koruma
Devlet
mallarının
en belirgin hükümler
yetliği
yer
Kanununda ,
yönetsel yönden
taşınmazlara
ilişkin
taşınırlara ilişkin
korunmasına
3091
yönelik olarak
Sayılı Taşınmaz
Mal Zil-
olarak da Ayniyat talimatnamesinde
almaktadır.
Kanun, Devletin
malıarına yapılan
Valiler , Kaymakamlar önlemeye
alanları
içinde devlet
el
atmaları,
tecavüzleri
çalışır.
Vali ve Kaymakamlar kendi görev
el
öğrendiklerinde
malıarına
atıldığını
mayı doğrudan doğruya yaptırırlar.
-29-
soruştur­
~~~~~!!_Tal~~~~~~!!~:- Demirbaş eşyanın nasıl korunacağını
bu
yok
eşyanın
göstermiştir.
verilerek
ve hasar görmesinden kimlerin sorumlu
olmasından
Buna göre
işlenir.
Bu
demirbaş
esas defterine bir
eşya
<ayıt
ve
alacağını
numarası
kullanacak görevlilere belli bir
eşyalar bunları
presidüre göre teslim edilir. ~~-=şy~~~:=~-!~~~~~~~!:~~~~-~=-~~~~~==~­
dan birinci derecede
eşyayı
kullanan görevli memur, ikinci derecede bi-
-----------------------------------------------------------------------
E~~~=-~ör=~~~-~~~~~~~-~~!=~=~~-~=-~~~~~ü ~=:=~=~=-~!_Ay~~~~!-~~~~~~=-=~:
rumludur.
Demirbaş
eşya,
mefruşat,
nedenlerle yok olur yada
lerin
kasıt
ya. da
kullanılamıyacak
ihtımallerinin
ihmal yoksa , ita amirinden
rak gösteren bir enay
devlet
olup
alınarak
olmadığı
araştırılır.
sözkonusu ma l lar,
mallarının korunmasına
olmadığını
işlem yapılır.
kanunlara
serpi,ştirilmiş
ilişkin
olarak
Kasıt
gibi
kişi­
ya da
ge rekçeli ola-
kayıttan düşülür.
yasal
hakkında
dışınd a çeşitli
yangı~hırsızlık
duruma gelirse , sorumlu
kastin ya da ihmalin
ya da ihmal varsa, sorumlular
Bu hükümler
ve kitaplar,
taşıt
Kasıt
hükümler le
bazı kuruluşlara
görev ve-
rilir.
Maliye ve Gümrük
ihtiyaç
taşınmaz malları
TBMM
Başkanlığı
tür ve Tabiat
tabiat
Milli Emlak Genel
duyduğu taşınmaz malların korunması
ve
şınır
Bakanlığı,
ile
Varlıkları
varlıklarının
kavuşturmak
korunması
veri lmiştir.
Bakanlığına
Yüksek Kurulu ve bölge
izlenmesi ve
devletin
"Devlete intikali gereken ta-
gibi görevle r
Kültür ve Turizm
Müdürlüğüne
,
kurullarına
Taşınmaz
Kül-
kültür ve
konusunda görevler
verilmiş -
tir.
IV .
DEVLET MALLARININ DEGERLENDİRİLMESİ
Devletinmal edinmedeki en önemli
şekilde
görülmesidir. Kamu
mallarının
-30-
amacı,Kamu
hizmetlerinin en iyi
önemli bir bölümü
doğal
nitelikleri
gereği
kamunun
yararlanmasına açıktır.
herhangi bir kamu hizmetine tahsis
kiraya verebilir. Kendisinin
kamu
mallarının
malları
şu
işletme
şekilde
Devlet özel mülkiyetinde olup da
etmediği maılarını
çalıştıramadığı
hakkını
veya
beş
tutma yerine
yararlanamadığı,
bazı
devrederek gelir elde edebilir. Devlet
değerlendirir.
A. Kira
Devlet kamu hizmetlerine tahsis
de kiralayarak
değerlendirebilir.
en iyi
etmediği mallarını
Böylece bu mallar
boş bırakılmamış
şekil-
olur.
Genel bütçeli dairelerle katma bütçeli idarelerin özel idare
ve belediyelerin kira işleri Devlet İhale Kanununda yazılı hükümlere göre
yürütülür.
Kamu
konutlarının kiralanması
işlemleri
Sayılı
2946
Kamu Ko-
-----------------------------------------------------------tır.
Kiraya verilecek
yıldan
ve
taşınmaz malların
kira süresi on
çok olmaa.
Yıllık
eranı
taşınır
kira bedeli, süresi, ödeme tarihi, gecikma
gibi ilkeler
Mal Kira.
"Taşınma.z
Şartnamesi"
ve
zammı
ve
gösteri-
Sözleşmede
lir.
