Slayt 1

Sağlık Hizmetlerinde İletişim
ve Halkla İlişkiler
6. BÖLÜM
Kitle İletişimi
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişimi
İletişim kişiler arasında olduğu gibi kitleler arasında da
olabilir. Kitle iletişimi, mesajların geniş kitlelere
erişimine olanak sağlayacak kitle iletişim araçlarıyla
yapılır. Kitle iletişimi, iletileri gönderen birey, kurum,
kuruluş, örgüt veya grup ile iletiyi alan okuyucu ya da
izleyiciler arasında oluşan bir iletişim etkinliğidir.
Bir başka tanımla kitle iletişimi, bilgilerin veya
sembollerin insan, grup, kurum veya kuruluş tarafından
üretilmesi, kitleye aktarılması ve onlar tarafından
yorumlanmasıdır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişimi
Bu bölümde;
kitle ve kitle iletişimi kavramı üzerinde durulacak;
kitle iletişiminin unsurlarına,
kitle iletişim araçlarına,
kitle iletişiminde başarı faktörlerine,
kitle iletişiminin fonksiyonlarına değinilecek;
bilgi toplumu ve iletişim konusu anlatılacaktır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle kavramı
Kitle kavramı; toplumsal bakımdan farksız, heterojen,
birbiriyle bağlantısız, sınıf, cinsiyet ve ırk bakımından
kesin farklardan yoksun geniş bir nüfusu ifade
etmektedir.
Kitle; dil, din, kültür ve düşünce birliğinin olduğu
toplumsal gruptur. Bununla birlikte kitleyi oluşturan
bireylerin birbiriyle organik bağı yoktur. İletişim
kurabilmek için zaman ve mekan birlikteliği zorunlu
değildir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle kavramı
Kitle, içinde zaman ve mekan birlikteliğinin olmadığı
toplumsal bir gruptur. Kitle iletişiminde kaynak bellidir
ancak alıcı veya hedef sayısı belirsizdir.
Kitleyi oluşturan sistem biyolojik olmaktan çok,
psikolojiktir. Toplumsal sistemler insanların tutumları,
algılamaları, inançları, motivasyonları, alışkanlıkları ve
beklentilerine bağlıdır. Bu bağımlılık durumu köklü
dönüşüm dönemlerinde bile önceki toplumsal yapının
izlerini önemli ölçüde yansıtır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişimi
Kitle iletişimi çeşitli mesajların büyük ve dağınık bir kitleye, bu
amaç için geliştirilmiş araçlar kullanılarak iletilmesidir.
Çoğunlukla tek taraflı işleyen ilişkilere dayanan taraflardan birinin
kaynak, diğer tarafın hedef olduğu kitle iletişiminde, gönderici ile
alıcı arasında yüz yüze ilişki kurulması olanaksızdır.
Uzmanlaşma ve kurumsallaşmanın söz konusu olduğu bu iletişim
türünde, gönderici mesajını mekanik araçlar yardımıyla kısa
zamanda hızlı ve sürekli bir biçimde alıcıya iletir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişimi
Kitle iletişimini bir süreç olarak tanımlarsak, bu sürecin beş
aşamadan oluştuğunu söylemek mümkündür. Bu süreçlerden
ilkinde profesyonel iletişimciler sunu için değişik içerikli iletiler
oluştururlar.
İkinci olarak bu iletiler mekanik araçlar aracılığıyla hızlı ve sürekli
dağıtılır ya da yayınlanırlar. Sürecin üçüncü aşamasında ileti çok
sayıda izleyiciye ulaşır.
Dördüncü aşamada kitle içindeki bireyler iletiyi kendi
deneyimlerindeki anlamlara göre yorumlarlar ve son olarak
bireyler iletilen mesajdan etkilenirler.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişiminin unsurları kaynak, kod, kanal, mesaj, hedef kitle
ve geri bildirim gibi unsurlardır. Bunlar genel bir iletişim sürecinin
unsurlarıdır; ancak gerek kaynak bakımından, gerek alıcı ve kanal
bakımından bazı farklılıklar gösterir.
Kaynak, mesajı oluşturan ve içeriğini belirleyen kişi ya da
kişilerdir.
