girişim sermayesi ve iş melekleri, türkiye`de mevcut durum ve
advertisement
T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI GİRİŞİM SERMAYESİ VE İŞ MELEKLERİ, TÜRKİYE’DE MEVCUT DURUM VE POLİTİKA ÖNERİLERİ - : Tezi Hazırlayanın İsmi : Murat Can KILINÇ Tez Danışmanının İsmi : M. Murat TAŞKIN Birim Amirinin İsmi : Mehmet KARABAY TEZ JÜRİSİ KABUL VE ONAY SAYFASI İsim - Soyisim: Murat Can KILINÇ Bakanlığa Giriş Tarihi: 09/01/2012 Birimi: Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Tez Danışmanı: Mustafa Murat TAŞKIN Tez Teslim Tarihi: 06/04/2015 Toplam Kelime Sayısı: 13.678 i SİMGELER VE KISALTMALAR: AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri ARD: American Research and Development Corporation BKS: Bireysel katılım sistemi BKY: Bireysel katılım yatırımcısı DPT: Devlet Planlama Teşkilatı EC: Avrupa Komisyonu EIB: Avrupa Yatırım Bankası EBAN: Avrupa İş Melekleri Ağı EBRD: Avrupa Kalkınma ve Yeniden Yapılandırma Bankası EVCA: European Private Equity & Venture Capital Association FMO: Entrepreneurial Development Bank GSYİH: Gayrisafi yurt içi hasıla IFC: Uluslararası Finansman Kurumu İSO: İstanbul Sanayi Odası IPA: Katılım öncesi mali yardım aracı JCVA: Japan Venture Capital Association KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development RSYO: Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı RSYŞ: Risk Sermayesi Yatırım Şirketi SBA: Small Business Administration SBIC: The Small Business Investment Company SPK: Sermaye Piyasası Kurulu TDA: Teşebbüs Destekleme Ajansı TDK: Türk Dil Kurumu TÜSİAD: Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği ii vb.: Ve benzeri vd.: Ve diğerleri WEF: Dünya Ekonomik Forumu YASED: Uluslararası Yatırımcılar Derneği TABLO, ŞEKİL VE GRAFİKLER: Tablo 1: EBAN’a Kayıtlı Melek Yatırım Ağları Tablo 2: Ülkelere Göre Melek Yatırımlar Tablo 3: Melek ve Risk Sermayesi Yatırımcıları Arasındaki Farklar Şekil 1: Risk Sermayesi Finansman Modelinin İşleyişi ve Risk Sermayesi Kaynakları Şekil 2: İşletmelerin Gelişim Aşamaları ve Finansman Yöntemleri Grafik 1: ABD ve Avrupa’da Risk Sermayesi Yatırımları (milyar ABD doları) (1995-2012) Grafik 2: Finansman Sıkıntısı Yaşayan İşletmelerin Başlıca Sorunları Grafik 1: İş Meleklerinin Yatırım Yaptığı Sektörler Grafik 4: Avrupa’da Melek Yatırımcı Ağı Sayısı (1999-2013) Grafik 5: Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik Kapsamında Lisans Alan Yatırımcı Sayısı Grafik 6: Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik Kapsamında Gerçekleştirilen Yatırımların Toplam Tutarı Grafik 7: Bireysel Katılım Yatırımcısı Olunmasında Vergi Desteğinin Etkisi iii İÇİNDEKİLER GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1 Temel Kavramlar ....................................................................................................... 1 1. 1.1 Risk ............................................................................................................................ 1 1.2 Girişimci.................................................................................................................... 2 1.3 Risk Sermayesi ......................................................................................................... 3 1.4 İş Meleği .................................................................................................................... 3 LİTERATÜR TARAMASI ................................................................................................... 5 Girişim Sermayesi Yatırımları ................................................................................. 5 1. 1.1 Risk Sermayesi Finansman Modelinin İşleyişi ...................................................... 8 1.2 Yatırım Aşamaları ve Girişim Sermayesi Türleri............................................... 10 1.2.1 Çekirdek Sermayesi (Seed Capital) ............................................................... 11 1.2.2 Başlangıç Sermayesi (Start-Up Capital) ....................................................... 12 1.2.3 Erken Aşama Finansmanı (Early Stage Finance) ........................................ 12 1.2.4 Büyüme-Gelişme Sermayesi (Expansion/Development Finance) ............... 13 1.2.5 Geçit Finansmanı (Gate Financing) .............................................................. 13 1.2.6 Köprü Finansmanı ve Ara Finansman (Bridge/Mezzanine Finance) ........ 13 1.3 Risk Sermayesi Şirketleri ...................................................................................... 14 1.3.1 Özel Risk Sermayesi Şirketleri ...................................................................... 14 1.3.2 Küçük Risk Sermayesi İşletmeleri................................................................. 15 1.3.3 Finansal Kurumlara Ait Risk Sermayesi Şirketleri ..................................... 15 1.3.4 Finansal Olmayan Kurumlara Ait Risk Sermayesi Şirketleri .................... 16 1.4 Girişim Sermayesi Piyasalarında Devletin Rolü................................................ 16 1.5 Girişim Sermayesi Tarihçesi ve Gelişimi ............................................................. 18 1.5.1 ABD’de Girişim Sermayesi ............................................................................ 19 1.5.2 AB’de Girişim Sermayesi ............................................................................... 20 1.5.3 Bazı Ülkelerde Girişim Sermayesi Uygulamaları ........................................ 25 1.5.4 Türkiye’de Girişim Sermayesi ....................................................................... 27 1.5.4.1 Türkiye’de Girişim Sermayesi Uygulamaları ....................................... 28 1.5.4.2 Türkiye’de Girişim Sermayesi Şirketleri ............................................... 33 1.5.4.3 Yasal Çerçeve ........................................................................................... 37 2. İş Melekleri............................................................................................................ 39 iv 2.1 Melek Yatırım Sürecinin İşleyişi ...................................................................... 41 2.2 Melek Yatırımcı Türleri ........................................................................................ 44 2.2.1 Çekirdek Melekler (Core Angels) .................................................................. 44 2.2.2 İleri Teknoloji Melekleri (High-Tech Angels) .............................................. 45 2.2.3 Yatırım Getirisiyle İlgilenen Melekler (ROI Angels)................................... 45 2.3 Melek Yatırımcılığın Tarihçesi ve Gelişimi........................................................ 45 2.3.1 ABD’de Melek Yatırımcılık ........................................................................... 46 2.3.2 AB’de Melek Yatırımcılık .............................................................................. 46 2.3.3 Türkiye’de Melek Yatırımcılık ...................................................................... 48 2.3.3.1 Türkiye’de Melek Yatırım Ağları .......................................................... 48 2.3.3.2 Bireysel Katılım Sermayesi Sistemi ........................................................ 52 3. Girişim Sermayesi ve Melek Yatırımların Karşılaştırılması ............................... 58 GEREÇ VE YÖNTEMLER................................................................................................ 60 BULGULAR ......................................................................................................................... 62 TARTIŞMA VE KISITLAR ............................................................................................... 64 SONUÇ VE ÖNERİLER ..................................................................................................... 66 KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 72 EKLER ................................................................................................................................. 78 BİREYSEL KATILIM SERMAYESİ HAKKINDA YÖNETMELİK ....................... 78 ÖZGEÇMİŞ........................................................................................................................ 122 v ÖZET Dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırım fikirlerini gerçekleştirmeye olanak tanıyan bir yatırım finansmanı biçimi olarak tanımlanan girişim sermayesinin, Türkiye’de yeni iş fikirlerinin hayata geçirilmesinde istenen katkıyı sağlayamadığı düşünülmektedir. Bu çalışmada; gelişmiş ekonomilerde yaygın olarak kullanılmasına karşın ülkemizde yeni bir finansman modeli olarak algılanan girişim sermayesinin ve bu alanda yatırım yapan iş meleklerinin ekonomiye katkısını ortaya koymak, ülkemizde girişimcilerin girişim sermayesi finansman modelini ne yaygınlıkta kullandığını araştırmak ve bulguları diğer ülkelerle kıyaslamak, bu finansman modellerinin etkisini kısıtlayan faktörleri inceleyerek ülkemiz özelinde politika önerileri geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmanın giriş aşamasında; temel kavramlar açıklanmış ve bu kavramların çalışma boyunca kullanılacağı bağlama ilişkin bilgi verilmiştir. Literatür taraması bölümünde girişim sermayesi kavramı ve modelin işleyişinin açıklanması, özellikle gelişmiş ekonomilerdeki gelişim süreci ve tarihçesi ile ülkemizdeki gelişiminin karşılaştırılması, ülkemizdeki yasal çerçeve ortaya konularak mevcut duruma ilişkin bir çerçeve çizilmesi amaçlanmıştır. Benzer çalışma iş melekleriyle ilgili olarak da yapılmış, daha sonra iki finansman yöntemine ilişkin farklılıklara değinilmiştir. Ülkemizde girişimcilerin işlerini kurarken ya da geliştirirken yararlandıkları finansman kaynakları incelenmiş, özellikle ülkemizdeki işletmelerin büyük bir bölümünü oluşturan KOBİ’lerin finansmana erişim imkanlarının ne ölçüde mümkün olduğu ve girişim sermayesi ve iş meleklerinden bir finansman aracı olarak yeterince yararlanılıp yararlanılmadığı araştırılmış ve elde edilen sonuçlar ışığında çalışmanın son bölümünde ülkemizde alternatif finansman kaynaklarının geliştirilmesine yönelik uygulama önerilerinde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Girişim Sermayesi, Risk Sermayesi, İş Melekleri, Melek Finansman, MelekYatırım, Girişimcilik. vi ABSTRACT: Venture capital is an investment financing instrument that allows the dynamic, innovative entrepreneurs who do not have sufficient financial strength to realize their investment plans. However, this instrument is also considered to be unable to provide the required contribution to the implementation of new business ideas in Turkey. Although venture capital and the business angels investing in the similar fields are being widely utilized in the advanced economies, they are still perceived as new financing techniques in our country. The aim of this study is, to demonstrate the contribution of venture capital and business angel financing models to the economy, to research how frequently the entrepreneurs in our country utilize such financing resources and to compare the findings with other countries and to develop Turkey-specific policy recommendations by examining the factors that limit the impact of those funds. In accordance with this purpose, the basic concepts and the details related in which context they are used throughout the study are explained in the introduction chapter of the study. The literature review chapter is designed to explain the concept and the process of the venture capital financing, compare its development and history in advanced economies and in our country, lay down a framework for the current situation by describing the related legal structure in our country. A similar study have also been conducted for the business angels and on the differences of the two financing methods. The funding sources that are used by the entrepreneurs when starting or developing a business are analyzed and SME’s access to finance is particularly examined. In the light of the results obtained, the study proposes implementation recommendations serving the aim of the development of alternative sources of financing. Keywords: Venture Capital, Business Angels, Angel Financing, Angel Investment, Entrepreneurship. vii GİRİŞ 1. Temel Kavramlar: 1.1 Risk: Genel anlamda risk, zarara uğrama tehlikesi olarak tanımlanmaktadır1. Risk tanımlamasında, risk ve tehlike kavramları birbiri ile karıştırılmakta, zaman zaman birbiri yerine kullanılmaktaır. Risk terimi, belirli bir tehlikeyle bağlantılı olarak hasar, yaralanma, hastalanma, ölüm ve başka olumsuzlukların meydana gelme olasılığını ifade eder. Tehlike ise genelde insanlara ve onların değer verdikleri varlıklara yönelik bir tehdit olarak tanımlanır2. Finansal anlamda risk ise yapılan yatırımın istenilen faydanın sağlanamaması ve sonuç olarak yatırılan paranın kaybedilme olasılığı olarak tanımlanabilir. Daha geniş bir tanımla risk, bir işleme ilişkin parasal kaybın veya bir giderin ya da zararın ortaya çıkması ile sonuçlanabilecek ekonomik faydanın azalma ihtimalidir (Demirelli, 2007:123). Finansal yatırım kararları, sistematik olan ya da olmayan birçok faktörden etkilenebilmektedir. Piyasa aktörlerince karşılaşılabilecek riskler farklı sınıflandırmalara tabi tutulmakla birlikte sistematik riskler; piyasa riski, politik risk, enflasyon riski, faiz oranı riski, operasyon riski ve kur riski olarak sayılabilir. Sistematik olmayan riskler ise finansal riskler, endüstri riski ve yönetim riski olarak sıralanabilir. Risk kavramı ile nitelenebilecek durumlar ve gelecekteki olayların alternatif sonuçlarına göre riske neden olan faktörler farklılık göstermektedir. Bu faktörler 1 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.550598cd8cf134.24 821404 (Erişim: 15.03.2015) 2 http://www.isgucdergi.org/?p=article&id=154&cilt=5&sayi=2&yil=2003 1 arasında; teknolojik risk, yönetim riski, finansman riski, üretim riski ve pazarlama riski gösterilebilir (Sarıkamış, 2000:157). Yatırımcılar, herhangi bir iş fikrine yatırım kararı almadan önce iş fikrinin hayata geçirilmesi sonrasında elde edilecek kazancın miktarı kadar, iş fikrinin taşıdığı riskleri de göz önünde bulundurmak zorundadır. Bu anlamda risk faktörü, yatırım kararını belirleyici bir etkendir. 1.2 Girişimci: Girişimci sözcüğü, TDK sözlüğünde “üretim için bir işe girişen, kalkışan kimse, müteşebbis” ve “ticaret, endüstri vb. alanlarda sermaye koyarak girişimde bulunan kimse” olarak tanımlanmaktadır3. Günlük dilde kullanılan girişimcilik kavramı bir işe kalkışma ve sermaye koyma olarak iki temel faaliyete işaret etmektedir. Fransızca’da “girişmek, yüklenmek, üstlenmek (to undertake)” gibi anlamlar taşıyan “entreprendre” fiilinden gelen “girişimci (entrepreneur)” kavramının bir ekonomi terimi olarak ilk kez kullanımı, 18. Yüzyılda Richard Cantillon tarafından yapılmıştır. Cantillon’un girişimci tanımı genel olarak her türlü kendi işinde çalışmayı kapsıyor ve girişimciyi belirli bir fiyattan aldığı malları gelecekte belirsiz bir fiyattan satacağı için risk alan kimse olarak ortaya koyuyordu4. Görüldüğü gibi Cantillon’un girişimci tanımı, kendi işini yapma, kar ve risk arasında bir bağlantı kurmaktadır. Buradan yola çıkarak girişimcinin genel bir tanımı, kar beklentisiyle yeni bir işe başlayan ve riske katlanan kişi olarak yapılabilir. 3 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5505fb89e57559 .41450427 (Erişim: 15.03.2015) 4 Ahmad, N. ve Seymour, R. G. “Defining Entrepreneurial Activity: Definitions Supporting Frameworks for Data Collection”, OECD http://oecd.org/std/business-stats/39651330.pdf (Erişim: 15.03.2015) 2 1.3 Risk Sermayesi: “Venture Capital” dilimize “risk sermayesi” ya da “girişim sermayesi” olarak çevrilmektedir. Bir sermayedarın, büyümek isteyen küçük veya orta büyüklükteki bir işletmenin hedeflerine ulaşabilmesi için, karşılığında bu işletmede küçük bir paya ya da ileride böyle bir hisseye sahip olarak, geri alınması mümkün olmayan bir hak elde ederek yaptığı özkaynak veya özkaynak benzeri yatırım girişim sermayesidir (Ergen, 2014:102). Girişim sermayesi kavramı literatürde risk sermayesi, cesaret sermayesi, risk kapitali vb. isimlerle anılmaktadır. Girişim sermayesi kavramının doğru kullanım olduğu yönündeki görüşlere rağmen, kamuoyunda daha çok risk sermayesi ismi benimsenmiştir (Tuncel, 1995:3). SPK tarafından 20/01/2014 tarihinde yayımlanan Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği’nde (III-52.4) de risk sermayesi, girişim sermayesi olarak ifade edilmiştir. Bu çalışmada da girişim sermayesi ve risk sermayesi kavramları yer yer birbirleri yerine kullanılmıştır. Girişim sermayesi ile ilgili daha ayrıntılı bilgi çalışmanın ilerleyen bölümlerinde verilmektedir. 1.4 İş Meleği: İş melekleri ya da melek yatırımcılar, erken aşamada olan yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeli içeren girişimlere destek sağlayan yatırımcıları ifade etmektedir. Girişime, yaptığı yatırım miktarı karşılığında hisse almakla beraber bireysel destek sunmaktadırlar5. İş melekleri kendi paralarını girişimcilere yatıran kişilerdir. Risk sermayedarlarından en temel farkları budur. Başarılı girişimciler birikimlerini melek 5 http://www.istanbulstartupangels.com/melek-yatrmclk-nedir/ (Erişim: 15.03.2015) 3 yatırımcılıkla değerlendirmek yanında, kendi deneyimlerini de yatırım yaptıkları şirketin faydasına sunan kişilerdir (Ergen, 2014:304). İş fikirlerini finanse etmek için melek yatırımcıları tercih eden girişimciler, melek yatırımcıların tecrübelerini sağladıkları finansmandan daha önemli bulmaktadırlar (EC, 2002:9). İş meleklerinin mali ve idari tecrübeleri, kuruluş aşamasındaki firmaların piyasada tutunmasında önemli rol oynamaktadır. İş melekleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi çalışmanın ilerleyen bölümlerinde verilmektedir. 4 LİTERATÜR TARAMASI 1. Girişim Sermayesi Yatırımları: Girişimcilerin genel olarak kullanmakta oldukları finansman kaynakları kişisel birikimleri, banka kredileri, girişimcinin teminat vermesi sonucunda sağladığı krediler, aile ve yakın çevresinden sağladığı kaynaklar ve tedarikçilerden sağlanan kısa vadeli ticari kredilerdir (Luecke, 2008:100). Bu tür geleneksel finansman yöntemlerinin yanında, enformel finans (melek finansman gibi), risk sermayesi, borsaya açılma, banka finansmanı ve hükümet destekleri gibi dış kaynaklar da ihtiyaç duyulan finansmanı sağlamakta başvurulan araçlardandır (Scholtens, 1999:141). Bu finansman yöntemlerinden biri olan risk sermayesi yatırımları, SPK tarafından çıkarılan ve 6 Temmuz 1993 tarih ve 21629 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği”nin (Seri VIII, No: 21) 3 üncü maddesinde aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: “Türkiye'de kurulmuş ve kurulacak olan, yüksek gelişme potansiyeli taşıyan ve menkul kıymetlerinin likiditesi düşük olan girişim şirketlerince birinci el piyasalarda ihraç edilen sermaye piyasası araçlarına yatırım yapılarak gerçekleştirilen, uzun vadeli kaynak aktarım biçimine risk sermayesi yatırımı denir. Girişim şirketlerinin sınai uygulama veya ticari pazar potansiyeli olan araç, gereç, malzeme, hizmet veya yeni ürün, yöntem, sistem ve üretim tekniklerinin meydana getirilmesini amaçlamaları veya bu doğrultuda faaliyet gösteriyor olmaları ya da yönetim, teknik ve sermaye desteği ile bu doğrultuya girebilecek nitelik taşımaları şarttır.” Risk sermayesi, risk sermayedarlarının yeni teknolojiler ya da fikirler üreten ve gelişim potansiyeli taşıyan KOBİ’lere, edinecekleri pay karşılığında yaptıkları öz kaynak veya öz kaynak benzeri bir yatırım aracıdır (Yavuz, 2008:42). 5 Risk sermayesi, kaynak yetersizliği sebebiyle hayata geçirilemeyen, başarıya ulaşma ihtimali yüksek yatırım projelerinin finansmanını, yönetimine katıldığı yeni şirketler kurarak gerçekleştiren ve sonradan oluşacak kârlar ile pay senetleri fiyat artışlarından yararlanmayı amaçlayan örgütlenmiş bir portföy yönetim kuruluşudur (Rodoplu, 1993:117). Bir başka tanıma göre, risk sermayesi finans yönetimi, iyi bir iş kurma fikrine ve bilgisine sahip fakat yeterli finansmana ulaşamayan ya da hiç parası olmayan kişi ya da kişilere fikirlerini uygulamaya geçirmek için gerekli finansmanı bulma olanağı tanıyan bir modeldir (Sarıaslan, 1992:1). Risk sermayesi, bir risk sermayedarı tarafından, büyüme hedefi olan küçük ya da orta büyüklükte bir işletmenin hedeflerini gerçekleştirebilmek için ve bu işletmede küçük bir paya veya bunu elde etmek için feshedilemez haklara sahip olarak yapılan bir öz kaynak ya da öz kaynak benzeri yatırım olarak da ifade edilmektedir (Altıntaş, 1986:32). Bu modelin kuruluşu ve işletilmesi temel olarak ortaklığa dayanmaktadır. Ortaklığın bir tarafında bilimsel gelişmeleri takip eden ve bunları uygulanabilir teknolojilere dönüştürerek satılabilir mallar üretebileceği inancında olan girişimciler bulunmaktadır. Ortaklığın diğer tarafında ise, bu girişimcilerin fikirlerini inceleyip, bu fikirlerin başarılı yatırımlara dönüşebileceğine inanan ve bu nedenle girişimcileri finanse eden risk sermayedarları yer almaktadır. Risk sermayedarları, tasarruf fazlasına sahip kişiler ve bu işi meslek edinmiş profesyonel risk sermayesi şirketleri olabilir (Akkaya, 2001:61). Bahse konu tanımlardan hareketle, risk sermayesi kavramının hem bir finansman kaynağı, hem de bir yatırım aracını nitelemek üzere kullanıldığı söylenebilir. Çünkü risk sermayesi ile riski yüksek girişimlere kaynak aktarılmakla birlikte aynı zamanda 6 sermayedar da yeni yatırımları, büyümeye çalışan genç işletmeleri finanse edip büyük kâr sağlamak amacını güder (Erolgaç, 1993:197). Risk sermayesi, yüksek gelişme potansiyeline sahip ve rekabet üstünlüğü olan işletmelere uzun vadeli yatırım yapmakla birlikte büyümeyi amaçlayan küçük işletmelere, finansal darboğaza düşmüş fakat bu durumu atlatmak ve yüksek kâr elde etme potansiyeli olan kurulu işletmelere, özelleştirme sebebiyle satılan kamu işletmeleri ve özel firmaları satın alma gibi çeşitli alanlara yatırım yapan geniş kapsamlı bir finansman modelidir. Bu konudaki uzman kuruluşlar gerektiğinde aktif yönetim desteği ve diğer uzmanlık hizmetleri de sunarak ekonomik değer artışı sağlamaktadırlar. Kuruluşlar, portföylerindeki menkul kıymetlerin değerlerini artırmak ve söz konusu menkul kıymetleri elden çıkarmak suretiyle yüksek getiri sağlayabilmektedirler (Zaimoğlu, 1995:3). Risk sermayesi yatırımları, yenilikçi iş fikirlerinin hayata geçirilmesinde önemli bir enstrümandır. Avrupa Komisyonunca yayımlanan ve AB üyesi ve aday ülkelerin yenilikçilik performansını değerlendiren “Innovation Union Scoreboard” 2014 yılı raporunda risk sermayesinin GSYİH içindeki payı, yenilikçiliğin ölçülmesinde kullanılan göstergelerden biri olarak değerlendirmeye alınmıştır (EC, 2014:10). Türkiye, yenilikçilik performansı açısından 35 Avrupa ülkesi arasında 33. sırada yer almakta olup (EC, 2014:28), risk sermayesi yatırımlarının geliştirilmesinin ülkemizin geliştirilmeye ihtiyacı olan yenilikçilik performansına da olumlu etki edeceği düşünülmektedir. Yukarıda değinilen farklı risk sermayesi tanımlarının hemen hemen hepsinde, risk sermayesinin yüksek gelişim potansiyeli gösteren işletmelerce, yeni bir ürün, yöntem, sistem, fikir, üretim tekniği ya da yeni bir teknolojinin ticarileştirilmesine sağlayabileceği katkıya vurgu yapıldığı görülmektedir. Risk sermayesi yatırımlarının yüksek kazanç arayan yatırımcılar ile bir girişim fikrine sahip ve sermaye ihtiyacı olan şahısları buluşturmak, ortaklıklar kurulmasını sağlamak gibi getirileri vardır. 