B. Ecrimisil
Bir
bir zarara
tasarruf
şagil
malın,
sahibinin
rızası
uğrayıp uğramayacağı
veya her ne
tarafından
şekilde
dışında
ve onun bu
şeyden
kullanmamakla
söz konusu edilmeksizin bu maldan
olursa olsun
yararlanılması
ödenen veya idarece talep edilen
Ecrimisilde her
malı
önce fuzuli
işgal
iş g al,
sebebiyle fuzuli
tazminattır.
sözkonusudur.
-31-
I
Fuzuli
sahibinin de
ise, "Kusuru
Şağil
aranmaksızın
kendisine ait olmayan
veya muvafakati bulunmayan bir
rızası
eline geçiren , elinde tutan veya her ne
şekilde
malın
ve
zilyetliğini
olursa olsun bu maldan
tasarrufta bulunan kimseleri" ifade eder.
V. DEVLET MALLARININ ÖZG0LENMESİ
A. Özgülerne (Tahsis)
Kavramı
kavramı
Özgülema
taşınmaz
daha ÇGk
Devletin özel mülkiyetindeki bir
türülmesi ya
da daha önce kamu
taşınmaz malın
malı
kullanılmaktadır.
mallar için
olan bir
kamu
malı
taşınmazın
haline
döniiş­
bir kamu
malı
kategorisinden diğerine geçirilmesidir . Örneğin , devlete ait bir bina
kamu hizmetinde
malı
olmaktadır.
mazlar orta
devletin
üzere bir
kullanılmak
malı
Bazı
hallerde özgülerne senucu devlete ait özel
ya da sahipsiz mal haline de
kamulaştırma
hizmet
bakanlığa özgülendiğinde
ya da
dönüşebilmektedir. Ö rneğin,
bir yolla özel mülkiyetine
diğer
taşın­
geçirdiği
bir mal özgülemeyle, orman, milli park, mer'a olarak özgülenebilmektedir.
1050
malların
ca
Sayılı
Kanunu.n 2.3 ncü maddesinde, devlete ait tüm
tapu idaresince Hazine
yönetileceği
adına
tescil Maliye ve Gümrük
kullanıldıkları
sürece ücretaiz
öngörülmektedir. Özgülernenin en belirgin
1050
İşleminden
Sayılı
yapılacağından
bir daire
Bakanlığın­
belirtildikten sonra bunlardan bir daireye özgülenmeei
gerekenlerio e kururnca
B. Özgülerne
taşınma.z
niteliği,
verilebileceğj.
bedelsiz
yapılmasıdır.
Kuruluşlar
Yararlanacak
Kanunun 2.3 ncü maddesinde özgülernenin bir daireye
bahsedilmektedir. Bu hükümden bu dairenin genel bütçeli
olması gerektiği anlamı
Milli Emlak Genel
ve tasarrufundaki
çıkmaktadır.
Müdürlüğü,
taşınmaz malları
özgüleme, özgülerne
amacını
halinde özgülerneyi
kaldırma
ortadan
devletin özel mülkiyetinde ya da hüküm
genel, katma ve özel bütçeli idarelere
kaldırma
ya da amaf
yetkisine sahiptir.
-32._
dışı
kullanılması
BEŞİNCİ
BÖLÜM
DEVLET MALLARININ
I . OENEL
Mallarının
OLAP~K
Denetimi
Kavramı
Mali denetim türlerine
ilişkin
A. Devlet
DENETİMİ
sınıflandırmalarda
mal denetimi bir
denetim türü olarak gelir ve gider denetimiyle birlikte yer
Devlet
mallarının
denetimi bir mali denetim türüdür .
alındığında ,
Mali denetimde de , amaç yönünden ele
ve etkinlik g ibi hususlar önem
nın
almaktadır .
taşımaktadır .
Aynı
mevzuata uygunluk
hususlar devlet
malları­
denetimi yönünden de geçerlidir.
Şu
halde; Devlet
yönetimi ve elden
ve kamu
yararı
B. Devlet
açısından
malların
elde edilmesi,
kanunlara uygunluk, verimlilik
çıkarılması aşamalarında
Mallarının
Devlet
denetimi, bu
mallarının
denetlenmesidir.
Denetiminin Türleri
mallarının
denetimi yasama, yürütme ve
denetimi olarak
yargı
sınıflandırılabilmektedir .
tadır.
yapan
Bunlar
dışında
Devlet
mallarının niteliğine
mallarına
özgü denetim türleri de bulunmak-
g öre denetimin
Taşınır
mal denetimi ve
taşınmaz
mal denetimi
mal denetimine ayniyat denetimi de
maz denetiminden
Devlet
ayrı
Mallarının
işleme
gelmiştir .
Diğer
ve denetimi
y apılmaktadır.
Bu denetim,
t a ş ın­
bağ l ıdır.
Denetiminin
bir
ay rı
denme~tedir .
Amacı
ve Önemi
Devlet , günümüzde sosyal ve ekonemik
hale
niteliği
kuruluşlar değişebilmektedir .