Mesajı oluşturan kişi, örgüt ya da grup olabilir; dolayısıyla kaynak
mesaj üretimine katkı sağlayan kişi ya da gruptur.
Kitle iletişiminde kaynak, mesajı oluşturan ve bir kanal ile hedef
kitleye ulaştıran birim olarak tanımlanabilir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
İletişim sürecinin ikinci unsurunu mesajın kodlanması oluşturur.
Kod, mesajın işaret haline dönüşmesinde kullanılan simgeler ve
bunlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallardır.
Belirli bir kültürel mutabakata dayanan bir anlam sistemi olarak
ifade edilebilen kodlar, insanların anlamlı mesajları değiş-tokuş
edebilmelerine imkan sağlar.
Kaynağın mesajı etkin olarak iletebilmesi için her şeyden önce
mesajın kodlarını kitlenin kültür kodlarına göre düzenlemesi
gerekir. Etkin bir mesajın kodu, kitlenin sosyal, psikolojik ve
normatif değerlerine uygundur.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişiminin üçüncü unsurunu kanal oluşturur. Kanal, kaynak
tarafından oluşturularak kodlanan iletilerin, hedef kitleye
iletilmesinde kullanılan araçtır. İster yüz yüze iletişimde, isterse
kitle iletişiminde olsun, iletileri kaynaktan alıcıya ulaştırmak için
kanala ihtiyaç vardır. Kitle iletişiminde kullanılan kanallar kitlenin
kültür kodlarına göre oluşturulmalıdır.
Kanal seçiminde kitlenin kültür kodlarının yanında, eğitim
durumu da önemlidir. Bunun yanında, hedef kitlenin yaş, cinsiyet
ve gelir gibi sosyokültürel özellikleri kanal seçiminde önemli
faktörlerdir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
Mesaj, kısaca iletişime konu olan, bilgi ve duygusal içeriği olan
her tür simgedir. İşaretlerden oluşan mesaj kaynak tarafından
oluşturularak bir kanal ile hedef kitleye gönderilen her tür duygu,
düşünce ya da bilginin kodlanmış halidir.
Mesajlar, kaynak tarafından oluşturulmakta, kodlanarak bir kanal
ile hedef kitleye iletilmektedir. Mesajı kodlayarak bir kanal ile
hedef kitleye gönderen kaynak, bu mesajı hedef kitlenin kendi
istediği gibi algılamasını bekler. Bunu sağlamak için kaynağın
mesajını dikkat çekici ve ilgi uyandırıcı bir biçimde hazırlayıp,
sunması, uygun zaman ve uygun içerikle hedef kitleye ulaştırması
gerekir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişim sürecinin diğer bir öğesi olan hedef kitle, mesajın
ulaşması amaçlanan kişi, küme ya da kitle olarak adlandırılır.
İletişim sürecinde seslenilmek istenen kişi ya da toplumsal
kesimler, birer hedef kitle olarak kabul edilir.
Hedef kitle, farklı toplumsal sınıf ve statülere sahip insanlardan
oluşur. Kaynağın hedef kitlenin o anki toplumsal ortamını ve grup
ilişkilerini iyi bilmesi gerekir. Kaynak hedef kitleye mesaj iletirken,
kendi düzlemine ve toplumun davranış düzlemine dikkat
etmelidir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin unsurları
Geri besleme veya yansıma olarak da ifade edilen
geribildirim, kitle iletişim sürecinin son aşamasıdır.
Geribildirim, kaynağın gönderdiği mesaja karşılık hedef
kitlenin verdiği cevap, mesaj olarak tanımlanabilir.
Kitle iletişiminde geribildirim yoluyla konuşmacı,
konuşmasını hedef kitlenin istek, beklenti ve
telkinlerine göre yeniden şekillendirme imkanı bulur.
Böylece geribildirim yoluyla, iletişimin etkin olup
olmadığı test edilir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişim araçları
İletilerin kitlesel üretim ve dağıtımını gerçekleştiren kitle iletişim
araçlarının pek çok şekilde tasnifi yapılmıştır.
Bunlar; yazılı olanlar, sözlü olanlar, hem yazılı hem de sözlü
olanlar olmak üzere üç farklı kategoriye ayrılmaktadır.