7 1.1 Risk Sermayesi Finansman Modelinin İşleyişi: Risk sermayesi finansman sürecinde üç temel aşamadan bahsedilebilir. Bu aşamalar çeşitli kaynaklar bir araya getirilerek bir risk sermayesi fonunun oluşturulması, daha sonra uygun görülen girişimin finanse edilmesi ve risk sermayesi yatırımının yapılması, son olarak da risk sermayesi yatırımından çıkıştır. Çesitli kaynaklardan toplanan fonlar risk sermayesi yatırım ortaklıkları ve fonları bünyesinde organize edilmekte ve risk sermayesi yatırımları gerçekleştirilmektedir. Ellerinde fon fazlası bulunan ve bu fonları risk sermayesi yatırımlarında kullanmak isteyen gerçek ve tüzel kisiler, risk sermayesinin fon kaynaklarıdır. Bu fon kaynakları özel risk sermayesi şirketleri, risk sermayesi yatırım fonları, ticari bankalar, yatırım bankaları, sigorta şirketleri, vakıflar, yatırım grupları, emeklilik fonları, üniversiteler, yabancı fonlar, devlet tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak sağlanan fonlar ya da şahıslar olabilir. Bununla birlikte, ülke ekonomilerinin taşıdığı farklı özellikler ya da farklı hukuki düzenlemelerin varlığı nedeniyle fon kaynaklarının bileşimi ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilmektedir (Can, 2007:2729). Bir projenin hemen her aşaması girişim sermayesi ile finanse edilebilir. Temel olarak bir projenin araştırma geliştirme aşamasında finanse edilmesi en bilinen finansman şeklidir. Yüksek belirsizliği nedeniyle aynı zamanda en riskli finansman aşaması olan bu ilk devrede ortada henüz hiçbir fiziki ürün olmayıp yalnızca bir fikir ve bunun gerçekleştirilmesine ilişkin maliyetler söz konusudur. İkinci en riskli finansman aşaması, ürün geliştirme sürecinin veya pazara sunma aşamalarının finansmanını kapsayan başlangıç sermayesi finansmanıdır. Bu devrede, ticari amaçlı üretim ve satış için fon gereksinimi duyan firmalara kaynak aktarılır. Bir başka finansman tekniği ise tam kapasiteye ulaşmak için halen ek finansmana ihtiyaç duyan firmalara yönelik olanıdır. 8 İleri aşama finansman tekniklerinden olan gelişme ve büyüme sermayesi ise halen faaliyette olan şirketlerin büyümelerinin finansmanına yöneliktir. Eğer şirket halka açılma aşamasına gelmiş ve halen bazı ek kaynaklara ihtiyaç duyuyorsa bu kapsamda bir finansman arayışı gündeme gelebilecektir. Diğer girişim sermayesi yatırımları ise yerine koyma veya şirket kurtarma finansmanı tarzındadır. Yerine koyma finansmanında halka açılma öncesi projeden çıkmak isteyen ortakların paylarının satışının sağlanması hedeflenir. Kurtarma finansmanında ise zarardaki bir firmanın bazı ek finans olanakları ile karlı bir hale getirilmesi söz konusudur (SPK, 2010:5). Risk sermayesi finansman modelinin işleyişi aşağıda (Şekil 1) özet olarak gösterilmektedir. Risk sermayedarları çeşitli kesimlerden topladığı fonları, iş planları çerçevesinde danışmanlarının da katkılarıyla başlangıç aşamasındaki veya halihazırda kurulu girişim şirketlerine yönlendirerek bu şirketlerin yeni iş kurmaları, işlerini genişletmeleri veyafaaliyetlerini sağlıklı bir şekilde yürütmelerini engelleyen borçlarını kapatmaları için kaynak sağlamaktadır. Girişim sermayesi şirketlerinin değerinin istenilen düzeye ulaşmasıyla risk sermayedarları portföyünde bulunan girişim sermayesi şirketi hisselerini halka arz, stratejik ortaklara satış veya başka şirketlerle birleşme yolları ile elden çıkarmakta ve sermaye kazancı elde etmektedirler (Atilla, 2006:53). 9 Şekil 1: Risk Sermayesi Finansman Modelinin İşleyişi ve Risk Sermayesi Kaynakları Kaynak: KUHN, Robert Lawrence (1990) “Capital Raising and Financial Structure”, Vol. 2 of the Library of Investment Banking Business Ione Homewood, 390. 1.2 Yatırım Aşamaları ve Girişim Sermayesi Türleri: Yatırım kararları alınırken birçok farklı değişken göz önünde bulundurulmaktadır. Yatırım yapılması planlanan işletmenin hangi aşamada bulunduğu da yatırım kararını etkileyen bir değişkendir. Bazı yatırımcılar gelişmiş ve kendi pazarında bilinen büyük ölçekli firmalara yatırım yapmayı tercih ederken, bazıları yenilikçi bir iş fikrine ya da erken dönemde bulunan, henüz sektöründe kendini kanıtlamamış bir işletmeye yatırım yapmayı daha avantajlı bulabilir. Riskin seviyesi ve kâr beklentisi, nihai yatırım kararını önemli ölçüde etkileyen iki temel değişkendir. Aşağıda şirketlerin gelişim aşamaları, risk ve getiri arasındaki ilişki açıklanmaktadır (Şekil 2). Şekil 2’de de görüleceği gibi, risk sermayesi her gelişim seviyesindeki işletmenin faydalanabileceği bir finansman yöntemidir. 10 Şekil 2: İşletmelerin Gelişim Aşamaları ve Finansman Yöntemleri Kaynak: CHRISTOFIDIS, C., DEBANDE, O. (2001) “Financing Innovative Firms through Venture Capital”, European Investment Bank Sector Papers, s: 6. Girişim sermayesi, işletmelerin yaşam döngüsünün farklı aşamalarında kullanılabilir ve kullanıldığı aşamaya göre farklı isimler alabilir. Çeşitli kaynaklarda birbirinden farklı isimlendirmelerle sınıflandırılan girişim sermayesi türleri; erken dönem, gelişme dönemi ve çıkış dönemi olarak üç temel kısımda incelenebilir. Çekirdek, başlangıç, erken aşama finansmanları erken dönem; büyüme-gelişme ve geçit finansmanı gelişme dönemi; köprü finansmanı ise çıkış dönemi girişim sermayesi olarak sınıflandırılabilir. Erken dönem girişim sermayesi “klasik girişim sermayesi”, gelişme ve çıkış dönemleri girişim sermayeleri ise “ticari girişim sermayesi” olarak da sınıflandırılmaktadır (Bygrave ve Timmons, 1992:4-10). 1.2.1 Çekirdek Sermayesi (Seed Capital): 11 Henüz düşünce aşamasında olan yeni bir fikir veya teknolojik buluş projesinin desteklendiği finansman türüdür. Bu aşamada girişimcinin geliştirdiği fikir henüz teknik ve ticari olarak biçim almamış, işletme henüz kurulmamıştır. Bu yatırım, projenin uygulanabilirliğinin bilinmediği bir aşamada yapıldığı için en riskli yatırım biçimidir (Çapanoğlu: 2005:9). Çekirdek sermayesi, ancak işletmeye ait projenin daha önce karşılaşılmamış, ihtiyaç duyulur yeni ürün veya hizmetin, hızla büyüyebilme kapasitesi olan bir pazara sahip olması halinde hayata geçirilmektedir6. 1.2.2 Başlangıç Sermayesi (Start-Up Capital): Başlangıç sermayesi örgütlenme sürecindeki veya kısa bir süredir faaliyette olan, ancak henüz ürününü ticarileştirip piyasaya sürmemiş şirketlere sağlanmaktadır. Bu aşamada şirketler genellikle yönetim kadrosunu oluşturmuş, iş planını hazırlamış ve pazar araştırmalarını yapmışlardır. Başlangıç aşamasında hem girişimci, hem sunacağı ürün denenme durumundadır. Başlangıç sermayesi ofis kiralanması, personel temini, ürün veya hizmetin geliştirilmesi ve satışların başlatılması için kullanılmaktadır (İşeri, 1993:28). 1.2.3 Erken Aşama Finansmanı (Early Stage Finance): Ürün geliştirme aşamasını bitirmiş ve ticari üretim ve satış için fon gereksinimi olan firmaların finansmanında kullanılmaktadır. Bu aşamada firma, pazara sürdüğü bir mal ya da hizmete sahiptir fakat bir marka imajı ve önemli bir pazar payı yoktur. Bunların oluşması uzun zaman alır ve yüksek yatırım gerektirir. Bu aşama süresince, diğer kaynaklardan fon sağlanması güçtür. Şirketin varlıkları bankaları tatmin edecek düzeyde olmadığı gibi, hisse senetleri de henüz alım-satım için borsaya kote olmamıştır. Bu nedenle şirketin para ve sermaye piyasalarından fon sağlayabilmesi güçtür (Zaimoğlu, 1995:10). 6 http://www.yoikk.gov.tr/upload/komiteler/kobi/gsyo.pdf (Erişim: 14.03.2015) 12 1.2.4 Büyüme-Gelişme Sermayesi (Expansion/Development Finance): Gelişme aşamasında işletme, ürününü yeni pazarlara satmaya başlamıştır. Gelişme sermayesi, başa baş noktasında olan veya karlı çalışan bir işletmenin büyümesi için sağlanan fonlardır. Söz konusu fonlar firmanın artan üretim kapasitesini, pazar payını, ürün geliştirmesini ya da ek çalışma sermayesini finanse etmek için kullanılmaktadır. Genişleme aşamasında bir işletme için, organik büyüme ve ele geçirme yoluyla büyüme olmak üzere iki ana genişleme yolu olabilmektedir (Çapanoğlu, 2005:10). 1.2.5 Geçit Finansmanı (Gate Financing): Bu aşamadaki işletmelerin artık sadece ürettiğini satmak dışında, tam kapasite ile üretim ve pazar payını artırma hedefi de vardır. Bu dönem işletmenin kendini kanıtladığı ve daha karlı bir işletme olma eğilimi gösterdiği bir dönemdir. Bu aşamada yapılacak girişim sermayesi yatırımları, geçit finansmanı olarak nitelenebilir (Tuncel, 1996:56). 1.2.6 Köprü Finansmanı ve Ara Finansman (Bridge/Mezzanine Finance): Bu aşamada işletmeler yeni pazarlara açılmaya ve ürünlerini söz konusu pazarlara satmaya başlamışlardır. İşletmenin üretim ve dağıtım kapasitesi genişlemiştir. Ancak bu aşamaya gelmiş işletmelerin de çeşitli sorunları olabilmektedir. Köprü finansmanı, kurulu ve işlemekte olan ancak çeşitli sorunları bulunan işletmelerin kurtarılması için kullanılmaktadır. Köprü finansmanı bir şirketin daha fazla risk sermayesi elde edene ya da bir borsada satışa çıkana kadar finanse edilmesine yardım eder (Çapanoğlu, 2005:10). Başka bir deyişle, piyasada tutunmuş ve değerleri artmakta olan şirketlerin, daha fazla risk sermayesi sağlayana ya da borsada satışı yapılıncaya kadar finanse 13 edilmesinde kullanılan girişim sermayesi yatırımlarına köprü finansmanı (bridge finance) denir. Ara finansman da bir köprü finansman türüdür. Getiri açısından öz sermaye ile borç arasında bir yerdedir ve her iki finansman türünün de özelliklerini taşır (Zaimoğlu, 1995:77). İhtiyaç duyulan kaynağın bu finansman türleri ile sağlandığı dönem, girişim sermayedarının yatırım yaptığı firmanın hisse senetlerini elinden çıkarması işlemini ifade eden çıkış dönemidir. Girişim sermayedarının elde edeceği kar çıkış stratejisine bağlıdır. 1.3 Risk Sermayesi Şirketleri: Risk sermayesi şirketleri, risk sermayesi fonlarını toplayan ya da sahip olduğu fonlarını risk sermayesi yatırımlarına yönlendiren ve temel faaliyet amacı KOBİ odaklı risk sermayesi yatırımları olan şirketlerdir (Beşkardeşler, 2010:25). Büyük fonların toplandığı bu şirketlerin amacına hizmet eden verimli şirketler olarak faaliyette bulunmaları ve bu şirketlere işlerlik kazandırılması, risk sermayesi piyasalarının gelişimi ve bu doğrultuda ülke ekonomilerinin kalkınma ve büyüme hamlelerinin gerçekleştirilmesine katkı sağlayacak girişim fikirlerinin hayata geçirilmesi açısından çok büyük bir önem arz etmektedir (Can, 2007:30). 1.3.1 Özel Risk Sermayesi Şirketleri: Kurumsallaşmış risk sermayesi gruplarıdır. Bu grup, aile şirketlerini ve fonları kurumlar tarafından sağlanmış özel ortaklıkları içermektedir. İlk özel risk sermayesi şirketlerinin bazıları A.B.D.’de Rockefeller, J. H. Whitney gibi varlıklı aileler tarafından kurulmuştur. 1940 ve 50’li yıllarda faaliyet gösteren bu tür şirketler, risk sermayesinin başlangıcını teşkil etmektedir. Günümüzde risk sermayesi sistemine, 14 sermaye özel ortaklıklar kanalıyla veya aileler adına kurulmuş vakıflar aracılığıyla gelmekte birlikte, sistemin başlangıcını oluşturan aile şirketleri sektördeki en deneyimli yatırımcılar arasında bulunmaktadır (Toroslu, 2000:14). 1.3.2 Küçük Risk Sermayesi İşletmeleri: Küçük işletme yatırım şirketleri, büyüme potansiyeline sahip küçük işletmelere risk sermayesi desteği imkanı sağlayan özel finans kurumlarıdır. Yalnızca küçük işletmelere yatırım yapma hakkına sahiptirler. Yatırım yaptıkları küçük işletmelere ya hisse karşılığı ortak olmakta ya da borç vererek finansman desteği sağlamaktadırlar. Ayrıca ortak oldukları ya da borç verdikleri küçük işletmelere ücretli veya ücretsiz danışmanlık hizmeti vermektedirler. Küçük İşletme İdaresi (SBA) şirketlere kuruluş izninin verilmesi ve faaliyetlerinin denetimini yapmaktadır (Sarıaslan, 1992:315). Bu yapıdaki şirketler, portföylerinin en çok %33’lük kısmını gayrimenkul yatırımlarına ayırabilirler. Yurt dışında yatırım yapamazlar. SBA’dan sermayelerinin en fazla üç katına kadar borçlanabilirler. Bu nedenle, bu şirketlerin genelde kredi verme yönü gelişmiş ve risk sermayesi şirketi özelliğini yitirmeye başlamışlardır (Toroslu, 2000:15). 1.3.3 Finansal Kurumlara Ait Risk Sermayesi Şirketleri: Ticari bankaların ve sigorta şirketlerinin çoğunluğu, kendi kredi koşullarına uymayan, risk ve getiri potansiyeli yüksek girişimlerin finansmanı için risk sermayesi şirketleri kurmuşlardır. ABD’de bankaların hisse senedi alımı yaparak iştirakte bulunmaları sınırlandırılmıştır. Bu nedenle de ticari bankaların çoğu ve sigorta şirketleri, kendi kredi koşullarına uymayan ancak yüksek karlılık beklenen yatırımların finanse edilmesi için risk sermayesi şirketleri kurmuşlardır (Yolaş, 2002:19-20). 15 1.3.4 Finansal Olmayan Kurumlara Ait Risk Sermayesi Şirketleri: Genellikle bu tür şirketler büyük sanayi işletmeleri tarafından kurulurlar. Örneğin; aralarında 3M, Eastman, Kodak, Lubrizol ve Xerox‟un bulunduğu yaklaşık 90 tane büyük sanayi şirketi risk sermayesi bölümü oluşturmuşlardır. Ayrıca 100’den fazla şirkette kendilerinin olmayan ortaklıklara yatırım da bulunmuş veya direkt risk sermayesi yatırımlarında bulunmuşlardır (Zaimoğlu, 1995:39). Girişim Sermayesi Piyasalarında Devletin Rolü: 1.4 Girişim sermayesi ve melek yatırımların istihdam yaratma, kalkınmayı ve yenilikçiliği teşvik etme fonksiyonu, tüm dünyada hükümetlerin dikkatini çekmekte ve bu araçları yaygınlaştırma isteğini artırmaktadır. Devletlerin sisteme müdahalesinin yol açacağı sonuçlar ise tartışmalıdır. Devlet müdahalesi, daha çok bu tür geleneksel olmayan finansman yöntemlerinin görece yeni araçlar olduğu ve bu alanda yeterli sermaye birikiminin henüz gerçekleşmediği temelinde savunulmakta olup, devlet destekleriyle teknolojinin gelişimine katkı sunulmasının toplumun tümünün refahını artırıcı pozitif bir dışsallık oluşturacağı kabul edilmektedir. Diğer taraftan, kamu otoritesinin doğrudan finansman sağladığı durumlarda yatırım yapılacak girişimcilerin seçiminin adil ve objektif ölçütlere göre belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. İş fikirlerini finanse etmek için risk sermayedarları ya da melek yatırımcıları tercih eden girişimciler, bu yatırımcıların sağlayacakları finansman kadar onlardan alınacak danışmanlık ve mentorluk yardımına da ihtiyaç duymaktadır. Bu kapsamda, finansmanın kamu tarafından sağlandığı durumlarda benzer etkinlikte bir uzmanlık desteği sağlanamayabilir. Hükümetlerin girişim sermayesi programlarını tasarlarken ve uygularken dikkat etmesi gereken başlıca hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: 16 Tasarım: Programların tasarımında teşvikin türü, miktarı, hedef kitlesi ve risk faktörleri gibi konular göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, doğrudan girişimcilerin mi yoksa girişim sermayedarlarının mı hedef alınacağı belirlenmelidir. Katkı Özelliği: Girişim sermayesi programları esas olarak özel sektör fonlarını harekete geçirmeyi ve sürdürülebilir bir ticari piyasanın oluşturulmasını hedeflemelidir. Devlet tarafından sağlanan fonların yerini özel sektör yatırımları almalı ve devlet piyasadan kademeli olarak çekilmelidir. Yönetim: Özel sektörün program tasarımı ve yönetimine etkin bir şekilde katıldığı ve programın yönetiminde profesyonel bir role sahip olduğu sistemler başarılı olabileceklerdir. İşleyiş: Küçük işletme, yatırımcı ya da girişim sermayesi ortaklığınca izlenecek başvuru süreci basit ve anlaşılır olmalı, gereksiz biçimde uzun sürmemelidir. Şeffaflık: Devletin yürüttüğü program hakkında girişim sermayedarları, girişimci ve işletmelere geniş bilgi sağlayacak biçimde adımlar atılmalıdır. Değerlendirme: Girişim sermayesi programları düzenli olarak incelenmeli ve değerlendirilmelidir. Desteklenen girişimlerin ticari varlığını ve faaliyetlerini sürdürebilmesi, cazip kar oranlarına ulaşması başarının bir ölçütüdür (OECD, 1997:4). 17 1.5 Girişim Sermayesi Tarihçesi ve Gelişimi Zengin bir sermayedarın bir şirkete sermaye sağlaması uzun yıllardır yaşanan bir durumdur. İngiltere’de 15. Yüzyılda tekstil yatırımları bunun örneklerindendir. Yüksek riskin bir getirisi olarak edinilen yüksek gelirin ilk örenkleri Rönesans döneminde denizyolu taşımacılığıyla Avrupa’ya getirilen çay, kahve ve baharata yapılan yatırımlardır7. Riskin dağıtımı için oluşturulan gruplarda üyelerin yaptıkları yatırımlar bir fonda toplanmış, gemi ve personelin ücretleri buradan ödenmiştir. Bu system aynı zamanda uzak mesafelerden mal nakliyatı yapan gemilerin karşılaşabileceği risklerin de paylaşımını sağlamaktaydı. Buhar makinesinin icadı ve sanayi devrimi, özellikle Batı toplumlarında refah düzeyini artırmış ve “buluş” kavramı önem kazanmıştır. Bu dönemde sıradan insanlar da yenilikçi teknolojiler üzerine düşünmeye ve çalışmaya başlamışlardır. Ancak bu insanlar, finansmanın tek kaynağı olan zenginler ve bankaların yatırım konusunda muhafazakar tutumları, madencilik ve üretim alanlarına yatırm yapmayı tercih etmeleri ve yeni buluşları riskli bularak bunlara yatırım yapmaktan kaçınmaları nedeniyle çalışmalarını ticarileştirebilecek mali kaynaklara ulaşamamaktaydı (Ergen, 2014:100). Risk sermayesi finansman modeli tarih boyunca uygulanmakla birlikte, 1950’li yıllara kadar kurumsal bir nitelik taşımamıştır. Modern anlamda risk yatırımının temelleri 1940’lı atılmıştır. 1946’da John Hay Whitney, J. H. Whitney şirketini kurmuş ve Benno Schmidt ilk risk yatırım ortağı olarak ona katılmıştır. Whitney’in “Özel Macera Sermayesi” (Private Adventure Capital) adını verdiği bu iş daha sonar ortağı Schmidt tarafından “Venture Capital” olarak kısaltılmıştır (Ergen, 2014:101). Günümüzde risk sermayesi yatırımları, bilimsel literatürde bu biçimde isimlendirilmektedir. 7 Annenberg Learner “Renaissance: Exploration and Trade,” http://www.learner.org/interactives/renaissance/exploration.html; Judkins, D. “Life in Renaissence England,” http://www.uh.edu/~djudkins/life_in_renaissance_england.htm (Erişim 13.03.2015). 18 Bu yıllarda ABD’de ortaya çıkan ve kuramsal gelişimini tamamlayarak somut bir nitelik kazanan risk sermayesi finansman modeli, 1970’li yıllardan itibaren çok büyük boyutlara ulaştıktan sonra İngiltere ve Japonya'da geniş uygulama alanı bulmuştur (Beşkardeşler, 2010:7). 1.5.1 ABD’de Girişim Sermayesi: Risk sermayesi finansman modeli, kurumsal olarak ilk uygulama alanını ABD’de bulmuştur. Göç yoluyla ülkeye gelen yeni iş gücünün, yeni istihdam alanlarının yaratılması için yönlendirilmesi, bankaların verdiği uzun vadeli “girişimcilik sermayesi” kredileriyle desteklenmiştir. Ülkeye yeni bir hayat kurmak üzere gelen göçmenler bu kredilere sıklıkla başvurmuşlardır. İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan ilk risk sermayesi firması, 1946’da Laurance S. Rockefeller (1910–2004) tarafından kurulan 1,5 milyon $ sermayeyle kurulan Rockefeller Brothers, Inc. olmuştur. Rockefeller, savaştan dönen arkadaşlarının kurdukları yeni şirketlerin hisselerinin bir bölümü karşılığında finansman sağlayarak, modern anlamda ilk risk sermayesi yatırımlarını gerçekleştirmiştir. Şirket halen Venrock ismiyle faaliyetini sürdürmektedir. Harvard Business School dekanlığı da yapmış olan Georges Doriot tarafından 1946 yılında Boston’da kurulan Amerikan Araştırma ve Geliştirme Şirketi (ARD) ilk kamu risk sermaye şirketi olarak kabul edilmektedir. Şirket, başta ikinci dünya savaşından dönen askerlerce yapılacak özel sektör yatırımlarını desteklemek amacıyla kurulmuş, 1972’de başka bir şirketle birleşip faaliyetlerini durdurana kadar 150’den fazla yatırım yapmış ve önemli başarılar elde ederek risk sermayesi yatırımlarının alternatif bir finansman aracı olarak tanınmasında önemli rol oynamıştır. 1953 yılında bazı bankalar ve yatırım şirketleri, küçük ölçekli işletmelere uzun vadeli fonlarla finansman hizmeti sağlamak üzere kurulan Küçük İşletmeler İdaresi (SBA) de ABD’deki ilk risk sermayesi uygulamalarındandır (Tuncel, 1995:4). 19 PriceWaterhouseCoopers’ın ABD’deki girişim sermayesi yatırımlarına ilişkin verileri yıllık olarak değerlendirdiği MoneyTree raporunda, 2014 yılında girişim sermayesi yatırımlarının önemli artış kaydettiğini oratya koymaktadır. Rapora göre 2014 yılında gerçekleşen yatırım miktarı bir önceki yıla göre % 61 artmış ve 4.356 adet projeye toplamda 48,3 milyar dolarlık yatırım yapılmıştır. Bu tutarın yaklaşık 20 milyar dolarlık bölümü yazılım sektörüne yapılan yatırımlardır. Yatırım tutarı bakımından yazılım sektörünü bioteknoloji, medya ve eğlence, bilgi teknolojileri, tıbbi cihaz ve ekipmanlar takip etmektedir. Yatırımların hangi aşamada daha çok gerçekleştiriliğinde bakılacak olursa, 20 milyar dolar civarında bir kaynağın Büyüme-Gelişme (expansion) aşamasında firmalara aktarıldığı görülmektedir. Bu dönemde Erken Aşama (early stage) yatırımları 15,8 milyar dolar, Çekirdek (seed) yatırımları 3,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. ABD’de yüksek teknoloji üretimi yapan birçok firmanın merkezi ya da çıkış yeri olan Silikon Vadisi, girişim sermayesi yatırımlarını büyük oranda çekmeye devam etmektedir. 2014 yılında gerçekleştirilen toplam yatırımın yarıya yakını bu bölgede yerleşik şirketlere yapılmıştır8. ABD’de girişim sermayesi fonlarının belirli bölgelerde yoğunlaşması, devletin bu alanda sağladığı desteklerin zaman zaman sorgulanmasına neden olmuş ve söz konusu destekler Kongre’de incelemeye alınmıştır (Lerner, 1996:23). Sonuç olarak, günümüzde ABD’de girişim sermayesi yatırımcılarının özellikle teknoloji-yoğun ve yüksek katma değer yaratması beklenen sektörlere yöneldiği görülmektedir. 1.5.2 AB’de Girişim Sermayesi: 8 http://www.pwc.com/en_US/us/technology/assets/pwc-moneytree-q4-full-year-2014-summary.pdf (Erişim: 10.03.2015) 20 ABD’de risk sermayesinin gelişimi İkinci Dünya Savaşı’nın hemen sonrasına dayanırken, Avrupa ülkelerinde risk sermayesinin yaygınlaşması 1980’li yıllarda gözlemlenmiştir. ABD’de risk sermayesi modeliyle elde edilen başarılar, bu modelin rekabet gücünü ve istihdamı arttırıcı etkisinin diğer ülkelerce de anlaşılmasını hızlandırmıştır. İngiltere’nin ilk risk sermayesi şirketi olan “Investors In Industry (3i)” 1945’te kurulmuş olmasına rağmen, İngiliz risk sermayesi modelinin esas gelişimi 1980’li yıllarda gerçekleşmiştir (Atilla, 2006:51). 1983 yılında Avrupa’da risk sermayesinin geliştirilmesi ve koordinasyonu amacıyla merkezi Brüksel olan Avrupa Risk Sermayesi Birliği (EVCA) kurulmuştur (İşeri, 1993:11-12). Risk sermayesi, 1990’larda AB ölçeğinde tartışılmaya başlanmış ve modelin etkin bir biçimde uygulanabilmesini sağlayacak önlemler gündeme gelmiştir. İstihdama ilişkin olarak 20-21 Kasım 1997 tarihlerinde düzenlenen Lüksemburg Konseyi sonuç bildirgesinde, risk sermayesinin istihdam yaratmada kullanılabileceği ve yüksek teknoloji sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lere risk sermayesi sağlayacak bir fon oluşturulacağı belirtilmiş ve AB’de risk sermayesi piyasalarının gelişimini olumsuz etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik bir rapor hazırlanması gerektiği bildirilmiştir9. “Risk Sermayesi: AB’de istihdam yaratmada anahtar” başlıklı bildirge bu amaçla yayımlanmıştır10. Bildirge, KOBİ’ler ve yüksek büyüme potansiyeli bulunan şirketlere özel fon sağlayan risk sermayesi piyasalarının yeni başlayan şirketlerin gelişmesinde önemli rol oynadığını vurgulamıştır. Bildirgede aynı zamanda risk sermayesi piyasalarının istihdam yaratmada araç olarak geliştirilmesinin gerekliliği ile risk sermayesinin AB’de finansman aracı olarak kullanılmasının önündeki engeller ortaya koyulmuştur. 9 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00300.htm (29.08.2014) Commission Communication, Risk Capital: A Key to Job Creation in the European Union, 31 March 1998, SEC (1998) 552. 