MALİ HUKUK ÜNİTE

MALİ HUKUK ÜNİTE-1
MALİYE BİLİMİ
Tarihî Gelişimi
Maliye biliminin tarihî gelişimi, mali olaylar perspektifinde değerlendirilebilir. Bu bağlamda tam manasıyla para
ekonomisine geçilmeyen ilk çağlarda; savunma, güvenlik, adalet ve sağlık gibi temel kamu hizmetleri, devletin
sahip olduğu mülk gelirleri ve ayni mükellefiyetler ile karşılanmaktaydı. Ortaçağda hükümdar tarafından seçilen
kamu hizmetleri; form değişikliğine uğramış ayni mükellefiyetler, mülk gelirleri ve vergi benzeri mükellefiyetler
ile yerine getirilmekteydi. Askerî masraflar, saray harcamaları, kamu yönetimi giderleri, memur maaşları gibi
harcamalar ise kamu harcamaları arasında yer almıştır. Bu bilgilere ilave olarak günümüz modern devletleri
tarafından genel kabul görmüş olan bütçe hakkının kullanılması için bu dönemde ilk adımlar atılmaya
başlamıştır.
Tanımı, Konusu ve Hukuk Bilimi ile İlişkisi
Maliye; devletin kamu hizmet sunumu için geliştirdiği mali araçların yine devlet tarafından kullanılması
sonucunda ortaya çıkan mali olayları inceleyen bilim dalı şeklinde tanımlanabilir.
Maliyenin konusu; "Devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla vergi ve benzeri kamu gelirlerini
toplaması; toplanan kamu gelirlerini çeşitli kamu hizmetlerine tahsis etmek için bütçe hazırlaması, kamu
hizmetleri için harcama yapması ve kamu mallarının yönetimine ilişkin olaylardır (Pehlivan, 2012, s. 21)". Bu
yaklaşım ışığında maliyenin konusunu, en genel şekli ile kamu hizmeti ve hizmetin yerine getirilmesi için gerekli
gelir ve harcamaların oluşturduğu söylenebilir.
Kamu Hizmeti: Bizzat devlet ve/veya kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetimi ve denetimi
altında, toplumsal ihtiyaçları karşılamak ve kamu yararını sağlamak amacıyla yapılan, düzenli, sürekli ve
yöneldiği amaca göre de değişkenlik gösteren faaliyetlerdir.
Kamu Harcaması: Devlet, mahallî idareler, devlet teşebbüsleri, sosyal güvenlik kurumları, kamuya yararlı
kurumlar tarafından yapılan harcamalar, özel kişilerin yaptığı bağış ve yardımlar ve vergi harcamaları sonucunda
devlet aktifinde meydana gelen azalmaları ifade eder .
Kamu Geliri: Devletin veya diğer kamu kuruluşlarının görevlerini yerine getirebilmesi için anayasal
sınırlar içerisinde çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerin tümüdür. Bu gelirlerin başında vergiler gelirken
onu harçlar, şerefiyeler, resimler, para fiskal gelirler, para ve vergi cezaları, mülk ve teşebbüs gelirleri, kamu
borçları, para basmadan doğan gelirler ve bağış ve yardım gibi gelirler takip eder.
