Yazılı Anlatım I-II

advertisement
Yazılı
Anlatım I-II
Yrd. Doç. Dr. Yas�n KILIÇ
Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ
YAZILI ANLATIM I-II
ISBN 978-605-241-105-6
DOI 10.14527/9786052411056
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2017, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu
kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten
uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve
Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere
http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Ekim 2017, Ankara
Yayın-Proje: Ümit Dilaver
Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım
Kapak Tasarım: Pegem Akademi
Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.
İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara
(0312 341 36 67)
(0535 292 34 31)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 25931
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: [email protected]
Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ
Yasin KILIÇ 1969’da Ardahan’da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Ardahan’da tamamladı. 1991 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen – Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu.
1992-1994 yılları arasında Van’ın Gevaş ilçesinde Osmangazi İlköğretim
Okulunda Türkçe öğretmenliği yaptı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı’nda yüksek lisans ve doktora öğrenimini
tamamladı. 1995 yılında Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde
araştırma görevlisi oldu. 2002 yılında aynı üniversiteye yardımcı doçent olarak
atandı. Halen, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde yardımcı doçent olarak çalışmaktadır.
ÖN SÖZ
Yazı insanlık tarihinin en önemli buluşlarından biridir. Bilim, tarih, edebiyat,
sanat, kültür, medeniyet gibi insanlığın birikimi olan unsurlar yazı sayesinde kayıt
altına alınıp olgunlaştırılmış ve gelecek nesillere aktarılmıştır. Yazının icadı tarihî
çağların başlangıcı olarak kabul edilmiştir. İnsanlık yazı sayesinde terakki etmiş,
medeniyet yazı ile doğmuştur. Kültür yazı ile anlam kazanmıştır. Yazı olmasaydı
insanlığın gelişmişlik düzeyi bu seviyeye ulaşamazdı. Bilim, teknoloji, sanat, edebiyat, felsefe bu düzeyde olmazdı.
Yazı vesilesi ile tarihten haberdar olabiliyoruz, bu buluş sayesinde bireyler ve
toplumlar arasında iletişim gerçekleşmektedir.
Kalem, kâğıt, mürekkep, matbaa, bilgisayar gibi malzemeler, yazıya bağlantılı
olarak icat edilip geliştirilmiştir.
Yazının insanlık için ne denli önemli olduğunu Dale Carnegie şu cümlelerle
ifade eder: “Ancak yazıya geçmiş düşüncenin değeri vardır; geri kalanlar boş çırpınmalardan, rüzgârın alıp götürdüğü bir saatlik hayallerden başka bir şey değildir.”
Atalarımız yazının insanlık için önemini, “Söz uçar, yazı kalır.”, “Alim unutmuş, kalem unutmamış.” sözleri ile ifade etmişlerdir. Bilgilerin gelecek kuşaklara
aktarılması, toplumlar arasında daha sağlıklı iletişimin kurulması, kanun ve kuralların kalıcı hale gelmesi yazı ile mümkün olmuştur. Eğitim ve öğretimin yaygınlaşması yazılı eserlerle gerçekleşmiştir.
Bilgilerimizi, duygularımızı, düşüncelerimizi, hayallerimizi, özlemlerimizi,
yaşadıklarımız olayları yazı sayesinde kayıt altına alabiliriz.
Yukarıda bir nebze anlattığımız üzere, yazı yazma insanlık için son derece
önemlidir. Dolayısı ile bu becerinin gelecek kuşaklara kazandırılması toplumun
en önemli görevleri arasında yer almaktadır.
Türk dili ve yazılı anlatımla ilgili yüzlerce eser yazılmış olmasına, ilkokul birinci sınıftan itibaren, bu alanda öğrencilere eğitim verilmesine rağmen, öğrencilerin bu konuda yeteri düzeyde eğitim almadıkları görülmektedir. Öğrenciler
anadillerini iyi derecede öğrenemedikleri için yabancı bir dil öğrenme hususunda
da ciddi sıkıntılar yaşamaktadır.