Diğer bir ayrımda kitle iletişim araçları, mekanik olanlar ve
olmayanlar şeklinde ele alınmaktadır.
Bir başka tasnife göre kitle iletişim araçları; görsel, işitsel, görsel
ve işitsel araçlar olarak ayrılmaktadır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişim araçları
Görsel iletişim araçları: Bu araçların başlıcaları dergi ve
gazetelerdir. Dergi ve gazetelerin ortak özelliği, haber ve bilgileri
yazılı olarak sunmalarından kaynaklanmaktadır. Gazetenin
özelliği, belirli aralıklarla ve sürekli olarak, haberleri basılı bir
şeklide sunmak şeklinde göze çarpar.
İşitsel iletişim araçları: Bu araçlar içerisinde en yaygın kullanılanı
radyodur. Radyo yoluyla mesajlar kısa zamanda çok geniş kitleye
ulaştırılabilir. Teknolojik gelişmeler sonucunda, radyonun
boyutlarının küçülmesi, onun mekan sınırlaması olmaksızın, her
yerde ve zamanda dinlenilebilir olmasını sağlamaktadır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişim araçları
Görsel-işitsel iletişim araçları: Görsel-işitsel iletişim araçları aynı
zamanda hem göze hem de kulağa hitap eden araçlardır. Bu
araçların en güzel örneği televizyondur. Sinema da bir görsel
işitsel araçtır ancak televizyon kadar geniş kitleler tarafından
takip edilmez.
Posterler: Posterler, hedef kitlenin, kamuoyunun yaygın bir
kesimini kapsayan geniş kitleler olarak tespit edilmesi
durumunda oldukça etkili birer araçtır. Herkesin görebileceği
kamusal alanlarda uzun bir zaman diliminde süreklilik gösteren
mesajlar, etkin bir duyuru ve tanıtım işlemini yerine getirirler.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminde başarı faktörleri
Kitle iletişiminin başarısı hedef kitlenin özelliklerine ve
beklentilerine cevap vermesine bağlıdır. Bunun için kitle
hakkında yeterli bilgiye ihtiyaç vardır. Kitlenin kimlerden oluştuğu
iyice analiz edilmelidir. Farklı özelliklere sahip heterojen gruplar
için yapılan iletişim farklı, benzer özelliklere sahip homojen
gruplar için yapılan bir kitle iletişimi farklı olacaktır.
Dinleyici kitlenin demografik özelliklerini bilmek, onları
tanımanın yollarından biridir. Demografik araştırmalarda hedef
kitlenin hangi yaş grubunda oldukları, sosyal statüleri, meslek ve
eğitim durumları kitle iletişiminde analiz edilmesi gereken
hususlardır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminde başarı faktörleri
Kitle iletişiminde hedef kitlenin özelliklerini belirlemek
için şu sorulara yanıt aranmalıdır:
Katılımcılar kimdir, demografik özellikleri nedir?
İletişim konusundaki inanç ve tutumları nelerdir?
Konu hakkında ne düzeyde bilgi sahibidirler?
Konuya karşı ilgileri nedir?
Onları dinlemeye getiren temel neden nedir?
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin fonksiyonları
Kitle iletişimi ya da medya kavramı, günlük dilde radyo,
televizyon, gazete, dergi gibi elektronik veya yazılı basın
organlarını tanımlamak için kullanılmaktadır.
Basın sözcüğüne yakın bir anlamı vardır. Dar anlamıyla
basın, sadece gazete ve dergileri kapsarken, geniş
anlamda basın belirli zamanlarda basılıp, her çeşit
haber ve fikirleri topluma ulaştıran tüm yayın
ürünleridir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin fonksiyonları
İnsanların çevresinde ve dünyada olup bitenleri öğrenme ve
öğrendiklerini veya düşündüklerini başkalarına duyurma ihtiyacı
bulunmaktadır. Bu ihtiyaç kitle iletişim araçları tarafından
karşılanır. Bu ihtiyacın karşılanması için medya denilen ve
toplumun yasama, yürütme ve yargının yanında dördüncü kuvvet
kabul ettiği medya kurumu doğmuştur.
