İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME BÖLÜM

SINIF: 8
ÜNİTE: İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
BÖLÜM: MİTOZ
Kazanımlar:
8.1.2.1. Mitozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini açıklar.
8.1.2.2. Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip eden farklı evrelerden geçtiğini kavrar.
Mitoz evrelerinin sadece adları verilir.
www.FenEhli.com
HÜCRE BÖLÜNMELERİ www.FenEhli.com
Canlı varlıkları cansız varlıklardan ayıran üreme, büyüme ve gelişme olayları hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Hücre bölünmesi tüm
canlılarda görülen bir olaydır. Hücre bölünmesinin amacı; hücre bölünmesini gerçekleştiren canlı veya hücreye bağlı olarak yeni hücreler
ve yeni canlılar meydana getirmek, yenilenmeyi sağlamak, onarımı gerçekleştirmek ve büyümeyi sağlamaktır. Hücre bölünmesi ile yeni
hücreler meydana gelir ve canlıdaki toplam hücre sayısı artar. Hücre bölünmesinde kromozomlar önemli rol oynamaktadır. Çünkü hücre
bölünmesi gerçekleştiren hücredeki kalıtsal bilgiler, oluşan yeni hücrelere kromozomlarla taşınmaktadır.
Canlılarda iki çeşit hücre bölünmesi gerçekleşir. Bunlar;


Mitoz Bölünme ve
Mayoz Bölünmedir.
Aşağıda mitoz bölünmenin canlılar için önemi ve evreleri hakkında bilgiler verilmiştir.
Mitoz Bölünme www.FenEhli.com
Tüm canlılarda büyüme, gelişme ve onarımı; tek hücreli canlılarda eşeysiz üremeyi sağlayan hücre bölünmesine mitoz denir. Mitoz
bölünme tanımdan da anlaşılacağı üzere tüm canlılar için büyük öneme sahiptir. Bir bebeğin büyüyüp yetişkin bir birey haline gelmesi,
düştüğümüzde kırılan kolumuzun bir süre sonra iyileşerek eski haline dönmesi, kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi, Amip, Hidra
gibi tek hücreli canlıların üremesi mitoz bölünme sayesinde gerçekleşir.
Kışın yapraklarını döken bir ağacın tekrar tomurcuk oluşturarak yeni yapraklar meydana getirmesini, kesilen saçlarımızın tekrar
uzamasını sağlayan mitoz bölünmedir. Kesilen tırnaklarımızın tekrar uzaması, yaralandığımızda yaramızın iyileşmesi mitoz bölünme
sayesinde gerçekleşir. Mitoz, büyüme ve gelişmenin yanında tek hücreli canlılarda bölünerek çoğalma, tomurcuklanma, vejetatif üreme
ve yenilenme ile üremeyi yani eşeysiz üremeyi sağlamaktadır. Afrika menekşesi yaprağından, kavak, söğüt, gül gibi bitkiler dallarından
vejetatif olarak mitoz bölünme sayesinde çoğalırlar. Denizyıldızı kopan bir parçasını, bazı kertenkele türleri de kopan kuyruklarını
yenilenme ile mitoz bölünme sayesinde tekrar yenileyebilirler. Bira mayasında tomurcuklanma ile üreme, bir hücreli canlı olan Amip’ in
bölünerek çoğalması mitoz bölünmenin sonucudur. Eğer mitoz bölünme olmasaydı tüm bu olaylar gerçekleşmezdi diyebiliriz.
Canlılar için çok büyük öneme sahip olan mitoz bölünme birbirini takip eden farklı evrelerde(aşamalarda) gerçekleşir. Bir hücrenin
mitoz bölünme gerçekleştirebilmesi için belirli bir olgunluğa erişmesi gerekir. Hücrenin yüzey-hacim oranı arttığında çekirdek hücreyi
yönetemez hale gelir ve hücre bölünmeye karar verir. Bölünmeye karar veren hücreler bölünme hazırlıklarını tamamlayarak dört
evrede mitoz bölünmeyi gerçekleştirirler. Mitoz bölünme meydana gelirken önce çekirdek bölünerek kendini eşler yani iki tane
çekirdek oluşur. Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşir ve iki yeni hücre meydana gelir.
Hücreler mitoz bölünme gerçekleştirmeye karar verdiklerinde mitoz evreleri başlamadan bir hazırlık evresi gerçekleştirirler. İki mitoz
arasındaki bu evreye İnterfaz (hazırlık evresi) denir. Aslında bu evre mitoz evresi değildir. Ancak mitoz için gerekli bir evredir. İnterfaz
evresinde hücre diğer tüm yaşamsal faaliyetlerini en düşük seviyeye indirir ve bölünme evreleri başlar.
Mitoz bölünme sonunda ana hücrenin birebir aynısı iki yeni hücre meydana gelir. Mitozun art arda gerçekleşmesi ile hücre sayısında
artış gerçekleşir. Mitozda kromozomlar yavru hücrelere değişmeden aktarılır. Hücre sayısı artsa da kromozom sayısı ve kalıtsal bilgiler
değişmez. Bu nedenle kalıtsal bilgilerin korunması için hücrelerin mitoz bölünme gerçekleştirmesi gerekir.