Öğrencilerimizin yazı yazma becerilerini geliştirebilmeleri için anlama ve anlatma alanlarında kendilerini geliştirmeleri, bunun için onların millî ve evrensel
kültür-sanat eserlerini okumaları büyük önem arz etmektedir. Ayrıca öğrencilerimiz Türk dilinin kurallarını iyi bir biçimde öğrenmeli ve yazma becerilerini geliştirmelidir.
vi
Yazılı Anlatım I-II
Bu çalışma, Yüksek Öğretim Kurumu Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Ana
Bilim Dalı, Yazılı Anlatım I-II derslerinin müfredatı esas alınarak hazırlandı. Hazırladığımız bu ders notuyla; yazılı anlatım çalışmalarında öğrencilerimize yardımcı olmayı umuyoruz.
Bu eserin hazırlanması sırasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen
sevgili eşim Sibel’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
18.09.2017
Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ
İÇİNDEKİLER
Ön Söz.....................................................................................................................................v
1. BÖLÜM
İLETİŞİM
İletişim....................................................................................................................................1
Gösterge..................................................................................................................................2
Gösterge Çeşitleri............................................................................................................3
Sosyal Gösterge (Toplumsal Gösterge)1......................................................................3
Doğal Gösterge................................................................................................................3
Dil Göstergesi..................................................................................................................3
Dil Göstergelerinin Özellikleri......................................................................................4
Dil Dışı Göstergeler........................................................................................................4
Dil............................................................................................................................................5
Dil-Kültür İlişkisi............................................................................................................6
Konuşma Dili ve Yazı Dili..............................................................................................6
Dilin İşlevleri...................................................................................................................7
Anadili Eğitiminin Önemi.............................................................................................9
2. BÖLÜM
SÖZCÜKTE ANLAM
Sözcükte Anlam...................................................................................................................15
Gerçek Anlam................................................................................................................15
Temel Anlam...........................................................................................................16
Yan Anlam...............................................................................................................16
Mecaz Anlam.................................................................................................................17
Terim Anlam..................................................................................................................18
Sözcükler Arası Anlam İlişkileri.......................................................................................19
Eş Anlamlı Sözcükler....................................................................................................19
Yakın Anlamlı Sözcükler..............................................................................................20
Zıt Anlamlı Kelimeler...................................................................................................20
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler............................................................................................21
Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler...............................................................................21
Soyut Anlam..................................................................................................................22
viii
Yazılı Anlatım I-II
Somut Anlam.................................................................................................................22
Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler................................................................................23
Çok Anlamlılık..............................................................................................................24
Argo Anlam...................................................................................................................24
Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel).................................................................................26
Deyim Aktarması..........................................................................................................27
Soyutlama.......................................................................................................................28
Somutlama.....................................................................................................................28
Söz Öbekleri.........................................................................................................................29
Deyimler.........................................................................................................................29
Atasözleri........................................................................................................................30
Yansıma Sözcükler........................................................................................................31
İkilemeler.......................................................................................................................32
Dolaylama......................................................................................................................33
Özdeyişler (Vecizeler)...................................................................................................33
Güzel Adlandırma.........................................................................................................34
Kelimelerin Kullanılışlarına Göre Çeşitleri...............................................................34
Cümle....................................................................................................................................35
Cümlede Anlam............................................................................................................35
Sağlamlık........................................................................................................................36
Açıklık.............................................................................................................................37
Özlülük (Vecizlik).........................................................................................................38
Akıcılık...........................................................................................................................39
Tutarlılık.........................................................................................................................40
Duruluk..........................................................................................................................40
Sadelik (Yalınlık)...........................................................................................................41
Özgünlük........................................................................................................................41
Öznellik..........................................................................................................................41
Nesnellik.........................................................................................................................42
Şarta Bağlılık..................................................................................................................42
Sebep-Sonuç İlişkisi......................................................................................................42
Paragraf.................................................................................................................................43
Paragrafın Yapısı............................................................................................................45
Paragraf Çeşitleri...........................................................................................................46
İçindekiler
ix
3. BÖLÜM
PLAN