Günümüzde özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimine
bağlı olarak “yeni medya” gelişmektedir. Yeni medya genellikle
dijital ortamlar sunmaktadır ve kullanıcısına veya hedef kitlesine
interaktif etkileşim olanağı sağlamaktadır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kitle iletişiminin fonksiyonları
Bu çerçevede genel olarak kitle iletişiminin
fonksiyonları;
haber ve bilgi verme
denetim ve eleştiri
eğitim ve eğlendirme
kamuoyu oluşturma fonksiyonu
olmak üzere dört kategoride ele alınabilir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Haber ve bilgi verme
Kitle iletişim araçlarının en güçlü ürünleri, taşıdıkları en önemli
ileti haberdir. Kitle iletişiminin halk adına bazı fonksiyonları
üstlenmesi, hem bir hak hem de bir ödevdir; halkın gözü, kulağı
ve sesi olan basın organlarının başta haber ve bilgi sunma olmak
üzere, denetim ve eleştiri eğitim ve eğlendirme, kamuoyu
oluşturma ve açıklama gibi birtakım fonksiyonları vardır.
Bu bağlamda kitle iletişim araçlarının asıl fonksiyonu topluma
haber ve bilgi sunmaktır. Basının haber ve bilgi sunarken
haberlerin toplanmasından, yazılıp yayınlanmasına kadar olan
evrede objektiflik ilkelerini göz ardı etmemesi gerekir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Denetim ve eleştiri
Kitle iletişim araçları toplumda yasaya, toplumsal
normlara, hukuk, ahlak, gelenek, din gibi toplumsal
yaşamı düzenleyen kurallara aykırı durumlarda kontrol
işlevi görür.
Yasama, yürütme ve yargının yanında kamu düzeninin
korunması için kitle iletişim araçları önemli bir işlev
görür.
Bunun olması için öncelikle kitle iletişim araçlarının
basın-yayın etiğine uygun davranması gerekir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Eğitim ve eğlendirme
Kitle iletişim araçlarının diğer bir işlevi de kitlenin veya
izleyicilerin eğitimini ve eğlenmesini sağlamaktır.
Kültür değişimi kitle iletişim araçlarının bu eğlendirme
işlevi sırasında yavaş yavaş oluşur.
Bazen de kitle iletişim araçları eğlendirme işlevi ile
toplumsal değişim taleplerini göz ardı etme işlevi
görebilir.
Kitle iletişim araçları bu amaçla toplumun dikkatini
başka yönlere çekerek statükonun korunması işlevi
görür.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Eğitim ve eğlendirme
Kitle iletişim araçları birtakım olgular arasında
bağlantılar kurarak, topluma ekonomik, siyasal, bilimsel
ya da sanatsal enformasyon sunmakta; böylece bazen
uzlaşmacı, bazen eleştirici bir tavırla, topluma
değerlerin yerleşmesini sağlamaktadır.
Kitle iletişim araçları haber ve bilgi sunarken, bireylerin
toplumsallaşma sürecine ve dolayısıyla eğitimine
önemli ölçüde katkı sağlamaktadır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kamuoyu oluşturma
Kamuoyu, geniş anlamda kamu çıkarını ilgilendiren bir konu
hakkında vatandaşların genel kanaat ve düşünceleridir. Diğer bir
ifadeyle kamuoyu, toplum hayatının çeşitli güçlük ve problemleri
karşısında belirli bir zamanda, belirli bir insan grubu arasında
yaygın düşünce ve bakış açılarını anlatan bir kavramdır.
Medya toplumsal ilişkileri hatırlatır, yineler ve öğretir. Merak ve
dikkat oluşturur, farkındalık düzeyini yükseltir, kamu vicdanını
harekete geçirir. Ayrıcılıklara, farklılıklara, adaletsizliklere dikkat
çeker. Kamuoyu oluşturmaya çalışır ve toplumsal kanaatleri
yönlendirir. Toplumda yeni roller edinmede kılavuz işlevi görür.
