iktisadi dalgalanmalar iktisadi büyüme ve dalgalanmalar

MAKRO İKTİSAT I
BÖLÜM 4
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA
1
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Ülkenin sınırları dahilinde belirli bir yılda üretilen tüm nihai mal ve
hizmetlerin, üretilen yıldaki piyasa fiyatları üzerinden değerlerine
nominal gayri safi yurt içi hasıla(nominal gross domestic
product) denir.
2
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Bir ülkede sadece iki adet(A ve B malları) malın üretildiğini
varsayalım.
A malından 250 adet ve B malından 300 adet üretilmektedir.
A malının fiyatı 20 TL iken B malının fiyatı 25 TL’dir.
Bu ülkenin nominal gayri safi yurtiçi hasılası:
Nominal GSYİH= (A malının piyasa değeri) + (B malının piyasa
değeri)
Nominal GSYİH=(AMiktar x AFiyat) + (BMiktar x BFiyat)
Nominal GSYİH= (250 x 20) + (300x25)
Nominal GSYİH=12.500 TL
3
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
GDP kavramının içinde yer alan;
i. ülke sınırları içinde,
ii. belirli bir yılda,
iii. nihai mallar ve
iv. piyasa fiyatları üzerinden
terimlerinin anlamları önem arz etmektedir.
4
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
GSYİH hesaplanırken ülkede yaşayan hem o ülkenin
vatandaşlarının hem de diğer ülkelerin vatandaşlarının
katkısıyla üretilen mal ve hizmetler dahil edilir.
GSYİH daha önceki yıllarda üretilen malların değerini kapsamaz.
2012 yılında üretilip 2013 yılında satılan bir araba 2013 yılı
GSYİH hesaplamasına dahil edilmez.
5
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Üretilen mallar pek çok açıdan sınıflandırılabilmektedir.
Ara mal(intermediate goods) ve nihai mal(final goods) bu
sınıflandırmanın en önemlilerindendir.
Yeniden satılmak amacıyla alınan ve başka malların üretiminde
girdi olarak kullanılan mallara ARA MALLAR denilmektedir.
Yeniden satılmak amacıyla alınmayan ve başka malların
üretiminde kullanılmayan mallara ise NİHAİ MALLAR
denilmektedir.
6
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Mal ve hizmetlerin piyasa değerlerinde üretim sürecinin her
aşamasında meydana gelen artış KATMA DEĞER olarak
adlandırılır.
KATMA DEĞER, üretim aşamasında elde edilen mal ve
hizmetlerin değeri ile bir önceki dönemde elde edilen mal ve
hizmetlerin değeri arasındaki farka eşittir.
7
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Piyasa Değeri ve Katma Değer
ÜRETİM
AŞAMALARI
ÜRETİM
MİKTARI
(kg/adet)
PİYASA FİYATI
(TL)
PİYASA
DEĞERİ
(TL)
KATMA
DEĞER
(TL)
Buğday/Çiftçi
100
0.1
10
10
Un/Değirmen
80
0.3
24
14
Ekmek/Fırın
300
0.5
150
126
300
0.6
180
30
TOP=364
TOP=180
ARA MALLAR
NİHAİ MAL
Ekmek/Bakkal
Toplam Piyasa Değeri – Ara Malların Değeri = Katma Değer
8
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Bu temsili örnekte buğday, un üretiminde girdi olarak
kullanılmaktadır.
Ekmek üretiminde ise un girdi olarak kullanılmaktadır.
Ara ve nihai mal sınıflandırmasında bir diğer önemli kriter
malların nihai kullanım amacıyla mı yoksa yeniden satılmak
amacıyla mı satın alındığıdır.
Bakkalların tüketicilere yeniden satmak için fırınlardan satın
aldıkları ekmek ara maldır.
Tüketiciler tarafından nihai kullanım amacıyla alınan ekmek
ise nihai maldır.
9
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Toplam piyasa değerinden ara malların değerini çıkartmadığımız
takdirde katma değerlerin çift sayılması söz konusudur.!!!!!!!
Bu çift sayılma hesaplamalarda yanlışlıklara sebep olur.
Bu sebeple toplam piyasa değerinden ara mallarının değeri
çıkartılmaktadır.
10
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Piyasa Dışı Üretim
GSYİH hesaplamasında ev kadınları tarafından üretilen
hizmetler(temizlik, yemek, çocuk bakımı), ailelerin kendileri için
ürettikleri öz tüketim malları(tarla ve bahçe ürünleri) piyasada
alınıp satılmadığı için belli bir gelir sağlamazlar.
Bu gibi mal ve hizmetler piyasa dışı üretim olarak adlandırılır.
