31-mesleki-kalp-damar
advertisement
MESLEKİ KALP DAMAR SİSTEMİ HASTALIKLARI MKD SİSTEMİ HASTALIKLARI Özellikle gelişmiş ülkelerde olmak üzere tüm dünyada kalp damar hastalıklarından ölümler ilk sıradadır. Kalp damar hastalıklarının içinde de Koroner Arter Hastalıkları önemli bir bölümünü oluşturur 2 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKD SİSTEMİ HASTALIKLARI Koroner kalp hastalıklarının majör risk faktörleri (ileri yaş, erkek cinsiyet, aile hikâyesi, hipertansiyon, diyabet, lipit düzeyi anormallikleri, obezite, fiziksel inaktivite ve sigara içimi) bu olguların çok küçük bir bölümünün nedenini açıklığa kavuşturur. Ancak geri kalan büyük bir bölümünde ise risk faktörleri bilinmemekle birlikte toksik maddelere işyeri ve çevreden etkilenme ve değişik streslerin önemli etkenler olduğu birçok kaynakta belirtilmektedir 3 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları İnsan sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen faktörleri saptamak ve gereken tedbirleri almak suretiyle etkeni yok etmek uygulamaları iş sağlığı uygulamalarının esasıdır 4 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Etkili faktörler a. Fiziksel faktörler (Örneğin, iyonizan radyasyon, Elektromanyetik radyasyon, gürültü) b. Kimyasal faktörler (Örneğin, ağır metaller, toksik kimyasallar ve gazlar) c. Biyolojik faktörler (Örneğin, bakteri, virüs ve mantarlar) d. Sosyokültürel faktörler (sosyoekonomik durum, stres, kültür ve alışkanlıklar 5 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları A. FİZİKSEL ÇEVRESEL ETKENLER 1. İyonlaştırıcı Radyasyon ve Kalp damar hastalıkları 2. Güneş ışığı ve UV-B 3. Elektromanyetik radyasyon 4. Gürültü 5. Sıcak hava dalgaları 6 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. İyonlaştırıcı Radyasyon ve Kalp damar hastalıkları Yüksek doz radyasyon koroner arterlere ve kalbe önemli zararlar verebilir. Düşük ve orta düzeyde (<5 Gy) dozlarda radyasyonun kardiyovasküler etkileri de birçok çalışmada araştırılmıştır. Endotel hücrelere verdiği hasar ve buna yanıt olarak oluşan inflamasyon sebebiyle gecikmiş olarak kardiyak sorunlara yol açabilmektedir. 7 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. İyonlaştırıcı Radyasyon ve Kalp damar hastalıkları Bununla birlikte somatik mutasyona neden olabildiği bilinmektedir. Ancak 0-4 Gy dozlarında iyonizan radyasyonun dolaşım sisteminde herhangi bir etki oluşturmayacağını bildiren yayınlar da bulunmaktadır 8 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 2. Güneş ışığı ve UV-B Vitamin D eksikliği bazı kanserler, otoimmun ve enfeksiyon hastalıkları ile kardiyovasküler hastalıklarla ilişkilidir. Vitamin D oluşumu için güneş ışığı (UVB) mutlaka gereklidir. Güneşten koruyucu kullanımı, yaşlanma, deri pigment yapısı, günün saati, yükseklik (rakım) D vitaminin oluşumunu etkileyen çevresel ve bireysel faktörlerdir 9 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 3. Elektromanyetik radyasyon Radyofrekans düzeyindeki elektromanyetik etkilenimin sağlık etkilerinin araştırıldığı epidemiyolojik çalışmalar incelendiğinde; birçok yöntemsel zorluklar nedeniyle (uzun süreli etkilenim gerekmesi, birçok karıştırıcı faktör olması vb. nedenlerle kesin bir kanıya ulaşılamamıştır. Cep telefonlarının olası sağlık etkilerinin çalışılması için ise henüz yeterince zaman geçmediği düşünülmektedir. 10 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 3. Elektromanyetik radyasyon Bunun yanında lösemi ve beyin tümörü oluşumu ile cep telefonlarının yaydığı EMR arasında ilişki büyük olasılıkla ortaya konmuştur Modern yaşamın bir parçası olan ve elektrikle çalışan ve-veya elektrik geçen her türlü cihaz tarafından yayılan çok düşük frekanslı elektro manyetik alanlar (EMA) bazı kronik hastalıklar ve çocukluk lösemileri ile ilişkilidir. 