T aşınır
c.
devlet
deyişle
devlet ya da müdahaleci devlet
tarafsız
yaşamda
devlet
anlayışı yerıni
anlayışıha bırakmış,
-33-
etkin bir rol oynar
sosyal
ekonomik a l anda da mal
ve hizmet
üretimıne
girmıştir .
Devletin nüfus
yanında
liyle kamu
yük önem
ve teknolejik
gelişmeler
gibi
ve
taşınır
taşınınaz
mal gereksinmesi
taşımaktadır.
Bunları
kullanacak karr.u
elindeki
yararlanabilmesi için
elden
çıkarılması
kuruluşlarının
denetlenmesi gerekmektedir .
aynı
zamanda
vardır .
mallardan etkin
aşamalarınd&
bü-
bır
biçimde
ve
ko:::-unaıası
~~LLARININ DENETİMİ İLE İLGİLİ KURULUŞLAR
DEKETİM
YAPILMASI
Organı
1982
Anayasası
400 milletvekilinden
yürürlükten
sinde
taşınınaz
elde edilmesi, yönetilmesi,
ve
si verme,
ve
bunların
II . D=vLET
A. Yasama
taşınır
şek-
ta~ınmazlar
önemli miktarda araç, gereç ve malzerneye de gereksinimleri
Devle~in
kay-
diğer
En basit
vardır.
görülmesinde arsa, bina, tesis gibi
tiz~etinin
de
etkenlerın
giaerek artan hizmetleri yerine getirabilmesi için
katılmasıyla
n&klar
artışı
hükümlerine göre yasama
çıkarma,
Bakanlar Kuruluna belli kQnularda KHK
uluslararası antlaşmaları
belırtilen
genel oyl a seçilen
TBMM'dir . TBMM'nin kanun
olu şan
kaldırma,
grganı
ye tkileri
yanında
enaylama gibi ,
çıkarma
Anayasanın
denetim yetkisi de
değiştirme,
vardır.
yetki-
87 nci maddeTBlvlM'nin bu
~=~=~~~-~=~~~~~-!~~genif~~~-~~-~~=~im~~~~=ml~_bir_~~~~~~~~-~=-~~~~
~=~et~~-~~~f!~~~~~ad~~:-~~-~~~~ de~ti~~~~!inde~=~~=~-~~~~~:~~~~-~=~!:
ti r:ıi de ye r &.lrr.aktadır .
TBMM'nin malları İitüzüğün 182 inci maddesine göre;
------------------- --------------------------------
İd~~-~~~rl~F~~~~tulan ~t[~ demirbaş defterleri Hesapları İnceleme
------------------------------------------ -----------------------------------------------
Kemi~onunca
incelenir. Raper, Genel Kurula sunulur.
TBMM devlet
mallarının
lıgıyla yapmaktadır.
misyonlar
ı.
derleri ile
denetim yöntemlerine
Adına Sayıştayca Yapılan
Sayıştay,
Sayışta3 aracı­
Bunun dışında da TBMM doğrudan doğruya ya da bazı ko-
aracılığıyla bazı
TBMM
denetimini esas itibariyle
başvurur.
Denetim
genel ve katma bütçeli idarelerin bütün gelir ve gi-
mallarını
lamlerini kesin hükme
TBMM
adına
bağlamak
denetlernek ve
sorumluların
ve kanunla verilen
-34-
hesap ve
inceleme,
iş-
denetleme
ve hükme
bağlama
Yüksek
yapmakla görevlidir.
işlerini
Yargı
içinde yer alan
Organları
Sayıştay 'a
kamu gelir ve
--------------------------------------------------------------giderlerinin
devlet
denetleme gö revide
Sa------------------------------------------------------------------------yanında
mallarını
verilmiştir.
~~!~:r!_~=~=~-~=~:~~:-~~~~=~~-~~:::~::~=-~~~~~~~:~~-~=~~:~~~=~-~~:~~~2~~=
rın mallarını
devlet
timi
TBMM
malları
Silahlı
denetleyebilecektir .
KİT ' lerin
ile
Başbakanlık
adına
Kuvvetlerin elindeki
KİT'lerin
denetimi kanunla düzenlenir .
Yüksek Denetleme Kurulunca
dene-
yapılmaktadır .
a) Sayıştay ' ın Devlet Malları K~nı.ısundaki Denetleme ve
Gö revi
Yarg ılama
devlet
Sayıştay'ın
gö revi
lama
iki evrede
ayrı.
işlerinin
denetleme ve
mallarını
yapılmakla
birlikte birbirine çok
yargılama.
bağlıdır.
Yargı-
yerine getirilebilmesi için daha önce denetleme hizmetinin
yapılması
zorunluluğu
Denetleme
işlemi
de
vardır.
yargılamaya dönüştürillmedikçe
hukuksal bir sonuç do-
ğ urmamaktadır.
Sayıştay
denetiminin
netiminin her ilçüde devlet
giren g elir, gider ve mal de-
kapsamına
mallarının
denetimini
ya kından
ilgilend irmekte-
dir.
