MBG 112 Biyoloji II Ders 6

advertisement
18.03.2015
MBG-112 GENEL BİYOLOJİ II
TOHUMSUZ BİTKİLER
Doç. Dr. Yelda Özden Çiftçi
1.2 milyon yıl önce
Siyanobakteriler
Protistler
500 milyon yıl önce
Küçük bitkiler
Mantar ve hayvanlar
385 milyon yıl önce
Uzun bitkiler
İlk ormanlar
1
18.03.2015
6 Alemin evrimsel gelişimine ait hipotez
PROTİSTA ALEMİ
2
18.03.2015
Benzerlikleri
Alg
Bitki
• Çok hücreliler
• Ökaryotlar
• Fotosentetik ototroflar
• Selülozdan yapılmış hücre duvarı
• Klorofil a ve b (yeşil algler)
3
18.03.2015
Farklılıkları
Karofit
olmayan
Algler
Karofitler
Bitki
•
• Selülozu sentezlenen
proteinler doğrusaldır.
Plazma membranlarında selülozu
sentezleyen proteinler, belirgin
dairesel halkaya (rozet) sahiptir.
• Kamçılı sperme sahip olan
karasal bitkilerde spermin yapsı
karofit spermine çok benzerdir.
• Fragmoplast karofit ve karasal
btikilerde sadece oluşur.
Fragmoplast oluşumu
4
18.03.2015
Sığ sulara adaptasyon ve karaya ön uyum
Charophyceae
ait alt türlerinin
çoğu havuz ve
göl kenarındaki
sığ sularda
yaşar.
Arada sırada bu
yerlerde
kuraklığa maruz
kalırlar.
Sporopollenin tabakası
zigotlar tekrar suya ulaşana
kadar kurumalarını önler.
Yerleşilmemiş yeni alanlar:
• Geniş,
• Parlak güneş ışığı,
• Atmosferde çok fazla CO2
var.
• Toprak mineral besin
maddeleri ile zengin,
• Nispeten az herbivor ve
patojen var.
5
18.03.2015
Karasal koşullar
-Parlak güneş ışığı
-CO2 fazla
-Toprak mineral
besleyiciler
bakımından zengin
-Su az
-Yerçekimine karşı
yapısal desteğin
bulunmaması
Karofit ve Bitki farkı
Döl almaşı
Çok hücreli
bağımlı
embriyolar
Apikal
meristem
Bitki
Çok hücreli
gametangia
Sporopollenin
içeren spor
duvarları
6
18.03.2015
Döl almaşı
Döl almaşı
• Zigot haploid
sporlar oluşturmak
Charophyceae
üzere mayoz
geçirir.
Bitkiler
• Zigot çok hücreli bir sporofit
oluşturmak üzere mitoz
geçirir.
• Sonra çok hücreli sporofit
mayoz ile haploid sporları
üretir.
Atasal bir
Charophyceae
üyesindeki bir
mutasyon zigotta
daha fazla sayıda
mitoz
gerçekleşinceye
kadar, mayozda
gecikmeye yol
açmıştır.Bu sayede
çok hücreli diploid
bir sporofit
oluşmuştur.
Sporların sayısı
artar.
7
18.03.2015
Çok hücreli bağımlı embriyo
Sporopollenin içeren spor duvarları
8
18.03.2015
Çok hücreli gametangia
Apikal meristemler
• Kutikula
• Stoma
• Mikorizae
Apical
meristem of
the root
9
18.03.2015
Bitkilerin Kökeni ve Farklılaşması
10
Karasal bitkiler
18.03.2015
Karayosunları
Eğreltiotları
Gimnospermler
Angiospermler
Karasal bitkiler
İletim Demetli Bitkiler
İletim dokusunda hücreler, bitkinin her yanına su ve
besleyicileri taşıyan borular şeklinde biraraya gelmiştir.
İletim demetli bitkiler arasında eğreltiotları ve diğer pteridofitler
yaşam döngülerinde tohum bulunmadığından tohumsuz bitkiler
olarak isimlendirilir.
Tohum koruyucu bir kabuk içinde besin kaynağı ile birlikte
paketlenmiş olan embriyodan ibarettir.
11
18.03.2015
Tohumlu bitkiler
Tohumlu iletim
demetli ilk bitki
yaklaşık 305 milyon
yıl önce Devoniyen
periyodu sonlarında
ortaya çıkmıştır.
