12616_Eşeysiz Üreme 2.pptx

4-)Sporla Üreme
**Sporla üreme, olumsuz koşullara dayanıklı, sağlam bir örtü ile
kaplı olan ve spor olarak adlandırılan özelleşmiş hücrelerle olur.
Sporlar uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı oluşturur. Sporlar,
suyla,rüzgarla ya da diğer aracılarla taşınabilir.
**Bazı bir hücrelilerde (Plazmodyum malarya),mantarlarda çiçeksiz
bitkilerde (karayosunu,eğrelti otu) , su yosunlarında görülen üreme
şeklidir.
**Sporla üreyen canlıların yaşam döngüsünde eşeyli ve eşeysiz
üremenin birbirini takip etmesine döl değişimi (metagenez) denir.
**Döl değişiminde genellikle sporlar mayoz bölünmeyle,gametler
mitoz bölünmeyle meydana gelir.
**Bir hücreli canlılarda döl değişimine Plasmodium (Plazmodyum)
örnek verilebilir. Plazmodyum insanda sıtma hastalığına neden olur. Hayat
döngüsünün bir bölümünü insanda eşeysiz olarak bir bölümünü de
Anopheles (anofel) cinsi dişi sivrisinekte eşeyli olarak geçirir.
Plasmodium malariada döl almaşı
Sporozooalardan Plasmodium malarıada hayat devri
1-)Anofel sokması ile sporozoitler (n) insan kanına geçer
2-)Alyuvarlar içine geçerek şizonta dönüşürler
3-)Şizont çoğa bölünerek (Şizogoni) merezoitleri(n) oluşturur
4-)Alyuvarların parçalanması ile merezoitler ve toksinleri kana
karışır.(Sıtma nöbetleri bu esnada görülür)
5-)Merezoitler ya yeni alyuvarlara girer, yada gametositlere dönüşür
Anofelin bu insanın kanını emmesi ile gametositler anofelin barsağına
geçer
6-)Anofelin bu insanın kanını emmesi ile gametositler anofelin barsağına
geçer
7-)Gametositler(n) burada mitoz geçirerek ovumu(n) sperm(n) haline
gelirler
8-)Oluşan spermler ovumu barsak boşluğunda döller ve zigot(2n)
meydana gelir
9-)Ameboid hareket eden zigot barsak epitelini delerek barsak kaslarına
yerleşir
10-)Zigot burada mayoz geçirir ve ardından bölünerek (Sporogoni)
sporozoitleri (n) oluşturur
11-)Sporozoitler dolaşım sıvısı ile tükürük bezlerine taşınır ve döngü
tamamlanır.
Not: Plasmodium malariada baskın döl haploidtir.Diploid aşama
sadece zigot evresine indirgenmiştir.
Çiçeksiz Bitkilerde ve Su yosunlarında Metagenez

Tohumsuz bitkiler sporla üreme gösterir. Hayat döngüleri sırasında
sporofit denen döl, haploit kromozomlu sporları üretir

Bu sporlar etrafa yayılarak başka bir hücre ile birleşmeden, haploit
organizma olarak gelişebilirler ya da sporlar, mitoz geçirerek
gametofitleri oluşturur.

Gametofitler çok hücreli olup gamet üretme yeteneğine sahiptir.
Su Yosunlarında Metagenez
→Su yosunlarında gametofit birey hakimdir.
→Gametofit birey, mitoz bölünme ile yumurta ve sperm
hücrelerini oluşturur. (izogametler)
→Yumurta ve sperm birleşerek zigotu oluşturur. (döllenme)
→Oluşan zigot aynı zamanda sporofit bireydir.
→Zigot mayoz bölünme geçirerek sporları oluşturur.
→Sporlar mitoz bölünmeyle gelişir ve yeni bir gametofit
bireyi oluşturur.
Not: Sporlar mayozla oluştuğundan, oluşan gametofit
bireylerin kalıtsal yapıları birbirinden farklıdır.
Karayosunlarında Metagenez:
→Karayosunları ayrı eşeyli canlılar olup, gametofit döl hakimdir.
→Sporofit döl, döllenmeden sonra dişi bireyin üzerinde gelişir.
→Dişi gametofit üzerinde bulunan dişi organ (arkegonium), mitoz
bölünme ile yumurta hücresini oluşturur.
→Erkek gametofit üzerinde bulunan erkek organ (anteridyum),
mitoz bölünme ile sperm hücresini oluşturur.
→Sperm sıvı ortamda yumurta hücresi ile birleşerek zigotu
oluşturur. (döllenme)
→Zigot dişi gametofit üzerinde mitoz bölünme ile gelişerek
sporofit bireyi oluşturur.
→Sporofit bireyde bulunan spor ana hücreleri, mayoz bölünme
geçirerek sporları oluşturur.
→Sporların bir kısmı, mitoz bölünme ile gelişerek dişi gametofiti;
bir kısmı da erkek gametofiti oluşturur.