Sayıştay'ın
işlemi,
Sayıştay
rın giriş ,
tamamının
lacağı"
hesapların
ve
kullanış
maddesinde
çıkışları.
mevcut olup
kanun, tüzük ve yönetmelik
lem ve
ncı
Kanununun 46
saklanış,
olan yerlerde
gelir ve gider denetimleri
esaslarına
belgelere ve
gö re
kayıtlara
"taşınır
ile
olmadığı
dışında
mal denetimi
taşınmaz
ve
bunların bulunması.
hususlarının
gerekli
yürürlükteki
yapılıp yap ılmadığı,
uygun olup
malla-
bütün
ol mad ığının ara.ştırı-
öngö rülmektedir.
b)
Sayıştay'ın
Yardımcı
Devlet
Malları.
Kenusunda. Yasama Denetimine
Çalışmaları
Sayıştay,yasama
orga.nına yapacağı
-35-
iş­
denetime
yardımcı
olmak
üzere
bazı
ön
gunluk bildirimi
hesabının
yapar . En önemlisi uygunluk bildirimidir. Uy-
çalışmalar
saymanların
yönetim dönemi
karşılaştırılarak aralarındaki
tanarak bir raporla yasama
uygunluk ve
2. Yasama
Yasama
Kurulu ve
Organının Diğer
Denetim
Organı Anayasanın
Bakanları
ve katma
incelenmesi sonun-
işlemlerinin
raporla Yasama
noksanlıklarını
sap-
aykırılıkların
organına bildirilmesidir.Sayıştay,genel
bütçeli dairelerin bir hesap dönemindeki mal
da beliren hata ve
ve hazine genel
hesapları
bildirir.
Organına
Yelları
87 nci maddesinde belirtilen Bakanlar
denetleme görevini yapmak üzere yine
Anayasanın çeşit­
li maddelerinde belirtilen yollarla mali denetimde ve daha özete inerek,devlet
mallarının
denetimine de
başvurmaktadır.Yasama Organı
bu yetkisini;
---------------------------
Soru Meclis araştırması, genel görüşme , gensoru ve Meclis soruşturması yo----ı---------------------------------------------------------------------
~~~~-~~~~~~=E~-~~~~~E-~:~~~~-~~!~:E~~~~-~=~=~~~-~ör~~~~!E~-!~~~~rd:_~~~:
~E~~~~~=~~!:~-~=~~-~!~!!~~-~ol~~Eıd~:~~~-~~~~~E~~-~=~~!!_~~~~~:=-~~denetlenebilmektedir.
B. Yürütme
Organı
Çeşitli
çoğu
zaman da
kademelerdeki kamu idare ve
dolaylı
olarak devlet
görülmektedir. Bu denetim
bildiği
gibi ,
hiyerarşik
teftiş kurulları
kurumların
mallarının
bazen
doğrudan,
denetimiyle ilgili
olduğu
bir yönetsel denetim biçiminde ola-
aracılığıyla
ya da
bazı
birimler bu
işle
görevlendirilerek de olabilmektedir.
Devlet
lerine göre de
mallarının
organınca
denetimi bu
malların
nitelik-
değişmektedir.
Taş ınır malların
hiyerarşik
yürütme
denetimi hernem tüm kamu idare ve
olarak gereks e denetim birimlerince
gerek
kurumlarınca
yapılmaktadır.
Bu dene-
tirnde daha ziyade Ay~~~~!-~~~~~at~~~~~~~~~!E~_gö~~~~~=-~~lu~du~~­
~~~!~dıE~-!~!=~~~~la:~~-~!~!!~~~-~!!_~~=~-~~E~~-~ös!!:~~!!~~:~
-~-
Devlet
birimden
ı.
bir
başlayarak
kanı
organınca
ve Devlet Denetleme Kurulu
gözetme görevi
çalışmasını
bu görevini yerine getirirken
ler yapabilecek,
Cumhurbaşkanına
104 ncü maddesi,
düzenli ve uyumlu
gereğinde
rekete geçirebilecektir.
denetimini en tepede yer alan
göre incelemek mümkündür .
sıralamaya
Cumhurbaşkanlığı
Anayasanın
rının
yürütme
mallarının
ilgili
çeşitli
kuruluşların
Anayasa
Ayrıca
devlet
devlet organla-
vermiştir .
Cumhurbaş­
kuruluşlarında
denetim
Cumhurbaşkanına
denetim-
mekanizmasını
ha-
bu denetim göre-
---------------------------------------vinde
olmak üzere ona
bir Devlet Denetle Kurulu kurulma----------------------------------------------------------------------Bu kurul
üzerine tüm kamu kurum
----------------yardımcı
sını
ve
bağlı
öngörmüştür .
Cumhurbaşkanının
ve Anayasada belirtilen sendika , dernek,
kuruluşlarında
ğer kuruluşlarda
Silahlı
her türlü inceleme ,
mallarıda
2.
yer
geniş
alanı dışındadır .
gerekse Devlet Denetleme Kurulunun dekapsamaktadır.
