işletmelerin çevresi ve çevre faktörleri

25.03.2014
İŞLETMELERİN ÇEVRESİ VE
ÇEVRE FAKTÖRLERİ
Yrd.Do.Dr. Gaye Açıkdilli
Yrd.Doç.Dr. Erdem Kırkbeşoğlu
 İşletmelerin iç işleyiş yapılarını oluşturma ve
düzenleme aşaması ile faaliyetlerini yürütme
aşamasında iç ve dış çevresini sürekli
değerlendirmeleri ve bu çevrede var olan değişik
faktörlere göre işletme sistemlerini kurmaları veya
gerektiğinde yeni değişimlere kurulu sistemlerini
uydurmaları gerekmektedir.
İşletme İç ve Dış Çevresi
◦ Girişimci amaçları doğrultusunda
işletmenin nasıl ortaya çıktığı,
üretim faktörlerinin temin edilmesi
sonucu nasıl bir yapının oluştuğu ve
bu yapıya nasıl işlerlik
kazandırıldığı soruları “işletme
sitemi ve işlevlerinin” incelenmesini
gerektirir.
1
25.03.2014
İşletme İç Çevresi ve Sistemi
Sistem: Aralarında karşılıklı ilişki olan parçaların birbirleriyle
ilişkilerinin belirlenmesi ve düzenlenmesi sonucu ortaya çıkan
bir bütündür.
İşletme Sistemi Ögeleri: - Girdi
- Süreç
- Çıktı
- Geri Bildirim ve Kontrol
Bir sistem 4 öğeden oluşur ;
 Girdi: doğal, insan, sermaye, bilgi kaynağı
 Süreç. İşletmenin dış çevreden aldığı tüm maddi ve
insana dayalı kaynaklar ile bilgi, işletme amaçlarına
uygun şekilde değişik işletme birimleri tarafından
değerlendirilir, kullanılır, değişime uğrar
 Çıktı: işletmenin süreç sonrası dış çevreye sunduğu
temelde mal ve hizmetlerdir
İşletme Sistemi ve İşleyişi
 Geri bildirim ve kontrol: işletmenin belirli bir faaliyet
döneminde dış çevrede, dolayısıyla işletme içinde elde
ettiği sonuçlar, işletme içi ve dışı değişimler ile bunlara
yönelik değerlendirmelerdir. Böylece bir sonraki
faaliyet dönemine yönelik gerekli yönetsel önlemlerin
alınmasına ve işletmenin mevcut sisteminde değişiklik
yapılmasına imkan verir.
2
25.03.2014
İşletmenin İç Çevresi ve İşletme İşlevleri
(Fonksiyonları)
Bu sistem statik değildir. İşletme dışı ve içi ortaya
çıkan değişimlere ve ihtiyaçlara uyum sağlayacak
düzenlemeler sürekli yapılabilir.
İşletmenin üretim kaynaklarını verimli kullanımı,
amaçlarına ulaşması, işletmenin gelecekte ortaya
çıkabilecek fırsatlardan yararlanabilmesi ve tehditlere
karşı önlemler alabilmesi, dinamik bir sistem yapısını
ve yönetim anlayışını gerekli kılar.
Model Bir İşletmenin İşlevsel Yapısı
1. Genel İşlev (Evrensel İşlev): Yönetim
2. Türsel İşlevler
2.1.Temel İşlevler (Temel Amaca Doğrudan Yönelen İşlevler)
2.1.1. Üretim İşlevi
2.1.2. Pazarlama İşlevi
2.2. Kolaylaştırıcı (Destek) İşlevler
2.2.1. Finans İşlevi
2.2.2. İnsan Kaynakları (Personel) İşlevi
3. Diğer (Çok Çeşitlilik Gösteren) İşlevler
3.1. Halkla İlişkiler İşlevi
3.2.Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) İşlevi
3.3. Muhasebe İşlevi
3.4. Tedarik (Satın Alma) İşlevi
3.5. Çevre Koruma ve Çevre Mühendisliği İşlevi, v.b.
