Yıl 3 , Sayı 10 9’la 10 sayı başlamış. Nedense gene 1’le daha çok Pozitif bir tamsayı 1’den 9’a kadar olan bir rakamla başlar, ya 1’le sayı başlamış. Bir rastlantı mı acaba? Kitaplığımda 1951 basımlı bir Ameya 2’yle ya 3’le .... ya da 9’la... rikan atlası var. Atlasta ülkelerin, Rastgele bir sayının 5’le başlama belli başlı kent ve adaların ve Ameriolasılığıyla 6’yla başlama olasılığı kan eyaletlerinin yüzölçümleri (metaynıdır. Her ikisi de 1/9’dur. rekare olarak değil milkare olarak) ve Elbet, rastgele bir sayının 1’le nüfusları verilmiş.Bu sayılar da rastbaşlama olasılığı da 1/9’dur. gele değilse, artık ne rastgeledir Bakalım gerçek böyle mi? bilemiyorum. Önce yüzölçümlere baktım: 1’le 88 sayı başlamış 2’yle 52 sayı başlamış 3’le 45 sayı başlamış 4’le 41 sayı başlamış 5’le 36 sayı başlamış 6’yla 24 sayı başlamış 7’yle 21 sayı başlamış Elimin altındaki gazeteyi aç- 8’le 23 sayı başlamış tım. 5 Mart 1997 borsasının kapanış 9’la 25 sayı başlamış. Sonra nüfuslara baktım (bu fiyatlarına baktım. Bu sayılar aşağı arada, sayıları bana “sen deli misin” yukarı rastgele olmalı. Üşenmeden diyerek güle güle okuyan anneme kaç tane sayının 1’le, 2’yle, ..., 9’la teşekkür ederim): başladığını hesapladım. İşte 1’le 101 sayı başlamış hesabımın sonuçları: 2’yle 67 sayı başlamış 1’le 76 sayı başlamış 3’le 45 sayı başlamış 2’yle 29 sayı başlamış 4’le 42 sayı başlamış 3’le 36 sayı başlamış 5’le 31 sayı başlamış 4’le 17 sayı başlamış 6’yla 24 sayı başlamış 5’le 17 sayı başlamış 7’yle 20 sayı başlamış 6’yla 18 sayı başlamış 8’le 20 sayı başlamış 7’yle 10 sayı başlamış 9’la 8 sayı başlamış. 8’le 10 sayı başlamış Nedense sayılar 1’le başlama9’la 12 sayı başlamış. yı yeğliyorlar. 2’yi de seviyorlar ama Tuhaf... 1’le başlayan sayılar en çok 1’i seviyorlar. çoğunlukta. Oysa bir sayının 1’le Sonra, aynı atlasta Amerikan daha çok başlaması için bir neden eyaletlerinin en yüksek noktasının yoktur. Sonra aynı günün borsasının yüksekliğine baktım (feet olarak.) 1’le 19 sayı başlamış işlem hacimlerine (ne demekse!) 2’yle 5 sayı başlamış baktım: 3’le 6 sayı başlamış 1’le 66 sayı başlamış 4’le 8 sayı başlamış 2’yle 33 sayı başlamış 5’le 5 sayı başlamış 3’le 32 sayı başlamış 6’yla 3 sayı başlamış 4’le 21 sayı başlamış 7’yle 1 sayı başlamış 5’le 13 sayı başlamış 8’le 3 sayı başlamış 6’yla 20 sayı başlamış 9’la 0 sayı başlamış. 7’yle 17 sayı başlamış İnanılır gibi değil! Birin nesi 8’le 9 sayı başlamış SAYILAR BİRİ SEVER! Mart 2015 var? Ne yazık ki ırmak uzunluklarını içeren bir dizelge bulamadım. Bulursanız sonuçları bana bildirin. Galiba uygulamada rastgele bir sayının 1’le başlama olasılığı 1/9 değil, 1/9’dan daha büyük... Bu yargım doğru mu ve doğruysa neden doğru? Yukardaki sayılar aslında rastgele sayılar değil. Biz insanlar, gerçekten rastgele bir sayı seçemeyiz. Ayrıca, doğadan da gerçekten rastgele bir sayı seçilmez. Çünkü, ne bizim sayılarımız ne de doğanın sayıları sonsuzdur. Örneğin, bir insanın başındaki saç sayısı, 0’dan (atıyorum) 2 milyara kadar değişebilir ancak. Bir insanda daha fazla saç olamaz. Öyle olunca, bir insanın saç sayısı rastgele bir sayı olarak kabul edilemez. Rastgele seçilmiş 2 milyardan küçük bir sayının 1’le başlama olasılığı yüzde elliden fazladır! Rastgele seçilmiş 5 milyardan küçük bir sayının 1’le başlama olasılığı 1/5’ten fazladır. Bu olasılıklar da 1/9’dan büyük! İşte bu yüzden yukardaki sayılar daha çok 1’le başlıyorlar. Bir ırmağın uzunluğu, olsun olsun da 20 bin km. olsun. Bir dağın yüksekliği en fazla, ne bileyim ben, 8000 metre olabilir... Bir başka neden daha olabilir sayıların daha çok 1’le başlamasının. Diyelim bir ölçüm 1000’lerde seyir ediyor (dolayısıyla 1’le başlıyor) ve artıyor. Bu ölçümün 2000’e ulaşması için aşağı yukarı iki kat artması gerekir. Oysa 4000’den 5000’e çıkmak için, aynı ölçümün 1/4 kadar artması gerekmektedir (çünkü 1000, 4000’in 1/4’üdür.) Tahmin edileceği gibi, iki kat büyümek, 1/4 büyümekten daha zordur, dolayısıyla ölçümler 1’le başlayan sayılarda daha uzun süre kalırlar. Prof.Dr.Ali NESİN Matematik Bülteni / Mart 2015 Sayfa 2 MUTLAK DEĞER 2a a Örnek2. a 0 için ifadesi Bir reel sayının eşlendiği noktanın a başlangıç noktasına olan uzaklığına mutlak aşağıdakilerden hangisidir? değeri denir.x’in mutlak değeri x ile A)1 B)-1 C)2 D)-2 E)3 gösterilir. 