Eğreltilerde Metagenez:
→Eğreltilerde sporfit döl hakimdir.
→Gametofit döl, sporofit dölden bağımsız bir şekilde; gametlerin
oluşum aşamasında oluşur.
→Sporofit bitkinin yapraklarının altında bulunan spor ana hücreleri
mayoz bölünme ile sporları oluştururlar.
→Sporlar mitoz bölünme ile gelişerek, gametofit dölü (protal)
oluşturur.
→Gametofit döl hermafrodit olup, dişi ve erkek organları bulundurur.
(arkegonium ve anteridyum)
→Dişi organ mitoz bölünme ile yumurta hücresini oluşturur.
→Erkek organ mitoz bölünme ile sperm hücresini oluşturur
→Sperm, yumurta hücresi ile birleşerek zigotu oluşturur. (döllenme)
→Zigot mitoz bölünme ile gelişerek sporofit bireyi oluşturur.
Partenogenez
**Dişi bireylerin oluşturduğu yumurtaların döllenme olmaksızın
gelişerek yeni bireyin oluşturulmasına partenogenez denir. Arılarda,
karıncalarda, su pirelerinde bazı çekirge ve kelebek türlerinde görülür.
Bazı balık, kurbağa, sürüngen ve kuş türlerinde de nadir görülebilir.
**Bir bal arısı kovanında kraliçe arı, işçi arılar ve erkek arılar bulunur.
Döllenmiş yumurtadan gelişen kraliçe ve işçi arılar dişidir. Polenle
beslenen dişi larvalar işçi arı, arı sütüyle beslenenler kraliçe arı olur.
**Kraliçe arı 2n kromozomlu olup üretkendir,mayoz bölünmeyle n
kromozomlu yumurtaları üretir. Kovandaki en iri, en gösterişli arı,
kraliçe arıdır.
**İşçi arılar 2n kromozomludur ancak üreme yetenekleri körelmiş,
kısır bireylerdir. Küçük vücutlu olan bu arılar, balın üretimi,
larvaların beslenmesi ve kovanın bakımından sorumludur.
**Erkek arılar döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle yani
partenogenez ile oluşur. Bunlar sperm üretiminden sorumlu, n
kromozomlu bireylerdir.Spermlerini mitoz bölünmeyle üretirler.
***Omurgalılardan olan kamçı kuyruklu kertenkelelerin (Cnemidophorus)
(Sinemidoforus) bazı türlerinde sadece partenogenezle üreme görülür . Bu
türlerde yalnız dişi bireyler vardır. Üreme mevsiminde bazı dişiler, erkek
rolü üstlenerek çiftleşme taklidi yapar. Bu sayede dişi bireyin
yumurtlaması sağlanır.Yumurta hücreleri meydana gelirken mayoz II'de
oluşan n kromozomlu yumurta hücresi ile yok olması beklenen n
kromozomlukutup hücresi yan yana gelir. Yumurta hücresinin kromozomu
ile kutup hücresinin kromozomları kaynaşır. Böylece yumurta
döllenmeden gelişerek 2n kromozomlu bireyleri oluşturur. Ergin bireyin
hücreleri 2n kromozomludur.
**Döllenmemiş hindi yumurtalarının %30-40’ı partenogenezle
belirli embriyonik evrelere kadar gelişebilir. Tavuk yumurtalarının
ortalama 1/10 000'inde döllenmeden partenogenezle gelişme
sonucu horoz meydana geldiği görülmüştür.
**Partenogenetik çoğalma deneysel olarak da gerçekleştirilebilir.
Yumurtanın farklı sıcaklıklarda bekletilmesi, iğne ucu ile zarının
delinmesi, farklı pH veya farklı su ortamlarına konulması uyarıcı
etki yapar. Bu şekilde yumurta döllenmeden geliştirilebilir.
VEJETATİF ÜREME
**Bitkiler eşeyli üremenin yanında bir eşeysiz üreme çeşidi olan
vejetatif üreme ile de çoğalır. Vejetatif üreme mitoz bölünme ve
yenilenme esasına dayanır.
**Bitkinin kesilmiş yaprak, dal, gövde gibi parçaları kök
oluşturabilir ve gelişebilir. Bitki hücreleri çoğalıp çeşitli tipte
özelleşmiş hücrelere farklılaşarak bitkinin yok olan kısımlarının
yeniden oluşmasını sağlar. Bu şekilde genetik çeşitlilik olmadan bir
tek ana bireyden birbirinin genetik kopyası olan çok sayıda bitki
üremiş olur.
**Bitkilerde sürünücü gövde, yumru gövde, rizom gövde gibi
yapılarda büyüme dokuları vardır. Büyüme dokularından gelişen
fideler yeni bireyi oluşturur.