İŞLETMENİN DIŞ ÇEVRESİ
 Dış çevre faktörleri işletmenin sistemini, işleyişini ve
yaşamını olumlu veya olumsuz yönde sürekli
etkileyecek durumlar yaratabilir.
Olumlu etki ve gelişmeler=fırsat
Olumsuz etki ve gelişmeler=tehdit
Fırsatlardan yararlanma+tehditlerden sistemi
koruyucu önlemler alma
3
25.03.2014
İşletmelerin Makro ve Mikro Dış Çevre
Faktörleri
Nokia çevredeki değişimleri en çabuk hisseden ve bu
doğrultuda hareket eden işletmelerden biridir.
Kağıt firması olarak iş hayatına atılan Nokia
1920lerde kablolu TV sektörüne, 1960’larda TV ve
bilgisayar monitörü yaparak elektronik işine,
1980’lerle birlikte de mobile
telekomünikasyondaki hareketliliği göz önüne
alarak bu sektöre girmiştir. Günümüzde cep
telefonu alanında lider firmalardan biridir.
İŞLETMELERİN MAKRO DIŞ ÇEVRESİ
İşletmenin kuruluş aşamasından itibaren ve
faaliyetlerini sürdürürken doğrudan veya dolaylı
ilişkide olduğu ulusal mikro çevresindeki tüm kişi ve
kuruluşların içinde yer aldığı ulusal sınırları içinde
kalan genel çevresi ve bu çevreyi oluşturan
faktörlerdir.
 Demografik çevre
 Kültürel ve sosyal çevre
 Ekonomik çevre
 Politik ve hukuki çevre
 Teknolojik çevre
 Doğal çevre
Demografik Çevre
Ulusal makro çevre içinde yer alan tüm nüfusun; miktar,
yaş, cinsiyet, eğitim ve öğrenim düzeyi, mesleki durum,
aile yapısı, nüfusun ulusal boyutta kent ve kırsal
kesimlere dağılımı bir çok alt özellikten oluşur.
işletme sistemlerinin demografik çevreyle olan ilişkisi
sadece ürünlerini değerlendirme amaçlı değildir. Nüfus
aynı zamanda işletmenin bir üretim girdisi olan insan
kaynaklarını da içermektedir.
4
25.03.2014
Kültürel ve Sosyal Çevre
Sosyal çevre: işletmeyi sarmalayan, doğrudan veya
dolaylı olarak ilişki içinde olmayı gerektiren kültür,
alt kültür ve sosyal sınıflardan oluşan makro çevre
faktörü kümesidir.
Kültür genel olarak bir toplumun üyeleri tarafından
paylaşılan ve benimsenen temel değerleri, tercih,
tutum ve inançları, gelenek ve görenekleri ile
davranışlarından oluşan yapısıdır.
Kültür bir toplumun bütününe yönelik nitelikte etkiler
ortaya çıkarıyorsa “genel kültürel çevre” bir toplumun
içindeki bazı değişik gruplar arasında paylaşılan değer,
yaşam şekli ve davranışlarını yansıtıyorsa “alt kültürel
çevreden” bahsedilir.
Sosyal sınıf ve gruplar sosyal çevre içinde bazı ortak
değer, ilgi, tutum ve davranışları paylaşan ve bazı
özelliklere sahip daha az sayıda kişilerden oluşan
topluluktur.
General motors firmasının Nova marka
otomobili İspanyolca “gitmeyen”, anlamına
gelmesi yüzünden zor durumda kalması,
Mist marka alkollü içeceğin, Mist
Almanca’da “dışkı” anlamına geldiği için zor
durumda kalması.