Kamu Malı: "Kamu idare ve kurumlarının gerek kamunun doğrudan kullanımına ayrılmış, gerekse nitelikleri
gereği veya hizmetin amacına uygun düzenlenmiş olmak koşulu ile kamu hizmetine özgülenmiş malların tümü
kamu malıdır
GENEL OLARAK MALİ HUKUK
Mali Hukukun Tanımı ve Konusu
Maliyenin hukuki yönünü oluşturan mali hukuk, maliye bilimine nazaran daha yeni bir disiplindir (Oktar,
2012, s. 21; Karakoç, 2012, s. 64). Bu hukuk dalı, devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin gelirlerini elde
etmesine, giderlerini yapmasına ve mal varlıklarını yönetmesine ilişkin faaliyetleri düzenlemektedir. Mali
hukukun konusunu;
1. Devlet gelirlerinin toplanması;
2. Devlet gelirlerinin bütçe kanununda gösterilen kurallara göre harcanması;
1
3. Kamu mallarının yönetilmesi;
4.Kamu mallarının yönetimine ilişkin konulmuş kurallar oluşturmaktadır
Hukuk Sistemi İçerisindeki Yeri
Menfaat Teorisi: Bu teoriye göre kamu hukuku ile özel hukuk arasındaki ayrım, korunan menfaatin niteliğine
dayanmaktadır
İlişkilerin Tarafları Teorisi: Montesquieu'ye ait bir görüşe dayanan bu teoriye göre kamu hukuku yönetenlerle
yönetilenler arasındaki ilişkileri düzenlerken özel hukuk eşit durumda olan yurttaşlar arasındaki ilişkileri
düzenler
Kuralların Mahiyeti Teorisi (İrade Serbestisi Kıstası): Hukuk kurallarının emredici olup olmadığına bakılarak
yapılan bu ayrıma göre kamu hukuku, tarafların iradelerine rağmen uygulanan emredici hukuk kurallarından;
özel hukuk ise tarafların aksini kararlaştırabilecekleri hukuk kurallarından oluşur
Uygulama Yöntemi Teorisi (Resen Uygulama Kıstası): Hukuk kuralları kendiliğinden yani resen uygulanıyorsa bu
durum kamu hukukuna; kurallar taraflara bağlı olarak uygulanıyorsa bu durum da özel hukuka işaret eder.
Egemenlik Teorisi: Bu teoriye göre hukuki ilişkide taraflar arasında eşitlik söz konusuysa özel hukuktan, taraflar
arasında astlık-üstlük ilişkisi varsa kamu hukukundan söz edilir. Kamu hukukunda görülen devletle yurttaş
arasındaki astlık-üstlük ilişkisi devletin egemenlik hakkından kaynaklanmaktadır.
MALİ HUKUKTA AYRIM
Birinci Ayrım
Kamu Gelirleri (Vergi) Hukuku
Kamu gelirleri dendiğinde bu kavramın içerisine; vergiler, harçlar, şerefiyeler, resimler, para fiskal gelirler, para
ve vergi cezaları, mülk ve teşebbüs gelirleri, kamu borçları, para basmadan doğan gelirler ve bağış ve yardım
gibi gelirler girmektedir. Bu bakımdan "vergi hukuku; vergi ödevinin niteliğine, vergi borcunun doğması ve
ortadan kalkmasına ilişkin maddi ve şekli hukuk kuralları bütünüdür.
Kamu Harcama Hukuku
Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin, başta anayasa ve bütçe kanunu olmak üzere, yasal
düzenlemelerden aldığı yetki çerçevesinde gerçekleştirdiği veya gerçekleştirmeyi planladığı harcamaları genel
hatlarıyla düzenleyen ve genel kurallar getiren mali hukuk dalıdır.
Bütçe Hukuku
Siyasi yapısı ister otokratik isterse demokratik olsun, hükümet sistemi ister başkanlık ister parlamenter olsun
her devlet, toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılamak için kaynak bulmak, toplumsal ihtiyaçlarla bu kaynakları
denkleştirmek zorundadır.
Kamu Malları Hukuku
"kamu mallarının konusunu, kamu mallarının nitelikleri, türleri, kamu malı niteliğinin kazanılması ve
kaybedilmesi, kamu mallarından yararlanılması oluşturmaktadır (Karakoç, 2012, s. 65)".
Kamu İcra Hukuku
Kamu icra hukukunu tanımlamadan önce kamu alacağı terimini açıklamak yerinde olacaktır. 6183 sayılı
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'a göre kamu (amme) alacağı; devlete ve diğer kamu tüzel
kişilerine (yerel yönetimlere) ait vergi, resim, harç, ceza soruşturma ve takiplerine ait mahkeme masrafı, vergi
cezası, para cezası gibi asli ve fer'i kamu alacaklarından, yine bu idarelerin kamu hizmetlerinin yerine
getirilmelerinden kaynaklanan diğer alacaklardan ve bunların takip masraflarından oluşmaktadır
2
Kamu (Devlet) Borçları Hukuku Ayrımı
4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un 3'üncü maddesinde yer
alan tanımlara göre devlet borcunu; devletin borçlu sıfatıyla yurt içinden veya yurt dışından taraf olduğu veya
üstlendiği her türlü mali yükümlülük şeklinde tanımlamak mümkündür.