Plan........................................................................................................................................49
Plan Türleri....................................................................................................................49
Plan Yapmanın Yararları...............................................................................................50
Yazıda Plan.....................................................................................................................50
Konu......................................................................................................................................51
Konu Seçimi...................................................................................................................51
Konuyu Sınırlamak.......................................................................................................52
Konuya Bakış Açısı.......................................................................................................52
Buluş...............................................................................................................................53
Yazı Türünü ve Anlatım Biçimini Belirleme..............................................................53
Yazının Başlığı...............................................................................................................54
İyi Bir Başlığın Özellikleri............................................................................................54
Yazının Bölümleri.........................................................................................................55
Yazının Ana Düşüncesi................................................................................................55
Yazının Yardımcı Düşünceleri.....................................................................................56
Örnek Yazı Planı............................................................................................................56
Anlatım (Üslup) Biçimleri..................................................................................................57
Öyküleyici (Hikaye Etme Yoluyla) Anlatım..............................................................57
Açıklayıcı Anlatım........................................................................................................58
Tasvirci (Betimleyici) Anlatım....................................................................................58
Özlü Anlatım (Vecize)..................................................................................................59
İspatlama (Kanıtlama) Yoluyla Anlatım.....................................................................60
Konuşmalı Anlatım.......................................................................................................61
Manzum Anlatım..........................................................................................................61
4. BÖLÜM
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Nokta (.)................................................................................................................................63
Virgül (,)...............................................................................................................................64
Noktalı Virgül (;).................................................................................................................67
İki Nokta (:)..........................................................................................................................68
Üç Nokta (...)........................................................................................................................68
x
Yazılı Anlatım I-II
Yay Ayraç ( )........................................................................................................................69
Köşeli Parantez (Ayraç) [ ]................................................................................................70
Soru işaret (?).......................................................................................................................71
Ünlem İşareti (!)..................................................................................................................71
Kısa Çizgi (-)........................................................................................................................72
Uzun Çizgi ( – )...................................................................................................................72
Eğik Çizgi ( / )......................................................................................................................73
Tırnak İşareti (“ ”)...............................................................................................................73
Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’).........................................................................................................74
Denden İşareti ( ” )..............................................................................................................74
Kesme İşareti ( ’ ).................................................................................................................74
Düzeltme İşareti ( ^ )..........................................................................................................76
Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler..........................................................................................77
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler..................................................................................78
Anlatım Bozuklukları.........................................................................................................81
Kelime Düzeyinde Anlatım Bozukluğu...........................................................................81
Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları........................................................................84
5. BÖLÜM
YAZILI ANLATIM TÜRLERİ
Deneme.................................................................................................................................88
Deneme Örneği...................................................................................................................90
Makale...................................................................................................................................94
Bilimsel Makale Örneği......................................................................................................95
Eleştiri.................................................................................................................................101
Eleştiri Örneği....................................................................................................................103
Roman.................................................................................................................................105
Hikâye.................................................................................................................................107
Hikâye Örneği....................................................................................................................109
Fıkra....................................................................................................................................112
Fıkra Örnekleri (Köşe Yazısı ve Gülmece Örnekleri)...................................................114
Hatıra (Anı)........................................................................................................................116
Anı Örneği.........................................................................................................................117
Günlük................................................................................................................................121
Günlük Örneği...................................................................................................................121
İçindekiler
xi
Röportaj..............................................................................................................................121
Röportaj Örneği.................................................................................................................122
Biyografi.............................................................................................................................124
Biyografi Örneği................................................................................................................125
Sohbet (Söyleşi).................................................................................................................126
Sohbet Örneği....................................................................................................................126
Gezi Yazısı (Seyahatname)...............................................................................................128