5
25.03.2014
Ekonomik Çevre
 Bir toplumun ekonomik yapısı, uygulanan
ekonomik sistemler, bu sistemlerde
oluşan piyasa türleri, ekonomik piyasa
mekanizmasını oluşturan fiyat ve fiyat
dışı ekonomik faktörler, üretim faktörleri,
bunların paylaşımı…
Politik ve Hukuki Çevre
 Politik çevre, genelde bir toplumun nasıl
ve hangi politik düşünce veya
düşüncelerin egemenliği doğrultusunda
yönetildiğini gösterir.
 Politik sistemin ve politik düşüncenin en
önemli yansıması kişi ve kuruluşlar arası
ilişkilerin düzenlenmesinde olur.
Ekonomik Çevre
 Ulusal gelirin tüketim ve tasarruf
harcamaları olarak nasıl
değerlendirildiği, kişisel ulusal gelirin
değişik gruplara göre paylaşımı,
tüketim ve tasarruf edilen kısımları,
toplumun tüketim ve tasarruf
eğilimleri, talebin gelir ve fiyat
esnekliği önemli ekonomik
göstergelerdir.
Teknolojik Çevre
 Teknolojik çevre faktörlerindeki hızlı değişim işletme
sistemlerinde sürekli bir değişimi zorunlu kılmaktadır.
 Teknoloji insan yaşamını daha kolaylaştıran,
iyileştiren, güvence altına alan, ihtiyaçlarını daha iyi
gidereceği umulan her türlü yeni ve çağdaş faaliyet ve
uygulama ile buna imkan sağlayan donanımlar, araç ve
gereçler ile sağlanan sistemlerdir.
6
25.03.2014
Doğal Çevre
Doğal Çevre
 Toprak, su ve hava koşullarından oluşur.
 İşletmenin ihtiyaç duyduğu “doğal üretim
 Doğal çevrenin işletmeler tarafından bilinçsizce
kaynaklarını “sağlama açısından önemlidir.
 Sanayi işetmeleri ihtiyaç duydukları doğal
kaynakları bolca bulunduğu ve kolayca temin
edildikleri yerleri kuruluş yeri olarak seçebilir.
 İşletmenin enerji ihtiyacını karşılama şeklinde
işletmeye katkısı vardır.
 İşletme sistemini ve işleyişini doğrudan (kuraklıktarım işletmesi, kötü hava koşulları-turizm
işletmesi) ve dolaylı (ürünlerin kalitesini bozan,
nem, ulaşım zorluğu yaratan hava koşulu) olarak
etkileyebilir.
İŞLETMELERİN MİKRO ÇEVRESİ
İşletmelerin faaliyetlerini sürdürme aşamasında doğrudan
veya dolaylı ilişkiler kurduğu çevredir. Bu çevre ve
faktörleri işletme sistemini ve faaliyetlerini doğrudan ve
dolaylı olarak etkileyebilir.
kullanılması ve işletme çıktılarının doğal çevreye
aktarılması, doğal çevre sistemini bozmakta, bir
yandan doğal çevre kaynaklarının hızla
tükenmesine neden olurken diğer yandan da
doğal çevrenin kirlenmesi sonucunu
doğurmaktadır.
 Aşırı sanayi üretimi, bazı işletmelerin geleceğini
dolaylı şekilde etkilerken, genel olarak toplumun
yaşamını tehlikeye düşüren ekolojik dengenin
bozulmasına dayalı olumsuzluklar yaratmaktadır.