11 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 3. Elektromanyetik radyasyon Ancak ispatlanmış bir kronik hastalık EMA ilişkisi yoktur. Bunun başlıca nedenleri yukarıda sıralanmıştır. Ancak bu durum “Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı olamaz” şeklinde özetlenmektedir. Bu ilkeden hareketle EMA’lara karşı ihtiyatlılık ilkesi çerçevesinde dikkatli olunmalı uzun süreli, yüksek doz etkilenimden ve özellikle çocuk–fetüs etkileniminden uzak durulmalıdır. 12 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 3. Elektromanyetik radyasyon Epidemiyolojik araştırmalar ALS (amyotrophic lateral sclerosis) ile EMA arasında güçlü bir ilişki ortaya koymuştur ancak kardiyovasküler hastalıkların oluşumu ile doğrudan ilişki gösteren bir çalışma yoktur. Cep telefonu kullanımı ile (varsa bile çok düşük bir olasılıkla) erişkinlerde beyin tümörü, akustik norinoma, tükrük bezi kanseri, lösemi ve gözlerde malign melanom oluşumu ile çok düşük olasılıklı ilişkiler saptanmıştır. Ancak kalp damar hastalıkları ve aritmilerin oluşumu ile ilgili bilinen bir kanıt bulunamamıştır 13 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 4. Gürültü Özellikle gece saatlerinde trafik ve havaalanı gürültüsüne uzun süre maruz kalanların hipertansiyon açısından artmış risk oluşturduğu saptanmıştır. Gürültüden kronik etkilenimin MI riskinin artışı ile ilişkili olduğu saptanmıştır 14 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 5. Sıcak hava dalgaları Üç Avrupa ülkesini kapsayana geniş çaplı ekolojik bir çalışmada kardiyovasküler hastalıklardan dolayı olan ölümlerin sıcak hava dalgalarının olduğu günlerde yüksek oranda olduğu saptanmıştır 15 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları B. KİMYASAL ÇEVRESEL ETKENLER Kimyasal etkilenimler akut miyokardiyal hasara neden olabildiği gibi var olan sorunları da tetikleyici etki gösterebilirler. Kimyasal maddelere yüksek yoğunlukta maruz kalmak akut toksik etkiler yapabilirken kardiyovaskuler etkiler düşük düzeyli ve uzun süreli etkilenimin sonucu ortaya çıkan etkilerdir Bu nedenle tanıda ve korunmada önemli sorunlarla karşılaşılabilmektedir 16 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları B. KİMYASAL ÇEVRESEL ETKENLER a. Toksik madde ortamda yokken bile (geçmişte maruz kalındığı için) kardiyovaskuler hastalığın görülebiliyor olması, b. Toksik nedenle ortaya çıkan kardiyovaskuler hastalığın başka bir nedenle oluşandan farklı olarak ortaya çıkan spesifik bir patolojik bulgusu olmaması, c. Toksik maddenin kanda ve/veya doku analizlerinde yüksek düzeyde saptanmaması d. Etkenin hastalığa neden olabilmesi için çok uzun yıllar (Örneğin 20 yıldan fazla kronik etkilenim) gerekmesi, 17 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları B. KİMYASAL ÇEVRESEL ETKENLER e. Kalp damar hastalığının diğer risk faktörleriyle toksik nedenlerin birbiriyle interaksiyon göstermesi, (Örneğin, toksik maddenin doğrudan kalp damar hastalığına neden olmaması ancak hipertansiyona neden olarak diğer hastalıkları tetiklemesi) gibi gerekçelerden dolayı kalp damar hastalıkları içinde mesleki ve çevresel toksik maddelerin hangi boyutta etkili olduğu tam olarak ortaya konamamaktadır. Ancak doğrudan sebebi bulunamayan kalp damar hastalıklarının %80-90 gibi büyük bir oranının bu tür etkilenimlerden dolayı ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. 18 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları B. KİMYASAL ÇEVRESEL ETKENLER Organizmaya giren kimyasal maddenin etki oluşturabilmesi kimyasal maddenin etki gücüne, organizmanın savunma mekanizmalarının etkili çalışıp çalışmamasına, maruz kalmanın devamlılığı gibi faktörlere bağlıdır. Bu süreç kromozomal anomalilere yol açan uzun süre etkilenilen kimyasallarda olduğu gibi yıllarla ifade edilebildiği gibi Metil kloridin akut MI’ne neden olması gibi akut toksik etkilere de neden olabilmektedir. 