10 21 Bildirge de AB risk sermayesi piyasalarının gelişmesinin önünde 5 alanda engel bulunduğu tespit edilmiştir: a. Üye ülkelerdeki sermaye piyasalarının bölünmüş bir yapıda olması ve bunun sermaye birikimi ve likiditeyi azaltıcı yönde etki etmesi, b. Gerek AB seviyesinde gerek ulusal düzeyde başta risk sermayesi fonlarına ilişkin kurumsal yatırımcılar (sigorta şirketleri, emeklilik fonları) ve yatırım hizmetlerine ilişkin mevzuat, sınır ötesi faaliyetler ve muhasebe kuralları alanları olmak üzere yeterli mevzuat çerçevesinin bulunmaması nedeniyle kurumsal ve yasal engellerin bulunması; Ulusal vergi sisteminin risk sermayesi yatırımlarını teşvik edici nitelikte olmaması; Şirketlere doğrudan uygulanan verginin, menkul kıymet ve mevduat faizlerinden elde edilen gelire uygulanan vergiden daha fazla olması. Risk sermayesi fonlarına uygulanan vergi rejiminin açık olmaması, c. Yeni işe başlayan KOBİ’ler ve bunların yatırımlarında ileri teknoloji eksikliği, d. Risk sermayesi yatırım projeleri için girişimci ve nitelikli uzman gibi insan kaynaklarının yetersizliği, e. Yatırımcıların risk karşısındaki tutumları, okul ve üniversitelerde girişim kültürünün bulunmaması gibi faktörlerin yeni Avrupa girişimcilerinin oluşmasını engellemesi. Bildirge’yi takiben 1998 Temmuz ayında yayımlanan Risk Sermayesi Eylem Planı ile AB’de risk sermayesine ilişkin kısa ve uzun vadede alınması gereken önlemler belirlenmiştir. Aşağıda sayılan tedbirlerin alınmasıyla risk sermayesinin gelişmesi için uygun ortamın sağlanması amaçlanmıştır: 22 a. Şirketlerin sınır ötesi sermaye tedarikini kolaylaştırıcı yöntemlere ilişkin direktiflerin yeniden düzenlenmesi, b. Kurumsal yatırımcıların risk sermayesine yatırımlarının arttırılmasına yönelik kuralların kabulü, c. Mevcut muhasebe ve denetim gereksinimlerinin değerlendirilmesi, d. Kurumsal yönetişimde örnek uygulamaların yayılması, e. İflas ve tasfiyeye ilişkin yasanın reformu, f. Topluluk patent sisteminin reformu (Çapanoğlu, 2005). 23 Grafik 1: ABD ve Avrupa’da Risk Sermayesi Yatırımları (milyar ABD doları) (1995-2012) 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ABD Avrupa Kaynak: OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2013, 31. KOBİ’lerde büyümenin finansmanına ilişkin olarak 2006 yılında yayımlanan Komisyon Tebliği’nde11 Birlik ve üye ülke seviyesinde yenilikçi KOBİ’lerin finansmana ulaşımının kolaylaştırılması hedefi kapsamında, sınır ötesi risk sermayesi yatırımlarının kolaylaştırılmasına yönelik mevzuatın geliştirilmesi ve vergi engellerinin kaldırılması gerektiği belirtilmişir. Risk sermayesi fonları aracılığıyla sınır ötesi yatırımların önündeki engellerin kaldırılmasına yönelik Komisyon Tebliği12 2007 yılında yayımlanmıştır. Tebliğ’de risk sermayesinin yenilikçi firmaların büyümesi için şart olduğu, Birlik genelinde risk sermayesi piyasalarının milli sınırlarla bölümlenmiş olduğu ve bunun yenilikçi KOBİ’lerin ihtiyaç duyduğu ve erişiminin olduğu risk sermayesi arzını sınırladığı belirtilmektedir. 11 Financing SME Growth – Adding European Value, http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/3317/attachments/1/translations/en/renditions/pdf 12 Removing obstacles to cross-border investments by venture capital funds, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52007DC0853&from=EN 24 1.5.3 Bazı Ülkelerde Girişim Sermayesi Uygulamaları: ABD ve Avrupa dışında girişim sermayesi modellerinin gelişimi ancak teknolojik imkanların arttığı 90’lı yıllardan sonar gerçekleşebilmiştir. Bunun nedenlerinden biri, Asya ekonomisinin en büyük iki gücünden biri olan Japonya’da sektörün yeterince gelişmemesi, kendine özgü bir ekonomi modeli izleyen bir diğer büyük ekonomi olan Çin’de ise gerekli hukuki altyapının bulunmamasıdır. Tokyo, Osaka ve Nagoya şehirlerinde 1963 yılında “Küçük İşletme Yatırım Kanunu”nun kabul edilmesiyle kurulan üç Küçük İşletme Yatırım Şirketi, Japonya’da kurulan ilk girişim sermayesi ortaklıkları olarak kabul edilmektedir. Bu şirketler ABD tecrübelerinin Japonya’ya uyarlanması çabaları sonucunda kurulmuş olsalar da, ABD’den farklı olarak yerel yönetimlerce de desteklenmekteydiler. Sektöre verilen yoğun devlet desteği Japon girişim sermayesi şirketlerini ABD’deki benzerlerinden ayıran bir özelliktir (Liang, 2008:11). 1970’lerin ilk yarısında sekiz girişim sermayesi şirketinin faaliyet gösterdiği Japonya’da, girişim sermayesi modelinin esas gelişimi Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, 1980’lerden sonra gerçekleşmiştir (İşeri, 1993:12). Japon Girişim Sermayesi Derneği (JVCA) ise 2002 yılında kurulmuş olup, ülkede yeni girişim sermayesi şirketlerinin kurulmasının desteklenmesi, risk sermayesi sisteminin güçlendirilmesi, ilgili yasal düzenlemelerin ve fon yönetimlerine ilişkin vergi düzenlemelerinin geliştirilmesi için kamu otoriteleriyle görüşmeler yürütülmesi, sektördeki trendlerin analizi için raporlar hazırlanması gibi faaliyetlere devam etmektedir13. Risk sermayesinin gelişimine yönelik devlet desteklerinin başarısı ile dikkat çeken İsrail, risk sermayesinde devletin rolünün önemini ortaya koyan iyi bir örnek olarak değerlendirilmektedir. İsrail’de profesyonel risk sermayesi sisteminin 13 http://www.jvca.jp/english/about/ (Erişim: 29.03.2015) 25 gelişiminde kamu otoritesinin uygulamaya koyduğu iki program etkili olmuş ve araştırma faaliyetlerinin son teknoloji ürünlerine dönüşümü başarılmıştır. Bu programlardan ilki kuluçka (incubator) programıdır. Kuluçkalar; girişimciler ve başlangıç aşamasındaki firmalara fiziki imkanlar, yönetim desteği, teknik destek, finansman olanaklarına erişim, hukuki yardım ve iletişim hizmetleri sunan kuruluşlardır. Akademisyenlerin fikirlerinin ticarileşmesine ve ekonomiye kazandırılmasına ve girişimcilerin eğitilmesine olanak sağlayan, üniversite ve sanayi arasında işbirliğinin gerçekleştirilmesine katkıda bulunan yapılardır. Ülkede uygulanan bir başka desek programı olan Yozma (Girişim) ile, yabancı risk sermayesi şirketlerinin İsrail’de yapacağı yatırımların desteklenmesi yoluyla ülkede bir risk sermayesi endüstrisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Program kapsamında yabancı bir risk sermayesi şirketi yerli bir ortakla birlikte bir yatırım için 12 milyon $ tutarında bir finansman sağladığında, İsrail devleti de söz konusu yatırıma 8 milyon $ tutarında bir sermaye ile destek olmuştur. Bununla uzmanlık ve bağlantı (network) gibi bilgi ve tecrübe transferinin sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca önceden belirlenmiş bir süre sonunda da yatırımdaki devlet payının özel sektör firmalarına satışına da imkan verilmiştir. Yozma programı kapsamında ilki 1993 yılında oluşturulan on ayrı fondan dokuzunda devletin payı özel sektör tarafından satın alınmıştır. Bu fonlarla finanse edilen şirketler ülkenin yüksek teknoloji devleri haline gelmişlerdir. Programın başarısı beklentileri aşmıştır (Atilla, 2006:105-107). İsrail hükümetinin toplamda 100 milyon dolarlık kaynak ayırdığı programın 80 milyon dolarlık kısmı kurulan on özel sektör girişim sermayesi fonuna eşit olarak dağıtılmış, kalan 20 milyon dolarlık kısım ileri teknoloji (high-tech) şirketlerine doğrudan yatırım için kullanılmıştır. Program 7 yıl sürmüştür (YASED, 2012:130). 26 Bunun sonucunda İsrail, bugün WEF Rekabetçilik Endeksi’nde Girişim Sermayesi yoğunluğu en çok olan ülke olarak yer almaktadır. Bahse konu iki destek programı bu başarının en temel nedenlerinden biridir. 1.5.4 Türkiye’de Girişim Sermayesi: Türkiye’de ilk girişim ya da risk sermayesi yatırımları 1990’lı yılların başlarında gerçekleşmiştir. 2000’li yılların başlarına kadar az sayıda ve aralıklı olarak devam etmiştir. 1986 yılında kurulan TDA, risk sermayesiyle ilgili ilk sistematik girişim olarak kabul edilmektedir. Ajansın kuruluşu ile, 1 ila 10 kişi arasında personel istihdam eden ve yeni teknoloji alanında mal ve hizmet üretmeyi hedefleyen girişimcilerin desteklenmesi amaçlanıyordu. TDA’nın yararlanıcılarına sağlamayı planladığı destekler ise; - Parasal destek - Pazar araştırma desteği - Pazar güvencesi desteği - Eğitim desteği - İş yeri temin desteği - Uzman personel desteği - Teknik destek - Doğrudan destek - Anlaşmalı destek - Tavsiye yolu ile desteklerdir (Zaimoğlu, 1995:191). Belirli bir büyüklüğün altında ve yeni teknoloji üretme hedefinde olan işletmelere sağlanacak parasal desteklerin yanında teknik destek, uzmanlık ve eğitim 27 desteklerinin risk sermayesi ortaklıklarının girişimcilere vaad ettiği desteklerle paralellik arz ettiği görülmektedir. Dünya Bankası desteğiyle 1990 yılında hazırlanan Teknoloji Geliştirme Projesi, ileri teknolojiye yönelik yeni yatırımların finansmanı amacıyla bir risk sermayesi şirketinin kuruluşunu da kapsamaktaydı. Proje kapsamında 1991 yılında Teknoloji Geliştirme Vakfı kurulmuş, Türk Standardları Enstitüsü’nün metroloji hizmetlerinin ve sanayinin araştırma-geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla 100 milyon dolarlık bir kredi sağlanmıştır (Kaya, 1992:84). İlk girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının kurulduğu 1990’lı yıllar boyunca özel sektörün girişim sermayesi yatırım modeline ilgisi giderek artmıştır. Bunun sonucu olarak, 2002 yılında yapılan bir anket çalışmasına katılan 172 firmanın 30’u, yeni kurulan işletmelere finansman desteği sağladığını beyan etmiştir. Bu araştırma sonucu, istenilen seviyede ve sistematik bir şekilde olmasa da sermaye arzının varlığına ilişkin bir gösterge olarak kabul edilebilir (Çetindamar, 2002:86). 1.5.4.1 Türkiye’de Girişim Sermayesi Uygulamaları: Türkiye’de 20 yılı aşkın bir süredir girişim sermayesine ilişkin mevzuatın bulunması ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları 1990’lı yıllardan itibaren faaliyete geçmiş olmasına karşın, söz konusu finansman modeli halen yaygın olarak kullanılmamakta, alternatif bir finansman yöntemi olarak öne çıkmamaktadır. Girişim sermayesi kavramı ilk kez, 1996-2000 yılları arasındaki dönemi kapsayan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında planlama gündemine girmiştir. Planda, “Sanayi Yaklaşımı” gelişme ekseni altında KOBİ’lerin desteklenmesi ve finansman olanaklarının artırılması, bu amaçla gerekli mevzuat düzenlemelerinin yapılması, üretici düşüncelerin üretim sürecine sokulması ve teknolojik ilerlemeye katkısı nedeniyle önem kazanan risk sermayesi kurumu ve kredi garanti fonuna işlerlik 28 kazandırılması hedeflenmiştir. Bu planda risk sermayesi kuruluşları, yaratıcılığın ve yaratıcı girişimciliğin desteklenmesi için gerekli olan yapılar olarak tanımlanmakta, bu tür risk sermayesi kuruluşlarının ülkemizde tesis edilemediği belirtilmektedir (DPT, 1995:69-70). 2001-2005 yılları arasındaki dönemi kapsayan 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “Sosyal ve Ekonomik Sektörlerle İlgili Gelişme Hedef ve Politikaları” başlığı altında KOBİ’lerin Geliştirilmesi hedefine yönelik olarak belirlenen politikaların büyük bir kısmı, ülkemiz KOBİ’lerinin rekabetçiliklerinin sermayesi, Ar-Ge üretkenliğinin geliştirilmesini faaliyetlerinden arttırılması ve uluslararası amaçlamaktadır. Kalkınma Planı’nda risk elde edilen teknolojik bilginin ürüne dönüştürülmesinde finans imkanı sağlayacak bir araç olarak tanımlanmakta, mevcut durumda bu araçtan yararlanılamadığı belirtilmektedir. Risk sermayesi uygulamalarının yaygınlaştırılması, Kalkınma Planı’nda hem KOBİ’lerin, hem de bilim ve teknoloji yeteneğinin geliştirilmesi politikalarından biri olarak kendine yer bulmuştur: “KOBİ'ler sermaye piyasası ve mali piyasalarla düzenli çalışan bir ortamda modern finansman araçları ve kurumları ile desteklenecektir. Kredi garanti fonu, risk sermayesi, finansman yatırım ortaklığı, gayrimenkul yatırım ortaklığı gibi finansman sağlama uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.” “Bilgi toplumu hedefi doğrultusunda bilimsel ve teknolojik gelişmeler desteklenecektir. Teknolojik gelişme için gerekli fiziki, beşeri ve hukuki altyapı geliştirilecek, ulusal yenilikçi buluş sistemi güçlendirilecektir. Ar-Ge'ye yönelik devlet yardımları artırılacak, teknoparklar desteklenecek ve risk sermayesi uygulaması geliştirilecektir.” (DPT, 2000:125-226). Aynı Kalkınma Planı’nda Risk sermayesi sisteminin gelişmesini sağlayacak hukuki düzenlemelerin yapılması da öngörülmektedir (DPT, 2000:125-127). 14-15 Haziran 2000 tarihlerinde İtalya’nın Bologna kentinde düzenlenen I. OECD KOBİ’lerden Sorumlu Bakanlar Konferansı’na ülkemiz temsilcileri de katılmış olup Türkiye KOBİ Politikalarına Dair Bologna Deklarasyonu’nun taraflarından biri 29 olmuştur14. AB adayı bir ülke olarak Türkiye, 2002 yılı Nisan ayında “Küçük İşletmeler İçin Avrupa Şartı”nı onaylamış, burada yer alan öncelikleri temel alınarak hazırlanan ve 2001-2005 yılları arası dönemi kapsayan Avrupa İşletmeler ve Girişimcilik Çok Yıllı Programı’na (MAP) katılmıştır. Küçük İşletmeler İçin Avrupa Şartı’nda belirlenen öncelikler arasında girişimciliğin teşviki de bulunmakta olup, Çok Yıllı Program’ın amaçlarından biri, bilgi ve teknoloji tabanlı yenilikçi işletmeleri desteklemek için AB tarafından geliştirilen – başlangıç sermayesi, risk sermayesi, teminatlı krediler ve iş melekleri ile ilgili - mali araçları ve mekanizmaların hızla öğrenilmesi ve uygulanması idi. Bu dönemde Türkiye, yeni kurulan işletmeleri desteklemek için mali altyapıdan yoksundur (Wacquez vd., 2004:52). Girişimcilerin deneyimsizliği ve yeni kurulan işletmelerin doğal olarak taşıdığı riskten dolayı, gerekli altyapının oluşturulması ve piyasada yeterli fonlar bulunması durumunda bile, bankaların yeni kurulan işletmelere fon sağlamak konusunda isteksiz davranacaktır. Diğer taraftan Türkiye, aynı dönemde örgütlü bir risk sermayesi sisteminin başlangıcına da sahip bulunmaktadır. Sadece belli zenginlik gerekliliklerini karşılayan “sofistike” yatırımcılara açık olan özel hisse senetleri ve bu türden yatırımcılara hisse ihraç edecek RSYŞ’lere izin veren mevzuat SPK tarafından yayımlanmıştır. Bu mevzuat, RSYŞ’lerin geçmişe göre daha az katı koşullar altında kurulmasına ve işletilmesine izin vermektedir. Yeni mevzuat piyasa katılımcılarının dikkatini çekmektedir (Wacquez vd., 2004:52). Girişim sermayesinin Türkiye’deki durumu, 3-5 Haziran 2004 tarihlerinde İstanbul’da 30 OECD ülkesinin yanısıra 35 üye olmayan ülke ve çok sayıda uluslararası kuruluş ile hükümet dışı örgütün katılımıyla yapılan İkinci OECD KOBİ’lerden sorumlu Bakanlar toplantısında da gündeme gelmiştir. Toplantının teması 14 “Küresel Ekonomide Girişimciliğin ve Yenilikçi KOBİ’lerin http://www.oecd.org/cfe/smes/bolognacharter2000.htm 30 Geliştirilmesi”dir. Toplantı sonucunda yayımlanan “Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Mevcut Durum ve Politikalar” başlıklı OECD raporunda Türkiye’de “risk sermayesi ve iş melekleri gibi geleneksel olmayan finansman araçlarının gelişiminin yavaş ilerlediği (Wacquez vd., 2004:13)” tespiti yer almaktadır. Girişim sermayesi ve melek yatırımların özellikle kuruluş aşaması ve erken aşamada oynadığı katalizör rolünün, girişimciliği ve yenilikçiliği desteklediği bilinmektedir. Bunun yanında, ülkemizde girişimcilik eğiliminin oldukça yüksek olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Avrupa Komisyonu’na bağlı olarak çalışan Eurobarometer’in AB üyesi ülkelerin tamamını kapsayan raporunda, Türk vatandaşları % 83’lük oranla 40 ülkede yapılan araştırmada kendi işini kurma isteği en yüksek olan katılımcılar olarak dikkat çekmektedir. Bu oran AB vatandaşları arasında %37’dir. Türk vatandaşlarının sadece %33’ü kendi işini kurma fikrinin hiç aklından geçmediğini beyan etmiştir ve bu oran da araştırma kapsamı ülkeler arasında en düşük değerdir (EC, 2012:5-7). Bu araştırma sonucunda, Türkiye’de girişimcilik eğiliminin yüksek olduğu ancak finansmana erişimin zorluğu nedeniyle bu eğilimin somut yatırımlara dönüştürülemediği çıkarımı yapılabilir. KOBİ’lerin ekonomideki rolü dünya genelinde giderek artmaktadır. Bireysel tasarrufların ekonomiye kazandırılması ve yeni istihdam alanları yaratılmasındaki katkıları, piyasa koşullarındaki değişikliklere kısa sürede uyum sağlamalarına imkan veren esnek yapıları, sermayenin tabana yayılması ve ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanmasındaki etkileri KOBİ’leri ekonominin önemli bir unsuru haline getiren özelliklerindendir. Bu noktada, KOBİ’lerin teşviki ve gelişimi için uygun politikaların geliştirilmesi önem kazanmaktadır. Diğer taraftan, küreselleşme ve büyük bir hızla gerçekleşen teknolojik değişimler rekabet koşullarını da giderek ağırlaştırmaktadır. Bu yeni rekabet koşulları, özellikle 31 finansman kaynaklarına erişim açısından büyük ölçekli firmalar karşısında dezavantajlı bir konumda olan KOBİ’lerin rekabet gücünü korumalarını zorlaştırmaktadır. Türkiye’deki işletmelerin sayıca %99,8’ini oluşturan KOBİ’lerin 15 karşılaştığı temel problemlerin başında mali araçlara ve banka kredilerine erişim gelmektedir. Özkaynaklarının yetersizliği nedeniyle finansman ihtiyaçlarını giderebilmek amacıyla bankalara başvuran KOBİ’ler kredi miktarı, maliyeti, vadesi, kredi sağlamada teminat zorlukları gibi birçok problemle karşılaşmaktadır. Büyük ölçekli işletmeler varlıklarını teminat olarak gösterirken, kredi başvurusunda bulunan KOBİ’ler genellikle işletme ortaklarının kişisel varlıklarını teminat olarak gösterebilmektedirler. Buna ek olarak, alınan kredinin geri ödenmesinde büyük ölçekli işletmelere göre daha yüksek risk arz ettikleri kabulüyle KOBİ’lere sağlanan kaynaklar görece yüksek faiz şartıyla bu işletmelere aktarılmaktadır. Buna karşın Avrupa genelinde banka kredilerine başvuru oranı en yüksek olan ülke Türkiye’dir (% 42). Özkaynakları yeterli olduğu için banka kredisine başvurmadığını beyan eden Türkiye’de yerleşik KOBİ’lerin oranı sadece % 15’tir. Bu ise Avrupa genelinde en düşük oran olup, AB genelinde banka kredisine başvuru oranı % 21’de kalmış, özkaynaklarını yeterli bulan işletmelerin oranı % 50 olarak gerçekleşmiştir. Finansmana ulaşım probleminin işletmesi üzerinde aşırı seviyede baskı oluşturduğunu bildirenlerin oranı Türkiye’de % 26 iken, bu oran AB ortalamasının oldukça üzerindedir (% 14) (EC, 2013:18-29). Bütün olumsuzluklara karşın banka kredilerine yüksek oranda başvurulması sermaye birikiminin yetersizliğini gösterdiği kadar, OECD raporunda yer alan, ülkemizde geleneksel olmayan finansman araçlarının gelişiminin yavaş olduğu tespitini doğular niteliktedir. Bu noktada girişim sermayesi yatırımları, finansman sağlamakta sorunlarla karşılaşan kuruluş aşamasındaki firmaların (start-up) ve KOBİ’lerin ihtiyaçlarını karşılamada bir alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. 15 TÜİK Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri, 2014 (02.10.2014 tarihli ve 18521 sayılı Haber Bülteni) 32 Grafik 2: Finansman Sıkıntısı Yaşayan İşletmelerin Başlıca Sorunları Kredi maliyeti yüksekliği 70,6 İşletme sermayesi ihtiyacının hızla artışı 57,1 Özkaynak yaratamamak 42,2 Kredi bulamamak 21,5 Diğer 17,5 Vadeli kredilerin yenilenmemesi 10,9 Teminat mektubu limiti bulamamak 7,3 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Kaynak: İstanbul Sanayi Odası (İSO): İstanbul Sanayi Odası Ekonomik Durum Tespiti Anket Sonuçları, 2013-I, Ağustos 2013, İstanbul, 55. Türkiye halen girişimcilerin risk sermayedarı bulma olasılığına göre yapılan sıralamada, 144 ülke arasında 7 üzerinden 2,5 puanla 90. sırada yer almaktadır (WEF, 2015:369). 1.5.4.2 Türkiye’de Girişim Sermayesi Şirketleri: 1.4.4 numaralı “Türkiye’de Girişim Sermayesi” bölümünde değinilen erken dönem girişimler dışında, risk sermayesi yatırım ortaklığı olarak kurulan ve alanında öncü olan bazı şirketlere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. 1.5.4.2.1 Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı: Ülkemizde ilk risk sermayesi yatırımı, Vakıflar Bankası’nın bir yan kuruluşu olarak 1996’da kurulmuş olan Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş.’dir. Anonim şirket bankadan bağımsız özerk bir yapıda kurulmuştur. Şirketin amacı Türkiye’de bu alanda faaliyet göstermek, büyüme potansiyeli olan sektörlerde rekabet avantajına sahip şirketlere, Türkiye ekonomisine katkı sağlayacak projelerini 33 gerçekleştirmeleri için yönetim bilgisi ve sermaye katkısı sağlamak, sahip olduğu kollektif kaynakları devreye sokarak; girişimcilerin bu bilgi, tecrübe ve deneyimlerinden en uygun şekilde faydalanmasını sağlamak, bunun yanı sıra etkin portföy yönetimi ve örnek kurumsal yapısı ile hissedarlarına diğer yatırım alternatiflerinden daha yüksek kazanç sağlamayı hedeflemek olarak beyan edilmiştir. Vakıf Girişim’in unvanı 2010 yılının ilk ayında “RHEA Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı” olarak değiştirilmiş olup, faaliyetini halen bu isim altında 16 sürdürmektedir . RHEA Girişim’e 31/12/2014 tarihi itibarı ile bağlı bulunan ortaklıklar sağlık, teknoloji ve taşımacılık alanlarında faaliyetlerini sürdürmektedir17. 1.5.4.2.2 İş Girişim Sermayesi: Girişimciler ve sermaye piyasalarını birbirine bağlayan bir sermaye piyasası kuruluşu olarak 2000 yılında 29,3 milyon dolar fon büyüklüğü ile Türkiye’nin en büyük girişim sermayesi şirketi olarak kurulmuş olan şirket, ülkemizde KOBİ'lerin büyüme ve rekabet yeteneklerini geliştirebilmelerinin önündeki en önemli engellerden biri olarak gördüğü alternatif finansman metodlarının eksikliğini gidermeyi, yüksek büyüme potansiyeline sahip KOBİ'lerin sermaye ihtiyaçlarını karşılayarak gelişimleri süresince desteklemeyi amaçlamaktadır. Şirketin %37,69'u İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda 57,78 milyon ABD Doları piyasa değeri ile 2004 yılı Ekim ayında halka arz edilmiş olup, şirket Aralık 2012 tarihi itibarı ile iştiraklerine toplam 109,4 milyon ABD Doları sermaye aktarmıştır. İş Girişim Sermayesi'nin iştiraklerindeki toplam çalışan sayısı, ortaklık 16 http://www.rheagirisim.com/tr/tarihce (Erişim: 29.03.2015) http://www.rheagirisim.com/files/rhea/PDF/faaliyetraporlari/RHEAG%2031122014%20Yoenetim%20Kurulu%20Faaliyet%20Raporu.pdf (Rhea Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. 2014 Yılı Faaliyet Raporu) 17 34 sırasında 8.688 kişi artarak %59 oranında büyümüştür. Gerçekleştirilen 11 çıkıştan %26,46 yıllık bileşik getiri elde edilmiştir18. Şirketin bilişim teknolojileri, gıda, spor ürünleri, kargo taşımacılığı, havaalanları yer hizmetleri, ilaç, diyaliz hizmetleri, ortopedik cerrahi, yapı yalıtımı, filo kiralama, fuarcılık, sinema, ses otomasyonu gibi alanlarda yatırımları bulunmaktadır. Bu yatırımların bazılarında çıkış gerçekleşmiş olup, bir kısmında halen ortaklık devam etmektedir19. 1.5.4.2.3 KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş.: KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş., 1999 yılında KOBİ’lerin finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla TOBB, Halk Bankası, KOSGEB, TESK ve 16 Sanayi ve Ticaret Odası’nın ortaklığında “KOBİ Yatırımlarına Ortaklık A.Ş.” adı altında 317.800 TL sermaye ile kurulmuştur. Ancak yaşanan ekonomik istikrarsızlıklar nedeniyle faaliyete geçmesi zaman almış, şirket girişim sermayesi alanında faaliyetine 2003 yılında başlamıştır. Bu kapsamda, şirketin unvanı da girişim sermayesi alanında faaliyet göstermek üzere “KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı” olarak aynı yılda değiştirilmiştir. 2004 yılı sonunda SPK’dan alınan "Portföy Yönetim Belgesi" ile ödenmiş sermayesi 20 milyon TL’ye çıkarılarak faaliyetlerine resmen başlamıştır. 2009 yılında şirketin sermayesi 38 milyon TL'ye çıkarılmıştır. KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş., finansman kaynaklarına ulaşmakta zorluk çeken yenilikçi KOBİ’lerin Türkiye ekonomisine katkı sağlayabilecek yüksek rekabet 18 19 http://www.isgirisim.com.tr/TR/tarihce.asp (Erişim: 29.03.2015) http://www.isgirisim.com.tr/TR/yatirim_tarih.asp (Erişim: 29.03.2015) 35 avantajına sahip ürün veya hizmet projelerini, sermaye ve yönetim desteği ile gerçekleştirme hedefi doğrultusunda halen faaliyetini sürdürmektedir20. KOBİ A.Ş., makine, tıbbi cihaz, laboratuvar ekipmanları, savunma sanayii, aydınlatma, inşaat, plastik ve kimya gibi çeşitli sektörlerde yatırımlarına devam etmektedir21. 