 İşletmenin yakın mikro çevresi
İşletme sistemi ile çok yakın ilişkili olan, sistemi doğrudan etkileyebilen
ve işletme faaliyetlerinden etkilenen kişi ve kuruluşlar
- sahip ve ortaklar,
- yönetici ve çalışanlar
- tedarikçi kişi ve kuruluşlar ile işletmenin ürünlerini aracılık yoluyla
piyasaya süren, tanıtan ve diğer fayda yaratıcı faaliyetleri yapan aracılar
- doğrudan veya dolaylı rekabet eden kişi ve kuruluşlar
- tüketiciler/müşteriler
 İşletmenin genel mikro çevresi
Genel olarak dolaylı şekilde ilişkide olduğu ulusal çevresi içinde yer alan
kuruluş ve örgütler
-merkezi ve yerel yönetimler
-mesleki ve kitlesel örgütler,
-demokratik kitle örgütleri ve kamu oyu
7
25.03.2014
İşletmenin Yakın Mikro Çevresi
İşletme sahipleri (Girişimciler) ve ortakların beklentileri
 tatmin edici karlılık beklentisi (karlılık sıralamasında neredeyiz?)
 İşletmenin sürekliliği, büyümesi ve topluma fayda yaratıcı yaklaşımlar
sergilemesi (sosyal sorumluluk projeleri, istihdam yaratma kapasitesi)
 İşletme sisteminin verimli çalıştırılması, yönetilmesi (çıktı/girdi oranı)
 İşletme sistemi ile ilgili tüm iç ve dış gelişmeler ve alınan önlemler hakkında
bilgi verilmesi (yeni veya riskli yatırımlara girerken yönetim kurulunun
onayını almak)
 dış çevre ve piyasa koşullarına uygun önlemler alınması (makro çevredeki
değişimlere karşı önceden pozisyon almak)
İşletmenin Yakın Mikro Çevresi
Yönetici ve çalışanlar
 Ücret ve ücret artışları
 Çalışanların işletme içinde dikey ve yatay ilişkilerle ilgili





beklentileri
Çalışanlar arası oluşan sosyal ortam ve sağlanan imkanlar
Yükseltme ve başarıyı değerlendirme kriterleri
İş güvenliği ve gelecek kaygısı
Sendikal hakların tanınması
İşletmedeki gelişmelerden çalışanlara bilgi verilmesi ve
onlardan görüş alınması
Bu beklentilerin karşılanmaması işletme içi çalışma ortamının
bozulmasına, çatışmalara, verimliliğin düşmesine, grev
yapılmasına ve çalışanlar, işletme ve sendikalar arası
sürtüşmelerin ortaya çıkmasına neden olur.
 İşletmenin sahip ve ortaklarının ticari kredi, toplumsal itibar ve prestijlerinin
korunması (ortakların iflas etmemiş olması, karşılıksız çeklerinin olmaması,
piyasaya borcunun olmaması, sahteciliğe karışmaması)
İşletmenin Yakın Mikro Çevresi
Tüketiciler ve müşteriler
Hedef alınan tüketicilerin değişik tür beklentilerine cevap
verilmek için onların istek ve ihtiyaçlarının iyi araştırılması ve
belirlenmesi zorunludur.
Tüketici ile kurulan ilişkiler yalnızca mal ve hizmetlerin
tüketicilere sunulması değil, tüketicilerin satın alma sorası
beklentilerinin karşılanmasını da zorunlu kılar.
Tüketiciyi koruma yasası
Ast ve üst arasındaki çatışma sorun yaratır.