Mitoz Bölünme Evreleri www.FenEhli.com
İnterfaz (Hazırlık Evresi) www.FenEhli.com
Aslında mitoz evresi olmayıp mitoz bölünme sonunda oluşmuş genç hücrenin yeni mitoz bölünme için geçirdiği hazırlık
evresidir. Bu evrede;
 Genç hücrelerin beslenme, büyüme, protein sentezi gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirdikleri evredir.
 Hücre bölünme kararı aldığında bölünme hazırlıklarının yapıldığı evredir.
 Bu evrede DNA kendini eşler.
 Bölünme başlarken diğer yaşamsal faaliyetler en düşük seviyeye indirilir.
Profaz www.FenEhli.com
Mitoz bölünmenin ve çekirdek bölünmesinin ve ilk evresi olan Profaz;
 Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Kromozomların ışık mikroskobuyla görülebilir hale
geldiği evredir.
 Profaz başladığında çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolmaya başlar ve evre bittiğinde çekirdek zarı ve
çekirdekçik kaybolur.
 Sentrioller karşılıklı kutuplara geçerek aralarında oluşturdukları iğ iplikleriyle kromozomların sentromerlerine
bağlanırlar. Sentromer kardeş kromatidleri bir arada tutan yere verilen isimdir. Başka bir deyişle kromozomların
birleştiği nokta sentromerdir.
 Kromozomlar hücrenin ekvatoruna(ortasına) doğru hareket etmeye başlar.
Metafaz www.FenEhli.com
Mitoz bölünmenin ikinci evresi olan Metafaz;
 Kromozomların sentromerleriyle iğ ipliklerine tutunarak hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizildikleri
evredir.
 Kromozomların en iyi görülebildiği evredir.
Anafaz www.FenEhli.com
Kardeş kromatitleri bir arada tutan sentromerlerin bölünmesi ile başlayan ve mitoz bölünmenin üçüncü evresi olan Anafaz;
 İğ ipliklerinin kısalarak kardeş kromozomları birbirinden ayırıp zıt kutuplara çektiği evredir.
Telofaz www.FenEhli.com
Mitoz bölünmenin son evresi olan Telofaz;
 İğ iplikleriyle hücrenin kutuplarına taşınan kromatitlerin önce kromozomlara, sonra kromatin ipliklere dönüştüğü
evredir.
 İğ iplikleri kaybolur.
 Sentrozom oluşur.
 Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
 Çekirdek bölünmesi tamamlanır.
 Stoplazmanın boğumlanarak ayrılması yani sitoplazma bölünmesi sonunda iki yeni hücre meydana gelir.
Sitoplazma Bölünmesi www.FenEhli.com
 Çekirdek bölünmesini tamamlayan hücrenin sitoplazması iki yeni hücre oluşuncaya kadar boğumlanır ve iki yeni
hücre meydana gelir.
 Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve özellikleri(kalıtsal bilgileri) aynıdır.
Sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde ve bitki hücrelerinde farklı şekilde gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde sitoplazma
boğumlanır. Fakat bitki hücrelerinin dış kısmında sert hücre çeperi (duvarı) bulunduğu için bitki hücrelerinde boğumlanma
görülmez. Bunun yerine golgi cisimcikleri tarafından ara lamel adı verilen bir yapı oluşturularak sitoplazma bölünmesi
gerçekleşir. www.FenEhli.com
Mitoz evrelerinin isimlerinin kolay hatırlanması ve evrelerde gerçekleşen olaylar hakkında ipucu vermesi için basit bir
şifreleme yöntemi kullanabiliriz. www.FenEhli.com
İ – İnterfaz
P – Profaz
M – Metafaz (Middle – “Orta” anlamına gelen kelime, bu evrede kromozomların hücrenin ortasında dizildiğini hatırlatır.)
A – Anafaz (Away – “Uzakta” anlamına gelen kelime, bu evrede kromozomların birbirinden uzaklaştığını hatırlatır.)
T – Telofaz (Two – “İki” anlamına gelen kelime, bu evrenin sonunda iki yeni hücre oluştuğunu hatırlatır.)
www.FenEhli.com
Mitoz bölünme sonunda ana hücrenin birebir aynısı iki yeni hücre meydana gelir. Mitozun art arda gerçekleşmesi ile hücre
sayısında artış gerçekleşir. Mitozda kromozomlar yavru hücrelere değişmeden aktarılır. Hücre sayısı artsa da kromozom
sayısı ve kalıtsal bilgiler değişmez. Bu nedenle kalıtsal bilgilerin korunması için hücrelerin mitoz bölünme gerçekleştirmesi
gerekir. Mitoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin büyüklüğü, organel sayısı gibi kalıtsal olmayan özelliklerde değişiklikler
görülebilir.