1.5.4.2.4 Turkven Private Equity: Girişim sermayesi yatırım ortaklığı olarak kurulmuş olmayan ve bu itibarla SPK’ya tabi olmayan kuruluşlardan olan Turkven, ciddi miktarda risk sermayesi yatırımı yapmaktadır. Dünya Bankası Grubu’na bağlı Uluslararası Finansman Kurumu (International Finance Corporation - IFC), Avrupa Kalkınma ve Yeniden Yapılandırma Bankası (European Bank for Reconstruction and Development EBRD), Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank - EIB) ve Hollanda merkezli bir kalkınma bankası olan FMO (Entrepreneurial Development Bank) firmanın hissedarlarındandır22. Türkiye’de faaliyetlerine 2000 yılında başlayan şirket, ilk yatırımını 2003 yılında “Uno” markası ile ambalajlı ekmek sektöründe faaliyet gösteren Unmaş’a yapmıştır. BC Partners ve DeA Capital firmalarıyla oluşturulan konsorsiyum ile, Migros’un %98’inin 3,2 milyar dolara satın alınması işlemi ile Türkiye’de gerçekleşen en büyük girişim sermayesi yatırımını gerçekleştirmiştir. Turkven, prensip olarak danışmanlığını yaptığı fonlarda bağımısızlığın sağlanması ve anlaşmazlıkların bertaraf edilmesi adına Türk yatırımcı bulundurmamaktadır. Toplam varlıkları 1,7 trilyon doların üzerinde olan uluslararası kurumsal yatırımcıları, firma 20 http://kobias.com.tr/web/tarihce.html (Erişim: 29.03.2015) http://kobias.com.tr/web/yatirim_portfoyu.html (Erişim: 29.03.2015) 22 http://turkven.com/tr/hissedarlar.htm (Erişim: 29.03.2015) 21 36 kaynaklarından yararlanan girişimcilere önemli bir uluslararası networke ulaşma imkanı vermektedir23. Turkven’in yatırım yaptığı girişimler arasında Digiturk, Doğa Okulları, Doğtaş Kelebek, Domino’s Türkiye, Flo, Intercity, Koton, Mavi, Medical Park, Tekin Acar gibi birçok ünlü marka bulunmaktadır24. 1.5.4.3 Yasal Çerçeve: Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları, 28/07/1981 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda yapılan 29/04/1992 tarihli değişiklikle ile hukuk sistemimize girmiştir. Buna göre Yatırım Ortaklıkları, sermaye piyasası kurumları arasında sayılmış, kuruluş ve faaliyet şartları, faaliyetlerinin kapsamı belirlenmiştir. Tüm yatırım ortaklıkları ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler SPK Tebliğlerinde yapılmıştır. Girişim Sermayesi Yatırım ortaklıkları bir anonim şirket şeklinde kuruldukları için, Sermaye Piyasası Mevzuatı'nda düzenlenmemiş tüm konularda, Türk Ticaret Kanunu'nun anonim şirketlere ilişkin düzenlemelerine uymakla yükümlüdürler (SPK, 2010:7). Türkiye’de girişimciliği teşvik aracı olarak girişim sermayesi finansman sisteminin oluşturulması yönündeki ilk somut adım olan, SPK tarafından çıkarılan ve 6 Temmuz 1993 tarih ve 21629 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği”nde (Seri VIII, No: 21) RSYO’ların kuruluşlarına, faaliyetlerine, yönetim ilkelerine ve tasfiyelerine dair esaslar düzenlenmiştir. Türk sermaye piyasası mevzuatında risk sermayesi (Venture Capital) şirketlerine en yakın kuruluşun, Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklıkları olduğu belirtilmiştir 23 24 http://turkven.com/tr/hakkimizda.htm (Erişim: 29.03.2015) http://turkven.com/tr/yatirimlar.htm (Erişim: 29.03.2015) 37 (Beşkardeşler, 2010:68). 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda ise, faaliyette bulunacak kuruluşlar Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklıkları, Menkul Kıymetler Yatırım Fonları ve Aracı Kurumlar olarak üç başlık altında toplanmışlardır. Tasarruflarını değerlendirmek isteyen, ancak hangi alanda yatırım yapacağını ve bu yatırımını tehlikelerden nasıl koruyacağını bilmeyen küçük yatırımcıların bu küçük tasarrufları birleştirerek çeşitli menkul kıymetlere yönlendirecek ve böylece hem ekonomik güç oluşturacak, hem de tasarrufların yönlendirildiği portföyün çeşitlendirilmesiyle riski dağıtacak yatırım kurumlarına ihtiyaç vardı (Kocaman, 1991:15). SPK tarafından 20/03/2003 tarihinde yayımlanan Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliğinin amacı, girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının kurucularına ve kuruluş usullerine, hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması ve halka arzına, yönetimine ve yöneticilerinde aranacak niteliklere, faaliyet konuları ve portföy sınırlamaları ile kamuyu aydınlatma yükümlülüklerine ilişkin esasları düzenlemektir (Kuğu, 2004:150). 38 2. İş Melekleri Finans kuruluşu olarak örgütlenmiş firmaların yanı sıra, gelecek vaat ettiklerine inandıkları projelere sadece finansman sağlayarak değil, sahip oldukları şahsi bilgi, tecrübe ve iş bağlantılarını da girişimcinin yararına kullanarak projeyi hayata geçiren iş melekleri (business angels), yenilikçiliğin girişimciliğe dönüşmesinde önemli rol oynayan kurumsallaşmamış risk sermayesi yatırımcılarıdır. İş meleklerinin birçoğu, başarılı girişimcilik geçmişlerine sahip kişilerdir. Bu nedenle sağladıkları sermayenin yanında kişisel tecrübelerini ve kişisel iş ilişkisi ağlarını da yatırımlarını yönlendirdikleri işletmelerin faydasına kullanmaları, yatırım yapılan işletme açısından büyük önem taşımaktadır. Melek yatırımcılar, girişimciye hem para hem de iş deneyimi getirmektedirler (Vance, 2005:112). İş melekleri, şirketlere yatırım yapmak ve bilgi ya da tecrübelerini yatırım yaptıkları şirketle paylaşmak isteyen kişilerdir. Yeni işe başlayan ya da kurulu ve büyüme potansiyeli bulunan, borsaya kote edilmemiş şirketlerin ilk aşamalarında iş meleklerine duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. Bankacılık sektöründe düşük marjlar ve yüksek sabit maliyetler nedeniyle küçük işletmelere borç vermenin cazip olmaması bu durumu ortaya çıkaran önemli faktörlerdendir (Koç, 2007:88). Melek yatırımcılar; yeni kurulmuş firmalara sermaye yatırımı yapan biçimsel olmayan risk sermayedarlarıdır (Karabayır vd. 2012:72 içinde Mayfield 2000). Kendi paralarını başkasının işine yatıran bireylerdir. Onlara, melek denmesinin sebebi ise yatırım yaptıkları firmaların diğer yatırımcılar tarafından yetersiz görülmesidir (Karabayır vd. 2012:72 içinde Vance 2000). Osnabrugge, melek yatırımcıları birçoğu daha önceden kendi işini kurmuş, servetlerini ve tecrübelerini yeni kurulan küçük girişimlere yatırmak isteyen bireysel yatırımcılar olarak (Karabayır vd. 2012 içinde Osnabrugge 2000), Hindle ve Lee (2002) ise, yatırım yapılan firmanın yönetim takımında yer almayan ve bu yöneticilerin herhangi biriyle ilişkisi olmayan kurumsallaşmamış özkaynak yatırımcıları olarak tanımlamışlardır (Karabayır vd. 39 2012 içinde Hindle ve Lee 2002). Melek yatırımcılar, özelikle yeni başlayan işletmelere yatırım desteğinde bulunmaktadır. Yeni girişimlere, risk sermayedarlarına kıyasla 16 kat daha fazla yatırım yapmaktadırlar. 2008 yılı ABD verilerine göre melek yatırımcılar, % 45’i yeni işe başlama aşamasında olan girişimlere 19,2 milyar dolar yatırım yapmışlardır (Karabayır vd. 2012 içinde Sohl 2009). Melek yatırımcıların kendi başarıları ve yatırım yaptıkları firmaların başarıları göstermiş oldukları girişimcilik özelliklerine bağlıdır (Karabayır vd. 2012 içinde Lindsay 2004). Hemen her sektörde yatırım yaptıkları gözlenen iş meleklerinin, başta medikal, yazılım ve bioteknoloji olmak üzere yüksek katma değer yaratan alanlarda yoğunlaştığı söylenebilir. 40 Grafik 2: İş Meleklerinin Yatırım Yaptığı Sektörler: Kaynak: PRESTON, S. L. (2007) “Angel Financing For Entrepreneurs”, JosseyBass, San Francisco. sf. 12. Bireysel faaliyetlerinin yanı sıra ağlar kurarak bir araya gelen iş melekleri, girişimcilere daha aktif destek sağlamaktadır. 2.1 Melek Yatırım Sürecinin İşleyişi: Yeni bir iş fikrine sahip ancak yeterli sermaye gücü olmayan girişimci ile sermaye bakımından güçlü ve yeterli bilgi birikimiyle yeni iş fırsatları arayan yatırımcılar sistemin iki temel aktörüdür. Bu iki aktörün bir araya gelmesiyle anlaşma şartlarının 41 taraflarca kabulü, yatırımın yapılması, yatırım sonrası destek ve yatırımdan çıkış aşamaları sürecin kısaca özetidir. Melek yatırım sürecinin işleyişi aşağıdaki ana başlıkla altında özetlenebilir: Anlaşma Kaynağı Bulma: Anlaşma kaynağı proaktif veya reaktif olabilir. Çoğu anlaşma kaynağı; üyeler ve onların bağlantıları, sistemdeki diğer oyuncuların (hizmet sağlayıcıları, risk sermayedarları vb.) ilişkileri kanalıyla kendini belli eder. Anlaşmayı İnceleme: Uygulamalar çoğunlukla yazılım programları paketleriyle (sıklıkla melek yazılımları kullanılır) merkezileştirilir ve yönetilir. İlk incelemeler resmi (grup veya iletişim ağı yöneticileri tarafından yürütülen) ya da gayriresmi olabilir (üyelerden bazıları tarafından yürütülen). Başlangıç Geri Bildirimi/Antrenörlüğü: Şirketler, ilk inceleme için bağlantı kurabilir ve yatırımcıların beklentileri ve şirketin yatırımcıya sunumuyla ilgili rehberlik hizmeti verebilir. Yatırımcıya Şirket Sunumları: Seçilen şirketler genellikle ayda bir kez olacak şekilde üyelere sunum için davet edilebilir. Daha sonra yatırımcılar şirketi her yönden tartışır ve potansiyel anlaşma için kapalı oturum yapar. Makul Önlemler: Rekabet analizi, IP veya ürünün onaylanması, şirket yapısının değerlendirilmesi, finansal konular ve sözleşmeler, konuların uyumunun ve referans takımın kontrolü çalışmaları yapılır. Yatırım Şartları ve Görüşmeler: Eğer üyeler hala ilgiliyse, anlaşma metni hazırlanır ve şirket değeri görüşülür. Artan bir şekilde iş melekleri grupları ve bağlantıları taslak antlaşma metinleri kullanmaktadır. Daha sonra şirket son bir kez üyelere sunum yapabilir. 42 Yatırım: Görüşmeler sonucunda yatırım kararı verilebilir. Son anlaşma hazırlanır ve genellikle avukatlar da bu sürece dâhil olur. Resmi sözleşme imzalanır ve üzerinde anlaşılan fonlar toplanır. Yatırım Sonrası Desteği: Yatırımdan sonra, yatırımcılar şirkete uzmanları ve bağlantılarıyla birlikte yardımcı olur ve mentörlük yapar. Uygun zamanda şirketten ayrılmayı kolaylaştırmak için yatırımcılar, şirketle yakın temas halinde bulunur (OECD, 2011:34). Profesyonel iş melekleri, yeterince incelenmemiş ve gerekli hazırlığın yapılmadığı işlerle ilgili referansları dikkate almazlar. İş melekleriyle bağlantı kurabilecek kişilere ulaşıldığında onlarda iyi bir etki bırakmak projenin gerçekleşebilmesi için oldukça önemlidir. Melek yatırımcı için güvenilen bir kaynaktan alınan referans diğer referanslardan daha büyük önem taşır (Hill ve Power, 2002:171). Melek yatırımcılar, profesyonel iş ilişkisi içerisinde oldukları avukatları, muhasebecileri, iş ortakları ve dostları gibi yakın ilişki içerisinde oldukları insanlara güven duymaya eğilimlidirler. Girişimci, iş meleği ile yapacağı ilk görüşmede işletmesi ya da iş fikri hakkında kısa bilgiler verir. Bu aşamada yatırımcı girişimciyi yakından tanımaya çalışır. Bu nedenle girişimci, sunum aşamasına geçmeden önce kendini tanıtmalıdır. Yapılacak sunum kısa olmalı, ancak iş fikrine ilişkin yeterli bilgiyi içermelidir. Bir sonraki görüşme öncesinde, iş fikrini anlatan özet bilgiler yatırımcıya üzerinde uzlaşıldığı biçimde ulaştırılır. İş fikriyle ilgili genel bir fikir edinen yatırımcı, elde ettiği bilgiler ışığında iş fikriyle ilgili çeşitli araştırmalar yapar. Bu araştırmalar, iş fikrinin plan doğrultusunda gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin projeksiyonu, piyasa araştırması, uzun dönemde karşılaşılabilecek getiri ya da riskler gibi konularda öngörülerin 43 oluşturulmasına yönelik olabilir. Bu araştırmalar sonucunda işin yatırım için uygun olup olmadığı kararı alınır. Yatırım kararı alındıktan sonra anlaşıldığı şekilde iş yapılmaya başlanır ve yatırımcı da finansman ve bilgi desteğini vererek işin planlandığı şekilde gerçekleşmesini sağlar (Preston, 2007:134-142). Melek sermayedeki yatırım araçları, iş meleğinin beklentisi ve yatırımın ihtiyaçlarına göre çeşitlilik göstereilir. Getiri beklentisi, yönetime katılma, oy hakkı gibi faktör iş meleğince kullanılacak yatırım aracınının türünü belirler. Melek yatırımcılar genellikle 5-10 yıllık bir dönem için yatırım yaparlar. İşletmenin satışı veya halka arz edilmesini takiben hisselerini satarak yatırımdan çıkarlar. İş meleklerinin yaptıkları yatırım karşılığında işletmede elde ettikleri pay adi hisse senetleri, tercihli hisse senetleri, ertelenmiş adi hisse senetleri, hisse senedine dönüştürülebilir tahviller ve benzer araçlarla temsil edilebilmektedir. 2.2 Melek Yatırımcı Türleri: İş melekleri, çeşitli kaynaklarda farklı kategorizasyonlara tabi tutulsa da genel olarak üç ana kategoriden söz edilebilir. 2.2.1 Çekirdek Melekler (Core Angels): Bilgi birikimleri yüksek düzeyde olan ve uzun zamandır iş hayatında faaliyette bulunan kişilerdir. Çeşitli iş kollarında yatırımları bulunur. Bütün sektörler yatırım alanlarını oluşturabilir. Yatırım alanlarını yalnızca ileri teknoloji ve internetle ilgili işlerle sınırlamazlar. Yatırım yaptıkları şirketler için değerli birer akıl hocası olabilirler (Hill & Power, 2002:87). 44 2.2.2 İleri Teknoloji Melekleri (High-Tech Angels): Çekirdek meleklere göre daha tecrübesizlerdir ancak ilgi alanları modern teknolojiye yönelik olduğu için yatırımlarını o sektörlere yönlendirirler. Risk alma eğilimleri yüksektir ve teknolojik gelişmeleri takip etmektedirler. Yeni teknolojik ürünlerin pazarını genişletme konusunda iştahları yüksektir25. 2.2.3 Yatırım Getirisiyle İlgilenen Melekler (ROI Angels): Yüksek risk - büyük getiri beklentisiyle hareket ederler. Yatırımlarını hızlı bir şekilde performansı zayıflayan pazarlardan büyüme potansiyeli yüksek pazarlara aktarırlar. Sağlam ve büyük olan ancak performansı zayıflayan pazarlardan uzak dururlar26. 2.3 Melek Yatırımcılığın Tarihçesi ve Gelişimi: Genel hatlarıyla yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeli gösteren firmalara, erken dönemde yatırım yapan ve bu firmalara bilgi birikimi ile tecrübesini de aktararak danışmanlık sağlayan özel bir yatırımcı tipi olarak nitelendirilen iş meleklerinin geçmişi oldukça eskidir. 1874 yılında Alexander Graham Bell’in buluşlarına yatırım yapan iki Bostonlu girişimci, modern çağlarda bu yöntemin ilk örneklerini teşkil etmektedir (Smith, 2004:34). Henry Ford’un Ford Fabrikasını melek yatırımcı fonları ile finanse ettiği bilinmektedir (Odabaşı, 2005:91). Son yıllarda küresel ölçekte başarı yakalamış Facebook, Google, Yahoo, Apple, Youtube, Hotmail, Skype gibi önemli şirketler de erken aşamalarında iş meleklerince desteklenmişlerdir. 25 http://www.go4funding.com/articles/angel-investors/types-of-angel-investors.aspx (Erişim tarihi: 15.02.2015) 26 http://www.go4funding.com/articles/angel-investors/types-of-angel-investors.aspx (Erişim tarihi: 15.02.2015) 45 Eski çağlardan bu yana yenilikçi bir iş fikrine sahip girişimci ve sermaye sahipleri arasında iş anlaşmaları kurulmuş olsa da, melek yatırımcılığın kurumsal ve sistematik uygulaması 1950’li yıllardan itibaren ABD’de gözlemlenmiştir. 2.3.1 ABD’de Melek Yatırımcılık: Ses ve video kayıt cihazları üreten Ampex, Silikon Vadisi’nin borsaya açılan ilk şirketlerinden biridir. Daha sonra “The Group” isimli melek yatırımcı grubunu kuracak olan Reid Dennis isimli girişimcinin 1952’de firmaya sağladığı 20 bin dolarlık finansman, günümüzde ilk melek yatırımlardan biri olarak kabul edilmektedir. The Group’un amacı yeni kurulmuş elektronik firmalarına finansan sağlayarak onlara ortak olmaktı. Amerikan devletinin 1958 yılında hayata geçirdiği küçük işletme yatırımlarını destekleme fonu (SBIC), yapılan her bir birimlik yatırım için üç birim devlet desteği öngörüyordu. Birçok özel finans kuruluşunun yoğun olarak faydalandığı SBIC, özel sektör fonları kurulana kadar ABD melek yatırım piyasasında önemli rol oynamış, daha sonar ise önemini yitirmiştir (Ergen, 2014:303). 2.3.2 AB’de Melek Yatırımcılık: İş melekleri kavramı, Avrupa Komisyonu’nun 2003/361/EC sayılı tavsiye kararında belli bir işe düzenli olarak risk sermayesi yatırımı yapan kişi ya da grupları tanımlamak üzere kullanılmıştır. Yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeli bulunan firmalara çok erken bir dönemde yatırım yapan özel bir yatırımcı tipi olan iş melekleri, yatırım yaptıkları firmalarda iş konusunda sürekli danışmanlık yapmak ve yol göstermek sureti ile daha fazla katma değer oluşmasını sağlarlar. Yatırımlarının 46 söz konusu işletmenin bağımsızlığını ortadan kaldırması için, iş meleklerinin bir işletmedeki yatırımlarının 1.250.000 Avro’nun altında olması gerekir27. AB’de iş melekleri ağlarının gelişimi, 1998 yılında Avrupa İş Melekleri Ağı’nın (EBAN) kurulması ile hızlanmıştır. EBAN iş meleklerinin bir çatı altında toplamış, aynı zamanda tecrübe ve örnek uygulamaların yayılmasına ve iş melekleri ağlarının faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla kamu politikasının şekillendirilmesine katkıda bulunmuştur. Avrupa’da en gelişmiş iş melekleri piyasası İngiltere’de bulunmaktadır. 1999 ve 2000 yıllarında 50 ağda kayıtlı 386 iş meleği 215 İngiliz şirketine yaklaşık 44 milyon Avro yatırım yapmıştır (Çapanoğlu, 2005:23). Avrupa çapında melek yatırımcı ağlarının sayısı hızla artmaktadır. 1999 yılına gelindiğinde AB ülkelerinde %80’i üç ülkede faliyet gösteren melek yatırımcı ağı sayısı 100’ü aşmıştı (Bayram, 2007:165). Avrupa genelinde çok sayıda iş melekleri ağı bulunmakla birlikte, 2004 yılında Avrupa Komisyonunca yapılan değerlendirmede, iş melekleri ağları aracılığıyla faaliyet gösteren yatırımcı ve girişimcilerin bu yolla iş kurma oranlarının oldukça düşük olduğu belirtilmektedir28. Geçtiğimiz 10 yılda aktif melek yatırımcı ağı sayısı her yıl ortalama % 17 oranında artış göstermiş ve 2013 yılında 468’e ulaşmıştır. Aynı yılda sayıları 271.000’i bulan iş melekleri toplamda 33.430 girişime yatırım yapmış ve 184.170 yeni istihdam yaratmıştır. Toplam yatırım miktarı ise 5,5 milyar Avro’dur29. 27 Commission Recommendation of 6 May 2003 concerning the definition of micro, small and medium-sized enterprises (2003/361/EC), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:124:0036:0041:en:PDF 28 European Commission, Benchmarking Business Angels Final Report, 4 October 2004 29 EBAN Statistics Compendium 2014, s: 7-8 47 Grafik 4: Avrupa’da Melek Yatırımcı Ağı Sayısı (1999-2013) Kaynak: EBAN Statistics Compendium 2014, s: 8 2.3.3 Türkiye’de Melek Yatırımcılık: Dünya’nın birçok ülkesinde girişimciler ve yatırımcılar tarafından uzun süredir kullanılan melek finansman yöntemi ülkemizde özellikle son dönemde gelişim göstermiş olup, EBAN verilerine göre 2013 yılında 450 melek yatırımcı tarafından toplamda 14,7 milyon Avro tutarında yatırım gerçekleştirilmiştir. İş meleklerinin yatırımlarına bağlı olarak 400 yeni istihdam yaratılmıştır (EBAN, 2014:5). 2.3.3.1 Türkiye’de Melek Yatırım Ağları: Ülkemizde iş melekleri ağının ilk uygulaması, ODTÜ ve ODTÜ Teknokent tarafından geliştirilen Teknokent Teknoloji Yatırımcıları Derneği (METUTECHBAN)’dır. “METUTECH-BAN, başarılı gerçek veya tüzel kişilerin yatırımcı olarak üye olabildiği ve özellikle teknoloji tabanlı girişimcilerle yatırımcılar arasında köprü kurmayı amaç edinen bir kuruluştur. 30” 30 http://www.metutechban.org/index.php?id=2 (Erişim: 15.02.2015) 48 2007 yılında “Teknoloji Yatırımcıları Ağı” adı altında ilk melek yatırımcı derneği olarak faaliyetine başlayan METUTECH-BAN aynı zamanda bir EBAN üyesidir. İleri teknoloji araştırmaları, yazılım geliştirme, bilgi teknolojileri, savunma ve elektronik sanayi temelli yatırımlarla ilgili çalışmalar sürdürmektedir. Sanayi, kamu kurumları ve akademik kuruluşlar arasında işbirliği oluşturmak amacıyla kurulmuş kâr amacı gütmeyen bir organizasyondur. 2006 yılında “Girişimcilik ve Yatırım Danışmanlık şirketi” olarak faaliyete geçen LabX, Türkiye’nin ilk melek yatırım şirketidir. Şirket aynı zamanda, birçok farklı sektörden 85 kişilik bir melek yatırımcı ağı oluşturmuştur31. Faaliyetini dernek statüsünde sürdürmekte olan, merkezi New York’ta bulunan Endeavor ise Arjantin, Şili Brezilya, Uruguay, Meksika, Kolombiya ve Güney Afrika’dan sonra, 2007 yılında Türkiye’de faaliyetlerine başlamıştır32. Dernek; tespit ettiği girişimcilere mentorluk, networking, stratejik danışmanlık gibi kaynaklar sağlayarak desteklemektedir 33. EBAN verilerine göre Türkiye’de 2008 yılında 2 adet olan melek yatırımcı ağlarının sayısı, zaman içinde 10’a yükselmiştir. Bu ağlar aşağıda listelenmiştir (Tablo 1). Bunların yanında yeni kurulmuş ya da EBAN veri tabanında kayıtlı olmayan ağlar da bulunmaktadır. Diğer taraftan herhangi bir melek yatırım ağına üye olmayan, melek yatırımcı işini yapan ancak resmi anlamda kendini henüz iş meleği olarak tanımlamayan kişilerin olduğu da bilinmektedir. 31 http://lab-x.org/hakkimizda.html (Erişim: 09.03.2015) http://www.endeavor.org.tr/tr-TR/endeavor-turkiye/4.aspx (Erişim: 15.02.2015) 33 http://www.endeavor.org.tr/tr-TR/neden-endeavor/9.aspx (Erişim: 09.03.2015) 32 49 Tablo 1: EBAN’a Kayıtlı Melek Yatırım Ağları İsim Şehir Aktifbank İstanbul Business Angels (BUBA) – Boğaziçi Unıversity’s Official Angel İstanbul Investor Network Crowdfon İstanbul Fırat Yücesoy İstanbul Galata Business Angels İstanbul Hüseyin Ulubeyli İstanbul Metutech BAN Ankara Şirket Ortağım BAN İstanbul TBAA – Business Angels Association Turkey İstanbul Terra Bona Partners İstanbul Kaynak: http://www.eban.org/about/find-a-member/ (Erişim: 11.03.2015) EBAN’IN 2014 yılında yayımladığı istatistiklere göre 2013’de Türkiye’de 10 melek yatırımcı ağı ve 450 melek yatırımcı 61 şirkete 14,7 milyon Avro yatırım yapmıştır. Toplam yatırım miktarı bir önceki yıla göre % 40’lık bir artış göstermiş ve melek yatırımcılar toplamda 400 yeni istihdam yarartmıştır (Tablo 2). 50 Birleşik İstihdam Yeni (2012) Değişim (M €) Yatırım (2013) Toplam (M €) Yatırım Firma Toplam Edilen Ağı Finanse Yatırımcı Melek Melek Ülke Yatırımcı Tablo 2: Ülkelere Göre Melek Yatırımlar: 4350 38 535 84,4 68,3 % 24 2354 İspanya 2520 63 245 57,6 62,5 % -8 1485 Rusya 220 13 165 41,8 - - 808 Fransa 4320 83 376 41,1 40,9 %0 1807 Almanya 1510 37 185 35,1 27,9 % 26 916 Finlandiya 490 12 208 26,4 28,4 % -7 916 İsveç 762 11 110 19,4 23,2 % -17 506 TÜRKİYE 450 10 61 14,7 10,5 % 40 400 Portekiz 611 13 73 13,8 11,6 % 19 497 İsviçre 424 7 44 13,3 11,6 % 15 130 İrlanda 480 6 59 13,2 12,1 %9 286 Danimarka 155 5 102 11,8 - - 539 Belçika 350 6 67 10,0 5,1 % 96 332 İtalya 760 11 43 9,9 11,0 % -10 282 Hollanda 810 11 58 9,8 10,1 % -3 281 Polonya 160 4 38 6,6 - - 233 Estonya 52 1 83 4,7 - - 457 Norveç 110 3 19 4,2 - - 88 Avusturya 240 2 24 2,9 - - 132 Bulgaristan 52 2 37 2,9 - - 163 Krallık 51 Yunanistan 52 2 18 2,1 1,5 % 40 99 Litvanya 80 1 18 2,0 10,9 % -81 77 Lüksemburg 80 1 17 1,6 0,3 % 433 59 Hırvatistan 25 1 10 0,8 - - 42 Sırbistan 25 1 6 0,7 0,7 %7 28 Güney 39 1 2 0,6 - - 14 Kıbrıs Rum Yönetimi Kaynak: EBAN Statistics Compendium 2014, s: 5 2.3.3.2 Bireysel Katılım Sermayesi Sistemi: 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunda 13 Haziran 2012 tarihinde yapılan değişiklik ve bu değişikliğe dayanan 15 Şubat 2013 tarihli “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik”in yürürlüğe girmesi ile, melek yatırım finansman modeli Türkiye’deki hukuki altyapıya kavuşmuştur. Yönetmelikte geçen bireysel katılım sermayesi sistemi kavramı melek yatırım sistemini, bireysel katılım yatırımcısı ise melek yatırımcıyı nitelemektedir. Yönetmelik incelendiğinde, bu düzenleme aracılığıyla finansman güçlüğü çeken erken aşama şirketler için yeni bir finansal araç oluşturulması, melek yatırım piyasalarında belirli bir davranış kültürü ve etik ilkelerinin hâkim kılınması ve profesyonelliğin artırılması, sistemin kurumsallaştırılarak girişimci ve yatırımcıların güven duyacağı bir finans piyasası haline getirilmesi ve vergi avantajı gibi devlet destekleri aracılığıyla Bireysel Katılım Sistemi yatırımlarının daha cazip hale getirilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik; bireysel katılım 52 yatırımcılarının yönetmelik kapsamında şirketlere aktardığı nakdi sermayeyi bireysel katılım sermayesi, kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişileri bireysel katılım yatırımcısı, girişimcilerin bireysel katılım yatırımcıları ile bir araya gelerek Türk Medeni Kanunu, Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerince oluşturdukları yapıları bireysel katılım yatırımcısı ağı ve Hazine Müsteşarlığınca belirlenen kriterleri karşılayan bireysel katılım yatırımcılarına verilen ve devlet desteğinden yararlanmayı sağlayan belgeyi bireysel katılım yatırımcısı lisansı olarak tanımlamaktadır34. 