19 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. Cıva Cıva ve bileşenleri; asetaldehit ve viniklorit gibi sentetik endüstriyel maddelerin üretiminde katalizör olarak, sodyum klorürden sodyum hidroksit ve klor üretiminde elektrot olarak, kozmetikler, piller, floresan lambalar, ilaçlar (laksatifler, supozituarlar), amalgam (diş dolgusu), solventler, plastik, yazıcı mürekkepleri, cilalar, boyalar gibi çok çeşitli kullanım alanlarında bulunur. 20 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. Cıva Ayrıca termometre ve elektrikli aletlerin üretiminde, endüstriyel kontrol aygıtlarında, tarım ilaçlarında insektisit ve fungusit olarak kullanılan cıva ayrıca boya ve kağıt sanayinde de kullanılmaktadır. Vücuda hava, su, deri ve gastrointestinal sistem yoluyla girebilir. Örneğin, yapısında cıva bulunan tarım ilaçlarının sık kullanımı sonucu, tarım ürünlerinin yapısına giren oradan da beslenme döngüsüne girerek etkisini göstermektedir. 21 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. Cıva Cıva madenlerinde çalışan işçilerde kardiyovasküler hastalık sıklığının yüksek orandaolduğu bu durumun yüksek oranda 2,3,7,8 tetra klorodibenzo p-dioksin etkileniminden kaynaklandığı saptanmıştır Yüksek dozda cıva alımıyla ortaya çıkan hastalık; ilk kez Japonya’nın Minamata Körfezi’nde yaşayan balıkçılarda santral sinir sistemi ve kardiyovasküler sistem semptomları ile kendini göstermiş ve Minamata Hatalığı olarak adlandırılmıştır 22 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. Cıva Bu hastalık Metil Cıvadan kaynaklanmaktadır. Başlıca semptomları santral sinir sistemi etkilenime bağlı (hareket bozulması, titreme, dudaklarda uyuşma, görmede azalma, ve konuşma bozukluğu) olmakla birlikte dilate kardiyomiyopatiye neden olduğu da bildirilmektedir. Cıvanın bu etkisi kalp kası hücreleri üzerindeki toksik etkisi nedeniyle ortaya çıkmaktadır 23 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 1. Cıva Minamata’daki bu olay en çok bilinenidir. Benzer etkilenimler başka ülkelerde de olmuştur. Örneğin; tüm dünyada taze tahıllarda fungusit olarak kullanılan kimyasallar etil cıva içermektedir. 1972’de Irak’ta Cıva ile kontamine taze tahıl yiyen 6530 kişi hastalanmış, 459 kişi ölmüş 24 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 2. Arsenik ve kardiyovasküler hastalıklar Bir ağır metal olan arsenik; sanayi atıklarından, kanatlı hayvanların yemlerinden ve gübrelerden kaynaklanan bir şekilde özellikle sularda kirlilik yaratarak, kalp damar sistemi hastalıkları yanında, cilt ve akciğer kanserine, sinir sistemi hastalıklarına neden olabilir 25 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 3. Pestisitler (kimyasal tarım ilaçları) Tarım ürünlerinden alınan verimi artırmak amacıyla tüm dünyada yaygın olarak kullanılan kimyasallardır. Bu kimyasal maddeler; kimyasal yapılarına, kullanılma zamanına, hasatı yapılan ürünün değerlendirilme şekline bağlı olarak, değişen miktarlarda tarım ürünlerinde kalıntı bırakabilmektedir. Bu kalıntıların başlıcaları, arsenik, nitrat, ağır metaller ve organik fosfat ve karbamatlardır 26 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 4. Nitrat Tarımda yaygın kullanılan sanayi gübreleri azotlu bileşiklerdir ve gıdalarda nitrat birikimine yol açabilir. Böylece özellikle havuç, turp, şalgam gibi yumrulu sebzelerde nitrat ve nitrit izin verilen sınır değerleri aşabilmektedir. Nitrat insan vücudunda nitrite ve nitrozaminlere dönüşerek sağlık etkilerine yol açabilir. Yüksek oranda nitrit özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda methemoglobinemiye neden olur 27 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları 5. Antimon Parazit enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılan ilaçlar antimon içerirler. Maden işçileri de Antimona maruz kalabilirler. Antimon EKG anormalliklerine neden olur, özellikle T dalgasında değişiklikler olur ve QT aralığında uzamaya neden olur, bazı hastalarda ani ölümlere bile neden olabilir. Oluşan EKG değişiklikleri ve hafif etkiler maruziyet ortadan kalkınca düzelir 28 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 