130 milyon yıl önce Kretase
periyodunun başlangıcında
çiçekler gelişmiştir. Çiçekler,
ovaryumlar denilen koruyucu
bölmelerin içinde tohumları
taşıyan gelişmiş yapıdır.
«Angiospermler»
Tohumları
herhangi bir
özelleşmiş
odacık ile
kuşatılmış
değil
İlk tohumlu bitkiler
«Gimnospermler»
Charophyceae ve bitkiler arasındaki benzerlik ve farklılıklar (ÖZET):
B
E
N
Z
E
R
L
İ
K
Plazma zarlarında hücre çeperinin selüloz
mikrofibrillerini sentezleyen dairesel halka
şeklinde protein dizilerinin varlığı
Peroksizom enzimlerinin benzeşmesi
(fotorespirasyon sonucu organik ürünlerde
oluşan kaybı en aza indirir).
Kamçılı sperm yapısı
Hücre bölünmesi sırasında yeni ortak çeper
sentezi fragmoplast oluşumu
F
A
R
K
L
I
L
I
K
Apikal meristemin varlığı
Çok hücreli bağımlı embriyolar
Döl almaşı
Çeperli sporlar
Çok hücreli gametangia
Suyun korunmasına yönelik adaptasyonlar
Su taşınımı ile ilgili adaptasyonlar
Karasal adaptasyonlar için sekonder
bileşikler
B
İ
T
K
İ
L
E
R
12
18.03.2015
Karayosunları (Bryophyte)
İletim demetsiz bitkiler
Hepatophyta (Ciğerotları)
• Toprağa bağlandıkları yer olan rizoidler uzun tüp şeklinde
tek hücrelerdir.
• En basit sporofitlere sahiptir.
Anthocerophyta (Boynuzlu ciğerotları)
• Rizoidler uzun tüp şeklinde tek hücrelerdir.
• Sporofitlerinde kütikula vardır.
• Sporofitlerin epidermisinde stoma benzeri yapılar
bulunur.
Bryophyta (Karayosunu)
• Rizoidler hücrelerden oluşmuş ipliksi yapılardır.
• Sporofitlerin epidermisinde stoma benzeri yapılar
bulunur.
• Gametofit en baskın evredir.
• Sporofitler küçük ve kısa bir süre
bulunur.
• Sporlar nemli ortamda çimlenir ve
mitoz geçirerek, gametofitler
gelişir.
• Çimlenen sporlar «protonema»
(ilk iplikler) oluşturur.
• Protonema doku oluşturan
meristemlere sahip tomurcuklar
oluşturur.
• Meristemler «gametofor»
oluşturur.
• Protonema ve gametofor yapraklı
karayosunun gametofit yapısını
oluşturur.
• Bryofit gametofitlerinin
hücreleri su ve çözünmüş
maddelere yakın olarak
yerleşmişlerdir.
• Bazılarında su ve çözünmüş
madde taşınmasında iş
gören özelleşmiş dokular
vardır. Ancak bu dokuların
hücre çeperleri, bitki
ksilemin özelliği olan
ligninden yoksundur.
13
18.03.2015
Bryofitlerin çoğu, zemine yakın gelişir ve
toprağa narin yapılı renksiz rizoidler ile
bağlanır.
Rizoidler;
• Dokulardan oluşmamıştır,
• İletim yapan özelleşmiş hücreleri yok,
• Su ve mineral absorbsiyonunda primer
rol oynamaz,
• Bitkilerin köklerinden bu nedenlerle
farklıdır.
Yapraklı karayosunları ve
bazı ciğerotu gametofitleri
«yapraklıdır».
Ancak ligninli iletim hücreleri
içermediklerinden gerçek
gövde ve yaprak değildir.
Yaprakları genellikle bir hücre
kalınlığında ve kütikulasızdır.
14
18.03.2015
Karayosunları
ƒ Genç evrede yeşil ve fotosentetik olmasına karşın, yapraklı
karayosunu sporofitleri sporlarını yaymaya hazır hale
geldiğinde kızarır ya da kahverengileşir. Sporlar çevreye
saçıldıktan birkaç ay sonra gözle görülmeye devam eder.
Yapraklı karayosunu sporofitleri bir ayak, seta olarak
isimlendirilen uzun bir sap ve spor üreten organ olan
sporangiyum ya da kapsülden oluşmuştur. Ayak kısmı
transfer hücreleri aracılığıyla ebeveyn gametofitten
şekerleri, amino asitleri, su ve mineralleri toplar. Seta, bu
maddeleri kapsüle gönderir. Kapsül, kaynakları spor
üretiminde kullanır. Seta, uzayarak kapsülün uzamasını ve
sporların çevreye yayılmasını arttırır. Kapsül, mayoz
bölünmenin ve sporların üretiminin gerçekleştiği yerdir.