Yeni ahlak kuralları, yeni meslekler, moda, toplumsal trendler
oluşturur.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Kamuoyu oluşturma
Kitle iletişim araçları, siyasal olayları ve etkinlikleri sergileyerek
kamuoyu oluşturur. Kitle iletişim araçları, kamuoyunun
oluşumuna katkı sağlayan temel etmenlerin en önemlisidir. Zira
kitle iletişim araçları, çeşitli görüşlerin ifade edilebildiği bir forum
olma özelliği taşıdığı için ülkedeki çok sesliliğe ve dolayısıyla
demokrasiye büyük katkı sağlar.
Kitle iletişim araçları kamuoyu oluşumuna katkı sağlamanın yanı
sıra, mevcut kamuoyunu açıklama gibi bir işlev de görür.
Dolayısıyla kitle iletişim araçları her zaman kamuoyu
oluşturmamakta, bazı durumlarda da oluşan kamuoyunun
açıklanmasına katkı sağlamaktadır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Bilgi toplumu ve iletişim
Bilgi iletişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte sanayi
çağından bilgi çağına geçilmiştir.
Sanayileşme döneminde, gelişmenin odağı tarımdan sanayiye
kaymıştır. Bu dönem, kalifiye olmayan emek yoğun üretimden,
sermaye yoğun üretime geçişi ortaya çıkarmıştır.
Bilgi çağında ise odak nokta, sermaye yoğun endüstrilerden bilgi
yoğun endüstrilere kaymıştır.
Ekonomik açından gelişmiş ülkeler, 1950’li yıllardan itibaren
“sanayi toplumu” aşamasını tamamlayarak, “bilgi toplumu”
aşamasına geçmişlerdir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Bilgi toplumu ve iletişim
Bilgi toplumu kavramı, bilginin toplanması, işlenmesi ve
dağıtılması ile ilgili faaliyetlerin arttığı bir toplumu ifade etmek
amacıyla kullanılmaktadır.
Sanayi toplumunun yerini alan toplum, iki açıdan bilgi toplumu
olarak ifade edilmektedir.
Bunlardan birincisi, toplumdaki bütün yeniliklerin kaynağı Ar-Ge
faaliyetidir.
İkincisi ise, hem toplam hasıla hem de istihdam bakımından
ekonominin esas ağırlığını “bilgi” oluşturmaktadır.
Bilgi toplumunun en belirleyici unsuru, bilgi ve iletişim akışının
hızıdır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Bilgi toplumu ve iletişim
Günümüzde sosyal ve kültürel yapılarda ortaya çıkan farklılıklar
ve yenilikler, sanayi devriminden daha geniş boyutlar
içermektedir.
Bu yeni toplum yapısı “kapitalist ötesi toplum”, “post-endüstriyel
toplum” veya “post-modern toplum” olarak adlandırılmaktadır.
Medeniyet tarihindeki bu üçüncü köklü değişim, sanayi
toplumundan farklılaşarak, temel bir üretim girdisi haline gelen
bilginin giderek üretimin diğer faktörlerinin yerini almasıyla,
geçişin sanayi toplumundan farklı bir topluma, bilgi toplumuna
doğru olacağını göstermektedir.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Bilgi toplumunun özellikleri
Bilgi toplumunun gelişiminde bilgisayar temel rol
oynamaktadır. Bilgi toplumun simgesi, bilgisayara dayalı
enformasyon şebekeleriyle veri bankalarından oluşan kamusal
altyapıdır.
Bilgi toplumunda önde gelen sektör, dördüncü ve yeni bir
sektör olan entelektüel sektördür.
Bilgi toplumunda sosyo-ekonomik sistem, alt yapısının
üstünlüğü ile kendini gösteren gönüllü bir sivil toplumdan oluşur.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr
Bilgi toplumunun özellikleri
Bilgi toplumu, sanayi toplumunun aksine çok merkezlidir.
Bilgi toplumunun siyasal sistemi katılımcı demokrasiyi
gerektirir.
Bilgi toplumu, büyük miktarda dayanıklı tüketim malı üretip
tüketen sanayi toplumunun aksine yüksek seviyede kitlesel bilgi
üreten bir toplumdur.
Sanayi toplumunda temel değerler, maddi ihtiyaçların
tatminine dayanır. Buna karşılık bilgi toplumunda temel değerler
amaçlara ulaşmanın verdiği tatminden kaynaklanır.
www.hkirilmaz.sakarya.edu.tr