İkinci Ayrım Gelir
Hukuku
Vergi ve vergi dışı kamu gelirlerine ilişkin hukuk kurallarından oluşmaktadır. Uygulamada çoğunlukla gelir
hukuku yerine vergi hukuku teriminin kullanıldığı görülmektedir.
Harcama (Gider) Hukuku
Mali hukukun kamu giderleri ile ilgili kurallarını, gider hukuku düzenlemektedir. Vergi Hukuku ve Bütçe
Hukuku bu kitapta ana hatları ile ortaya konacaktır. Bu bakımdan Vergi Hukuku, Vergi Genel Hukuku ve Vergi
Özel Hukuku çerçevesinde; Bütçe Hukuku, Bütçe ve Türk Bütçe Sistemi çerçevesinde irdelenecektir.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1-
Aşağıdakilerden hangisi modern kamu gelirleri arasında gösterilemez?
a)
Vergiler
B) Şerefiyeler
D)HarçlAR
2-
C) Ayni mükellefiyetler
E)Mülk gelirleri
Kamu idare ve kurumlarının gerek kamunun doğrudan kullanımına ayrılmış, gerekse nitelikleri
gereği veya hizmetin amacına uygun düzenlenmiş olmak koşulu ile kamu hizmetine özgülenmiş
malların tümüne ne ad verilir?
a)
Kamu Gelirleri
b)
Kamu Harcamaları
c)
Kamu Hizmeti
d)
Kamu Malı
e)
Kamu Hakkı
3-Devletin ve diğer kamu idarelerinin ve kurumlarının, mali yükümlülüklerden kaynaklanan veya kamu alacağı
sayılan alacaklarının güvence önlemlerini, ödenmesini ve hukuki cebre dayanarak tahsilini düzenleyen mali
hukuk dalına ne ad verilir?
a)
Kamu İcra Hukuku
b) Kamu Malları Hukuku
c)
Kamu Harcama Hukuku
d) Bütçe Hukuku
e)
Kamu Gelir Hukuku
3
4-Korunan menfaatin niteliğine dayanan kamu hukuku ve özel hukuk ayrımı teorisi aşağıdakilerden hangisidir?
a)
Uygulama Yöntemi Teorisi
b)
Egemenlik Teorisi
C-İlişkilerin Tarafları Teorisi
D-Kuralların Mahiyeti Teorisi
E-Menfaat Teorisi
5-
Mali hukukun konusunu aşağıdakilerden hangisi oluşturmaz?
a) Devlet gelirlerinin toplanması
b) Devlet gelirlerinin bütçe kanununda gösterilen kurallara göre harcanması
c) Kamu mallarının yönetilmesi
d) Kamu mallarının yönetimine ilişkin konulmuş kurallar oluşturması
e) Devlet tarafından bağış ve yardımların toplanması
6-
Vergi sistemi içerisindeki maddi mükellefiyet doğuran vergileri ihtiva eden vergi hukuku branşına
ne ad verilir?
a) Vergi Genel Hukuku
b) Vergi Özel Hukuku
c) Vergi Ceza Hukuku
d) Vergi İcra Hukuku
e) Vergi Yargı Hukuku
7-
Aşağıdakilerden hangisi kamu mallarının konusu kapsamında yer almaz?
a) Kamu mallarının nitelikleri
b) Kamu mallarının türleri
c) Kamu mallarının yapısı
d) Kamu malı niteliğinin kazanılması
e) Kamu mallarından yararlanılması
8-
Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ'a ilişkin gelirler arasında gösterilebilir?
a) Harçlar
b) Fiatlar
c) Resimler
d) Bağışlar
e) Mülk Gelirleri
4
9-
Maliye bilimine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
a) Maliye çoğunlukla özel hukuk ile ilişki içerisindedir.
b) Maliye, multidisipliner mahiyettedir.
c) Mali olayları inceler.
d) Maliye biliminin ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir.
e) Pek çok sosyal bilim ile yakın ilişki içerisindedir.
10- ............... , devletin gelecek muayyen bir devre içindeki gelir ve giderlerini
tahmin eden ve bunların yürütülüp uygulanmasına izin veren bir hukuki tasarruftur.
Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
a) Vergi
b) Borçlanma
c) Harcama
d) Bütçe
E)Hizmet
l.C, 2.B, 3.A, 4.E, 5.E, 6. B, 7. C, 8. E, 9. A, 10. D
REYHAN TUNA
5