29 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Arsenik Besin ve su, deniz ürünleri, Pestisit, pigment, pas giderici boya, elektro kaplama, deniz ürünleri, maden eritme işlemi, yarı iletken madde üretimi Kardiyak aritmi Miyokardiyal injüri kardiyomyopati Periferal arteriyal oklüzyon “black foot disease” Arsin Arseniğin gaz formu (Arsenik hidrit) olup solunum yoluyla alınır Hemoliz ve dolaylı CVS etkisi Myokardial hasar EKG anormalliklerinin (V2 ile V5 arasındaki derivasyonlarda T dalgası genişlemesi) mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 30 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Antimon Parazitoz tedavisinde kullanılan ilaçlar antimon içerirler. Maden işçileri de Antimona maruz kalırlar Miyokardiyal injüri Kardiyomiyopati EKG anormallikl Kadmiyum Ortam havasından solunuma alınırlar Besin ve su Tahıl, taze sebze, et, balık Kanalizasyon Koroner arter hastalığından mortalite artışı Hipertansiyon Periferal arteriyal oklü mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 31 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Karbonmonoksit Ev ve çevre ortamında yanma işleminin olduğu yerlerde Metalurji, Petrol ürünlerin organik sentezi, metal karbonyl üretimi Koroner Arter Hastalığı Miyokardiyal asfiksi Akut MI Anjinaaritmi ve ani ölümler Arterioskleroz Karbondisülfit (CS2) Visköz ipek üretimi, lastik, tutkal, elektro kaplama sanayi, boya, tekstil ve vernik üretim ve kullanımı Koroner Arter Hastalığı Hipertansiyon mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 32 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Kobalt (25,26) Aşırı alkol tüketimi, gıdalarla alım ve kobalt içeren ilaç kullanımı Kardiyomyopati Miyokardiyal injüri Florokarbonlar Solunum Akut aritmi ve ani ölüm Kurşun Kardiyomyopati Miyokardiyal injüri Hipertansiyon Koroner Arter Hastalığı Periferal arteriyal oklüzyon Solunum yoluyla vücuda girebilir. Boya Lehim, mermi, insektisit, yasadışı alkol, maden saflaştırma işi, dökümhane, kurşun bazlı boya, seramik işi, kurşun boru yapımı Araç egzosları, içecek kutuları, tahıl, taze sebze, et, balık mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 33 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Metilen klorür Vücutta karbonmonoksite metabolize olur. Sentetik deri sanayinde solvent olarak, polistiren köpük üretiminde soğutucu olarak, lokal anestezik olarak ve gres yağı, resin ekstreleri Akut myokard infarktüsü Anjinaaritmi ve ani ölümler Arteryoskleroz Kalsiyum ve Magnezyumun sülfat ve karbonat tuzları eksikliği Yumuşak su içimi Kardiyovasküler hastalıktan ölüm riskinde artış mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 34 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Selenyum eksikliği Toprakta doğal olarak bulunan bir element olup antioksidan etkisi vardır. Gıda ve içme suyu ile vücuda alınır. Selenyumun eksik alınması kardiyomiyopati oluşumu ile paralellik göstermektedir. Kardiyomiyopati Hava kirliliği (SO2,NO2, CO) Dış ortam hava kirliliği oluşturan (egzos, sanayi, ısınam vb) her türlü kirletici solunum yolu ile alınabilir. Koroner Arter Hastalığı Kardiyovasküler hastalıktan ölüm riskinde artış Hastaneye başvuru sıklığında artış mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 35 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Hidrokarbon ve Solventler Boya, tekstil, mobilya sanayinde solunum yolu ile alınabilir. Kardiyak aritmi Fatal disritmi Organofosfat ve karbamat insektisitler Tarım sektörü, pestisit üretimi ve uygulaması, Et, balık, kümes hayvanları, süt ürünle Kardiyak aritmi Siyanid Madencilik, mesleki etkilenim Miyokardiyal asfiksi, Akut MI mesleki kalp damar sistemi hastalıkları Tablo 1. Toksik maddeler ve kardiyovasküler sistem üzerindeki etkileri 36 Toksik Madde Vücuda giriş yolu ve Kaynağı Kardiyovasküler Etkisi Hidrojen sülfit Çöp, kanalizasyon ve kuyu işçileri Miyokardiyal asfiksi, Akut MI Organik nitratlar Gübre, içme ve kullanma suları, gıdalar Nonateromatöz iskemik kalp hastalığı Cıva Maden işçilerinde 2,3,7,8 tetra klorodibenzo pdioksin etkilenimi Kardiyovasküler hastalık sıklığının artışı, Dilate Kardiyomiyopati mesleki kalp damar sistemi hastalıkları C. BİYOLOJİK ÇEVRESEL ETKENLER Enfeksiyonlar; Örneğin anne gebelikte kızamıkçık geçirmişse fetüste kalp ve diğer organların gelişmesinde sorunlar ortaya çıkabilir. 