Bu alan içinde devlet
Başbakanlık
zaman zaman tüm devlet örgütüne
malıarına
kullanılması
ve
kGrunmasının
uygun olarak
gönderdiği
genel-
ilişkin uyarılarda bulunmaktadır .
malının
1981 tarihli bir genelgede devlet
zamanda milli bir görev
mektedir .
bu kurulun görev
ve Denetim Birimleri
amacına
gibi di-
almaktadır.
Örneğin ,
edilmesi
alanı
vakıf
ve denetleme yapamilir.
Başbakanlık
gelerde devlet
nin
araştırma
organları
Cumhurbaşkanının
netim yetkileri çok
kilde
Yargı
Kuvvetler ve
Gerek
isteği
yasal bir zorunluk
Qlduğu hatırlatılarak ,
kullanılması,
zorunluluğuna değinilmekte
Başbakanlığa bağlı
olduğu
demirbaş eşya
korunma s ı
ve
en iyi şegibi,
ve malzeme-
gerektiğinde
ve kimlerin sorumlu
Glacağı
Yüksek Denetleme Kurulu , Kurum ve
larda sürekli denetim ve gözetirnde bulunur.
-TI-
aynı
iade
belirtil-
kuruluş­
3. Maliye ve Gümrük
Devlet
ve Gümrük
denetimiyle en
mallarının
Bakanlığıdır.
ne denli görevler
Bu
ve Denetim Birimleri
Bakanlığı
bakanlı ga
verildiğini
yakından
devlet
gördük.
mallarının
Bakanlık
a)
Bakanlığı
Hiyerarşik
bu denetimi
denetim
Bakanlı ğ ı
devlete ait
tefti~
malları
Maliye ve Gümrük
vardır.
ilişkin
Aracılığıyla
Bakanlığı
Bunlardan devlet
ile en
Teftiş
çeşitli
yakından
da
Bakanlık
bir biçimde
onayı
üzerine, kamu kurum ve
denetim biilgili
olanları
kuruluşlarında
geniştir.
devlet
Bakanın
mallarının
denetimini yaparlar.
C.
bu
Kuruludur.
Maliye Müfetti,lerinin denetim yetkisi çok
y~
değer­
Denetim
bünyesinde
malları
Milli Emlak Kontrolörleri Kurulu ve
emri
izlemek,
durumundadır.
hiyerarşik
yap-
işlemleri
alarak yerine getirmektedir.
b)Denetim Birimleri
rimleri
yönetmek, öz-
uygulanmasını
etmek ve denetlernek
bölümü içinde belirli birimlerle ve
altına
gibi
gereği
yerine g etirir.
şu şekilde
mak görevlerini yerine getirirken bu görevlerin
iş
yönetimiyle ilgili
durumundadır.
g ülemek, kiraya vermek , kiralamak, korumak ve bunlara
görevini
Maliye
Denetim
Maliye ve Gümrük
lendirmek, incelemek,
bakanlık
bu görevlerini
yerine getirebilmek için mali denetimde de bulunmak
Maliye
ilgili
Yargı Organı
Devlet mal sahibi olurken, bu
-38-
malları
yönetirken,
onları
de-
ve nihayet bu
ğerlendirirken
lunur . Bu
işlemler
malları
kamu hukukuna
kinde olabilir . Kuvvetler
ilişkin
ayrılığı
çıkarırken bazı
olabileceği
ilkesine göre bu
bu-
işlemlerde
gibi özel hukuka
işlemlerin yargı
iliş­
orga-
denetlenmesi gerekmektedir.
nınca
ı.
Anayasa Mahkemesinin Denetimi
Anayasa Mahkemesi,
TBMM
elden
Anayas aya
Içtüzüğünün
kanun hükmünde kararnarnelerin ve
kanunların,
şekil
ve esas
bakımlarından ~gunluğunu
denet-
leyen bir yüksek mahkemedir.
Anayasa Mahkemesi
taşımaktadır .
Devlet
kanunlara
çeşitli
devlet
kararları
konusunda
malları
serpiştirilmiş
malları
bir kanun
~rıntılı
olduğu
için,
yönünden büyük önem
Yargısal
olmadığı,
konu
kararlar önemli
bir kaynak görevi görmektedir.
Anayasa Mahkemesinin devlet
çok kamu
malıarına
ve
ilişkin
mall arı
kamulaştırma
konusundaki
kararları,
daha
konularında yoğunlaşmaktadır.
Bu konuda bir örnek verilebilir.
Örneğin; Anayasa Mahkemesi 13. 6 . 1985 gün ve 1984/14 esas, 1985/ 7
karar
sayılı kararı
35 inci Maddesi ilel8.3 . 1924 tarih ve 442
maddesine birer
fıkra
Kanunu iptal ederek
sayılı
ile 22.11.1934 tarihli ve 2644
ilişkin
eklenmesine
yabancıların
sayılı
Tapu Kanununun
Köy Kanununun 87 inci
Sayılı
21 . 6 . 1984 tarih ve 3029
köylerde arazi ve emlak edinmelerini
önlemiştir.