Gezi Yazısı Örneği.............................................................................................................130
Masal...................................................................................................................................132
Masal Örneği......................................................................................................................134
Fabl......................................................................................................................................135
Fabl Örneği.........................................................................................................................136
Bildiri (Tebliğ)....................................................................................................................138
Bildiri Örneği.....................................................................................................................139
Mülâkat...............................................................................................................................143
Mülâkat Örneği..................................................................................................................143
Tiyatro.................................................................................................................................148
Trajedi...........................................................................................................................149
Komedi.........................................................................................................................149
Dram.............................................................................................................................149
Müzikli Tiyatro Çeşitleri............................................................................................149
Doğaçlama...................................................................................................................150
Kukla.............................................................................................................................150
Pandomima..................................................................................................................151
Parmak Oyunu............................................................................................................151
Türk Halk Tiyatrosu..........................................................................................................152
Ortaoyunu....................................................................................................................152
Meddah.........................................................................................................................152
Karagöz.........................................................................................................................153
Bibliyografya......................................................................................................................153
Yazışma Türleri..................................................................................................................154
Mektup................................................................................................................................154
Mektup Türleri...................................................................................................................155
Özel Mektuplar............................................................................................................155
Özel Mektup Örneği...................................................................................................156
Resmî Mektuplar.........................................................................................................157
xii
Yazılı Anlatım I-II
Resmî Mektup Örneği................................................................................................158
Dilekçe..........................................................................................................................158
Dilekçe Örneği.............................................................................................................160
İş Mektupları................................................................................................................160
Açık Mektup.................................................................................................................160
Edebî Mektuplar..........................................................................................................160
Edebî Mektup Örneği.................................................................................................161
Felsefî Mektuplar.........................................................................................................161
Siyasî Mektuplar..........................................................................................................162
Taziye Mektupları........................................................................................................162
Aile Sağlık Mektupları................................................................................................162
Telgraf.................................................................................................................................162
Telgraf Örneği....................................................................................................................162
İnceleme..............................................................................................................................163
Rapor...................................................................................................................................163
Rapor Örneği.....................................................................................................................164
Tutanak...............................................................................................................................167
Tutanak Örneği..................................................................................................................168
Özgeçmiş............................................................................................................................168
Özgeçmiş Örneği...............................................................................................................170
Tebrik, Kartvizit, Davetiye................................................................................................170
Kutlama Telgrafı Örneği...................................................................................................171
Resmî Davetiye Örneği.....................................................................................................171
Özel Bir Davetiye Örneği.................................................................................................172
İlan.......................................................................................................................................172
İlân Örneği.........................................................................................................................172
Reklâm................................................................................................................................172
Anket...................................................................................................................................172
Haber...................................................................................................................................173
Karar....................................................................................................................................173
Fezleke.................................................................................................................................174
Kaynakça............................................................................................................................175
1. BÖLÜM
İLETİŞİM
İletişim
Sosyal hayatın bir parçası olan iletişim, bilim, sanat ve teknoloji alanlarındaki gelişmelere paralel olarak büyük bir önem kazanmıştır. İletişimin gelişmesinde
insanların ihtiyaç duyduğu bilgi ve teknolojiyi elde etme isteği önemli rol oynamıştır. Hatta içinde bulunduğumuz zaman dilimi “iletişim çağı” olarak adlandırılmaktadır.
Kişinin toplumsal bir ortamda mutlu bir yaşam sürmesi, ruhsal-bedensel ihtiyaçlarını gidermesi, çevresindekilerle iyi bir iletişim kurması ile mümkündür.
Sosyal hayatta kanun ve kuralların sağlıklı işletilmesi iyi bir iletişime bağlıdır.
İletişim, iki birim arasında duygu, düşünce, istek ve bilgilerin her türlü araçla
paylaşılması sürecidir. Başka bir ifade ile birey, toplum ve gruplar arasındaki her
türlü mesaj aktarım sürecine iletişim denir.