37 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları D. PSİKOSOSYAL ÇEVRESEL ETKENLER Son yıllarda otobüs ve kamyon sürücüleri gibi bazı meslek gruplarında yapılan çalışmalarda bilinen risk faktörleriyle koroner arter hastalığı sıklığı arasında ilişki saptanamamış bunun yerine iş koşullarının getirdiği psikososyal sorunların etkisi ortaya konmuştur 38 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ En çok bilinenini selenyum eksikliğidir. Toprakta doğal olarak bulunan bir element olup antioksidan etkisi vardır. Gıda ve içme suyu ile vücuda alınır. Selenyumun eksik alınması kardiyomiyopati oluşumu ile paralellik göstermektedir 39 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ İçme ve kullanma sularının sertliğini içerdikleri kalsiyum ve magnezyumun tuzları oluşturur. Alınan besinlerde yeter miktarda kalsiyum olduğundan bir kalsiyum yetersizliği söz konusu olmaz ama vücudun magnezyum gereksinimi yeterince sağlanamaz. Kalp hastalıklarından ölümlerle içme ve kullanma sularının yumuşaklığı arasındaki ters ilişkinin buna bağlı olduğu üzerinde durulmaktadır 40 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ Suyun sertliği ile (hardness) kardiyovasküler hastalıklardan ölüm oranları arasında ters ilişki saptanmıştır. Ama bunun sudaki Ca veya Mg’dan herhangi birinin bulunup bulunmamasına ait kesin deliller yoktur. Şehir sularının yumuşatılmasına ait herhangi bir kısıtlama veya minimum Ca veya Mg seviyesinin sağlanmasına ait tavsiyeler olmamakla birlikte bunların varlığı gerekmektedir. İlave olarak bunların sağlığa yan tesirleri hakkında kesin delil de yoktur 41 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ Tatlı veya yumuşak su bulunan bölgelerde yaşayanlarda aterosklerotik ve dejeneratif kalp hastalıklarıyla hipertansiyonun ve kardiyovaskuler ani ölümlerin daha sık görüldüğü saptanmıştır. Genellikle doğada bulunan sularda üç kısım kalsiyum iyonuna karşılık bir kısım magnezyum vardır ve bu oranın gerek sağlık gerekse teknik açıdan sakıncası yoktur 42 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ İçme ve kullanma suyunun sertliğini gidermeye ya da minerallerini ve tuzunu azaltmaya yönelik girişimler esnasında sudaki magnezyum ve kalsiyum miktarları çok düşük düzeylere inebilir. Kalsiyum yokluğunun kalp-damar hastalıklarının meydana gelişinde nasıl rol oynadığını gösteren bir takım hipotezler ortaya atılmıştır. 43 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları E. KALP DAMAR HASTALIKLARIYLA İLİŞKİLİ MADDE EKSİKLİKLERİ Serum lipid düzeylerini düşürdüğü ve kas kasılmaları için gerekli olması açısından kalsiyum yokluğunun bazı damar hastalıklarını daha da kötüleştirdiği ileri sürülmektedir 44 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI Dikkatli bir muayene kalp hastalıklarının tanısında çok önemlidir. Burada klinik olarak kardiyovasküler hastalıklarda anamnez, muayene ve laboratuar tetkikleri ayrıntılı olarak anlatılmayacak sadece çevresel faktörler yönünden sıklıkla ihmal edilen yönler vurgulanacaktır 45 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI ANAMNEZ İş ve çevre anemnezi alınırken kardiyovasküler etkisi olduğundan şüphelenilen toksik kimyasal maddelerin hastanın işyerinde ve çevresinde olup olmadığı, dozu ve etkilenim süresi sorulmalıdır. Çalışılan işin ne olduğu, işin süresi, iş dışında da semptomların olup olmadığı sorulmalıdır. 