11
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Bir ülkenin sınırları içerisinde belirli bir yılda üretilen nihai
malların temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine, reel
gayri safi yurt içi hasıla denir. (Real gross domestic product, reel
GDP)
Reel GDP tanımı gereği cari yıl fiyatlarından etkilenmez.
12
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
1990
2000
2010
Miktar
Fiyat
Miktar
Fiyat
Miktar
Fiyat
Ekmek
800
0.4 TL
900
0.5 TL
1000
0.6 TL
Elma
50
1 TL
80
1.5 TL
100
2 TL
Nominal
GDP
370 TL
% Değişim
Reel GDP
Baz
Yılı(1990)
Reel GDP
Baz
Yılı(2000)
% Değişim
570 TL
800 TL
1990 Yılına Oranla 54% 2000 Yılına Oranla 40%
Artış Mevcut
Artış Mevcut
370 TL
475 TL
440 TL
500 TL
19%
13%
570 TL
650 TL
1990 Yılına Oranla 16% 2000 Yılına Oranla
1347%
Artış Mevcut
Artış Mevcut
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Tablodaki veriler kullanılarak önce 1990 daha sonra da 2000 yılı
baz alınmış ve Reel GDP miktarları hesaplanmıştır.
GDP hesaplamalarında, malların nispi fiyatlarının zamanla
değişmesinden dolayı temel (baz) alınan bir yıl seçmek
gerekmektedir.
14
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA
Temel yıl her 5 senede veya 10 senede bir değişmektedir.
Değiştirmedeki amaç ise temel yıl seçiminin reel GDP
değerleri üzerindeki etkisini azaltmaktır.
Türkiye’de reel GDP hesaplamalarında 1998 fiyatları temel
alınmaktadır.
15
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ BÜYÜME
Ülkede üretilen mal ve hizmet miktarının zaman içerisinde nicelik
olarak artması İKTİSADİ BÜYÜME olarak adlandırılır.(Economic
Growth)
Başka bir ifadeyle iktisadi büyüme reel GDP de meydana gelen
sürekli artışlar olarak ifade edilebilmektedir.
16
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ BÜYÜME
İktisadi büyüme, ortalama büyüme hızı ile ölçülmektedir.
Ortalama büyüme hızı, reel GDP’deki uzun dönemde meydana
gelen yıllık ortalama artışı ifade eder.
Yani Uzun Dönem Büyüme Hızı=Ortalama Büyüme Hızı.
Şimdi bu iktisadi büyümeyi bir örnek ile açıklayalım.
17
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ BÜYÜME
n=yıl sayısı
18
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ BÜYÜME
19
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ BÜYÜME
Yıllık Büyüme Hızı Hesaplaması
20
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ DALGALANMALAR
Reel GDP’nin reel büyüme trendi etrafında periyodik olmayan ve
birbirini izleyen genişleme ve daralmalar şeklinde gerçekleşen
hareketler iktisadi dalgalanmalar olarak adlandırılır.
21
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İKTİSADİ DALGALANMALAR
Reel GDP
Zirve
Zirve
Reel Büyüme
Trendi
Zirve
Dip
Dip
Zaman
22
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
TÜRKİYE EKONOMİSİNDE 2003 SONRASI İKTİSADİ
DALGALANMALAR
23
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İŞSİZLİK
İŞSİZLİK= Ülkedeki çalışabilecek durumda olan ve çalışmak
isteyen kişilerin bir bölümünün işinin olmaması durumudur.
İşsizlik tanımının içerisinde iradi işsizlik yer almaz, yani işsiz
olarak nitelendirilebilmek için kişinin işinin olmaması ve iş
araması gerekmektedir.
24
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
İŞSİZLİK
Ekonomide GDP azalınca, üretilen mal ve hizmet miktarı ve
dolayısıyla piyasadaki emek miktarı da azalır, işsizlik artar.
Tersi durumda GDP artınca, üretilen mal ve hizmet miktarı ve
piyasadaki emek miktarı artar, işsizlik azalır.
Bu iki örnekten yola çıkarak GDP ile işsizlik arasında ters yönlü
bir ilişkinin olduğunu söyleyebiliriz.
25
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
ENFLASYON
Ekonomide fiyatlar genel düzeyinde oluşan sürekli artış
ENFLASYON olarak adlandırılır.
Fiyatlar genel düzeyi kavramı çok sayıda maldan oluşan bir
sepetin fiyatını temsil etmektedir.
Türkiye’de bu sepetin içerisindeki malları TÜİK belirlemektedir ve
bu sepet belirli aralıklarla güncellenmektedir.
26
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
ENFLASYON
Enflasyon iktisadi dalgalanmalardan sonra dip ve zirve noktalarına
ulaşmaktadır.