2013 yılı Mayıs ayından itibaren sisteme başvurarak kayıt altına alınan melek yatırımcılara ilişkin olarak Hazine Müsteşarlığınca aylık bazda ilerleme raporları oluşturulmakta ve bu raporlar kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Ocak 2015 tarihli son ilerleme raporuna göre lisans başvurusu yaparak sisteme kayıt olarak Müsteşarlıkça lisans verilen 283 adet iş meleği bulunmakta olup, Yönetmelik kapsamında yapılan yatırımların toplam tutarı ise 3.728.882 TL’dir35. İlerleme raporlarında başvuruların illere göre dağılımı, yatırımcı türü, eğitim durumları, mesleklere göre dağılımı yatırım motivasyonları gibi bilgiler yer almakta ve çeşitli sınıflandırmalara göre yatırımcı profilinin tespitine yardımcı olacak bir veri tabanı oluşturulmaktadır. 34 www.resmigazete.gov.tr. (Erişim: 25.05.2014) Bireysel Katılım Sermayesi İlerleme Raporu Ocak Sayısı, 2015. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı. 35 53 Grafik 5: Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik Kapsamında Lisans Alan Yatırımcı Sayısı: 300 250 200 150 100 50 Oca.15 Ara.14 Kas.14 Eki.14 Eyl.14 Ağu.14 Tem.14 Haz.14 May.14 Nis.14 Mar.14 Şub.14 Oca.14 Ara.13 Kas.13 Eki.13 Eyl.13 Ağu.13 Tem.13 Haz.13 May.13 0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı’nın aylık Bireysel Katılım Sermayesi İlerleme raporlarından derlenmiştir. Yönetmelik 15 Şubat 2013 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, 2013 yılı sonunda 154, 2014 yılı sonunda ise 275 bireysel katılım yatırımcısı lisans almıştır. Sistemin ilk uygulama yılı olan 2013 sonunda gerçekleşen başvuruların toplam tutarı 2.377.500 TL iken, bu miktar 2014 yılı sonunda 3.948.882 TL’ye yükselmiştir. 54 Grafik 6: Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik Kapsamında Gerçekleştirilen Yatırımların Toplam Tutarı: TL 4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 Oca.15 Ara.14 Kas.14 Eki.14 Eyl.14 Ağu.14 Tem.14 Haz.14 May.14 Nis.14 Mar.14 Şub.14 Oca.14 Ara.13 Kas.13 Eki.13 Eyl.13 Ağu.13 Tem.13 Haz.13 May.13 0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı’nın aylık Bireysel Katılım Sermayesi İlerleme raporlarından derlenmiştir. Yönetmelik incelendiğinde, devlet desteğinin bazı koşullara bağlandığı görülmektedir. BKY olarak faaliyette bulunan gerçek kişilerin vergi desteğinden yararlanabilmeleri için Hazine Müsteşarlığınca verilen BKY lisansına sahip olması gerekmektedir. Girişim şirketlerine ait iştirak hisselerinin edinim bedelinin %75’i (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında, vergi desteği için Müsteşarlığa başvurulan tarihten itibaren projesi son beş yıl içinde desteklenmiş girişim şirketlerine iştirak sağlayan BKY’ler için % 100’ü) gelir vergisi beyannamesi üzerinden indirime konu olmaktadır. Bunun için de iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutma şartı aranmaktadır. Buna ek olarak, 55 yıllık indirim tutarının 1.000.000 TL’yi aşamayacağı Yönetmelikte hükme bağlanmıştır. Bu hükümle yüksek miktarda vergi kayıplarının önüne geçilmesinin amaçlandığı değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, % 75’lik vergi indiriminin dünyada en yüksek oran olduğu belirtilmelidir36. Hazine Müsteşarlığınca yapılan çalışma, bireysel katılım yatırımcısı olunmasında vergi desteğinin oldukça etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Katılımcıların % 45’i sisteme katılımda vergi avantajının çok etkili olduğunu, yaklaşık % 40’ı vergi avantajının etkili olduğunu beyan etmiştir. Grafik 7: Bireysel Katılım Yatırımcısı Olunmasında Vergi Desteğinin Etkisi: % 50 45,07 45 39,44 40 35 30 25 20 15 10 6,34 9,15 5 0 Vergi Avantajı Etkili Olmadı Vergi Avantajı Az Etkili Oldu Vergi Avantajı Etkili Oldu Vergi Avantajı Çok Etkili Oldu Kaynak: BKS İlerleme Raporu Ocak Sayısı, Hazine Müsteşarlığı 2015. BKY lisansı alabilmek için yüksek gelir ya da belirli bir miktarda servet sahibi olma veya tecrübeli bir yatırımcı olma şartlarından herhangi birini yerine getirmek gerekmektedir. Lisanslar 5 yıllık bir süre için verilmekte ve süresi dolan lisanslar için süre uzatımı yapılmaktadır. Lisanslar başkasına devredilemez. 36 http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/08/13/girisimciyi-melek-yatirimci-ucurdu 10.03.2015) (Erişim: 56 BKY’ler bireysel olarak en fazla 20 şirkete yaptıkları yatırımlar için devlet desteği alabilmektedir. Desteklenecek yatırımların tarım, avcılık ve ormancılık; imalat sanayii; ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri; iş faaliyetleri (bilgisayar yazılım danışmanlığı, program üretmi ve temini, veri işleme vb.) ya da diğer toplumsal, sosyal ve kişisel hizmet faaliyetleri altında sınıflandırılan sektörlerde olması ve son desteklenecek şirketlerin iki yıldaki net satışlarının 5.000.000 TL’yi geçmemesi gerekmektedir. Net satışlar için bir üst sınır belirlenmiş olması, melek finansman yönteminin amaçları doğrultusunda başlangıç aşaması ya da erken dönem aşamasındaki şirketlerin desteklenmesinin hedeflendiğini göstermektedir. Yönetmelikte BKY ağları da tanımlanmış ve akreditasyon şartları belirlenmiştir. Bu şartlar; Müsteşarlık tarafından belirlenen en az beş lisanslı BKY üyenin varlığı, işlevsel bir internet sayfası ile yeterli teçhizata sahip fiziki bir mekâna sahip olunması gibi hususları kapsamaktadır. BKY ağları 5 yıllık bir süre için akredite edilmekte ve bu süre uzatılabilmektedir. 57 3. Girişim Sermayesi ve Melek Yatırımların Karşılaştırılması Gerek girişim sermayesi yatırımları, gerekse melek yatırım yoluyla sağlanan finansman, uygulamada birbirine benzemekle birlikte aralarında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Risk sermayesi fonları genellikle daha büyük girişimlere yatırım yapar. Aynı yatırıma ilerleyen aşamalarda tekrar tekrar yatırım yapılabilir. Risk sermayesindeki aktif ortakların, kendi çıkarlarını ve ortaklarının çıkarlarını korumak için yapmak zorunda oldukları işlemlerin yüksek sabit maliyetleri beraberinde getirmesi, bu yatırımcıların daha küçük girişimlere yatırım yapmalarını engelleyen bir faktördür (Freear vd., 2002:278). Risk sermayesi fonları daha belirgindir, daha fazla kaynağı kontrolünde bulundurur ve iş meleklerinden daha organizedir. Diğer taraftan melekler daha az göz önündedir, bulunması ve ulaşılması daha zordur, risk sermayesi fonlarıyla kıyaslandığında daha az miktarlarda yatırım yaparlar. Bu nedenle risk sermayedarlarının ilgisini çekmeyecek kadar küçük ama büyük potansiyel gösteren yatırımların da finansman ihtiyacı melekler tarafından karşılanabilir. Risk sermayesi, melek yatırım gibi geleneksel olmayan piyasalarda finansman açığı ile birlikte enformasyon boşluğu da vardır. Melek yatırımcılar bir taraftan sürekli olarak fon talep edilmesinden kaçınmak için isimlerini gizli tutma ile potansiyel olarak değerli girişimlere fon sağlamaya devam etme arasında hassas bir dengeyi korumaya çalışırlar (Uluyol, 2008:54-55). 58 Tablo 3: Melek ve Risk Sermayesi Yatırımcıları Arasındaki Farklar Özellik Risk Sermayedarı İş Meleği Özgeçmişi Girişimciler Finans, danışmanlık, sektör tecübesi olan kişiler Yatırım Yaklaşımı Kendi parasıyla yatırım yapar Bir fonu yönetme ve/veya diğer insanların parası ile yatırım yapar Yatırım Aşaması Çekirdek ve erken evre Çekirdek, erken ve ileri evre, ancak ileri evre oranı artmaktadır. Yatırımın 2 milyon dolar ve üstü Bireysel melek sayısı 5.000-100.000; melek gruplar, çoğu bireysel melek ve Büyüklüğü risk sermaye arası. Yatırım Araçları Adi hisse senetleri İmtiyazlı hisse senetleri. Yatırım Yapılabilir Proje Sosyal networkler ve/veya melek grup/networkler aracılığıyla Proaktif destek ve sosyal networkler aracılığıyla. Durum Tespiti Tecrübelerine dayalı melek yatırımcılar tarafından yapılır. Bazen dışarıdaki firmaların (hukuk vb.) yardımıyla risk sermayesi şirketindeki personel tarafından yapılır. Yatırımların Coğrafik Yakınlığı Çoğu yatırımlar yereldir (birkaç saatlik uzaklıkta) Ulusal ve artan biçimde yerel ortaklarla uluslararası yatırımlar Yatırım Sonrası Rol Aktif, işin içinde Yönetimde temsil, stratejik Yatırımın Getirisi ve Yatırım Motivasyonu Önemlidir, ancak melek yatırımı için temel gerekçe değildir. Kritik. Risk sermayesi fonu, yatırımcıların yeni fon vermeleri (dolayısıyla da işte kalmaları ) için mevcut yatırımcılara makul getiri sağlamalıdır. Kaynak: OECD (2011) “Financing High-Growth Firms: The Role Of Angel Investors”, OECD Publishing. sf. 39 59 GEREÇ VE YÖNTEMLER Araştırma, saptanan problemlere güvenilir çözümler aramak amacı ile planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilme sürecidir. Araştırma bir arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir hale getirme çabasıdır (Karasar, 2000:22). Bilindiği gibi sosyal bilimlerde gerek nicel (quantitative) gerekse nitel (qualitative) araştırma türleri kullanılabilmektedir. Girişim sermayesi yatırımcıları ve iş meleklerinin ülkemizdeki durumunu ortaya koymak ve bu sistemlerin geliştirilmesine yönelik önerilerin oluşturulması amacıyla hazırlanan bu çalışmada, konu hakkında daha önce yapılmış çalışmaların büyük bölümünde olduğu gibi nitel araştırma metodundan yararlanılmıştır. Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve dokümanların analizi gibi veri toplama tekniklerinin kullanılabileceği, algı ve olayların gerçekçi ve bütüncül olarak ortaya konmasına yönelik bir yöntem olarak tanımlanmaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2008:39). Nitel araştırma yönteminin tercih edilmesinde, girişim sermayesi ve iş meleklerine yönelik mevcut sayısal verilerin, bu kavramların farklı tanımlarına dayanılarak toplanmış olması, özellikle Türkiye dahil olmak üzere ABD ve AB dışında kalan ülkelere ilişkin veri ve istatistiklerin belirli bir sistematik dahilinde bir araya getirilmemiş olmasıdır. Araştırma kapsamında çok sayıda uluslararası akademik çalışma, süreli yayın, kitap, rapor, analiz, resmi veri ve istatistikler, politika belgeleri, yasal düzenleme, internet siteleri ve haberler taranmış, ülke uygulamaları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda ulaşılan veriler girişim sermayesi ve melek yatırımcılık kavramlarının ve 60 sistemlerinin işleyişinin açıklanmasında, tarihsel gelişimlerinin ortaya konulmasında, söz konusu finansman modellerinin ülkemizdeki gelişimi ve yasal altyapısına ilişkin çıkarımların yapılmasında kullanılmıştır. Bu çerçevede, çalışmanın son bölümünde literatür taraması sonucunda elde edilen veri ve bulguların yorumlanması ışığında değerlendirmelerde bulunulmuş, ülkemizde sürdürülebilir bir biçimde alternatif finansman kaynaklarının oluşturulması yönelik somut uygulama önerileri geliştirilmiştir. 61 BULGULAR Kişisel birikimler, banka kredileri, aile ve yakın çevreden sağlanan kaynaklar ve tedarikçilerden sağlanan kısa vadeli ticari krediler, girişimcilerin geleneksel olarak başvurdukları finansman kaynaklarındandır. Bu tür geleneksel finansman yöntemlerinin yanında, risk sermayesi ve melek yatırımlar, gelişen ekonomilerde yeni alternatifler olarak ortaya çıkmışlardır. Yeni kurulan girişimlerin geleneksel kaynaklar aracılığıyla finansman ve yönetim desteğine ulaşmaları daha zor olduğundan, bu firmalar için melek yatırımcı ve girişim sermayesi fonlarının sağladığı olanaklar ön plana çıkmaktadır (YASED, 2012:37). Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de risk sermayesi, işletmelerin kuruluşunda ve gelişmesinde, yaratıcı, yenilikçi fikir, teknoloji ve süreçlerin hayata geçirilmesinde önemli bir finans kaynağı olarak önemini giderek artırmakta ve daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Avrupa Birliği’nde 1980’li yıllarda başlatılan risk sermayesinin yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar, 1998 yılında Avrupa Komisyonu’nca bir eylem planı hazırlanması ve planın kamuoyu ile paylaşılmasıyla Birlik çapında resmiyet kazanmıştır. Eylem planı, AB risk sermayesi piyasasının ABD’ye kıyasla gelişmemiş olduğunu ortaya koyarak, alınması gereken önlemleri ve yapılması gerekenleri bir takvime bağlamıştır. KOBİ’lerde büyümenin finansmanına ve Birlik genelinde sınır ötesi risk sermayesi yatırımları önündeki engellerin kaldırılmasına ilişkin olarak 2006 ve 2007 yıllarında Komisyon Tebliğleri yayımlanmıştır. Mevzuatımızda 1990’lı yıllardan itibaren yer alan ve ülkemizde uygulama alanı bulan girişim sermayesi fonları için ayrılan kaynaklar son yıllarda artış göstermiş 62 olmakla birlikte, Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabetçilik Raporu’nda Türkiye halen girişimcilerin risk sermayedarı bulma olasılığına göre yapılan sıralamada 144 ülke arasında 90. sırada yer almaktadır. Ülkemizde halen mevcut girişim sermayesi finansmanının yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Var olan kaynaklar ise genellikle geleneksel sektörlere yatırım yapmayı tercih etmiş, teknoloji ağırlıklı projeler yüksek risk arz etmeleri nedeniyle daha az tercih edilmiştir. Diğer taraftan, girişimci potansiyelinin iş planlama, yönetim becerileri gibi konularda kapasitesinin yükselmesi firmaları yatırım yapma konusunda teşvik edici gelişmelerdir. Özellikle başlangıç veya erken aşama girişimlerin idari kapasite hususunda daha büyük eksiklikleri olduğu söylenebilir (TÜSİAD, 2011:9). Ülkemizde yatırım yapan uluslararası girişim sermayesi şirketleri, girişimcilerin, melek yatırımcıların ve hukuk danışmanlarının genel kabul görmüş evrensel girişim finansmanı kültürü, yatırım süreci farkındalığı ve ilgili standart araçlar konusundaki deneyimsizliklerinden yakınmaktadırlar. Girişimlerde tercihli hisse, geri alma hakkı, hisse opsiyonları gibi global uygulamaların kolaylıkla uygulanamaması, yurtdışından fon transferinde yaşanan zorluklar girişim sermayesi fonlarının ülkemizde gelişimini yavaşlatan unsurlardandır (YASED, 2012:37). 63 TARTIŞMA VE KISITLAR Bu çalışmada girişim sermayesi ve iş meleklerine yönelik mevcut sayısal verilerin, bu kavramların farklı tanımlarına dayanılarak toplanmış olması, özellikle Türkiye dahil olmak üzere ABD ve AB dışında kalan ülkelere ilişkin veri ve istatistiklerin belirli bir sistematik dahilinde bir araya getirilmemiş olması nedeniyle sayısal analizler yerine nitel araştırma yöntemi takip edilmiştir. Araştırma kapsamında çok sayıda uluslararası akademik çalışma, süreli yayın, kitap, rapor, analiz, resmi veri ve istatistikler, politika belgeleri, yasal düzenleme, internet siteleri ve haberler taranmış, ülke uygulamaları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda ulaşılan veriler girişim sermayesi ve melek yatırımcılık kavramlarının ve sistemlerinin işleyişinin açıklanmasında, tarihsel gelişimlerinin ortaya konulmasında, söz konusu finansman modellerinin ülkemizdeki gelişimi ve yasal altyapısına ilişkin çıkarımların yapılmasında kullanılmıştır. Bu çerçevede, çalışmanın son bölümünde literatür taraması sonucunda elde edilen veri ve bulguların yorumlanması ışığında değerlendirmelerde bulunulmuş, ülkemizde sürdürülebilir bir biçimde alternatif finansman kaynaklarının oluşturulması yönelik somut uygulama önerileri geliştirilmiştir. Araştırmanın literatür taraması bölümünde de belirtildiği gibi, gerek ekonomiye gerekse çalışma konusu finansman yöntemlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik devlet müdahalesi tartışmalı bir konudur. Bununla birlikte girişim sermayesi ve melek finasman yöntemlerinin yenilikçiliğin ticarileştirilmesine, istihdamın artırılmasına ve kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik olumlu etkileri devletlerin bu araçları kullanma eğilimini artırmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de bu sistemlerin henüz çok gelişmemiş olduğu gerçeğinden hareketle devlet müdahalesinin gerekli olduğu, devletin sağlayacağı fonların özel sektör yatırımlarını harekete geçirecek 64 tamamlayıcı nitelikte kaynaklar olması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda önerilen model, çalışmanın “Sonuç ve Öneriler” bölümünde ayrıntılandırılmıştır. 65 SONUÇ VE ÖNERİLER Devlet kurumlarının girişim sermayesi sisteminde aktif rol oynamasının sonuçlarına ilişkin az sayıda çalışma yapılmıştır (Beuselinck ve Manigart, 2007:21). Girişim sermayesi piyasalarına devletin müdahalesi, literatürde tartışmalı bir konudur. Bu tür geleneksel olmayan finansman yöntemlerinin yeni araçlar olması ve bu alanda yeterli sermaye birikiminin henüz gerçekleşmediği, devlet destekleriyle teknolojinin gelişimine katkı sunulmasının toplumun tümünün refahını artırıcı pozitif bir dışsallık oluşturacağı gerekçeleriyle devlet müdahalesinin gerekli olduğunu savunan görüşlerin yanında, kamu otoritesinin doğrudan finansman sağladığı modellerde, risk sermayedarlarının yatırım yaptıkları girişimciye sağlayabileceği danışmanlık ve mentorluk yardımının eksik kalacağı öne sürülmektedir. Girişim sermayesi yatırım ortaklığı olarak örgütlenmiş finans kuruluşlarının yanı sıra, gelecek vaat ettiklerine inandıkları projelere sadece finansman sağlayarak değil, sahip oldukları şahsi bilgi, tecrübe ve iş bağlantılarını da girişimcinin yararına kullanarak projeyi hayata geçiren iş melekleri (business angels), yenilikçiliğin girişimciliğe dönüşmesinde önemli rol oynayan kurumsallaşmamış risk sermayesi yatırımcılarıdır. Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanan ve ülkemizde iş meleklerini yasal bir statüye kavuşturan “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik”te, Müsteşarlığın melek yatırım piyasasındaki düzenleyici ve denetleyici fonksiyonu ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir. Desteklenecek sektörler ve girişim başına yapılacak yatırımlar, Yönetmelik’le sınırlandırılmıştır. Müsteşarlık, ilgili birimleri vasıtasıyla, belirlenen şartları taşıyan ağlarla işbirliği yaparak finansmana erişimde sıkıntı yaşayan girişimcilerin ve özellikle erken dönem aşamasında yer alan şirketlerin desteklenmesini amaçlamaktadır. 2013 yılı Mayıs ayından itibaren sisteme başvurarak kayıt altına alınan melek yatırımcılara ilişkin olarak Hazine 66 Müsteşarlığınca aylık bazda ilerleme raporları oluşturulmakta ve bu raporlar kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Yenilikçiliğin ticarileştirilmesinde önemli rolü olan iş melekleri ve risk sermayesi şirketleri gibi yeni finansal destek mekanizmalarının yetersiz olması, ülkemizde yenilik alanında üretilen politikaların uygulanması önünde engel teşkil eden ve ülkemizin yenilikçilik performansını olumsuz etkileyen faktörlerdendir (Varlı, 2010:181). Yenilikçilik performansında 35 Avrupa ülkesi arasında 33. sırada yer alan Türkiye’de, girişim sermayesi ve melek yatırımların geliştirilmesi gereken finansman yöntemleri olarak ele alınmalıdır. Türkiye’deki işletmelerin çok büyük bölümünü oluşturan KOBİ’lerin finansmana erişim sorunlarının çözümünde risk sermayesi ve melek yatırımlar önemli araçlardır. Risk sermayesi ve melek yatırımlar, borçlanmanın maliyeti ile kıyaslanacak olursa özellikle kuruluş aşamasındaki işletmeler için avantajlı bir model olarak yaygınlaştırılması gereken finansman kaynaklarıdır. Küresel ölçekte rekabetçiliğin geliştirilmesinde rol oynayan markalaşma ve yüksek teknoloji üretiminde de bu tür yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Girişim sermayesi ve melek yatırımların etkin bir finansman aracı haline gelebilmesi için konu sistematik bir yaklaşımla incelenmeli, ekonomik ve sosyal koşullar göz önünde bulundurulmalıdır. Türkiye’deki işletmelerin uygun koşullarla finansman kaynaklarına erişiminin kolaylaştırılması ve finansman kaynaklarında çeşitliliğin artırılması, girişim sermayesi sisteminin geliştirilerek işletmelerin kaynak temininin kolaylaştırılması planlanmaktadır (DPT, 2007:66). Girişimcilere başlangıç sermayesi sağlayabilmek için Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları teşvik edilmeli, iş melekleri sistemi gibi yeni finans mekanizmalarının etkinleştirilmesi için yasal altyapı güçlendirilmelidir (Koç, 2007:127). 67 Halihazırda ülkemizde girişim sermayesi sektörüne yönelik yasal altyapıyı oluşturan "Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği” ve iş meleklerini yasal bir statüye kavuşturan “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik”in mali araçlarla da desteklenmesi, bu finansman araçlarının etkinliğinin artırılması açısından önem taşımaktadır. Halen uygulamada olan vergi teşviklerinin, yatırımların bu alana yönlendirilmesinde önemli bir motivasyon olduğu yapılan araştırmalardan anlaşılmaktadır. Bu kapsamda, yatırım yapacak risk sermayesi şirketleri ya da iş meleklerine birtakım vergi avantajlarının sağlanmasına ek olarak tasarlanacak teşvik sistemleri, özel sektör yatırımcılarının ilgisini çekecek ve sermaye akışının sürekliliğini sağlayacaktır. Bu noktada, Ekonomi Bakanlığı tarafından uygulanmakta olan yatırım teşvik sistemi kapsamında risk sermayesi yatırım ortaklıkları ve iş melekleri sistemi teşvik edilmelidir. Bakanlıkça belirlenecek hedef sektörlerde yatırım yapılmak üzere oluşturulacak fonlar, önceden belirlenmiş bir oranda eş finansman şartı ve özel sektörden bir uluslararası ve bir de yerli ortak bulma zorunluluğu ile oluşturulmalıdır. Eş finansman şartı ile projenin taraflarca sahiplenilmesi ve bu alanda yatırım yapma planı olan girişimcilerin projeye dahil edilmesi sağlanırken, yabancı ortak şartı küresel bir bakış açısı ve diğer ülkelerdeki iyi uygulama örneklerinden faydalanılmasına yardımcı olacaktır. Sistemde yer alacak yerli ortak, tecrübe ve iş yapış biçimlerinin aktarımıyla çalışmanın önceki bölümlerinde bir sorun alanı olarak ortaya konmuş olan genel kabul görmüş evrensel girişim finansmanı kültürü, yatırım süreci farkındalığı ve ilgili standart araçlar konusundaki deneyimsizlik gibi hususların bertarafına yardımcı olurken, yatırımlardan çıkışta kar transferi yoluyla kaynakların tamamen ülke ekonomisi dışına yönlendirilmesini de engelleyecektir. Bu şekilde oluşturulacak ortaklılar, bilgi, tecrübe ve uzmanlığın aktarımı yanında yerel risk sermayesi sağlayıcıları ve iş meleklerinin küresel ölçekte iş bağlantılarının geliştirilmesini de beraberinde getirecektir. Sisteme tahsis edilecek kaynaklar karşılıksız hibeler olarak tasarlanmamalı ve daha büyük miktarda kaynağın harekete geçirilmesi için kullanılan bir kaldıraç 68 olarak düşünülmelidir. Bu itibarla, kamu otoritesi tarafından sağlanacak fonlar doğrudan proje yararlanıcılarının mülkiyetine geçirilmemeli, yararlanıcılara belirli bir süre sonunda uygun koşullar altında kamu sahipliğindeki bu fonları satın alma (buy-out) imkanı tanınmalıdır. Ortaklığın ticari yaşamını kendi yarattığı kaynaklarla sürdürülebilir bir biçimde devam ettirmeye başladığı noktada, kamuya ait hisselerin özel sektör ortaklarınca satın alınması teşvik edilmeli ve devlet kar amacı gütmeksizin ortaklıktan ayrılmalıdır. Kamunun ortaklıktan ayrıldığı ve devlet temsilcilerinin oy hakkının ortadan kalktığı durumda, en başta Bakanlıkça belirlenmiş olan hedef sektörlerde yatırım yapma şartı da sona erecek ve ortaklık ticari hayatına sektör sınırlaması olmaksızın devam edecektir. Bu modelde kamunun çıkarı, kaynakların ihracat, markalaşma, yüksek teknoloji üretme gibi hedefleri olan yüksek katma değer yaratması beklenen yatırımlara yönlendirilmesini sağlamak olurken, özel sektör temsilcileri ise banka kredileriyle kıyaslandığında çok düşük maliyetler karşılığında, büyük miktarlarda faiz ödemesine katlanmaksızın kaynak kullanabileceklerdir. Ortaklığın sağladığı finansmandan yararlanacak yenilikçi iş fikirlerine sahip girişimcilerin katılımıyla teşvikin etkinliği daha da artacaktır. Kamu ya da özel sektörden sağlanacak kaynaklar kadar, ülkemizin kullanımına açık uluslararası fonlardan da yararlanılması önemlidir. Uygulamasına devam edilen ve Türkiye’nin de faydalanıcı ülkelerden olduğu AB’nin Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) kapsamında “Rekabetçi Sektörler Programı” kapsamında sağlanan kaynakların risk sermayesi ve melek yatırım fonlarına yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu kaynakların ülkemize çekilebilmesi için, ilgili kurum ve kuruluşlarca programın etkin bir şekilde tanıtımı yapılmalı ve proje döngüsü yönetimi eğitimleri yaygınlaştırılmalıdır. Girişim sermayesi ve iş meleklerine ilişkin verilerin genellikle yurtdışı kaynaklardan sağlanması, bu kavramların tanımlanmasında yaşanan görüş ayrılıkları 69 eldeki veri ve istatistik setinin geleceğe dönük yapılacak planlama ve projeksiyonlara sağlam bir temel oluşturmasına engel olmaktadır. Özellikle bireysel yatırımcılar olarak faaliyet gösteren iş meleklerinin yerel ağlarda toplanarak organize olması ve yaygınlaştırılması data kalitesinin sağlanması açısından önem arz etmektedir. Hazine Müsteşarlığınca Bireysel Katılım Sermayesi Yönetmeliği kapsamında desteklenen kuruluşlara yönelik olarak 2013 yılı Mayıs ayından itibaren kamuoyu ile paylaşılan ilerleme raporları bu alanda önemli bir boşluğu doldurmuş olmakla birlikte, Hazine Müsteşarlığı veritabanına kayıtlı olmayan iş meleklerine ilişkin veriler bu raporlarda yer almamaktadır. Melek yatırımcıların desteklenmesi Türkiye’de girişimciliğin gelişmesi için önemli bir adımdır. Genç nüfus ile birlikte değerlendirildiğinde, ülkemizde ciddi bir iş fikri geliştirme potansiyelinin mevcut olduğu görülmektedir. Bu nedenle, bu tür iş fikirlerine yatırım yapma isteği ve risk alma kapasitesine sahip melek yatırımcıların özellikle vergisel anlamda teşvik edilmesi, akademik buluşturulması, Ar-Ge ve bölgesel kalkınma teşviklerinin somutlaştırılması, girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması ve yaratıcı ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi için son derece önemlidir. Girişimcinin haklarının korunması, girişim sermayesi fonlarının yatırıma girişinden sonra girişimcinin yatırımına dair motivasyonunu ve dolayısıyla girişim sermayesi fonunun da yatırım amacına ulaşması için sağlanması gereken haklardandır. Bununl birlikte tercihli hisse, geri alma hakkı, hisse opsiyonları (preferred stock, buybacks, stock options) gibi global uygulamaların kolaylıkla uygulanamıyor olması, girişimciler ve girişim sermayesi şirketleri için kritik sorunlardan biridir. Mevcut yapıda, bu ve benzeri uygulamalar, girişimci ile yapılan özel anlaşmalar çerçevesinde hayata geçirilmekle birlikte yaygı olarak uygulanmamaktadır. Profesyonel çalışan yapılar dışında da hukuki altyapısı bilinmemekte, bu hak veya opsiyonların kullanımı amacıyla ileriye yönelik fiyatlama yapılması da mümkün olamamaktadır. Bu tür uygulamaların yaygınlaştırılması amacıyla uygulamaya yönelik eğitim faaliyetleri ve eğitimin okul düzeyine 70 indirgenmesi, bu tür danışmanlık faaliyetlerine erişimin yaygınlaştırılması uygun olacaktır. Girişim sermayesi fonlarının belli bir pay satın almak suretiyle ortaklık yaptıkları şirketlerde, özellikle büyümeye yönelik olarak karşılaştıkları finansman sorununu aşmak için üçüncü bir kaynaktan fon temin edilebilmesi son derece önemlidir. Çoğunlukla banka kredi kulllanma kapasitesi sınırlı olan girişimcinin, finansman kuruluşlarından girişim sermayesi fonunun teminat desteği olmadan borçlanması mümkün olamamakta, söz konusu borç finansmanının maliyeti ise son derece yüksek olmaktadır (YASED, 2012:129-130). 