46 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI ANAMNEZ Örneğin bir dökümhane işçisi bütün gün CO’e maruz kaldığından iş gününün sonuna doğru veya akşamında kan karboksihemoglobin düzeyi yükseldiği saatlerde anjina şikayetleri ortaya çıkabilir. Anamnezdeki en küçük bir ipucu etkeni ortaya koymada çok önemli olabilir. 47 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI MUAYENE Rutin, ayrıntılı CVS muayenesinde çevresel faktörler yönünden özellikle önemli olan diğer sistem muayeneleridir. Çünkü başta kimyasallar olmak üzere kardiyovasküler etkisi olan bütün çevresel faktörler diğer sistemler üzerinde de etkilidir. 48 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI MUAYENE Örneğin, bir kalp damar hastasının muayenesinde polinöropatisi de saptanırsa CS2 etkilenimden şüphelenilmeli, işyeri ortamı ve ev ortamında karşılaşıp karşılaşmadığı sorulmalıdır. 49 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI Laboratuar Kalp damar hastalıklarının tanısında fizyolojik ve anatomik yapıyı gösteren laboratuar tetkikleri son yıllarda giderek artan bir önem kazanmaktadır. Mesleki ve çevresel etkilenimden şüphelenildiğinde laboratuarın desteği ancak özel bir kimyasal maddeden kuşkulandığında önem arz edebilmektedir. 50 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları MKDS HASTALIKLARINDA TANI Laboratuar Örneğin, EKG ve görüntüleme teknikleri ile konulan kesin tanıya ilaveten iş ve çevre öyküsü alınırken mesleki etkilenim şüphesi oluşmuşsa kan (2- thiothiazolidine-4-carboxylic asit) düzeyinin yüksek olarak bulunması CS2 etkilenimini gösterir. Bir başka örnek kan karboksihemoglobin düzeyi yüksekliği, çalışılan ortam havasında CO düzeyinin yüksek olarak saptanması etkenin ortaya konması açısından önemlidir. 51 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ A. KORONER ARTER HASTALIKLARI Karbon di Sülfür (CS2), Nitrat esterleri, Karbon monoksit, Metil Klorür, Pasif içicilik, Arsenik, Organik yanma ürünleri ve hava kirliliği, Fiziksel, termal ve fizyolojik stres koroner arter hastalıklarının oluşumunda doğrudan veya dolaylı rol oynayan çevresel etmenlerin başlıcalarıdır. 52 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ B. DİSRİTMİLER Atrial ve ventriküler disritmiye neden olabilen kimyasallar iskemiye neden olarak KV hastalıkların oluşumuna neden olabilirler. Bu gibi durumlarda koroner damarlar anatomik olarak tamamen normal olmasına karşın nadiren de olsa fatal sonuçlar doğurabilirler. Organik solventler, halojenize karbonlar ve non-halojenize kimyasallar bu etkileri oluşturabilirler 53 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ C. HİPERTANSİYON İşyeri fizikososyal stresi, gürültü gibi fiziksel faktörler, kurşun ve CS2 gibi kimyasal faktörler gibi birçok çevresel etkilenim hipertansiyon ile ilişkilidir. İş stresi; alışkanlıklar, kişilik özellikleri, tuz alımı diyet alışkanlıkları, iş sırasında fiziksel aktivite düzeyi, sigara içmek ve eğitim düzeyinden bağımsız olarak hipertansiyona neden olabilmektedir. 54 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ C. HİPERTANSİYON Bu konudaki araştırmaların çoğunlukla kurşun ve hipertansiyon ilişkisi üzerinde yapılmış olmasına rağmen kurşunun hipertansif etkisinin kronik etkilenim sonucu mu oluştuğu, sistolik tansiyon üzerinde mi yoksa diastolik tansiyon üzerinde mi etkili olduğu (ya da her ikisi üzerinde) konusunda fikir birliğine ulaşılmış değildir 55 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ C. HİPERTANSİYON Kurşun ve hipertansiyon: Kan kurşun düzeyinin yüksekliği ile sistolik kan basıncı arasında lineer bir ilişki bilinmektedir. Kan kurşun düzeyindeki her 5 μg/dL artış erkeklerde 1.25 mmHg sistolik kan basıncında artışa karşılık gelirken kadınlarda 0,8 mmHg sistolik kan basıncında artışa karşılık gelmektedir (Kan kurşun düzeyinin 20 μg/dL üzerine çıkması durumunda ise daha başka toksik etkiler ön plana çıkar) 56 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ C. HİPERTANSİYON Avrupa bölgesindetoplam 5000 erişkin ölümün kurşun nedenli kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle oluştuğu saptanmıştır. Kurşun etkilenimin asıl tehlikesi çocuklarda oluşan zekâ geriliğinin sebeplerinden birisi olmasıdır ancak burada bu konuya değinilmeyecektir 57 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ D. KARDİYOMİYOPATİ Kobalt ve Kardiyomiyopati: Kardiyomiyopati ile doğrudan ilişkisi saptanan tek çevresel faktör kobalttır. Biradaki köpüğü stabilize etmek için 1960 lı yıllarda biraların içine kobalt ilave edilirdi. Alkol ve diğer diyet vb. alışkanlıkların standardize edilerek yapıldığı kontrollü çalışmalarla ağır bira içicilerinde kobaltın bu etkiyi yaptığı ispatlanmıştır 58 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ D. KARDİYOMİYOPATİ İşyeri ve fabrika ortamında karşılaşılabilecek kobalt düzeyinin ise bu kadar etkili olmadığı bilinmektedir. Antimon ve CS2’ün CMP oluşturması konusunda ise farklı sonuçlara ulaşan epidemiyolojik yayınlar vardır. 59 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ E. PERİFERİK DAMAR HASTALIKLARI İçme ve kullanma sularında yüksek düzeyde arsenik bulunması “black foot disease” ile ilişkili olduğunu bildiren yayınlar bulunmakla birlikte arseniğe çalışma ortamında maruz kalanlarla periferik damar hastalıkları arasında bir ilişki bulunamamıştır 60 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ E. PERİFERİK DAMAR HASTALIKLARI Yüksek doz metil cıva etkileniminin (Minamata hastalığı) kan damarlarının dejeneratif değişimine sebep olabilmekte ve nabız basıncının azalmasına neden olmaktadır 61 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ F. EKG ANORMALLİKLERİ EKG değişiklikleri kardiyovasküler bir hastalığın spesifik bulgusu olabileceği gibi non spesifik olarak da saptanabilir. Örneğin solventlere maruz kalmak ile EKG’de erken premature kontraksiyonlar görülmesi arasında güçlü bir ilişki vardır 62 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ F. EKG ANORMALLİKLERİ Yine benzer şekilde CS2 etkilenimi ile Koroner Arter Hastalığına ait EKG bulguları ilişkilidir. Yüksek dozda arsenik etkilenimi hemolitik etkiler yanında myokardiyal hasar oluşturmaktadır ve akut zehirlenmede oluşan EKG anormalliklerinin (V2 ile V5 arasındaki derivasyonlarda T dalgasının genişlemesi) aylarca düzelmediği saptanmıştır 63 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları III. KALP DAMAR HASTALIKLARI VE ETKENLERİ F. EKG ANORMALLİKLERİ Bir başka örnek antimon etkilenimidir. EKG anormalliklerine neden olur, özellikle T dalgasında değişiklikler ve QT aralığında uzamaya neden olur. Oluşan EKG değişiklikleri geçicidir ve maruziyet ortadan kalkınca düzelir 64 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ 1. Çevresel Faktörler Kimyasallar; gebelik sürecinde düşük dozlarda da olsa değişik kimyasal maddelere maruz kalınması fetus organ gelişimini olumsuz etkileyecektir. Gıda katkı maddelerinden, tekstil boyalarına, sigara dumanından, kozmetik ürünlerine kadar birçok kimyasal gebenin çevresinde kimyasal bir havuz oluşturacaktır. 65 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ Bu kimyasallar tek tek belirli dozların üzerinde toksik etki oluşturabilirken birlikte olduklarında ne gibi etkiler oluşturduğuna dair yayınlar çok azdır. İlaçlar ve Konjenital Kalp Hastalıkları: Akne tedavisinde kullanılan Retinoik asit, (Accutane) gebelik sürecinde kullanılması durumunda fetusta konjenital kalp hastalıklarının oluşumuna neden olabilir. 