2.
İdari Yargı
Devlet
lirler
malları
toplanmaktadır .
i~lemler
Bu
dolayısiyle
işlemler
nedeniyle devletle
Bunlar idari
i~lemlerdir .
Dolayisiyle bir
ya~gıdır .
Denetimi
yargı
ve devlet
işlemler
denetimine tabi
İha~ • işleri,
harcamalar
devlet
yapılmakta,
mallarının
kişiler arasında bazı
Bu
İdari Yarg ı alanı
taşımaktadır.
bazı
bazı
yönetimine
ge-
ilişkin
sözleşmeler yapılmaktadır .
her zaman hukuka uygun olmayabilir.
tutulması
mallarının
gerekir. Bu
yargı
idari
denetimi yönünden bUyük önem
yerel yönetim mallarına ilişkin itlemler, eski
eserler, imar ve iskan itleri,
kamulattırma
-39-
işleri ,
ta,ocağı,
demiryolu,
sulama
i~leri,
bir çok
i~e
kamu
mallar~na
ilişkin
davalar idari
yargıda
Yarg~
Denetimi
Adli
yarg~
denetimi, kurul olarak,
davlete
karş~
olabileceği
kuruluşlar~na başvurabilir.
kuruluşlar~nda kar~ı
mazlıklar~n
çoğunda,
başta
başvuru
gibi, devlet de
Ayr~ca çeşitli
karş~ya geldiği
say~labilecek
görülmektedir.
3. Adli
Başvurular
yargı
ifleri ve daha
ilişkin y~kma
üzerine
kişilere
kamu kurum
gerçekleşir.
kar~~ yarg ~
ve
kuruluşlarının
görülmektedir.
Taş~nmaz uyu ş ­
devlet olmak üzere,
öteki kamu
kuruluşlar~
vard~r.
Kamu kurum ve
kuruluşlar~ arasında
adli
yarg~ya
intikal edebilmektedir.
adli
yargıda
çözümlenmektedir.
da
çeşitli uyuşmazl~klar
Kamulaşt~rmadarda
bedel
anlaşmazlı ğ ~
-40-
I
DEVLETE YE KİŞiLERE ME.l\fiJRLARCA YERİLEN ZARARLARlN
NIYİ
VE
1\tİKTARLARU'\lN
TESPİTİ,
TAKİBİ,
Al\HRLERİN SORUMLULUKLARI, YAPll..ACAK DiGER
İ ŞLE:\fLER
HAKKINDA YÖl'\'"ETMELİK
BİRİNCİ Kısnı
Amaç:
MADDE 1 - Bu Yönetmelik memurların kasıt, kusur, ihmal
ye tedbirsizlik sonucu idareye verdikleri zararlar ile kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak kişilerin uğradıkları zararların nevi
ve miktarlarının tespiti, takibi, amirlerin sorumluluk.ları, yapı.la­
cak işlemlerle ilgili usul ve esasları belirlemek amacıyla hazırlan­
mıştır.
hapsam
MADDE 2 - Bu Yönetmelik hükümleri 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun değişik 1 inci maddesinin 1 inci fıkrası kapsamına giren kurumlarda çalışan memurlar hakkında uygulanır.
Aynı maddenin 3 üncü fıkrasında sayılanlar hakkında bu Yönetmel ik hükümleri uygu lanmaz.
Tanımlır
:
!\1ADDE 3
1. Kasdi zarar : Memurların idare veya
teyerek zarar vermesi halıdir.
kişilere
bile bile,
IS-
2. 1hmal sonucu zaral : Memurların sorumlu oldukları iş­
·Jere gerekli özeni göstermeme1eri veya işleri savsaklamaları sebebiyle idare veya kişilerin zarara uğraması halidir.
Tedbirsizlik sonucu zarar : Memurların gerekli önlemleri
zam:ı.nınd:ı almamala rı veya eksik olarak almaları sonucunda !idarenin veya kişilerin zarara uğra.ma.sı halidir.
3.
-41-
Memur : 657 sayılı Kanunun 1 inci maddesinin ı inci
fıkrasında saydan kurumlarda ç alışan ve ay nı
Kanunun 4 üncü
m addesinin (B), (C) ve (D) bentleri k apsamına girmeyen kamu
görevlileridir.
4.
5.
Devlet
malı
: Devletin malik
olduğu
her
ç eş i t taşınır
ve
taşınmaz varlıklard ı r.
İKİN Ct
K ISIM
Zarar - Tazmin mükellefiyeti, zarar
Memurların
miktarının
tespiti
sorumluluklan ve zararlan tazmin mükellefiyeti :
MADDE 4 - Memurlar, görevlerini dikkat \'e itina ile yerine
getirmek~ Devlet malını korumak ve her an hizmete hazır halde
bulundurmak için gerekli tedbirleri almakla görevli ve sorumludurlar.