71 KAYNAKÇA AKKAYA, G. C. ve İÇERLİ, M. Y. (2001) “KOBİ’lerin Finansal Problemlerinin Çözümünde Risk Sermayesi Finansman Modeli”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 3. ALTINTAŞ, B. (1986) “Bir Finans Tekniği Olarak Risk Sermayesi”, Para ve Sermaye Dergisi, Aralık sayısı. ATİLLA, O. (2006) “Girişimciliğin Finansmanında Risk Sermayesi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. BAYRAM, M. (2007) “Girişimcilik ve Yerel Ekonomik Kalkınma: Program ve Politika Önerileri” T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı, İstanbul. BEŞKARDEŞLER, H. (2010) “Türkiye ve Dünyada Risk Sermayesi”, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Finans ve Bankacılık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. BEUSELNICK, C. ve MANIGART, S. (2007) “Public Venture Capital Across Europe: A 15-year Perspective” in GREGORIOU, M., KOOLİ, M. ve KRAEUSSL, R. (2007) “Venture Capital in Europe”, Elsevier Inc., Great Britain. BYGRAVE, W. D. & TIMMONS J. A., (1992) “Venture Capital at the Crossroads”, Harvard Business School Press, Boston, MA. CAN, İ. (2007) “Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Finansında Risk Sermayesi”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli. CHRISTOFIDIS, C. and DEBANDE, O. (2001) “Financing Innovative Firms through Venture Capital”, European Investment Bank Sector Papers. ÇAPANOĞLU, S. G. (2005) “Avrupa Birliği’nde Risk Sermayesi Uygulamaları ve Türkiye”, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları No: 190, İstanbul. ÇETİNDAMAR, D. (2002) “Türkiye’de Girişimcilik”, TÜSİAD Yayınları. DEMİRELLİ, E. (2007) “Finansal Yatırım Kararlarında Risk Unsuru ve Riske Maruz Değer”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 9 Sayı: 1. 72 DPT (1995) “Yedinci Kalkınma Planı (2006-2000)”, Ankara. DPT (2000) “Sekizinci Kalkınma Planı (2001-2005)”, Ankara. DPT (2007) “Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013)”, Ankara. EBAN (2014) “Statistics Compendium EBAN 2014”, http://www.eban.org/wpcontent/uploads/2014/09/13.-Statistics-Compendium-2014.pdf EC (2002) “Benchmarking Business Angels Final Report, http://www.avco.at/upload/medialibrary/17103_0_benchmarking_ba_en.pdf EC (2012) “Flash Eurobarometer 354, Entrepreneurship in the EU and Beyond Report”, http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_354_en.pdf EC (2013) “2013 SMEs’ Access to Finance Survey Analytical Report”, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/finance/files/2013-safe-analyticalreport_en.pdf EC (2014) “Innovation Union Scoreboard http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 2014”, ERGEN, M. (2014) “Girişimci Kapital Silikon Vadisi Tarihi ve Startup Ekonomisi”, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul. EROLGAÇ, Y. (1993) “Profesyonel Para Yönetimi”, İnkılap Kitabevi, İstanbul. FREEAR, J., SOHL, J. E., WETZEL, W, (2002), “Angels on Angels: Financing technologie-based ventures- a historical perspective”, Venture Capital, Vol.4, No. 4. HILL, B. E. ve POWER, D. (2002) “Attracting Capital From Angels”, John Wiley & Sons Inc., New York. İŞERİ, E. F. (1993) “Risk Sermayesi”, BIAR & Konrad Adenauer Stiftung İşbirliği ile TOSYÖV Armağanı Yayınları, Ankara. İSO (2013) “İstanbul Sanayi Odası Ekonomik Durum Tespiti Anket Sonuçları, 2013I, Ağustos 2013”, İstanbul. KARABAYIR M. E., GÜLŞEN A. Z., ÇİFCİ S., MUZAFFAR H. (2012) “Melek Yatırımcıların Yatırım Kararlarında Girişimci Odaklılığın Rolü: Türkiye’deki Melek Yatırımcılar Üzerine Bir Çalışma”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. Cilt 67. KARAKURT, E. (2003) “Risk Toplumunda Birey”, İş Güç Dergisi Sayı: 2 http://www.isgucdergi.org/?p=article&id=154&cilt=5&sayi=2&yil=2003 (Erişim: 15.03.2015) 73 KARASAR, N. (2000) Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara. KAYA, R. (1992) “Bir Finansman Modeli Olarak Risk Sermayesi ve Türkiye’de Uygulama İmkanları”, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Etüdü, Ankara. KOCAMAN, B. (1991) “Finansal Açıdan Factoring”, Özgü Yayınları, Ankara. KOÇ, T. (2007) “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Finansmanı”, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birliği İlişkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. KUĞU, T. (2004) “Finansman Yöntemi Olarak Risk Sermayesi”, Yönetim ve Ekonomi, Cilt 11, Sayı 2. KUHN, R. L. (1990) “Capital Raising and Financial Structure”, Vol. 2 of the Library of Investment Banking Business Ione Homewood. LERNER, J. (1996) “The Government as Venture Capitalist: The Long Run Impact of the SBIR Programme”, Harvard Business School Working Paper 96-038, Washington DC. LIANG, P. (2008) “Venture Capital in Japan and Enlightment to China”, Chinese Business Review, Vol: 7:1. LUECKE, R. (2008) “Girişimcinin El Kitabı”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. ODABAŞI, Y. (2005) “Girişimcilik”, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Sayı: 1567, Eskişehir. OECD (1997) “Government Venture Capital for Technology-Based Firms”, Paris. OECD (2011) “Financing High-Growth Firms: The Role of Angel Investors”, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264118782-en OECD (2013) “OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2013”, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/sti_scoreboard-2013-en PRESTON, S. L. (2007) “Angel Financing For Entrepreneurs”, Jossey-Bass, San Francisco. RODOPLU, G. (1993) “Türkiye'de Sermaye Piyasası ve İşlemleri”, Yaylım Matbaası, İstanbul. SARIASLAN, H. (1992) “Venture Capital Finansman Modeli ve Türkiye'de Uygulama Olanakları”, ASO Dergisi, Sayı 1. 74 SARIKAMIŞ, C. (2000) “Sermaye Pazarları”, Alfa Basım Yayın Dağıtım, İstanbul. SCHOLTENS, B. (1999) “Analitical Issues In External Financing Alternatives for SBEs”, Small Business Economics 12. SMITH, J. K. ve SMITH, R. (2004) “Entrepreneurial Finance”, John Wiley & Sons, Stanford, California. SPK (2010) “Yatırımcı Bilgilendirme Kitapçıkları-6, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları”, Ankara. TOROSLU, V. (2000) “Risk Sermayesi Finansman Modeli”, Activeline Dergisi, Sayı: 2. TUNCEL, K. (1995) “Risk Sermayesi Finansman Modeli”, SPK Yayınları, Ankara. TUNCEL, K. (1996) “Risk Sermayesi Finansman Modeli: Dünya Uygulamalarının Analizi ve Türkiye İçin Özgün Bir Model Önerisi”, SPK Yayınları, Ankara. TÜSİAD (2011) “Türkiye’de Daha İyi Bir Ar-Ge ve İnovasyon Ortamı İçin Öneriler Görüş Belgesi”, Teknoloji, İnovasyon ve Bilgi Toplumu Komisyonu, İstanbul. ULUYOL, O. (2008) “Girişimcilikte Alternatif Bir Finansman Modeli Olarak Melek Finansman Yöntemi”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, C:3 S: 2. VANCE, D. E. (2005) “Raising Capital”, CA: Springer-Verlag Inc., New York. VARLI, B. (2010) “Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler; Yeniliğin Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler İçin Önemi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler (Ekonomi-Maliye) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. WACQUEZ, B., GRAY T. & FLANDORFFER, W. (2004), “Türkiye’deki Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Mevcut Durum ve Politikalar”, OECD Raporu. http://www.oecd.org/cfe/smes/33705673.pdf WEF (2015) “The Global Competitiveness Report 2014–2015”, World Economic Forum. YASED (2012) “2023 Hedefleri Yolunda Bilgi ve İletişim Teknolojileri”, Uluslararası Yatırımcılar Derneği, İstanbul. YAVUZ, M. (2008) “İhracatta Alternatif Finansman Teknikleri”, İGEME Yayını. YILDIRIM, A. & ŞİMŞEK, H. (2008) “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, Ankara. 75 YOLAŞ, S. (2002) “Risk Sermayesinin Türkiye’de ve Afyon İlinde Uygulanabilirliği”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyon. ZAİMOĞLU, T. (1995) “Risk Sermayesi ve Türkiye’de Uygulama Olanakları”, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Pelin Ofset, Ankara. 76 İnternet Siteleri: http://www.consilium.europa.eu http://www.eban.org/ http://ec.europa.eu/ http://www.endeavor.org.tr/ http://eur-lex.europa.eu http://www.evca.eu/ http://www.isgirisim.com.tr/TR http://www.isgucdergi.org http://www.istanbulstartupangels.com http://kobias.com.tr/ http://www.jvca.jp/english/ http://lab-x.org/ http://www.learner.org http://www.metutechban.org/ http://nvca.org/ http://www.oecd.org/ http://www.pwc.com http://www.resmigazete.gov.tr http://www.rheagirisim.com/tr http://www.sabah.com.tr/ http://www.tdk.gov.tr/ http://turkven.com/tr/ http://www.uh.edu/ http://www.yoikk.gov.tr/ 77 EKLER BİREYSEL KATILIM SERMAYESİ HAKKINDA YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi: 15.02.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28560 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve kapsam MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimler için finansal bir araç olan bireysel katılım sermayesinin desteklenmesine, bireysel katılım yatırımcılarının ve 9/12/1994 tarihli ve 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 5 inci maddesine tabi kişi, kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin izlenmesine, denetlenmesine ve sona ermesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Dayanak MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 5 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar ve kısaltmalar MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Akreditasyon: Bireysel katılım yatırımcısı ağlarının Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında Müsteşarlık tarafından yetkilendirilmesini, b) Bireysel katılım sermayesi (BKS): Bireysel katılım yatırımcılarının bu Yönetmelik kapsamında şirketlere aktardığı nakdi sermayeyi, c) BKS mevzuatı: 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun geçici 82 nci maddesi, Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 5 inci maddesi, bu Yönetmelik ve ilgili diğer mevzuatı, 78 ç) Bireysel katılım yatırımcısı (BKY): Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişileri, d) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) Bireysel katılım yatırımcısı ağı (BKY ağı): Girişimcilerin BKY’ler ile bir araya gelmesine aracılık eden, BKY’ler tarafından 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu veya 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca kurulan tüzel kişiliği haiz yapıları, e) Bireysel katılım yatırımcısı lisansı (BKY lisansı): Müsteşarlıkça belirlenen kriterleri karşılayan BKY’lere verilen ve devlet desteğinden yararlanma olanağı sağlayan belgeyi, f) Girişimci: Bir iş fikrine dayalı olarak kendi işini kurmak isteyen/kuran gerçek veya tüzel kişileri, g) Girişim şirketi: BKY’lerin yatırım yapmak amacıyla sermaye koyarak ortak olduğu anonim şirketi, h) İş planı: BKY tarafından Müsteşarlığa sunulan ve yatırım yapılacak sektörü ve faaliyetleri bir takvim çerçevesinde gösteren planı, ı) Kanun: 9/12/1994 tarihli ve 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu, i) Kurul: Hazine Kontrolörleri Kurulu Başkanlığını, j) Müsteşarlık: Hazine Müsteşarlığını, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Devlet Desteğinden Yararlanma ve Lisanslama Devlet desteğinden yararlanma MADDE 4 – (1) Gelir Vergisi Kanununun geçici 82 nci maddesi kapsamında vergi desteğinden yararlanmak için BKY’lerin Müsteşarlık tarafından bu Yönetmelikte belirtilen kriterleri yerine getirmeleri ve iktisap ettikleri tam mükellef girişim şirketlerine ait iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şarttır. İki yıllık süre, girişim şirketi adına 25 inci madde kapsamında açılan ortaklık banka hesabına nakdi sermayenin yatırıldığı tarihte başlar. İki yıllık sürenin başlaması ve 79 BKY tarafından taahhüt edilen sermayenin vergi desteğinden yararlanabilmesi için ilgili taahhüt tutarının nakit olarak ortaklık banka hesabına yatırılması zorunludur. (2) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) BKY’ler, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75’ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından hisselerin iktisap edildiği dönemde indirebilirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında, vergi desteği için Müsteşarlığa başvurulan tarihten itibaren projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan BKY’ler için bu oran %100 olarak uygulanır. Yıllık indirim tutarı 1.000.000 TL’yi aşamaz. BKY lisansı MADDE 5 – (1) BKY olarak faaliyette bulunan gerçek kişilerin vergi desteğinden yararlanabilmeleri için BKY lisansına sahip olması şartı aranır. (2) BKY’lerin lisans sahibi olması için aşağıda yer alan yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarındaki şartlardan herhangi birini taşıması gerekir: a) Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar; 1) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) Lisans almadan önceki iki yıl için, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurlarının veya ücretli çalışanlar için yıllık ücretlerinin gayrisafi tutarları toplamı olarak ifade edilen yıllık gayrisafi geliri en az 200.000 TL olan veya, 2) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) Müracaat anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 1.000.000 TL olan yatırımcıları, ifade eder. Ancak; ikamet edilen konut veya bu konutu ipotek ederek alınan herhangi bir kredi, sigorta sözleşmelerinden doğan haklar ve emeklilik primi şeklinde kazanılan mali haklardan ölüm veya emeklilik halinde ödenecek tutarlar, kişisel servetin hesaplanmasında dikkate alınmaz. b) Tecrübeli yatırımcılar; 80 1) Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan veya, 2) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25.000.000 TL olan bir işletmede genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan veya, 3) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan ve halka açık olmayan bir veya daha fazla şirkette BKY olarak ortak olan veya, 4) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000 TL sermaye koyan, kişileri ifade eder. Lisans başvurusu MADDE 6 – (1) BKY lisansı başvuruları, akredite edilmiş BKY ağları aracılığıyla 7 nci maddede belirtilen bilgi ve belgelerle Müsteşarlığa yapılır. (2) Taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi süreli hapis veya cezası ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, görevi kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, Devlet sırlarını açığa vurma veya vergi kaçakçılığı suçlarından dolayı hüküm giymiş kişiler, 5 inci maddedeki şartları taşısalar bile lisans başvuruları kabul edilmez. Lisans başvurusunda aranan belgeler MADDE 7 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) 81 (1) Lisans başvurusunda bulunacak BKY’ler, yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarından birine göre, aşağıdaki belgeleri akredite olmuş BKY ağları vasıtasıyla Müsteşarlığa ibraz eder: a) Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar için; 1) BKY tarafından doldurulmuş ek 1’deki örneğe uygun başvuru formu ve fotoğraf, 2) Başvuru tarihi itibariyle son iki yılda yıllık gayrisafi gelirinin en az 200.000 TL olduğunu gösteren son iki yıla ait ilgili vergi dairesince ya da noterce ya da mali müşavirce tasdik edilmiş yıllık vergi beyannamesi örneği, ücretliler için çalışılan kurumun yetkilisi tarafından imzalanmış son iki yıla ilişkin belge veya başvuru tarihi itibariyle kişisel servetinin en az 1.000.000 TL olduğunu gösteren, tapudaki kayıtlı değeri ya da taşınmazın bulunduğu belediyenin belirlediği rayiç bedel üzerinden veya SPK tarafından lisanslanmış bir veya daha fazla gayrimenkul/konut değerleme uzmanı tarafından tespit edilmiş değer üzerinden dikkate alınan, mülkiyetindeki gayrimenkullere ilişkin belgeler ve/veya Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası araçlarına, Türk ve/veya yabancı para cinsinden nakdi mevduata sahip olduğunu gösteren, bu araçların tutulduğu bankaların ya da kurumların yetkilileri tarafından imzalanmış belgeler ve/veya halka açık olmayan şirketlerde ödenmiş sermaye üzerinde sahip olunan payın parasal tutarını gösteren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin, ortaklar pay defterinin ve en yakın tarihte hazırlanmış bilançonun birer örneği, 3) Özgeçmiş ve kimlik örneği. b) Tecrübeli yatırımcılar için; 1) BKY tarafından doldurulmuş ek 1’deki başvuru formu ve fotoğraf, 2) Lisans başvuru tarihinden önce bir BKY ağına en az bir yıl üyeliği olduğunu gösteren söz konusu ağın yetkilisi tarafından imzalanmış belge ile birlikte, son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’yi geçmeyen ve halka açık olmayan bir veya daha fazla şirkete ortak olduğunu gösteren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin, ortaklar pay defterinin ve varsa en yakın tarihte hazırlanmış bilanço ile son iki mali yıla ait gelir tablosunun birer örneği veya, 3) Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde ya da 82 banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olduğunu gösteren söz konusu şirketin ya da kuruluşun yetkilisi tarafından imzalanmış belge veya, 4) Yıllık cirosu en az 25.000.000 TL olan bir işletmede lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalıştığını gösteren söz konusu şirketin yetkilisi tarafından imzalanmış belge ve ilgili yıllara ait gelir tabloları veya ilgili yıllarda şirketin cirosunun en az 25.000.000 TL olduğunu gösteren mali müşavirce onaylanmış belge veya, 5) Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinden ya da teknoloji geliştirme merkezlerinden birinde en az iki yıl tecrübesi olduğunu tevsik eden, ilgili merkezin yetkilisi tarafından imzalanmış belge ile bu merkezlerde başlangıç veya büyüme aşamasında bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000 TL sermaye koyulduğunu tevsik eden Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin, ortaklar pay defterinin ve en yakın tarihte hazırlanmış bilançonun birer örneği, 6) Özgeçmiş ve kimlik örneği. (2) Yabancı uyruklu BKY’ler için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından alınan çalışma izni ve İçişleri Bakanlığından alınan oturma iznine ilişkin belgelerin de gönderilmesi gerekir. (3) Müsteşarlık gerekli gördüğü takdirde kanıtlayıcı belgelerde imzası bulunan kişilerin yetkilerini gösteren imza sirkülerini, başvuru belgelerini destekleyici veya tevsik edici benzeri belgeleri talep edebilir. Lisans süresi MADDE 8 – (Değişik:RG-21/8/2013-28742)(1) (1) BKY’lere verilen lisanslar beş yıl için geçerlidir. BKY lisansının geçerlilik süresinin başlangıç tarihi, BKY’nin adı ve soyadı, lisans numarası ile Müsteşarlık tarafından gerekli görülen diğer hususlar lisans belgesinde belirtilir. Lisans süresi sonunda BKY’ler akredite olmuş BKY ağları vasıtasıyla 7 nci maddede sayılan güncel belgelerle birlikte lisans yenileme talebinde bulunabilirler. Lisans yenileme 83 talebi Müsteşarlıkça belirlenecek ölçütlere göre değerlendirilerek BKY’nin sahip olduğu lisansın süresi beşer yıllık sürelerle uzatılabilir. Lisans devri MADDE 9 – (1) Müsteşarlık tarafından verilen lisanslar başkasına devredilemez. Lisans bilgisinin saklanması MADDE 10 – (1) Müsteşarlık, BKY lisans belgelerinin bir suretini bulundurur ve bilgi sisteminde lisans sahibine ilişkin bilgileri saklar. Lisans belgesi zayi olan ve bunu Müsteşarlığa bildiren BKY’lere yeni lisans belgesi, eski lisans belgesi iptal edilerek verilir. Lisansın iptalini gerektiren durumlar MADDE 11 – (1) Lisans iptalini gerektiren durumlar şunlardır: a) BKY’nin fiil ehliyetini kaybetmesi. b) Lisanslama kriterlerinin kaybedildiğinin tespit edilmesi. c) BKY’nin vefatı. ç) BKY tarafından girişim şirketine konulan sermayenin iş planında belirtilen amaca aykırı biçimde kullanılması. d) Müsteşarlığa kasıtlı olarak yanlış bilgi ve belge verilmesi, Müsteşarlığı aldatmaya yönelik işlemlere girişilmesi. e) 13 üncü maddedeki sektörel kısıtlamalara, 14 üncü maddedeki yatırım sınırlamalarına, 18 inci maddedeki ortaklık payına ve oranına uyulmaması. (2) Birinci fıkranın (ç) ve (e) bentlerinde yer alan hususların oluştuğunun tespit edilmesi veya bu Yönetmeliğin diğer hükümlerine aykırı bir fiilin oluşması durumunda Müsteşarlık öncelikle BKY’yi ve girişim şirketini uyarır. Yapılan uyarıya rağmen bir aydan az üç aydan fazla olmamak şartıyla verilen süre içerisinde aykırılığın sona erdirilmemesi veya aykırılığın sona erdirilmesinin mümkün olmadığı hallerde Müsteşarlık, BKY lisansını iptal edebilir. (3) Birinci fıkranın (ç), (d) ve (e) bentlerinde yer alan durumların gerçekleşmesi nedeniyle, aykırılığa konu olan yatırımlara sağlanmış olan vergi desteğinin geri alınabilmesi için Gelir İdaresi Başkanlığı iki ay içinde yazı ile Müsteşarlık tarafından bilgilendirilir. 