ƒ Kapsül olgunlaşmamış iken gametofit dokusundan oluşmuş
bir koruyucu şapka (kaliptra) ile örtülür . Kapsülün peristom
denen üst kısmı, çoğunlukla sporları kademeli olarak dışarı
salar.
Karayosunları
Ekolojik ve Ekonomik Önemleri
Azotun toprağa geri
kazandırılmasına yardım eder.
Zararlı UV ışını seviyelerini
absorbe eder.
Peat (organik materyal),
atmosferik CO2 stabilize eder.
15
18.03.2015
İletim demetli bitkiler
• Bryophyte
• Baskın evre
gametofit
• Sporofit
gametofite
bağımlıdır.
İletim
demetsiz
İletim
demetli
• Eğrelti,
gimnosperm,
angiosperm
• Ligninleşmiş
ksilem ve
floem
• Baskın evre
sporofit
• Bağımsız
dallanmış
sporofit
Yapraklı karayosunu ve pterofitlerin arasında
«Protracheophyte»
• Ligninleşmiş iletim
dokusu bulunmaz.
• Büyümek için
gametofitlere bağımlı
olmayan dallanmış
sporofitlere sahiptir.
Cooksonia, bilinen en eski iletim demetli bitkidir. Günümüz
pteridofitlerinin ksilemindeki su ileten hücrelere benzerlik
gösteren küçük ligninleşmiş hücrelere sahipti.
Fosil kayıtlara göre Devoniyen’ de (360-408 milyon yıl önce)
iletim demetli bitkiler çeşitlenmiştir.
16
18.03.2015
Tohumsuz iletim demetli bitkilerPteridofitler
Pteridophyte
Lycophyta (Kibritotları)
Epifit
Mikrofillere sahiptir.
Süpürge eğreltiotları
Gerçek yaprak ve köklerden
yoksunlar
Pterophyta
(Monilophyta)
Megafillere sahiptir.
Atkuyrukları
Dik gövde ve rizomları var.
Küçük yapraklar ve
gövdede hava kanalları var.
Eğreltiotları
Rizomları var, yaprak pek
çok yaprakçığa
bölünmüştür.
• Ligninleşmiş iletim dokusu bulunan gerçek köklere
sahiptir.
• Kibritotları dallanmamış tek bir damar içeren küçük
yapraklara (mikrofiller) sahiptir.
• İletim demetli diğer bitkilerin yaprakları büyük
olduklarından megafildir ve dallanmış iletim
demetine sahiptir.
• Gametofit evre indirgenmiş, sporofit evre baskındır.
17
18.03.2015
Eğreltiler
ƒ Eğrelti sporu küçük, kalp şeklindeki bir gametofite
dönüşür. Gametofit fotosentezle yaşamını sürdürür.
Her gametofit, hem erkek hem de dişi eşey organlarına
sahiptir. Fakat gametofitler arasında karşılıklı
döllenmeyi garanti altına almak için, arkegonyumlar ve
anteridyumlar farklı zamanlarda olgunlaşır. Diğer
tohumsuz iletim demetli tüm bitkiler gibi, eğrelti spermi
anteridyumdan arkegonyumdaki yumurtalara nemli
ortamdan yüzmek ve daha sonra yumurtaları döllemek
için kamçı kullanır. Döllenmiş bir yumurta yeni bir
sporofit şeklinde gelişir ve genç bitki gametofitin
arkegonyumundan dışa doğru büyür. Üretken
yaprakların alt tarafındaki benekler sorus olarak
isimlendirilir. Sporangiyum gametofitleri oluşturan
sporları serbest bırakır. Karbonifer ormanlarının iletim
demetli tohumsuz bitkileri, kömür formunda fosil
yakıtlar bırakmışlardır.
18
18.03.2015
Eğreltiotları ve iletim demetli bitkiler
arasındaki anahtar varyasyon
Homosporlu (Eğreltiotu)
Sporofit
Tek tip spor
Biseksüel gametofit
Yumurta
Sperm
Heterosporlu (Sucul eğreltiotları, bitkiler)
Megaspor
Dişi gametofit
Yumurtalar
Mikrospor
Erkek gametofit
Sperm
Sporofit
19
18.03.2015
Lycophyta
Pterophyta
Turba
Karbonifer
periyodu
Isı + basınç
Kömür
20
Download