Memurlar, bu görev ve sorumlulukların yerine getirilmemes i
sebebiyle doğan zararlan bu Yöne tmelikte belli ed ile n usul ve esaslar uyan nca tazminle mükelleftirler. S ayıştaya karşı sorumlu olanların sorumlulukları hakkınd a 83 2 sayılı Sayıştay Kanunu hükümleri saklıdır.
MADDE 5 - Bu yönetmelik ht!kümlerine göre memurlarca
tazmin edilecek zararlar :
a) Kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile belirlen.:n iş görevlerini kasıt, ihmal veya tedb irsizli k sonucu gerekli dikkat ve itina ile ya pmama l arı sebebiyle idarenin veya kişilerin uğradığı zararlar,
b) Kendilerine teslim edilen Devle t malının korunması ve
her an hizmete hazır halde bulundun;lm as ı için gerekli tedbirleri
kasıt, ·i hmal veya tedbirsizl ik sonucu almamaları sonucu Devlet m clında meydana gelen zararlardan,
İbarettir.
-42-
şartlar
Zararlann tazmini için gerekli
Memurların zararları
MADDE 6 doğması
:
t.azmin mükellefiyetinin
için;
a)
Zara rın
b)
Zararın doğrudan
c)
Zararı11 miıcb i r
mevcut
olması,
do ğruya
memurun fiil inden
doğması,
hasıl olmaması,
sebepten
Şarttır.
Zarann ve miktann tespiti :
MADDE 7 -
uğradığı
idarenin malca
rinden ödenmesi
delin in tespi tinde
makla beraber
Zarara
aşağıdaki
de ğ eri
tedbirsizliği
i hmal \'eya
ilgili
tarafından
uğrayan
Devlet
u sul ve esa.slar
defterinde
kayıtlı
mek suretiyle
zararın
esastır.
Demirbaş
a)
kasıt,
1\femurun
alındı ğı
rayiç bedel üze·
malırun
rayiç be-
uygul a nır.
tarihteki
demirbaş
bulunan veya
sonucu
değeri
de belli edil-
defterinde
kayıtlı
belli olma ya n veya teberru yoluyla veya
olbaş­
ka sure tl e Devlete mal edilen mallard.1 zarar söz konusu ise ait oldukLm kurumlarca üç k iş iden az olrramak üzere te şkil edilecek
b ir heyet tarafından zarara uğrayan malın rayiç değeri, piyasa araş­
tırması
y a pılmak,
ticıret
odaları
ile belediyelerden b ilgi isternek
zararın miktarı
suretiyle belirlenir ve ondan sonra
Zarar gören Devlet
malı eğer
rayiç bedelden amortisman
tespit edilir.
am0rtismana tabi mallardan ise
payı düşülür.
T a rihi ve bedii değeri olan her ne\'i eşya ve mallarda bir
b)
zarar sözkonusu ise bilirkişilerden oluşan (eski eser uzmanları) bir
heyet
tarafı:-ıdan
ra rın m ik tarı
c)
t irilmiş
önce eserin
ondan sonra husule gelen za-
tespit edilir.
Zarar gören D evlet
ise
değeri ,
taşıma
malı,
m asrafları
bir yerden
malın
rayiç
gönderilmiş
fiyatına
veya ge-
ilave edilmek
suretiyle malın esas fiyatı belirlenerek ondan sonra zararın miktan
tesnit ed ilir.
-43-
Memurların
5 inci rm.ddenin
(a~
fıkrasında
tanımİanan
hız­
met kusurlarından doğan zararların miktarı kurum ve kuruluşların
en üst yönetic ilerinin belirleyeceği iki kişi i le zarara sebebiyet Yeren
memurun il k amirinden
oluşan
kişilik
3
bir he yet
tarafından
tespit
edi lir.
ÜÇÜ~CÜ
KlSlM
Zararın Ödenmesi
~arlaruı
ödettirilmc
şekli
:
-
MADDE 8 - 7 nci maddede belirti len usul Ye esasbr uyarınc:ı 1esp it edilen Z3.rar miktarının. en alt derecenin birinci kademesinde bulun:ın memurun brüt aylığının yarısını geçmediği hallerde
memurun kabul etmesi kaydıyla zarar dis ipli n amiri veya yetkili
d isiplin kurulu kararına göre memurc::t ödenir. Ödemeyi kabul etmeyen memurların verdilJeri zararlar hükmen tahsil edilir.
Yukarıdaki fıkrada
beli rti len miktarı aşan zararlar, iş i n icabın a
Ye genel hükümlere göre sorumluluklarından sulh yolu iJe veya
h ük.:rıe n
tahsil edilir.