Enflasyon ve işsizlik ters orantılıdır. Dolayısıyla iktisadi
dalgalanmalar boyunca biri artarken diğeri azalmaktadır.
Ekonomide daralma sırasında enflasyon azalırken işsizlik artar.
Ekonomi genişleme sırasındaysa enflasyon artar ve işsizlik azalır.
27
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSADİ MODELLER
HANEHALKKI
SEKTÖRÜ
İŞ ALEMİ
SEKTÖRÜ
EKONOMİ
HÜKÜMET
SEKTÖRÜ
DIŞ TİCARET
SEKTÖRÜ
28
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSADİ MODELLER
Hanehalkı Sektörü: Ekonomideki bütün aileleri kapsar.
Bütün bireyleri tüketici olarak adlandırılır.
Analizlerde hanehalkının kaynakların sahibi olduğu ve iktisadi
kararlarında maksimum faydayı amaçladıkları kabul edilir.
HANEHALKI
Mal, Para ve Tahvil Talep
Eder.
Emek Arz Eder.
29
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSADİ MODELLER
İşalemi Sektörü: Ekonomideki bütün firmaları kapsar.
Firma kavramı, hanehalkının sahip olduğu kaynakları kullanarak
üretimi gerçekleştiren ve üretilen malları bütün sektörlere satan
karar birimleridir.
Analizlerde maksimum kar elde etmeyi amaçladıkları varsayılır.
Hanehalkı ve işalemi özel sektör olarak nitelendirilir.
İŞALEMİ SEKTÖRÜ
Mal ve Emek Talep Eder.
Mal ve Tahvil Arz Eder.
30
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSADİ MODELLER
Hükümet Sektörü: Ekonomideki tüm kamu birimlerini kapsar.
HÜKÜMET
SEKTÖRÜ
Mal ve Emek Talep Eder.
Para ve Tahvil Arz Eder.
31
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSADİ MODELLER
Dış Ticaret Sektörü: Ekonominin diğer ülkelerle gerçekleştirdiği
bütün iktisadi ilişkileri kapsamaktadır.
Ekonomide dış aleme mal ve hizmet satılması anlamına gelen
ihracat ve ekonominin dış alemden mal ve hizmet satın alması
demek olan ithalat kalemlerinin hareketlerini inceler
DIŞ TİCARET
SEKTÖRÜ
Mal ve Tahvil Talep Eder.
Mal ve Tahvil Arz Eder.
32
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
Söz konusu ülkedeki iktisadi büyümeyi hızlandırmak ve işsizlik ve
enflasyondan hadlerinde meydana gelen dalgalanmaları kontrol
etmek amacıyla hükümet tarafından uygulanan politikalar makro
iktisat politikaları olarak adlandırılır.
33
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
İktisadi büyümeyi hızlandırmak amacıyla uygulanan makro iktisat
politikalara arz yönlü makro iktisat politikalar denir.
İktisadi dalgalanmaları kontrol etmek için uygulanan makro iktisadi
politikalar talep yönlü makro iktisat politikalar olarak bilinir.
34
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
Arz yönlü ve talep yönlü makro iktisat politikalarının, maliye
politikası ve para politikası gibi iki temel aracı bulunmaktadır. Bu
iki temel aracı kullanan iktisat politikasına, muhafazakar iktisat
politikası denir.
Muhafazakar iktisat politikalarının maliye politikası itibariyle
vergiler ve kamu harcamaları gibi iki önemli araca sahiptir.
Muhafazakar iktisat politikaları, para politikası itibariyle tek araç
para arzını kullanmaktadır.
35
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
Gerçek hayatta hükümetler amaçladıkları hedefleri tutturmak
amacıyla hem maliye ve para politikalarını kullanırlar, hem de
ücret haddi, faiz haddi ve döviz kuru gibi değişkenlerin değerlerine
müdahale etmektedirler.
Bu tür iktisat politikasına aykırı iktisat politikası (heteredox)
denilmektedir.
36
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
Arz yönlü makro iktisat politikalarının amacı emek ve sermayenin
hızlı bir biçimde büyümesi ve daha ileri bir teknik düzeye
ulaşılmasıdır.
Arz yönlü iktisat politikası izlenmesi ve para ve enflasyonun
kontrol edilmesi, emek ve sermaye miktarı ile teknolojik gelişme
üzerindeki olumsuz etkileri gidermek anlamına gelir.
37
İKTİSADİ BÜYÜME VE
DALGALANMALAR
MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI
İktisadi dalgalanmalar toplam talep(toplam harcama) düzeyinde
meydana gelen değişmelerden kaynaklanır.
Ülkedeki toplam talep ise tüketim ve yatırım harcamaları, hükümet
harcamaları ve net ihracattan oluşur.
38
Dinlediğiniz İçin Teşekkürler….
39