İletişim süreci tek yönlü ya da çift yönlü olarak gerçekleşir. Mesajın kaynaktan alıcıya aktif dönüt olmaksızın gerçekleştiği iletişime tek yönlü iletişim denir.
Bu tür bir iletişimde alıcıdan geri bildirim beklenmez. Asıl amaç iletinin hedefe
ulaştırılmasıdır. Televizyon, radyo, gazete, bilgisayar, dergi vb. tek yönlü iletişim
araçlarıdır. Çift yönlü iletişimin gerçekleşmesi için kaynak, alıcı, ileti, kanal, dönüt, kod ve bağlam ögeleri aranır.
Birey ve toplum arasında iletişimin gerçekleşmesinde yedi öge rol oynar:
1. Kaynak: Sözü söyleyen, başkasıyla bilgi paylaşan kişi
2. Alıcı: Göndericinin söylediği sözü, paylaştığı bilgiyi alan kişi
3. İleti (Mesaj): İletişim sürecinde kaynağın (göndericinin) alıcıya söylediği
bilgi, haber
2
Yazılı Anlatım I-II
4. Kanal: Kaynak ile alıcı arasında iletişimi sağlayan araç, yöntem.
5. Kod (Şifre): İletinin aktarılması için kullanılan harf, sözcük, simge, müzik
notası vb. işaretlere kod denir. Alıcı ile vericinin arasında iletişimin gerçekleşmesi
için her ikisinin de kodları bilip anlaması gerekir.
6. Dönüt: Kaynağın gönderdiği mesaja alıcının verdiği cevap.
7. Bağlam: İletişimin gerçekleştiği yer, ortam.
Gösterge
Kendi dışında başka bir nesneyi gösteren, onun yerini alabilen her türlü kelime, belirti, şekil, işaret veya olguya gösterge denir. İnsanların kendi aralarında
iletişim kurmak için kullandıkları doğal diller (Türkçe, Farsça, İngilizce, Fransızca
vb.), çeşitli jest ve mimikler, trafik işaretleri, fotoğraflar, amblemler, üniformalar,
levhalar, birer göstergedir.
Her gösterge üç ögeden oluşur.
a) Gösteren: Bir olayın, olgunun, nesnenin; resim, sözcük, şekil ve amblemle vb. ifade edilmesine gösteren denir. Örneğin k-i-t-a-p sözcüğü gerçek kitabın
gösterenidir
b) Gösterilen: Gösterenin zihinde oluşturduğu görüntü veya tasarılara gösterilen denir. Örneğin ev kelimesi denildiğinde zihnimizde içinde yaşadığımız ev
canlanır.
c) Gönderge: Bir dil göstergesinin ya da dil dışı göstergenin gerçekteki karşılığına gönderge denir. Kalem sözcüğü göstergedir, kalemin kendisi, yani maddi
hali göndergedir.
İletişim
3
Gösterge Çeşitleri
Gösterge
çeşitleri
Sosyal
Gösterge
Doğal
Gösterge
Dil
Göstergesi
Belirti
Dil Dışı
Göstergeler
Belirtke
Görsel
Gösterge
(İkon)
Simge
Şekil 1: Gösterge çeşitleri
1. Sosyal Gösterge (Toplumsal Gösterge):
Sosyal göstergeler iletişim araçları olup, toplumsal hayatta düzenin sağlanmasına hizmet eder. Reklam afişleri, görgü kuralları, trafik ışıkları, giyim kuşam,
üniformaların belli meslekleri göstermesi birer sosyal göstergedir.
2. Doğal Gösterge:
Doğada meydana gelen olaylar ve bu olaylara bağlı oluşan sonuçlar, bir ülkenin doğal güzellikleri doğal göstergelerdir. Çiçeklerin açması, tohumların filizlenmesi ilkbaharın göstergesi; soğukların artıp karın yağması kışın göstergesidir.