İşletmenin Yakın Mikro Çevresi
İşletmenin ihtiyaç duyduğu girdileri sağlayan kişi ve kuruluşlar ile
işletme çıktılarının piyasalarda sunulmasına aracılık yapan ve
destek olan kişi ve kuruluşlar
 Hammadde ve yarı mamul madde, işletme malzemesi ve makineler
gibi girdi üreten ve satanlar
 Elektrik, su ve diğer enerji kaynaklarını sağlayanlar
 Ticari ve yatırım fonlarını sağlayan, yönlendirenler
 Tüm ihtiyaçların temin edilmesinde aracılık yapan, stoklama ve
taşımacılık hizmeti sunanlar
 Bilgi satan veya pazar araştırması yapanlar
 Dışarıdan temizlik ve yemek gibi hizmet sağlayanlar
 Mal ve hizmetleri piyasalara dağıtımında veya ihtiyaç duyan kesimlere
sunulmasında ticari ve yardımcı aracılık faaliyeti yapanlar
 Piyasaya her türlü bilgi aktarma ve ürünlerin tanıtılmasına yardımcı
olanlar
 Malların taşınması, stoklanması, sigortalanması türü hizmetler
yapanlar
 Malların satış sonrası bakım, onarım, montajı türü satış sonrası
faaliyet yürütenler
8
25.03.2014
İşletmenin Yakın Mikro Çevresi
C&C çiçek şirketi bölgedeki en büyük otuz çiçek
üreticisi ile anlaşmış, her birine kendine sistem ağı
ile bağlı bir bilgisayar yerleştirmiş, bu ağ yoluyla
günde iki kere sipariş geçiyor, üreticilere kutu,
vazo kurdele gibi malzemeler C&C tarafından
veriliyor, ayrıca üreticiler paketlenmiş çiçek
talepleri konusunda eğitiliyor, Fedex ile anlaşma
yapılmış istenen çiçekler iki günde teslim ediliyor.
Şirketin piyasa değeri 10 milyar dolara yükselmiş.
Rakipler
İşletmelerin benzer veya ikame mal ve hizmet üreten
diğer işletmelerle aynı piyasalarda rekabet etmeleri
söz konusudur. İşletmelerden beklenen piyasanın
uygun gördüğü ve kabul ettiği ahlak kurallarına
uygun biçimde rekabet etmeleridir.
 Markaları taklit etme
Aksi durumda haksız rekabet ortaya çıkar.
 Rakip işletmeleri kötüleyen reklamlar
9
25.03.2014
 Endüstri hırsızlığı yoluyla rakip
 rakipleri zorlayan fiyat indirimleri yapma
işletmelerin AR-GE yatırımlarını
ele geçirme
 gizli anlaşmalar
İŞLETMELERİN GENEL MİKRO ÇEVRESİ
Merkezi ve Yerel Yönetimler
İŞLETMELERİN GENEL MİKRO ÇEVRESİ
Mesleki Kuruluş ve Örgütler
işletmelerin ilişkilerinde şunlar önemlidir:

 Alt yapı imkanları ve yararlanma koşulları,
 teşvik ve özendirici imkanlar ve bunlardan
işletmelerin kendi aralarındaki ilişkilerin dayanışma içinde düzgün
ve meslek kural ve standartlarına uygun yürütülmesini sağlar,

 Vergi ve benzeri borçları zamanında ödemeleri,
 Bölgesel kalkınmaya destek olmaları-istihdam
işletmelerin tüm kesimlere yönelik ilişkilerinin istenen şekilde
olmasını sağlar.

Bu kuruluşlar mesleki dayanışma ve güç birliği oluşturarak ortaya
çıkan bazı makro çevresel konularda ve tehditlerde temsil ettikleri
kesimlerin haklarını savunma ve onların çıkarlarını koruma işlevi
yapmaktadırlar.