66 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ Aynı şekilde antikonvülzan olarak kullanılan 67 hidantoinler (Dilantin) ve valproat gibi ajanlar da konjenital kalp hastalıklarının oluşumuna neden olabilir. Enfeksiyonlar; Örneğin anne gebelikte kızamıkçık geçirmişse fetüste kalp ve diğer organların gelişmesinde sorunlar ortaya çıkabilir. Annenin gebelikte alkol tüketmesi durumunda konjenital kalp hastalıklarını da kapsayan Fetal Alkol Sendromu ortaya çıkabilir. mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ 2. Diğer nedenler Maternal Hastalıklar ve Konjenital Kalp Hastalıkları (Konj.KH); Diabetli anne gebelik süresince kan şekeri kontrolünde sorunlar yaşarsa bebeğin Konj.KH ile doğma olasılığı yüksektir. Yine benzer şekilde fenilketonürisi olan anne gebeliği süresinde özel diyetini uygulamaz ise risk artacaktır 68 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ Kromozomal Anomaliler: Konj. KH. Olan bebeklerin %3’ünde kromozomal anomali saptanmıştır. En yaygın görülen kromozomal anomali sorunu Down sendromudur (trisomy 21). Bir başka yönden ifade edersek Down sendromu olan bebeklerin yaklaşık yarısında Konj.K.H. vardır. Konj.K.H. İile ilişkili diğer kromozomal anomaliler trisomy 13 (Patau sendromu), trisomy 18 (Edwards sendromu) ve 45,X (Turner sendromu) dur 69 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları G. KONJENİTAL KALP HASTALIKLARININ ÇEVRESEL NEDENLERİ Genetik Hastalıklar: Konj.K:H. Olan bebeklerin yaklaşık %5’inin tanımlanmış bir genetik hastalığı vardır. Bunlardan başlıcaları; Apert sendromu, Carpenter sendromu, Conradi sendromu, Crouzon sendromu, cutis laxa, Cornelia de Lange sendromu, Ellis-van Creveld sendromu, Holt-Oram (cardiaclimb) sendromu, Kartagener sendromu, MeckelGruber sendromu dır 70 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Gerek kalp damar hastalıklarında gerekse diğer kronik hastalıklarda erken tanı (sekonder korunma) çok önemlidir ve gelişen teknolojiyle birlikte etkinliği ve yararı gün geçtikçe artmaktadır. Ancak, halen en etkin, en ucuz ve radikal önlem etkeni yok etmek, etkenden korunmak ve etkenle karşılaşmamak için yapılan primer korunmadır. 71 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Primer korunma etkeni saptamakla başlar. Kalp damar hastalıklarından korunmada temel önleme stratejilerini içeren aktiviteler şu anki ya da olası kardiyovasküler riskleri azaltmayı amaçlamalıdır. Bu riskler çevresel faktörler ya da yaşam biçimi davranışlarına bağlı olabilir. 72 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Bu nedenle kalp damar hastalıklarının asıl etken ve nedenlerinin saptanması ve önlenmesine yönelik çalışmaların yoğunlaştırılması gerekmektedir. Aksi takdirde kalp hastalıkları ve kanserler gibi kronik hastalıklarda tedavinin zor, pahalı ve uzun sürmesinden dolayı birçok maddi ve manevi kayıp söz konusu olacaktır 73 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Korunmada en etkili yol, etkenle temasın kesilmesidir. Sigara, alkol, çevre kirliliği ile mücadele, zararlı olduğu bilinen kimyasal maddelerin yasaklanması, kimyasal madde kalıntısı içermeyen gıdaların kullanılması bu konudaki temel faaliyet alanları olmalıdır Kalp damar hastalıklarının gelişiminde etken olduğu ya da hastalık oluşumunu kolaylaştırdığı bilinen çevredeki birçok kimyasal madde ile birey olarak tek tek mücadele etmenin imkânsız olduğu aşikârdır. 74 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Bu nedenle etkin su ve gıda politikaları, kimyasal madde kullanımının kontrollü ve denetim altında olması, gübre kullanımının etkin ve kontrollü olması, her türlü giyim, mobilya vb. tüketim malzemelerinde kullanılacak boya, vernik, çözücü ve yapıştırıcı kimyasalların denetim altında kullanılması, üretilen son üründe kalıntı olup olmadığının etkin denetlenmesi ve ölçülmesi gibi kamu ve devlet görevi olan korunma tedbirleri ön planda olmalıdır. 75 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları IV. ÇEVRESEL ETKENLERDEN KORUNMA Bireylere düşen ise; bilinçli tüketici olmak, kamu kurumları üzerinde etkin faaliyet yapma konusunda kamuoyu baskısı oluşturmak, bireysel tercihlerini yaparken bu tür etkileri göz önünde bulundurarak bilinçli olarak yapmak olmalıdır. Gelecek sağlık nesiller hedefine sağlıklı çevreler oluşturarak ulaşılabilir. Sağlıklı bir çevre ve bu çevrede yetişen genç nesillerle daha sağlıklı bir toplum haline gelinebilir. 76 mesleki kalp damar sistemi hastalıkları