84 (4) Lisansı iptal edilen BKY, lisans iptalinden itibaren iki yıl süreyle yeni lisans belgesi müracaatında bulunamaz, iki yıl dolmadan yapılan yeni lisans başvuruları kabul edilmez. İptal edilen lisans belgeleri, BKY tarafından iptal tarihinden itibaren en geç bir ay içerisinde Müsteşarlığa iade edilir. BKY kimliğinin gizliliği MADDE 12 – (1) Adli ve idari makamlarca ilgili kanunlarda belirtilen durumlar saklı kalmak kaydıyla, lisanslı BKY’ye ait kimlik bilgileri Müsteşarlıkça gizli tutulur. (2) (Ek:RG-24/12/2014-29215) BKY’nin yazılı başvurusu ve izni olmak kaydıyla, Müsteşarlık BKY’nin kimlik ve iletişim bilgilerini, yatırım yaptığı girişim şirketini yayımlayabilir. Müsteşarlık gerekli gördüğü takdirde girişim şirketinin bilgilerinin yayımlanması konusunda BKY dışındaki diğer ortakların da yazılı iznini talep edebilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BKY Yatırımlarının Tabi Oldukları Hususlar Yatırım sınırı ve faaliyet alanları MADDE 13 – (1) BKY’ler, dördüncü bölümde belirtilen ortak yatırımlar hariç lisanslarının beş yıllık geçerlilik döneminde bireysel olarak en fazla yirmi farklı anonim şirkete yaptıkları yatırım için devlet desteği alabilir. Bu sınırı aşan yatırımlar için devlet desteği sağlanmaz. Ek 4’teki devlet desteği sağlanacak sektörlere ilişkin listedeki sektör veya faaliyetler dışındaki BKS yatırımları devlet desteğinden yararlandırılmaz. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır. Asgari ve azami yatırım tutarları MADDE 14 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) (1) BKY’nin girişim şirketine koyduğu sermayenin indirimden yararlanabilmesi için BKY tarafından her bir girişim şirketinde iktisap edilen şirket hisselerinin bedeli emisyon primi dahil 20.000 TL’den az ve yıllık bazda 1.000.000 TL’den fazla olamaz. Ancak BKY tarafından farklı girişim şirketlerine yapılacak yatırımların toplamı bu tutarı aşabilir. 85 (2) BKY’ler tarafından, dördüncü bölümde belirtilen esaslar dahilinde Müsteşarlığa bildirimde bulunması kaydıyla yapılacak ortak yatırımlarda yıllık bazda her bir girişim şirketine yapılacak yatırım için konulacak sermayenin azami tutarı emisyon primi dahil 2.000.000 TL olarak uygulanır. Ortak yatırım için aranan şartları taşımaması durumunda her bir girişim şirketine BKY’ler tarafından yatırılan toplam sermaye yıllık emisyon primi dahil 1.000.000 TL’yi aşamaz. Müsteşarlığa başvuru MADDE 15 – (1) BKY’ler girişim şirketlerine yapacakları yatırımların vergi desteğinden yararlanması için 21 inci maddede belirtilen belgelerle yatırım yapmadan önce Müsteşarlığa başvuruda bulunurlar. Bu müracaatlar BKY adına üyesi olduğu BKY ağı tarafından yapılır. BKS düzenlemelerine aykırı olması durumunda başvurular iade edilir. Eğer düzeltilmesi gereken hususlar var ise, düzeltme isteği gerekçeleriyle birlikte BKY ağına bildirilir. İş planı MADDE 16 – (1) BKY’lerin girişim şirketine koydukları sermayenin vergi desteğinden yararlanması için BKY’nin girişim şirketiyle veya girişimci ile mutabık kaldığı bir iş planını Müsteşarlığa sunması gerekir. BKY’lerin girişim şirketlerine koydukları sermayeyi hangi amaçla ve ne kadar sürede kullanacaklarını gösteren iş planları ek 3’teki örneğe uygun şekilde hazırlanır. İş planı, BKY’nin yatırım planını gösteren beyandır. İş planı Müsteşarlıkça yatırımın gerçekleşme aşamalarının takibi amacıyla kullanılır. Müsteşarlığa gönderilen iş planında değişiklik yapılması halinde, değişikliğin yapıldığı tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde güncellenmiş iş planı Müsteşarlığa gönderilir. Esas sözleşme MADDE 17 – (1) BKY ve girişimciler esas sözleşmeyi kendi ihtiyaç ve öncelikleri doğrultusunda düzenler. Düzenlenen esas sözleşme taslağı nihai hale gelmeden önce 21 inci madde kapsamında Müsteşarlığa gönderilir. Müsteşarlık esas sözleşme hükümlerinde BKS mevzuatına aykırı bir husus bulunup bulunmadığını kontrol eder. (2) Girişimci ve BKY esas sözleşme dışında karşılıklı hak ve sorumluluklarını teminat altına alan sözleşme ya da sözleşmeler yapabilir. Ancak yapılan sözleşmeler esas sözleşme hükümlerine aykırılık teşkil edemez. 86 (3) BKY’ler girişim şirketlerine koydukları sermaye karşılığında girişimciden borç doğurucu nitelikte bir belgeyi imzalamasını talep edemez, ipotek, rehin gibi teminatlar alamaz, temlik ve temettü garantisi talep edemez. Bu durumun tespiti halinde, BKS yatırımı destek kapsamından çıkarılır ve BKY lisansı iptal edilebilir. Varsa kullandırılan destek Gelir Vergisi Kanununun geçici 82 nci maddesi çerçevesinde geri alınmak üzere Gelir İdaresi Başkanlığı bilgilendirilir. Asgari ve azami ortaklık payı MADDE 18 – (1) BKY’ler ya da BKY ortaklıkları girişim şirketinde hâkim ortak olamaz, doğrudan ya da dolaylı olarak, tek başına veya birlikte girişim şirketini kontrol edemez. BKY’ler tek başlarına veya birlikte veya eşi ya da kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımları ve kayın hısımları ile birlikte doğrudan veya dolaylı olarak sermayeyi temsil eden payların ve payların temsil ettiği toplam oy hakkının %50’sinden fazlasına sahip olamaz ve yönetim kurulu üyelerinin %50’sinden fazlasını atayamaz. BKY’ler girişim şirketinin yönetim kurulunda temsil edilme hakkı sağlayan imtiyazlı paylara sahip olabilir. Bu madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla BKY ve girişimci, önem arz eden konular için BKY’ye girişim şirketinin yönetiminde veto hakkı veren imtiyazların ve girişimciye getirilebilecek kısıtlamaların kapsamını serbestçe belirleyebilir. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır. BKY’lerin girişim şirketi yönetimine katılımı MADDE 19 – (1) BKY’lerin girişim şirketi yönetimine katılımı resmi yönetim organına katılımla sınırlıdır. Bu katılım, genel kurul, yönetim kurulu yahut danışma kurulu veya komitesi vasıtasıyla gerçekleşir. BKY girişim şirketinde yönetim kurulu dışında idari görev alamaz ve şirket personeli olarak çalışamaz. BKY girişim şirketinden herhangi bir şekilde ücret ya da maaş alamaz. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci fıkrası hükümleri uygulanır. Gizli bilgilerin ifşası MADDE 20 – (1) BKY’ler ve BKY ortaklıkları, girişimcinin yazılı onayı olmaksızın, girişimci için ticari sır niteliğindeki bilgileri yayamaz veya kullanamaz. Girişimci, BKY’den ticari sırlarının korunmasını amaçlayan bir sözleşmeyi 87 imzalamasını talep edebilir. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci fıkrası hükümleri uygulanır. Başvuruda aranan belgeler MADDE 21 – (1) BKS yatırımında devlet desteğinden yararlanmak isteyen BKY, yatırım yapmadan önce Müsteşarlığa aşağıdaki belgeleri ibraz ederek akredite BKY ağı aracılığıyla yatırım için müracaatta bulunur: a) İş planı. b) Türk Ticaret Kanununa uygun şekilde girişim şirketinin faaliyet konusu, ortaklık yapısı, kayıtlı ve ödenmiş sermayesi ile mevcut ortaklarını ve diğer hususları içeren esas sözleşme taslağı. c) Girişim şirketi ortaklarının kimlik bilgileri ve özgeçmişi. ç) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) BKY’nin ortaklık kurduğu girişimcilerle Gelir Vergisi Kanunu geçici 82 nci maddesine aykırılık teşkil edebilecek akrabalık bağları bulunmadığını ve girişim şirketiyle hakim ortaklık ilişkisinin olmadığını belirten taahhütname. d) Girişim şirketi ortaklarının Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamındaki düzenlemelere uyacaklarını belirten taahhütname. e) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik programları kapsamında projesi son beş yıl içinde desteklenmiş bir girişim şirketine yatırım yapılması halinde %100 vergi desteğinden yararlanılması için ilgili kurumdan alınmış durumu tevsik eden belge. (2) Müsteşarlık iş planının ve şirket esas sözleşmesinin Kanunun ek 5 inci maddesine, Gelir Vergisi Kanununun geçici 82 nci maddesine ve bu Yönetmeliğe aykırılık teşkil edip etmediğini kontrol eder. Bu husus dışında iş planı ve şirket esas sözleşmesi üzerinde Müsteşarlığın herhangi bir sorumluluğu yoktur. Girişim şirketinin kurulması MADDE 22 – (1) BKY’lerin girişimcilerle yeni kuracakları girişim şirketlerinde şirketin kuruluşu, şirket esas sözleşmesinin bu Yönetmelikte belirtilen hükümlere uygun şekilde nihai hale getirilmesini müteakip Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilmesiyle gerçekleşir. Mevcut bir şirketle ortaklık tesis edilmesi, 88 BKY’nin şirket ortağı olduğunu gösterecek şekilde şirket esas sözleşmesinde bu Yönetmelik hükümlerine uygun gerekli değişikliklerin yapılması ve bu değişikliklerin Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilmesiyle gerçekleşir. Her iki durumda ortaklık yapısı şirketin pay defterine işlenir ve tüm bilgi ve belgeler Müsteşarlığa ulaştırılır. 23 üncü maddede belirtilen süre içerisinde belgelerin haklı nedenler ileri sürülmeksizin Müsteşarlığa ulaştırılmaması durumunda müracaat iptal edilir. İptalden sonra gerekli bilgi ve belgelerin tamamlanması durumunda müracaat yenilenebilir. (2) Yeni kurulan şirkette sermaye taahhüdünün mevcut bir şirkette ise, sermaye artırımlarının yerine getirilmesi yoluyla şirket sermaye yapısının güçlendirilmesini teminen emisyon primi dahil sermayenin veya hisse senetlerinin iktisap bedellerinin nakdi olarak girişim şirketi banka hesabına yatırılması zorunludur. Girişim şirketi hesabına nakdi olarak yatırılan hisse senedi iktisap bedellerinin hesaba giriş tarihinden itibaren en geç oniki ay içinde iş planında belirtilen şekilde harcanması ya da fiziki yatırıma dönüşmesi gerekir. Başvuruların sonuçlandırılması MADDE 23 – (1) 21 inci maddede belirtilen belgelerin Müsteşarlığa ulaşması ve başvurunun Müsteşarlık tarafından uygun görülmesini müteakip üç ay içerisinde girişim şirketinin tescil edilmiş esas sözleşmesini içeren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin bir örneğinin ve iş planında aktarılacağı belirtilen iktisap bedeli tutarının girişim şirketi adına açılmış ortaklık banka hesabına aktarıldığını gösteren banka yetkilisi tarafından imzalanmış banka dekontunun akredite olmuş BKY ağları üzerinden Müsteşarlığa ulaştırılır. Müsteşarlık, bu maddede belirtilen şartların yerine getirilmesini müteakip BKY’nin vergi desteğinden yararlanması için bir ay içerisinde ilgili vergi dairesine bildirimde bulunur. Girişim şirketi esas sözleşmesinde değişiklik MADDE 24 – (1) Müracaat sırasında ibraz edilen Türk Ticaret Kanununun 339 uncu maddesi kapsamında hazırlanan şirket esas sözleşmesi taslak metni ile Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanan esas sözleşme metinleri arasında fark bulunması durumunda bu değişikliğin nedeni BKY tarafından Müsteşarlığa yazılı olarak izah edilir. Müsteşarlık bu değişiklikleri ilgili kanunlara ve bu Yönetmelik 89 hükümlerine aykırılık teşkil edip etmediği açısından inceler. Aykırılık bulunması durumunda düzeltilmesini yatırımcıdan talep eder. (2) Vergi desteğinin sağlanmasından itibaren iki yıllık süre içerisinde şirket esas sözleşmesinde değişiklik yapılması durumunda, Müsteşarlık değişikliğin yapıldığı tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde bilgilendirilir. Ortaklık banka hesabı açılması MADDE 25 – (1) BKY tarafından iktisap edilen girişim şirketi hisse bedelleri münhasıran açılan ticari bir banka hesabında tutulur. Bu banka hesabı girişim şirketinin yönetiminde olan, ancak BKY tarafından belirlenecek belirli bir tutarın üzerindeki harcamalar konusunda müşterek imza gerektiren bir hesap niteliğindedir. Bu hesabın, münhasıran, girişim şirketi tarafından iş planında belirtilen faaliyetlerin finansmanında kullanılması zorunludur. (2) Bu hesaptan yapılacak tüm ödemeler ve transfer işlemlerinin belgelendirilmesinde Vergi Usul Kanununca kabul edilen vesikalar dikkate alınır. Banka hesaplarına ait aylık dökümler girişim şirketi tarafından saklanır ve gerektiğinde Gelir İdaresi Başkanlığına ve Müsteşarlığa ibraz edilir. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci fıkrası hükümleri uygulanır. Yatırım yapılacak şirketin niteliği MADDE 26 – (1) BKY’lerin devlet desteğinden yararlanabilmesi için sermaye koydukları şirketin Türk Ticaret Kanununa tabi bir anonim şirket olması zorunludur. BKY’lerin devlet desteğinden yararlanabilmesi için iktisap ettikleri hisselere ait şirketin aşağıdaki şartları haiz olması gerekir: a) Şirketin BKY’nin iştirakinden önceki son iki mali yıldaki net satışlarının yıllık 5.000.000 TL’den fazla olmaması. b) En fazla elli çalışanı bulunması. c) Şirketin, BKY’nin kendisine, eşine, kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımlarına ve kayın hısımlarına idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunmaması ya da nüfuzu altında olmaması. ç) Başka bir şirketin kontrolünde olmaması. d) Müsteşarlıkça belirlenen ve ek 4’te yer alan devlet desteği sağlanacak sektörlere ilişkin listedeki sektörlerde veya faaliyetlerde bulunması. 90 e) Paylarının halka arz edilmemiş olması. Yasal olmayan alanlara yatırım yapmama MADDE 27 – (1) Girişim şirketleri, yasal olmayan veya şüpheli kaynaklardan elde edilmiş gelirlerle yürütülen veya genel ahlaka aykırı faaliyetlerde bulunamaz. Bu tür faaliyetler, mali kaçakçılıktan, silah ticaretinden, yasal olmayan yollardan elde edilen kazançlardan, kadın ticareti, organize suçlar, yolsuzluk gibi suç faaliyetlerinden ve genel ahlaka aykırı işlerden gelir elde edilmesini ifade eder. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BKY Ortak Yatırımları Ortaklık türü MADDE 28 – (1) En az iki lisanslı BKY tarafından bir girişim şirketine beraber yatırım yapılması durumunda, bu yatırımlar BKY ortak yatırımları olarak adlandırılır. Bu ortakların tamamı Türk Ticaret Kanununda anonim şirket ortakları için getirilen hükümlere tabidir. Ortak yatırım lider ortağı MADDE 29 – (1) BKY’ler tarafından yapılan ortak yatırımlarda BKY’ler kendileri arasından bir kişiyi lider ortak olarak belirler. Lider ortak BKY ağı üzerinden, ortaklık adına iş planını Müsteşarlığa sunar ve Müsteşarlıkça talep edilen bilgi ve belgeleri Müsteşarlığa iletir. Ortak yatırımlarda sınır MADDE 30 – (1) BKY’ler, kendilerinin bireysel katılım yatırımları hariç, lisanslarının beş yıllık geçerlilik döneminde en fazla yirmi farklı anonim şirkete yaptıkları ortak yatırım için devlet desteği alabilir. Bu sınırı aşan yatırımlar için devlet desteği sağlanmaz. Ortak yatırımlarda bulunan BKY’ler aynı anda en fazla beş yatırımda lider ortak olarak görev alabilir. BKY ortak yatırımlarında her bir girişim şirketine yapılacak azami yatırım tutarı yıllık bazda 2.000.000 TL olarak uygulanır. Ortak yatırımda bulunan her bir BKY için 14 üncü maddede belirtilen asgari yatırım tutarı geçerlidir. 91 Lider ortağın seçimi MADDE 31 – (1) BKY’ler kendi aralarında lider ortağı serbestçe belirleyebilirler. BKY’ler ortak yatırım kararlarını ve lider ortağı BKY ağı aracılığıyla Müsteşarlığa müştereken bildirirler. Bu yazılı beyan olmaksızın yapılan yatırımlar BKY’ler için getirilen bireysel yatırım sınırlamalarına tabidir. BEŞİNCİ BÖLÜM BKY Ağları BKY ağlarının akreditasyonu MADDE 32 – (1) Müsteşarlık, 34 üncü maddede belirlenen akreditasyon kriterlerini yerine getirmesi durumunda BKY ağlarını akredite ederek bu akredite ağlarla BKY faaliyetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi amacıyla işbirliği yapabilir. Akredite olmayan BKY ağlarıyla izleme ve denetim alanında işbirliği yapılmaz. Akreditasyon başvurusu MADDE 33 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) (1) Akreditasyon başvuruları 34 üncü maddede belirtilen kriterleri tevsik eden bilgi ve belgelerle Müsteşarlığa yapılır. Yönetmeliğin 32 ve 34 üncü maddeleri çerçevesinde akreditasyon kriterlerini haiz BKY ağı kuracağını Müsteşarlığa başvuru yaparak taahhüt eden BKY ağı ve bu ağa üye 5 kişinin lisans başvurusu ve 5 yatırım başvurusu doğrudan Müsteşarlığa yapılabilir. BKY ağı tarafından taahhüdün verildiği tarihten itibaren 12 ay içerisinde akreditasyon başvurusu tamamlanır. Aksi takdirde akreditasyon kriterlerini yerine getirmeyi taahhüt eden BKY ağı temsilcisi veya temsilcilerinin daha sonraki akreditasyon başvuruları kabul edilmez. Akreditasyon kriterleri MADDE 34 – (1) BKY ağlarının Müsteşarlıkça akredite edilebilmesi için aşağıdaki şartları yerine getirmesi gerekir: a) BKY ağının, BKY ve girişimcilerin bir araya gelmelerini sağlayacak, ayrıntıları protokolle belirlenecek olan yeterli teçhizata sahip fiziki bir mekana sahip olması. b) BKY ağında girişimci tekliflerinin ön elemesini yapacak üniversite lisans mezunu en az bir kişinin istihdam edilmesi. 92 c) (Değişik:RG-24/12/2014-29215) BKY ağına üye en az beş lisanslı BKY’nin bulunması ve bu BKY’lerin son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan toplam en az beş şirkete yatırım yaparak ortak olması. ç) BKY ağının işlevsel bir internet sayfasının ve veri tabanının olması. d) Müsteşarlıkça düzenlenen protokolü imzalamış olması. Akreditasyonun süresi MADDE 35 – (1) Müsteşarlık tarafından verilen akreditasyonun süresi beş yıldır. Beşinci yılın sonunda BKY ağı tarafından tekrar akreditasyon başvurusunda bulunulması durumunda Müsteşarlık akreditasyon kriterlerinin yerine getirilip getirilmediğini kontrol eder ve kriterlere uyum sağlanıyorsa ağın geçmiş performansı ve Müsteşarlığın düzenlemelerine uyumda gösterdiği başarıyı göz önüne alarak akreditasyon süresini beşer yıllık sürelerle uzatabilir. Akreditasyon kapsamındaki ağlara verilen haklar MADDE 36 – (1) BKY’lerin yatırımlarının devlet desteğinden yararlanabilmesi için BKY’ler müracaatlarını akredite olmuş ağlar üzerinden gerçekleştirirler. Bir BKY, birden fazla BKY ağına üye olabilir. Akredite olmuş BKY ağlarının yükümlülükleri MADDE 37 – (1) BKY’lerin izlenmesi ve denetimi ile sınırlı kalmak üzere BKY ağları; a) Kendi ağlarına üye BKY’ler tarafından Müsteşarlığa sunulan iş planlarına uyumun takip edilmesi amacıyla Müsteşarlıkça istenen raporları hazırlama ve Müsteşarlığa altı aylık dönemler itibariyle bu raporları sunma, b) Kendi üyeleriyle ilgili usulsüzlükleri Müsteşarlıkça belirlenen şekle uygun olarak raporlama, c) Müsteşarlıkça talep edilen istatistiki bilgileri zamanında sağlama, görevlerini yerine getirmekle yükümlüdür. (2) (Ek:RG-24/12/2014-29215) Akredite olmuş BKY ağları, BKY’lerin gizliliğini muhafaza etmekle yükümlüdür. BKY’lerin gizliliğini ihlal eden BKY ağlarına aşağıdaki yaptırımlar uygulanır: a) İhlalin gerçekleşmesini müteakip BKY ağı Müsteşarlıkça uyarılır ve derhal gerekli tedbirleri alması istenir. 93 b) Gerekli tedbirlerin alınmaması veya ihlalin devamı veya tekrarı halinde iki aylık bir süre için BKY ağının yükümlülükleri saklı kalmak üzere BKY ağı üzerinden lisans ve yatırım başvuruları alınmaz. c) İki aylık süre sonunda BKY ağının gizlilik konusunda gerekli tedbirleri almaması, ihlallerin devamı ve tekrarlanması durumunda BKY ağının akreditasyonu Müsteşarlık tarafından iptal edilebilir. Akreditasyon protokolü MADDE 38 – (1) Müsteşarlık, BKS mevzuatı hükümlerine göre hazırladığı ve tarafların karşılıklı görev ve yükümlülüklerini belirten bir protokolü BKY ağları ile imzalar. Müsteşarlık tarafından bu protokole aykırı eylemlerin tespit edilmesi durumunda eylemlerin ağırlığına göre protokol sona erdirilerek akreditasyon iptal edilebilir. Akreditasyonun iptali MADDE 39 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) (1) Akreditasyon protokolünde hangi şartlar altında akreditasyonun iptal edileceğine ilişkin durumlar ve yaptırımlar önceden belirlenir. 45 ve 46 ncı maddeler kapsamında yapılan gözetim ve denetim faaliyetleri sırasında BKS mevzuatına ve protokollere aykırı bir işlem tespit edilmesi durumunda Müsteşarlık aykırı işlemin ortadan kaldırılmasını talep eder. Düzeltme talebinin, işlemin niteliğine göre bir aydan az üç aydan fazla olmamak şartıyla verilen süre içerisinde karşılanmaması ve 37 nci maddenin ikinci fıkrasının (c) bendindeki nedenlerin gerçekleşmesi durumunda akreditasyon iptal edilebilir. Akreditasyonun iptali sonrası işlemler MADDE 40 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) (1) Akreditasyonun iptal edildiği tarihe kadar BKY ağları kullanılarak gerçekleştirilen yatırımlar vergi desteğinden yararlanır. Ancak ağ üzerinden Müsteşarlığa başvuru yapmış olmakla birlikte ağın akreditasyonunun iptali nedeniyle başvuru işlemlerini tamamlayamayan BKY’lerin talepleri Müsteşarlıkça yerine getirilir. Akreditasyonun iptalinden sonra bu ağa üye BKY’lerin vergi desteğinden yararlanması için başvurularını farklı bir akredite ağ üzerinden göndermeleri gerekir. ALTINCI BÖLÜM 94 Raporlama ve Bildirim Faaliyet raporları MADDE 41 – (1) BKY’nin girişim şirketine ortak olmasından ve ortaklık banka hesabına nakdi sermayeyi yatırmasından itibaren iki yıllık süre boyunca girişim şirketi, altı aylık dönemler itibariyle iş planına göre hangi aşamada olduğunu, gerçekleştirdiği yatırımı ve faaliyetleri gösteren ek 5’te yer alan örneğe göre hazırlanacak faaliyet raporunu ve ortaklık banka hesap özetlerini Müsteşarlığa göndermekle yükümlüdür. Hisselerin iktisap edilmesinden itibaren başlayan iki yıllık dönemin sona ermesini müteakip sadece faaliyet raporları bilgi amaçlı olarak BKY tarafından girişim şirketi hisselerinin tamamının satışına kadar yılda bir kez Müsteşarlığa gönderilir. Bir girişim şirketine yapılan ilave her sermaye iştiraki 2 yıllık dönemi yeniden başlatır. Hisselerin satılması yoluyla girişim şirketinden çıkış yapan BKY’ler satıştan itibaren en geç bir ay içerisinde ek 6’daki örneğe uygun şekilde hazırladıkları satış raporunu Müsteşarlığa gönderir. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci fıkrası hükümleri uygulanır. Mali tabloların hazırlanması MADDE 42 – (1) Mali tablolar, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre hazırlanması zorunlu tabloları ifade eder. Girişim şirketinin, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından belirlenen Türkiye Muhasebe Standartlarını uygulama zorunluluğu kapsamında olmaması halinde mali tablolar Maliye Bakanlığı düzenlemelerine uygun olarak düzenlenir. Müsteşarlık gerek gördüğünde girişim şirketlerinden mali tablolarını istemeye yetkilidir. Özel durumların bildirilmesi MADDE 43 – (1) Tescilden sonraki esas sözleşme değişiklikleri, iflas gibi önem arz eden durumların, olayın ortaya çıkışından itibaren en geç bir ay içerisinde, yapılan vergi incelemelerine ilişkin raporların ise vergi mükellefine tebliğ tarihinden itibaren en geç bir ay içerisinde BKY’ler tarafından Müsteşarlığa bildirilmesi zorunludur. Girişim şirketi hisselerinin tamamının BKY tarafından satışına kadar girişim şirketinin iflas etmesi durumunda BKY’ler iflas sürecinin başlamasından itibaren en geç bir ay içerisinde ek 7’deki örneğe uygun şekilde hazırladıkları iflas 95 raporunu Müsteşarlığa gönderir. Bu maddeye aykırılığın tespiti halinde 11 inci maddenin ikinci fıkrası hükümleri uygulanır. İstatistiki bilgilerin hazırlanması MADDE 44 – (1) Müsteşarlık girişim şirketlerinden ve akredite olmuş BKY ağlarından istatistiki bilgi talep edebilir. Müsteşarlık BKS sistemine ilişkin elde ettiği istatistiki bilgileri toplulaştırılmış olarak altı aylık veya yıllık dönemler itibariyle yayınlayabilir. YEDİNCİ BÖLÜM Gözetim ve Denetim Gözetim faaliyetleri MADDE 45 – (1) Gözetim faaliyetleri, girişim şirketleri tarafından iş planına, ortaklık paylarına ve iştirak edilecek ortaklıklara ilişkin getirilen düzenlemelere uyumun sağlanmasına yönelik olarak Müsteşarlık tarafından BKY’ler, akredite olmuş BKY ağları, BKY ortaklıkları ve girişim şirketleri üzerinde sürekli olarak icra edilecek kontrol faaliyetlerini kapsar. Denetim faaliyetleri, denetim yetkisi ve raporlama MADDE 46 – (1) Kurul, Müsteşarlık adına BKY’leri, BKY ortaklıklarını, akredite olmuş BKY ağlarını ve girişim şirketlerini denetlemekle yetkilidir. (2) Denetim faaliyetleri, BKS sisteminde yer alan BKY’ler, BKY ortaklıkları, akredite olmuş BKY ağları ve girişim şirketleri üzerinde Müsteşarlık tarafından kapsamı belirlenen alanlarda risk değerlendirmeleri esas alınarak belirlenen örneklem üzerinden Kurul tarafından yapılan denetim faaliyetlerini içerir. (3) Kurul denetimlerini yıllık plan çerçevesinde yerine getirir. BKY’ler, BKY ortaklıkları, akredite olmuş BKY ağları ve girişim şirketleri Müsteşarlık ve Kurul tarafından talep edilen tüm bilgi ve belgeleri ıslak imzalı ve/veya elektronik ortamda, istenilen şekilde zamanında vermekle yükümlüdür. Kurul denetime ilişkin raporlarını uluslararası denetim standartları çerçevesinde hazırlar. SEKİZİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler 96 Süreler ve tebligat MADDE 47 – (1) Aksi belirtilmedikçe bu Yönetmelikte geçen sürelerin başlangıcı olarak evrakın Müsteşarlıktan çıkış tarihi ya da evrakın Müsteşarlığa giriş tarihi dikkate alınır. Müsteşarlığa yapılan tüm başvurular, en geç bir ay içerisinde yazılı ve elektronik yolla veya sadece elektronik yolla cevaplandırılır. BKY’lere, akredite olmuş BKY ağlarına, girişimcilere ve girişim şirketlerine yapılan tebligatlar yazılı ve elektronik yolla veya sadece elektronik yolla yapılabilir. Bilgi sistemi MADDE 48 – (Değişik:RG-24/12/2014-29215) (1) Müsteşarlığa yapılan başvuruların işleme alınması için Müsteşarlık tarafından talep edilen bilgi ve belgeler elektronik ortamda BKY ağı veya BKY tarafından, her türlü rapor, bildirim ve benzeri belge ise girişim şirketleri veya BKY’ler tarafından elektronik ortamda Müsteşarlığın bilgi sistemine girilir. Belgelerin asılları ya da Müsteşarlık tarafından kabul edilmesi halinde örnekleri de Müsteşarlığa gönderilir. Akredite olmuş BKY ağlarının devreye girmesi GEÇİCİ MADDE 1 – (1) 31/12/2013 tarihine kadar BKY lisansı ve BKS yatırımlarına ilişkin vergi desteği almak ve BKY ortaklığına ilişkin bildirimde bulunmak için Müsteşarlığa yapılacak müracaatlar doğrudan BKY’ler tarafından Müsteşarlığa yapılır. Yürürlük MADDE 49 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 50 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan yürütür. __________ (1) Bu değişiklik 1/3/2013 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 97 1. 