3. Dil Göstergesi:
Sözlü ve yazılı anlatımda kullanılan her türlü ses, harf, sözcük vb. her türlü
iletişim aracına dil göstergesi denir. Sözcüklerin her biri bir dil göstergesidir:
“Sandalye” göstergesi: s-a-n-d-a-l-y-e,
“Dolap” göstergesi: d-o-l-a-p, harflerinden oluşan bu sözcükler ilgili nesnelerin göstergeleridir.
4
Yazılı Anlatım I-II
Dil Göstergelerinin Özellikleri
a. Dil göstergeleri nedensizdir. Dilin göstergesi olan sözcüğün ses imgesiyle “gösterilen” diye tanımlanan varlık veya kavram arasında mantıksal bir ilişki
yoktur, nedensizdir. Balık sözcüğün ses imgesiyle zihnimizde canlanan balık görüntüsü arasında bağ bulunmamaktadır. Dil göstergelerinin nedensizliği, dillerin
nasıl oluşup geliştikleri sorusuna cevap verilemeyişiyle de ilgilidir. Örneğin, balık
kelimesi dendiği zaman zihnimizde sinek kavramı canlanmaz. Söz gelişi, niçin
İngilizler balık sözcüğü yerine “fish”i, Araplar “semmek”i, Farslar “mahi”yi kullanmaktadır? Her milletin dil göstergeleri farklıdır ve dil bilimciler bu farklılığın
nedenini açıklayamamaktadır. Bu yüzden dil göstergelerinin nedensiz olduğu sonucuna varmışlardır.
b. Dil göstergeleri çizgiseldir. Göstergelerde harflerin yerleri değiştirilemez.
Buna “dil göstergelerinin çizgiselliği” denir. Örneğin dolap sözcüğündeki harflerin
yerlerini oldap şeklinde değiştirdiğimizde, artık bu sözcük gösterge olamaz. Aynı
şekilde cümle belli bir kurala göre oluşturulur, “Şifa yarın kreşe gitti.”, şeklinde bir
cümle dil kurallarına uygun olmadığı için, anlam bakımından mantıklı değildir.
Dilin bu özelliğine “dil göstergelerinin değişmezliği” denir.
c. Dil göstergeleri uzlaşmaya dayanmaktadır. Bir toplumdaki herkes bir
göstergenin anlam değeri üzerine uzlaşmaya varmıştır. Türkçenin söz varlığını
oluşturan bütün dil göstergeleri üzerinde toplumsal uzlaşı sağlanmıştır. Örneğin
çiçek, bebek, deniz, göl, sevgi, dendiğinde herkesin zihninde bu göstergelerle ilgili
anlam ve görüntüler canlanır. Dil göstergelerinin değişmezliği esas olmakla birlikte, zamanla yine toplumsal bir uzlaşı ile göstergelerin değiştiği görülmektedir. Örneğin, eski Türkçede “kangı, tengiz, küçlüg, edgü, kulgak, bürge, kelürmen, kadgu,
ölüg, senge, emgek, sözcükleri bugünkü Türkçede “hani, deniz, güçlü, iyi, kulak,
pire, gerilim, kaygı, ölü, sana, emek” şekline dönüşmüştür.
4. Dil Dışı Göstergeler
a. Belirti: Doğal yollarla oluşan ve istem dışı gerçekleşen göstergelerdir. Belirtide gösteren ile gösterilen arasında neden sonuç ilişkisi bulunmaktadır. Örneğin güneşin batması, akşamın başladığının belirtisidir. Sahanın çamur oluşu, yağmur yağmış olduğunun belirtisidir. Denizin dalgalı oluşu, şiddetli esen rüzgârın
belirtisi olabilir.
b. Belirtke: İletişim kurma, bilgi aktarma amacı taşıyan uzlaşımsal ve nedensiz göstergelere belirtke denir. Trafik işaretleri, mors alfabesi, ilk yardım işaretleri,
beden dili, deniz feneri, televizyon sembolleri birer belirtke örneğidir.
Download