Bitkilerde Başlıca Eşeysiz Üreme Çeşitleri Şunlardır.
a-)Çelikle Üreme
**Cam güzeli, begonya gibi saksı bitkileri ve meyve ağaçları çelik
olarak adlandırılan bitki parçalarından eşeysiz olarak da üretilebilir.
Bunun için yaprak, gövde ya da kökten alınan ve çelik adı verilen
bitki parçaları kullanılır. Afrika menekşesi gibi bazı bitkilerde tek
yapraktan tüm bir bitki oluşur.
**Kavak ve söğüt ağaçlarında da çelikle üreme görülür.
b-)Sürünücü Gövde ile Üreme (Stolon)
**Çilekte sürünücü gövde olan stolonlar toprak üstünde
büyüyerek bitkinin geniş bir alana yayılmasını sağlar
Sürünücü gövde üzerinde, göz (nodyum) adı verilen
bölgelerden yeni bitkiler gelişir. Böylece ana bitki, genetik
kopyası olan çok sayıda yeni bireyler oluşturarak eşeysiz
çoğalır.
c. Yumru Gövde ile Üreme (Nodyum)
Patates, yer elması gibi bitkilerin yumruları, besin depolamak
için özelleşmiş şişkin gövde kısımlarıdır.Yumru gövde
üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünler, yavru bitkileri
oluşturur. Soğan, sümbül, lale, sarımsak gibi bitkilerin yassı
gövdelerindeki gözler gelişerek genetik yapıları aynı olan
yavru bitkileri oluşturur
Çilekte sürünücü gövde ve Patateste yumrularla üreme
d-) Toprak Altı Gövdesi ile Üreme (Rizom)
**Ayrık otu, zencefil gibi bitkilerin rizom gövdeleri toprak
altında kalan gövdelerdir. Rizom gövde üzerinde bulunan
gözlerden gelişen sürgünler de ana bitkiyle aynı genetik yapıya
sahip yeni bitkiler oluşturur.
e-)Dal Uçlarının Köklenmesi ile Üreme
Böğürtlen bitkisinde köklenen dal uçlarından yeni bitkiler elde edilir.
f-)Yaprak ile Üreme
Yaprakların köklendirilmesiyle yeni bitkilerin elde edilmesidir.
Örneğin: Menekşe.
**Bazı bitkilerde yaprak tomurcuklarından, yeni bir bitki
elde edilmektedir.
Örneğin:Göz yaşı bitkisi.
g-)Aşı ile Üreme
Çelikle vejetatif üretmenin başka bir biçimi aşılamadır . İki
bitki parçasının, bir bitkiymiş gibi kaynaşıp büyüyecek şekilde
birleştirilmesi tekniğine aşılama denir. Eklenen parça yeni
bitkinin üst kısmını meydana getirir, bu parçaya aşı denir;
bitkinin alt kısmını ve kökünü meydana getiren bölüme ise
anaç adı verilir.
***Bir bitkiden alınan dal aynı türün farklı çeşitlerine veya yakın
akraba türlerine aşılanır. Böylece farklı türlerin ya da çeşitlerin en iyi
özellikleri bir bitkide birleştirilmiş olur. Örneğin üstün kaliteli üzüm
üretmek için meyve kalitesi yüksek aşı, topraktaki hastalık etkenlerine
dayanıklı anaca uygulanır. Kolay yöntemlerle çoğaltılamayan tür ve
çeşitlerin ortadan kalkmasını önlemek için de aşı uygulamalarından
yararlanılır.
h-)Daldırma ile üreme
***Bitkiler daldırma yöntemiyle de vejetatif üretilebilir. Basit
daldırma yönteminde toprağa yakın yerlerden çıkan bir dal
bükülür.Yere değen kısmının toprakla örtülmesi ve ucunun toprağın
dışına çıkarılması ile uygulama tamamlanır.
İ-)Doku Kültürü ile Üreme
**Doku kültürü; steril şartlar ve yapay bir besin ortamında bitkinin
hücre, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku, bitki ya da
bitkisel ürünlerin üretilmesidir.
**Doku kültürü tekniği ile istenilen özelliklere sahip bitkilerin
yüzlerce, hatta binlerce kopyası oluşturulabilir. Bir çeşit klonlama
olan bu teknikten mısır, buğday, pirinç, soya fasulyesi gibi bitkilerin
ıslah çalışmalarında faydalanılmaktadır. Ayrıca melez orkide,
manolya, gül, zambak gibi değerli süs bitkilerinin hızlı
çoğaltılmasında da doku kültürleri kullanılır.
Bu olayda;
1)Bitkiden alınan doku ve hücreler sağlam olmalıdır.
2)Alınan hücreler besi ortamına konulur.
3)Hücreler hızla çoğalarak doku kümeleri oluşturur.
4)Oluşan kümeler hormon içeren besi ortamına aktarılır.
5)Hücreler farklılaşarak kök,gövde,yaprak gibi kısımlar oluşturur.
6)Böylece aynı bitkiden binlerce fide oluşturulur.