2. Yönetmeliğin Yayımlandığı Resmî Gazete’nin Tarihi Sayısı 15/2/2013 28560 Yönetmelikte Değişiklik Yapan Yönetmeliklerin Yayımlandığı Resmî Gazetelerin Tarihi Sayısı 21/8/2013 28742 24/12/2014 29215 98 EK 1: BİREYSEL KATILIM YATIRIMCISI LİSANS BAŞVURU FORMU HAZİNE MÜSTEŞARLIĞINA (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) Konu: Bireysel Katılım Yatırımcısı Lisans Başvurusu Yenilikçi, büyüme potansiyeli olduğunu düşündüğüm çekirdek, başlangıç veya gelişim aşamasındaki şirketlerin hesabına doğrudan sermaye sağlayarak girişimcilerle ortaklık kurmak, aynı zamanda tecrübem ve birikimimle bu şirketlere/girişimcilere destek olmak istediğimi kabul ve beyan ederek 09/12/1994 tarihli ve 4059 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında bireysel katılım yatırımcısı lisans başvurumun değerlendirilmesini ve sonucunun tarafıma bildirilmesini talep etmekteyim. Bireysel katılım yatırımcısı lisansına sahip olmak için Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelikte yer alan şartları taşıdığımı, halihazırda söz konusu Yönetmeliğe aykırılık teşkil edecek bir durumum olmadığını, ileride Yönetmelik hükümlerine aykırı bir durumun ortaya çıkması halinde olayın ortaya çıkışından itibaren 15 gün içinde Hazine Müsteşarlığı’nı resmi yazı yoluyla bilgilendireceğimi kabul ve beyan ederim. Başvuru formunu hazırlamış olmamın, Hazine Müsteşarlığı’na herhangi bir yükümlülük getirmeyeceği ve tarafıma herhangi bir talep hakkı doğurmayacağını, müktesep hak teşkil etmeyeceğini kabul ederim. Bilgileri ile gereğini arz ederim. Adı Soyadı Tarih: …./…./....... İmza EKLER: 1. Başvuru Sahibinin Kişisel Bilgileri (1 sayfa) 2. Yüksek Servete Sahip Yatırımcı veya Tecrübeli Yatırımcı olduğunu 99 Gösteren Belgeler (Toplam … sayfa) - …… (… sayfa) - …… (… sayfa) - …… (… sayfa) BAŞVURU SAHİBİNİN KİŞİSEL BİLGİLERİ Adı/Soyadı: Vergi No: TC Kimlik No: E-posta: Telefonu: Faks: Mesleği/Unvanı: Doğum Yeri ve Tarihi: Tebligat Adresi: İli: İlçesi: Posta Kodu: 100 EK-2: (Mülga:RG-21/8/2013-28742)37 37 Bu değişiklik 1/3/2013 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 101 EK- 3: İş Planı Yönetici Özeti: Burada işletmenin kısa bir tanıtımı, misyonu, sunduğu ürün ve hizmetler, şirketin mali durumu ve finansman ihtiyacı ile bireysel katılım yatırımcısının koyacağı sermaye tutarı ve yatırımdan beklentileri gibi BKS yatırımına ait temel bilgilerin kısa ancak ana özelliklerini kapsayan iş planının bir özeti yer alacaktır. Bu bölüm bir sayfadan uzun olmamalıdır. A. Şirket Bilgileri 1. Şirketin Ticaret Unvanı: Başvuruyu Dolduran BKY’nin Adı, Soyadı: _______________________________ Başvuruyu Dolduran BKY’nin Lisans Numarası: __________________________ 2. Kuruluş aşamasında veya mevcut bir işletme midir? ❏ Kuruluş Aşamasında ❏ Mevcut İşletmenin kuruluş tarihi: (Gün/Ay/Yıl)_____ 3. Mevcut İşletme İse; Türkiye Ticaret Sicil Numarası (TTSN) Vergi Dairesi Vergi Numarası SGK İşyeri Sicil Numarası İnternet Adresi (varsa) Son 2 Mali Yıl Öncesindeki Net Cirosu Geçen Mali Yıldaki Net Cirosu 4. Başvuru tarihinden itibaren projesi son 5 yıl içinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOSGEB ya da TÜBİTAK tarafından desteklenmiş midir? ❏ Evet ise projenin/desteğin adı: _________________ _________________ ❏ Hayır Tarihi: Not: Şirketin son iki mali yıla ait gelir tablosu ve varsa projesinin son 5 yıl içinde sayılan kurumlardan biri tarafından desteklendiğine ilişkin yazı da Hazine Müsteşarlığına gönderilmelidir. 102 5. Faaliyet Sahası (TÜİK’in Ulusal Ürün ve Faaliyet Sınıflaması US-97’ye göre): ❏ ❏ ❏ ❏ ❏ ❏ İmalat Tarım, Avcılık ve Ormancılık Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Diğeri (açıklayın) ___________________________________ 6. Posta Adresi: 7. İrtibat Bilgileri: Sabit Tel: ______________ Cep Tel: ______________ Faks: _______ E-posta: ______________ 8. Faaliyetin Yapılacağı Adres:____________________________________________ B. Şirket Ortakları ve Yönetimi - Mevcut şirket için ya da kuruluş aşamasındaki durum için doldurulacaktır. 1. Şirket Ortakları: AdSoyadı/ Ticari Unvanı Pozisyonu (Eğer Şirkette Görevliyse) Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (Ortaklık Yüzdesi Uyruğu TC Kimlik No./ Pasaport No. BKY ise Lisans No. Vergi Kimlik No. 2. İşletmedeki Yöneticiler ve Kilit Personel (bu bölüm ekte yer alacak organizasyon şeması ile desteklenecektir): AdSoyadı Pozisyo n İş Tecrübesi (Yıl) Hisse Oran(%) Uyruğu TC. Kimlik/ Pasaport No. 103 3. İşletmedeki Çalışan Sayısı: İşçi: Teknik Personel: İdari Personel: Toplam: 4. Yatırım Sonrasında Edinilecek İmtiyazların/İmtiyazlı Payların Nitelikleri: İmtiyaz Sahibi Olacak BKY(ler) için doldurulacaktır. Adı Soyadı Lisans İmtiyazın Niteliği Numarası (Veto hakkı, tasfiye halinde öncelik, yönetim kurulunda temsil, diğer) Açıklama C. İş Tanımı 1. Kısaca yaptığınız/yapacağınız işi açıklayınız: Burada şirketin mevcut/yeni çalışma alanları ve sunduğu/sunacağı ürün ve hizmetlerle ilgili tanıtıcı bilgi verilmesi beklenmektedir D. Faaliyet Planı 1. Kısaca yaptığınız/yapacağınız faaliyetleri açıklayınız: İşletmenin mevcut/yeni üretim ve operasyon planları (üretim metodu, üretim yeri, üretim süresi, depolanması, iş akışı ile), pazarlama stratejileri, gelecek dönemde yapacağı ürün geliştirme ve kapasite artırımına yönelik yapacağı çalışmalar ile bu kapsamında satın almayı düşündüğü makine, ekipman, hammadde ve ara malı ile bünyesine katmayı planladığı personele ilişkin bilgilerin verilmesi beklenmektedir. 2. Ortaklık Banka Hesabından finanse edilmesi düşünülen ekipman, hammadde/aramalı, personel ve diğer kalemlerin tahmini satın alım tarihlerini ve maliyetlerini listeleyiniz. Buradaki toplam tahmini maliyet/harcamaların F bölümünün 2. maddesinde belirtilen tutar ile aynı olması beklenmektedir. Madde/Ekipman/Personel/Diğer Tahmini satın Tahmini 104 alma tarihi/işe alma tarihi Maliyet/Harcama 3. Faaliyetlere başlama tarihi (beklenti): E. İşletmeyi/Faaliyeti Etkileyen Temel Ekonomik, Sosyal ve Demografik Faktörler Bu bölümde proje ya da faaliyet alanı kapsamındaki ürün ve hizmetle ilgili olarak ekonomik potansiyeli, ekonomik ve demografik trendler, sosyal ve kültürel faktörler gelişim, teknolojik, politik değişiklikler gibi çeşitli dışsal faktörler, olası etkileri ve bunlara cevaben uygulanabilecek tedbirler gibi hususlara değinilmesi beklenmektedir. Eldeki verilerle azami gayret esasına göre doldurulması beklenmektedir. F. Finansman Bilgileri 1. Yatırım Şekli: ❏ BKY ortaklığı ❏ Bireysel Yatırım 2. Şirketin Ortaklık Banka Hesabına Yatırılması Düşünülen BKY Sermayesi (TL): 3. BKY Ortaklığı ise Her Bir BKY’nin Bilgilerini Giriniz: Adı Soyadı BKY Lisans Numarası BKY Bazında Yatırılması Düşünülen Sermaye (TL) Oluşması Beklenen Şirket Pay Dağılımı (Ortaklık Yüzdesi) Lisansının Geçerlilik Döneminde Daha Önce Yatırım Yaptığı Şirket Sayısı Lider Ortak Üye BKY Üye BKY Üye BKY 105 Üye BKY Sağlanması Beklenen Kaynak ve Kullanım Projeksiyonu: 4. Kaynağı: BKY Kullanımı: ________ Arazi ________ Banka Kredisi ________ Bina ________ Devlet Desteği ________ Ekipman ________ Girişim Sermayesi ________ Araçlar ________ Tohum(Başlangıç)Sermayesi ________ Kiralama ________ Öz Sermaye ________ Stok ________ Diğerleri ________ Diğer İşletme Sermayesi ________ Muhtelif ________ Toplam (TL) ________ Toplam (TL) 5. ________ Finansal Planlarınız nelerdir? Geleceğe ilişkin projeksiyonlar doğrultusunda şirketin ihtiyaç duyduğu finansman tutarı ve türleri ile bu tutarın hangi takvimde kullandırılacağının detaylandırılması beklenmektedir. G. Pazar Bilgileri – (Eldeki verilerle azami gayret esasına göre doldurulması beklenmektedir) 1. Ürün/Hizmet Burada sunulan mal veya hizmetler, pazar gelişmeleri, mevsimsellik gibi ürün veya hizmetin sunumunu ve maliyetini etkileyen unsurlar detaylı olarak tanıtılacaktır. 2. Müşteriler Ürün veya hizmeti kimler almaktadır? Yaş: _________ 3. Cinsiyet: _________ Gelir Düzeyi: __________ Rekabet 106 Rakipleriniz kimlerdir? Yerli mi yoksa yabancı mı? Güçlü ve zayıf yanlarınız nelerdir? Aynı veya benzer ürün ve hizmeti sunan diğer üreticiler ve işletmelere ilişkin bilgi ile işletmenin rakip işletmelerden farklı ve üstünlük veya zayıflık yaratabilecek özelliklerinin ortaya koyulması gerekmektedir. 4. Pazar Büyüklüğü Pazar Büyüklüğü nedir? Hedef pazarınızın faaliyetlerinizi destekleyecek büyüklükte ve kapasitede olduğuna inanıyor musunuz? Nasıl? Burada pazarın büyüklüğü, gelişim aşamaları, dağıtım kanalları gibi ürün ticarileşmesini etkileyen piyasa bilgilerinin verilmesi gerekmektedir. 5. Reklam/Tanıtım Ürününüzü/hizmetinizi nasıl tanıtacaksınız? Maliyetini nasıl karşılayacaksınız? 6. Pazar Tecrübesi Sizin ve girişimcinin pazar bilgisi yeterli midir? Pazar bilgisini nasıl elde ettiniz? H. Çıkış Stratejisi-Öngörü niteliğinde olup, yatırımcıyı bağlayıcı nitelikte değildir. Yatırımcı şirketteki ortaklıktan ne kadar sürede ve hangi şekilde çıkmayı düşündüğünü belirtecektir. İ. Diğer Bilgiler – Bu bölüm ve sonrasında yer alan bilgiler öngörü niteliğinde olup, yatırımcıyı bağlayıcı nitelikte değildir. Faaliyet sonunda tahmini olarak yaratılacak ilave istihdam nedir? ❏ Tam zamanlı______ ❏ Yarı Zamanlı ______ ❏ Mevsimsel ______ J. Finansal Öngörüler 107 Finansal kaynaklar ve nakit akımlarını da içeren kapsamlı tablolara yer verilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut işletmeler için son 2 mali yıla ilişkin gelir tablosu ile aşağıda yer alan örneğe uygun doldurulmuş gelecek 3 yıla ilişkin beklenen nakit akım ve 3 yıla ilişkin beklenen gelir tabloları; yeni kurulacak işletmeler içinse; aşağıda yer alan örneğe uygun doldurulmuş gelecek 3 yıla ilişkin beklenen nakit akım ve 3 yıla ilişkin beklenen gelir tablolarına bu bölümde yer verilmelidir. 1. Nakit Akım Tablosu Öngörüsü BAŞLANGIÇ BAKİYESİ 1. GELİRLER Satışlar 2. Diğer Gelirler 3. Toplam Gelirler 4. NAKİT GİRİŞİ Nakit Satışlar 5. Tahsil Edilen Alacaklar 6. Sağlanan Borçlar 7. Diğer Nakit Girişi 8. Diğer Nakit Girişi 9. Diğer Nakit Girişi 1. YIL 2. YIL 3. YIL 10. Toplam Nakit Girişi NAKİT ÇIKIŞI 11. Satışların Maliyeti 12. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 13. Araç Giderleri (yakıt, bakım, kiralama dahil) 14. Ofis Malzemeleri 15. Bankacılık Hizmet Giderleri 16. Sigorta Giderleri (sorumluluk, varlık, araç dahil) 17. Profesyonel Hizmet Giderleri (hukuk, muhasebe, tescil) 18. Kira Giderleri (bina ve ekipman) 19. Vergi ve Lisans Giderleri 20. İletişim Giderleri 21. Elektrik, Su, Gaz vb. Giderler 22. Personel Giderleri 23. Personele Sağlanan Diğer İmkanlara İlişkin Giderler 24. Hissedarlara Ödenen Temettü, Maaş veya Diğer Ödemeler 25. Ödenen Borçlar 26. Maddi Duran Varlık Alımları 108 27. Tamir, Bakım ve Yakıt Giderleri 28. Diğer Nakit Çıkışı 29. Diğer Nakit Çıkışı 30. Toplam Nakit Çıkışı ÖZET 31. Toplam Nakit Girişi (madde 10) 32. (+) Önceki Yılın Nakit Bakiyesi (madde 35) 33. (=) Toplam Nakit 34. (-) Toplam Nakit Çıkışı (madde 30) 35. (=) Nihai Nakit Bakiyesi 2. Gelir Tablosu Öngörüsü 1. YIL 2. YIL 3. YIL GELİRLER Satış Gelirleri (net) Diğer Gelirler TOPLAM GELİRLER Satışların Maliyeti (-) BRÜT KAR Giderler (-): Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Araç Giderleri (yakıt, bakım, kiralama dahil) Ofis Malzemeleri Bankacılık Hizmet Giderleri Sigorta Giderleri (sorumluluk, varlık, araç dahil) Profesyonel Hizmet Giderleri (hukuk, muhasebe, tescil) Kira Giderleri (bina ve ekipman) Vergi ve Lisans Giderleri İletişim Giderleri Elektrik, Su, Gaz vb. Giderler Personel Giderleri Personele Sağlanan Diğer İmkanlara İlişkin Giderler Hissedarlara Ödenen Maaş veya Diğer Ödemeler Diğer Diğer Faaliyet Karı Finansman Giderleri (-) Finansman Gelirleri (+) Diğer Vergi Öncesi Dönem Karı Vergi Gideri (-) Net Kar 109 Tarih/İmza Bireysel Katılım Yatırımcısı (Ortaklıksa Lider Ortak ) Tarih/İmza Girişimci/Girişim Şirketinin Kaşesi Adı-Soyadı Adı-Soyadı 110 EK-4: Devlet Desteği Sağlanacak Sektörlere İlişkin Liste: US-97 Kodu US-97 Başlığı TARIM, AVCILIK ve ORMANCILIK 011 15 17 181 19 20 BİTKİSEL ÜRÜNLERİN YETİŞTİRİLMESİ; BOSTAN, MEYVE VE SEBZE YETİŞTİRİLMESİ(Bu başlıkta adı geçen ürünlerin yalnızca sertifikalı tohumlarının veya fidanlarının üretimi ve destek kapsamındadır.) İMALAT SANAYİİ GIDA ÜRÜNLERİ VE İÇECEK İMALATI(1551(alkollü içecekler,1552 (şarap),1553 (bira ve malt) hariç) TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI KÜRK HARİÇ, GİYİM EŞYASI İMALATI DERİNİN TABAKLANMASI, İŞLENMESİ; BAVUL, EL ÇANTASI, SARAÇLIK, KOŞUM TAKIMI VE AYAKKABI İMALATI AĞAÇ VE MANTAR ÜRÜNLERİ İMALATI (MOBİLYA HARİÇ); HASIR VE BUNA BENZER, ÖRÜLEREK YAPILAN MADDELERİN İMALATI 332 333 34 35 36 37 KÂĞIT VE KÂĞIT ÜRÜNLERİ İMALATI KOK FIRINI ÜRÜNLERİ İMALATI RAFİNE EDİLMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ İMALATI KİMYASAL MADDE VE ÜRÜNLERİN İMALATI PLASTİK VE KAUÇUK ÜRÜNLERİ İMALATI METALİK OLMAYAN DİĞER MİNERAL ÜRÜNLERİN İMALATI ANA METAL SANAYİİ MAKİNE VE TEÇHİZATI HARİÇ; METAL EŞYA SANAYİİ B.Y.S. MAKİNE VE TEÇHİZAT İMALATI (Harp araç ve gereçleri ile silah, mühimmat ve patlayıcı madde üretimi yatırımlarında; Milli Savunma Bakanlığından tesis kuruluş izni, av malzemeleri, nişan tabancası, av bıçakları ve tekel dışı bırakılan patlayıcı maddeleri ve benzerlerinin imali yatırımlarında; İçişleri Bakanlığı’ndan kuruluş izni ve ses ve gaz fişeği atabilen silahların üretimi yatırımlarında; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan kuruluş ve ön izin belgesi alınması ön koşuldur.) BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İMALATI B.Y.S. ELEKTRİKLİ MAKİNE VE CİHAZLARIN İMALATI RADYO, TELEVİZYON, HABERLEŞME TEÇHİZATI VE CİHAZLARI İMALATI TIBBİ ARAÇ VE GEREÇLER, ÖLÇME, KONTROL, TEST, SEYRÜSEFER VB. AMAÇLI ALET VE CİHAZLARIN İMALATI (OPTİK ALETLER HARİÇ) OPTİK ALETLER VE FOTOĞRAFÇILIK TEÇHİZATI İMALATI SAAT İMALATI MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI DİĞER ULAŞIM ARAÇLARININ İMALATI MOBİLYA İMALATI; B.Y.S. DİĞER İMALAT GERİ KAZANIM 642 ULAŞTIRMA, HABERLEŞME ve DEPOLAMA HİZMETLERİ TELEKOMÜNİKASYON 722 İŞ FAALİYETLERİ BİLGİSAYAR YAZILIM DANIŞMANLIĞI, PROGRAM ÜRETİMİ VE TEMİNİ 21 231 232 24 25 26 27 28 29 30 31 32 331 111 723 724 729 731 VERİ İŞLEME VERİ TABANI FAALİYETLERİ BİLGİSAYARLARLA İLGİLİ DİĞER FAALİYETLER MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA VE DENEYSEL GELİŞTİRME FAALİYETLERİ 90 DİĞER TOPLUMSAL, SOSYAL VE KİŞİSEL HİZMET FAALİYETLERİ KANALİZASYON, ÇÖP VE ATIKLARIN TOPLANMASI, HIFZISIHHA VE BENZERİ HİZMETLER SİNEMA VE VİDEO YAPIMI VE DAĞITIMI 9211 112 EK-5: FAALİYET RAPORU BÖLÜM 1: GENEL BİLGİLER Raporu Gönderen Şirketin Ticaret Unvanı: Türkiye Ticaret Sicil Numarası (TTSN): Vergi Dairesi: Vergi Numarası: SGK İşyeri Sicil Numarası: Raporun Tarihi/Dönemi: BÖLÜM 2: KURUMSAL BİLGİLER 1. Ortaklar AdSoyadı / Ticari Unvanı 2. Pozisyonu (Eğer Şirkette Çalışıyorsa) Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (Ortaklık Yüzdesi %) Uyruğu TC Kimlik No./ Pasaport No. BKY ise Lisans No. Vergi Kimlik No. İşletmedeki Yöneticiler ve Kilit Personel Adı-Soyadı Pozisyon Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (%) Uyruğu TC. Kimlik No. / Pasaport No. 113 BÖLÜM 3: BAŞLICA FAALİYET VE GELİŞMELER İşletmenin 6 aylık dönemlerle ve yılsonu itibariyle gerçekleştirdiği üretim ve operasyonları (üretim metodu, üretim yeri, üretim süresi, depolanması), pazarlama çalışmaları, gerçekleştirdiği ürün geliştirme ve kapasite artırımı çalışmaları ile bu kapsamda satın aldığı makine, ekipman, hammadde ve ara malı ile bünyesine kattığı personele ilişkin bilgilerin verilmesi beklenmektedir. İş planında öngörülen faaliyetler/gelişmeler ile dönem/yılsonu itibariyle gerçekleştirilen faaliyetler/gelişmeler arasında sapmalar varsa, bu sapmaların gerekçelerine ve telafiye yönelik planlamalara da yer verilmesi beklenmektedir. BÖLÜM 4: FİNANSAL BİLGİLER Finansman Kaynağı ve Kullanımı Kaynağı: Kullanımı: BKY ________ Arazi ________ Banka Kredisi ________ Bina ________ Devlet Desteği ________ Ekipman ________ Girişim Sermayesi ________ Araçlar ________ Tohum (Başlangıç) Sermayesi ________ Kiralama ________ Öz Sermaye ________ Stok ________ Diğerleri ________ İşletme Sermayesi ________ Muhtelif ________ Toplam ________TL Toplam ________ TL Ortaklık Banka Hesabındaki Kaynakla Alınan Ekipman, Makine, Malzeme, Tefrişat ve Mobilya (Banka hesap özetleri ile desteklenecektir.) No Adet Tanım (Üreticinin ismi, makinanın kapasitesi vb.) Modeli İmalat Tarihi Satın Alınan Tarih Satın Alım Fiyatı Diğer Hususlar (Ekipmanın durumu vb.) 114 (Değişik tablo:RG-24/12/2014-29215) Ortaklık Banka Hesabındaki Kaynakla Yapılan Diğer Harcamalar (Banka hesap özetleri ile desteklenecektir.) No Harcama Türü (Personel, pazarlama gideri ve benzerleri) Tutarı Harcama Dönemi Açıklama Nakit Akım Tablosu Gerçekleşmesi 1. YARI YIL 2. YARI YIL YIL SONU GELİRLER 36. Satışlar 37. Diğer Gelirler 38. Toplam Gelirler NAKİT GİRİŞİ 39. Nakit Satışlar 40. Tahsil Edilen Alacaklar 41. Sağlanan Borçlar 42. Diğer Nakit Girişi 43. Diğer Nakit Girişi 44. Diğer Nakit Girişi 45. Toplam Nakit Girişi NAKİT ÇIKIŞI 46. Satışların Maliyeti 47. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 48. Araç Giderleri (yakıt, bakım, kiralama dahil) 49. Ofis Malzemeleri 50. Bankacılık Hizmet Giderleri 51. Sigorta Giderleri (sorumluluk, varlık, araç dahil) 52. Profesyonel Hizmet Giderleri (hukuk, muhasebe, tescil) 53. Kira Giderleri (bina ve ekipman) 54. Vergi ve Lisans Giderleri 55. İletişim Giderleri 115 56. Elektrik, Su, Gaz vb. Giderler 57. Personel Giderleri 58. Personele Sağlanan Diğer İmkanlara İlişkin Giderler 59. Hissedarlara Ödenen Temettü, Maaş veya Diğer Ödemeler 60. Ödenen Borçlar 61. Maddi Duran Varlık Alımları 62. Tamir, Bakım ve Yakıt Giderleri 63. Diğer Nakit Çıkışı 64. Diğer Nakit Çıkışı 65. Toplam Nakit Çıkışı ÖZET 66. Toplam Nakit Girişi (madde 10) 67. (+) Önceki Yılın Nakit Bakiyesi (madde 35) 68. (=) Toplam Nakit 69. (-) Toplam Nakit Çıkışı (madde 30) 70. (=) Nihai Nakit Bakiyesi Gelir Tablosu Gerçekleşmesi 1. YARI YIL 2. YARI YIL YIL SONU GELİRLER Satış Gelirleri (net) Diğer Gelirler TOPLAM GELİRLER Satışların Maliyeti (-) BRÜT KAR Giderler (-): Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Araç Giderleri (yakıt, bakım, kiralama dahil) Ofis Malzemeleri Bankacılık Hizmet Giderleri Sigorta Giderleri (sorumluluk, varlık, araç dahil) Profesyonel Hizmet Giderleri (hukuk, muhasebe, tescil) Kira Giderleri (bina ve ekipman) Vergi ve Lisans Giderleri İletişim Giderleri Elektrik, Su, Gaz vb. Giderler Personel Giderleri Personele Sağlanan Diğer İmkanlara İlişkin Giderler Hissedarlara Ödenen Maaş veya Diğer Ödemeler Diğer Diğer 116 Faaliyet Karı Finansman Giderleri (-) Finansman Gelirleri (+) Diğer Vergi Öncesi Dönem Karı Vergi Gideri (-) Net Kar 117 EK-6: HİSSE SATIŞ RAPORU BÖLÜM 1: GENEL BİLGİLER Raporu Gönderen BKY’nin Adı, Soyadı: Raporu Gönderen BKY’nin Lisans Numarası: Rapor Konusu Şirketin Ticaret Unvanı: Türkiye Ticaret Sicil Numarası (TTSN): Vergi Dairesi: Vergi Numarası: SGK İşyeri Sicil Numarası: İnternet Adresi (varsa): Raporun Tarihi: BÖLÜM 2: ŞİRKETİN SATIŞ ÖNCESİ ORTAKLIK YAPISI Ortaklar AdıSoyadı Pozisyon Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (%) Ödenmiş Sermayesi Ödenmemiş Sermayesi Uyruğu TC. Kimlik/ Pasaport No. BÖLÜM 3: ŞİRKETİN SATIŞ SONRASI YENİ ORTAKLIK YAPISI Ortaklar AdıSoyadı Pozisyon Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (%) Ödenmiş Sermayesi Ödenmemiş Sermayesi Uyruğu TC. Kimlik/ Pasaport No. 118 BÖLÜM 4: FİNANSAL BİLGİLER Satışın Gerçekleştiği/Gerçekleşeceği Tarih: BKY Hisselerini Devralan Kişi: Hissenin Satıldığı Kişinin Niteliği (BKY, fon, holding, şirket, diğer ise açıklayın): Satışın Niteliği (birleşme/satın alma, halka arz, girişim sermayesi, diğer ise açıklayın): Satışın Nedeni (Kar, rekabet baskısı, likidite ihtiyacı, diğer ise açıklayın): Hisse Satış Fiyatı: Hisse Alış Maliyeti: Hisse Başına Kar (Zarar): Toplam Kar (Zarar): 119 EK-7: İFLAS RAPORU BÖLÜM 1: GENEL BİLGİLER Raporu Gönderen BKY’nin Adı, Soyadı: Raporu Gönderen BKY’nin Lisans Numarası: Rapor Konusu Şirketin Ticaret Unvanı: Türkiye Ticaret Sicil Numarası (TTSN): Vergi Dairesi: Vergi Numarası: SGK İşyeri Sicil Numarası: İnternet Adresi (varsa): İflas Sürecinin Başladığı Tarih: Raporun Tarihi: BÖLÜM 2: İFLAS ÖNCESİNDEKİ/SIRASINDAKİ ORTAKLIK YAPISI Ortaklar AdıSoyadı Pozisyon Ortaklık Süresi (Yıl) Hisse Oranı (%) Ödenmiş Sermayesi Ödenmemiş Sermayesi Uyruğu TC. Kimlik/ Pasaport No. BÖLÜM 3: İFLAS NEDENLERİ – Aşağıdan seçiniz. Birkaç tane seçmeniz mümkündür. a) b) c) d) Yanlış Sektör Seçimi Finansman Bulunamaması Ortaklarla Sorun Yaşanması Kurumsallığın Sağlanamaması 120 e) Rekabet Baskısı f) Makroekonomik Koşullar g) Diğer İflas nedenlerini burada detaylı açıklayabilirsiniz. 121 ÖZGEÇMİŞ MURAT CAN KILINÇ Adres: Atakent mah. 1481. sk. No: 27 – Etimesgut/ANKARA Telefon: 312 2048079 e-mail: [email protected] KİŞİSEL BİLGİLER Doğum Tarihi: 01/03/1988 Medeni Hali: Bekar Uyruğu: Türkiye Cumhuriyeti Askerlik Durumu: 14/05/2015 tarihine kadar tecilli. EĞİTİM 2005-2010 Hacettepe Üniversitesi Ankara İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Not Ortalaması: 2,3/4 2001-2005 Karadeniz Ereğli Anadolu Lisesi Ereğli İŞ TECRÜBESİ 2012-... T.C. Ekonomi Bakanlığı Ankara Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Dış Ticaret Uzman Yardımcısı 122 2010-2012 Güney Marmara Kalkınma Ajansı Balıkesir Uzman YABANCI DİL - İngilizce İspanyolca (Temel) MESLEKİ EĞİTİMLER/SEMİNERLER - AB Hukuku Yaz Okulu (Yeditepe Üniversitesi – University of Amsterdam, 2014) İnovasyon Yönetimi Eğitimi (İstanbul Sanayi Odası, 2011) Moderasyon ve Problem Çözme Teknikleri (Milli Prodüktivite Merkezi, 2011) İhracat Mevzuatı ve Uygulamaları (Ege İhracatçı Birlikleri, 2011) Temel Makroekonomik Göstergeler (Kalkınma Bankası, 2011) 123