yararlanma koşulları
10
25.03.2014
İŞLETMELERİN GENEL MİKRO ÇEVRESİ
Demokratik Kitle Örgütleri ve Kamuoyu
 İşletmelere ve uygulamalarına karşı bir dayanışma
gerçekleştirme amaçlı olabilir. (tüketici örgütü,
sendikalar)
 Toplumsal yaşam ve dayanışmanın gereği kurulan
işletmeleri dolaylı yönden ilgilendiren kitlesel
örgütler olabilir (Yeşilay derneği)
Kamuoyu: işletmenin amaçlarına ulaşmasında
beklentileri ve etkileri olan değişik toplumsal
gruplar ve onların görüşleri
İŞLETMELERİN ULUSLARARASI ÇEVRESİ
Uluslararası düzeyi tercih etmelerinin sebepleri
 Değişik piyasalara yönelerek satış ve kazanç olanaklarını
arttırmak
 Değişik ülkelerin sağladığı işletmecilik maliyetlerini
azaltıcı imkanlardan yaralanma
 Rekabet güçlerini arttırarak teknoloji ve işletmecilik
bilgilerine ulaşmak isteme
İŞLETMELERİN GENEL MİKRO ÇEVRESİ
İşletme içi kamuoyu:
tüm çalışanlar, işletme sahip ve ortakları ile değişik düzeyde
yöneticiler ve onların görüşleri
İşletme dışı kamuoyu:
 Finans çevresi (banka, yatırımcı, menkul kıymet aracıları ve
benzer finansal kuruluşlardan oluşan toplumsal kesim)
 İletişim organları (kitlesel ve yerel yayın yapan tüm iletişim
araçları)
 Yerel halk (işletmenin kurulduğu ve faaliyetlerini yoğun
olarak yürüttüğü bölge insanlarını oluşturduğu grup)
Uluslararası piyasaya çıkış şekilleri
 Dış ticaret (ithalat/ihracat)
 Sözleşmeli dışa açılma ve stratejik işbirliği (lisans, ortak
girişim, üretim ve yönetim sözleşmesi)
 Başka ülkelerde yatırım
 Uluslararası e-ticaret
11
25.03.2014
İŞLETMELERİN ULUSLARARASI ÇEVRESİ
İşletmelerde etik
Bireysel boyutta etik: bir bireyin izlemesi gereken iyi ve
 Küresel çevre
İşletmecilik faaliyetleri ekonomik ve ticari boyutta ele
alındığında tüm dünya ve işletmeleri ilgilendiren yasal,
politik, ekonomik organizasyonlar ve düzenlemeler
 Her yabancı ülke çevresi
Faaliyetlerini yönelttikleri her ülkeye özgü makro ve mikro
çevre faktörleri
İşletmede etik bilincin yerleşmesi için benimsenecek
yaklaşımlar:
Birinci yaklaşım: işletmenin değişik yönetsel düzeylerinde
bulunan yöneticiler alacakları kararları ve olası sonuçlarını
sürekli etik yönlü değerlendirmelidirler.
İkinci yaklaşım:
Faydacılık (karar ve uygulamalardan etkilenecek kişi ve
çevreler için fayda en iyi düzeyde mi?)
Haklar (karar ve uygulamalar yasalara ve insan haklarına ne
denli uygundur?)
Adalet (karar ve uygulamalar ne denli tarafsız ve adildir?)
Sorumluluk (karar ve uygulamalar tüm tarafların
birbirlerine yönelik beklenti ve sorumlulukları ile uyumlu
mu?)
doğru standartlardır.
Toplumsal boyutta etik: toplum bireylerinin iyi veya doğru
olarak nasıl davranacaklarını açıklayan ilke, değerler ve
standartlardır
Genel etik: toplumsal ve ülkesel hatta ülkelerarası ilişkilerde
dikkate alınan, olması gereken iyi veya doğru olarak
değerlendirilen kurallar ilke ve ahlaki standartlardır
Özel etik: sadece belirli bir bireyin, toplumsal grubun, örgütün
veya sektörün uyması gereken doğru veya iyi olarak
nitelendirilen ahlaki değerler, kurallar ve standartlar (işletme
etiği)
Johnson ve Johnson’ın bebe yağı yanmak için
kullanılıyordu. Johnson ve Johnson güneşin
zararlı etkilerini göz önüne alarak bebe yağının
yanmaya yardımcı ürün olarak pazarlanmasını
durdurdu. Bu şirkete 5 milyon dolar zarar ve bebe
yağı satışlarında %50 azalışla sonuçlandı. Ancak,
bu durum Johnson ve Johnson ‘a müşteri gözünde
en etik kültüre sahip işletme olarak
belirlenmiştir.
(W. Kiechel a manager’s career in the new economy
fortune april 4 1994 68-72)
12