J3irinci
hakkında
rarların
fıkra kapsamına gıren
zararlar, ödemeyi kabul edenler
disiplin am iri veya yetkili disipli n kurulunca veriJen kakesinleştiği tarihi izleyen ayb3.şından itibaren kararda be-
lirtilen esaslara göre,
suretiyle tah siJ edilir.
memurların
Zararın
aylıklarından
kesinti yapılmak
ödenmesinin sulh yolu iJe sağlanması
hal inde de sulh i şl eminin kesinleştiği tarih i izleyen aybaşından itibar ;;n anlaşma esaslarına göre memurl a rın aylıklarından ke5inti yapılı r.
Memurların ay1ık.larından yapılacak
ne ödenecek net.
aylıklanA
kesinti
miktarı,
kendileri-
1/ 3'ünden fazla ve I / 4'ünden az ola-
ID3.Z.
- 44-
DÖRDÜI'\CÜ KlSLl\I
Diğer
Ar.1irlerin
sorunıJuluklan
~.1:\DDE
9 -
a)
Hükümler
:
Amirle.-. emirlerindeki
memurların
Je:-ini dikb.t , .e itina ile yerine getinnelerini, D e\'let
'e herJ.n hizmete
:ılm?. l.:ırını
tıı
hazır
temin n
malını
göre\'-
korumak
halde bulundurmak iç in gerekli tedb irleri
takip etmekle görevli ve sorumludurlar .
Memurlarca verilen
zararların miktarının
tespiti ve ilgili -
lerden bu yönetmel ik veya genel hükümlere göre tahsili konusunda
yapıl<ı. cak
işlemlerin
zamanında
za.ruı vere:ı memurların
görevli
ve eksihiz
bulundukları
yürütülmesinden.
kurum ve
kuruluşla­
r :n o mah z. ldeki amirleri muteselsilen sorumludurlar.
Zara.ri.:ınn
takibi
Ye y:ıpı!acak diğe r işlemler
;
J\!ADDE 1O - Za rarı n ren memurun amirleri, zararın Y i.thub~ 1 du ~. u tarih i izl eyen 3 gün içinde z a r:ırın konusu ile memurun
~on..ı mluluğ'u nu belirten tüm bi lgi ve belgeleri, o kurum , .e kurulu~un en üst yöneticisine iletirler. En üst yöneticiler b ilgi ve belgelerin k endilerine intik al ettiği tarihi i zleyen 10 gün içinde bu Yönetmeliğ i n 7 nci maddesinde belirtlen usul ve esaslar uyarınca zarar
miktarını tesp:t ettirirler.
Z :::. r :ı r miktarının bu
Yönetmel i ğin 8 inci maddes inin birinci
f ıLras ıııd:ı belirtilen miktarı geçmediği hallerde, zararlarla ilgili bel~eler en ü~~ yönetider t a rafından karar verilmek üzere ilgili di siplin .::.miri::e, gerektiğinde yetkili disiplin kuruluna gönderilir. Ayrıca
z..:.rar n·ren memurdan ödemeyi ka bul edip etmed iği hususunda yazı l ı beyanda bulunması istenir. Bu 'İşle mler en geç 1O gün içinde
t:ı.mamlanır.
Yu b.rıd:ı ki fıkra kapsamın:ı.
giren miktardaki zarar l arı ödeme-
l:.:.bul eden memurla r hakkında düzenlenen d o sya disipl in amiri
,·eya yetk il i disiplin kurulunca dosyanın i nt ik alini izle yen 10 gün
"J
içinde incelen ip karara bağlarur. Kararda aylıklardan yapılacak kesinti
mi k t a rı
ve
ta~sit sayısı
belli edilir.
-45-
ldareye verdikleri zararı ödemeyi kabul etmeyen memurlar hakkındı genel hükümlere göre takibat yapılma..!( ve dava açılmak üzere zarara ait bütün bi ig i ve belgeler kurum ve kuruluşun en üst
yöneti~ilerince konuyla ilgili mercilere gönderilir.
İdarenin rücu hakkı :
MADDE 1 ı - Memurları:ı. görevlerini, kasıt, ihmal veva tedb1rsizlik sonucu gereken dikkat ve itina ile yapmamalan sebebiyle
zarara uğrayan kişilerin zararları, başvurdukları mahkeme veya
makam larca verilen kararlar uyarın ca ilgili kurumlarca karşılarur.
Kurumların genel hükümlere göre sorumlu
memurlara rücu
hak:lan saklıdır.
Z::unan:ı.-, mıı
MADDE 12 - Memurların bu Yönetmelik hükümJerine göre
ödeyecekleri tazminat borçlannın
zamanaşımına uğraması genel
hükümlere tabidir.
Yürürlük
MADDE 13 - 832 sayılı Kanunun 105 inci maddesi uyarınca
Sayıştayca da incele nmiş olan bu Yönetmelik yayımlandığı tarihte
yürürlüğe girer.
Yürütme :
MADDE 14 yürütür.
Bu Yönetmelik hükümlerini Bakanlar Kurulu
Bakanlar Kurulunun 83 / 6510 sayılı K aran eki olan bu Yönetmelik 13.8.1983 tarih ve 18134 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
-46-