2a a 8 8 a Cevap A’dır. Mutlak değere ait özellikler: 1) x x ya da Çözüm: a b b a ’dir.Mesela; 3x 3x x2 2 x 5 x 5 x x 3 x 3 2)Bu özelliğimiz pek çok öğrenci tarafından zor olarak değerlendirilmekte.Lütfen dikkatle okuyun: Mutlak değerin içindeki ifade pozitif ise mutlak değerin dışına aynen çıkar,eğer negatif ise -1 ile çarpılarak dışarı çıkar.Sıfır ise zaten değeri de sıfırdır: x, x 0 x 0, x 0 x, x 0 Mesela; 8 8 2 2 2 0 0 5 3 5 2 5 2 5 3 3 5 Örnek1: a 0 b olmak üzere a b a b ifadesinin eşitini bulunuz. Örnek3. 4 x 5 olmak üzere A x8 x5 x2n x Tek kuvvetler için ise şu doğrudur: 2n b b ( Pozitif ) a b a b ( Negatif ) Özelliğimize göre içi negatif olanları -1 ile çarpacağız,pozitif olanları ise aynen yazacağız: a b a b a b (a b) a b a b 2a 2b x2 n 1 x Örnek4. x y 0 olmak üzere x2 3 x3 4 y 4 5 y5 işleminin sonucu nedir? A)-2 B)-1 C)0 D)1 E)2 Çözüm: 2 4 x 2 n x ve 2 n 1 x 2 n 1 x olduğuna göre x x x 3 x x y y y 5 y y 2 4 3 5 Sonuç olarak x x y x 0 elde edilir. Cevap C’dir. Örnek5. 2 5 2 3 5 3 5 3 3 5 3 5 2 5 3 1 a ,b 0 b Öte yandan; x 2 n 1 x x2n x * 3)Mutlak değerin köklü ifadelerle ilgilisini açıklayalım: 2 3 2 n 1 2n ' dir. * 4a 6b 2 2a 3b 2 2a 3b 2 2a 3b B x 4 x 6 x 4 x 6 10 Buna göre A B 130 olup Cevap B’dir. 2 n 1 2 5 5 2 ve Mesela; * a b a b a b a b a 2 b2 Şimdi bu değerleri mutlak değerden çıkararak A ve B değerlerini bulalım: A x 8 x 5 x 8 x 5 13 2n Çözüm: Verilen mutlak değerli ifadelerin içlerini inceleyeceğiz: pozitif mi negatif mi? a a ( Negatif ) a x 8 0 x 5 0 4 x 5 x 4 0 x 6 0 x2n 1 x 2 4)Mutlak değerli ifadelerin çarpımını veya bölümünü tek bir mutlak değer içerisinde yazabiliriz: a b a b b B x4 x6 olduğuna göre A B değeri kaçtır? A)120 B)130 C)140 D)100 E)-130 2 n 1 3 2 5 5 3 5 2 2a a a 1 a a 2 2 7 7 0 0 Sıfır sayısının mutlak değeri sfırdır. Yukarıdaki örneklerden de gördüğünüz üzere mutlak değerlerin sıfır hariç tüm sonuçları pozitiftir.Yani mutlak değere negatif sayıya eşit olamaz.Mutlak değerin en küçük değeri sıfırdır.Bu sorularda sıkça karşılaşacağımız bir özelliktir.Şimdi diğer özellikleri inceleyelim: 2 Bu iki ifade çıkarılırsa; Çözüm: a 0 2a 0 ' dır. Örneğin; 5 5 7 7 Çözüm: işleminin sonucu kaçtır? A)5 B) 5 C)-1 D)0 E)1 a b a b a b 2 2 2 * x3 x 3 * x2 x2 x2 2x 2 1 olduğuna 3 göre x değerlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir? A)1/5 B)2/5 C)3/5 D)4/5 E)8/3 Çözüm: 2 x 1 2x 2 3 3x 3 1 x 3 3 Örnek6. 3 3x Mutlak değerin içerisi + olan da – olan da eşit olduğundan; (Yani 1 x x 1 ) 2 2 5 x 1 x 1 x 1 x 1 3 3 3 Bu ifadeyi 1’e eşitleyip x değerlerini bulabiliriz. 1 x 5 3 8 2 x 1 1 x 1 x1 , x2 3 5 5 5 Cevap B olur. Mutlak değerli denklemler İçerisinde mutlak değer ifadesi geçen denklemleri çözerken bazı püf noktalarına dikkat etmeliyiz.Mesela ilk olarak mutlak değer ifadesi herhangi bir tamsayıya eşit ise mutlak değerin içi o tamsayıya ve onun eksilisine eşittir: 1) f ( x) a f ( x) a f ( x) a Tabi burada a’nın pozitif olacağını hatılarlatalım.Mutlak değer ifadesi negatif olamıyordu! Matematik Bülteni / Mart 2015 Sayfa 3 Denklemin iki tarafı da mutlak değerliydi ve bulduğumuz değerlerin ikisi de denklemi sağladı!Cevap B’dir. Örnek7. 2 x 3 15 olduğuna göre x değerlerinin çarpımı kaçtır? A)-50 B)-52 C)-54 D)-60 E)-62 Çözüm: 2 x 3 15 2 x 3 15 2 x 3 15 İlk eşitlikten x 9 ve ikinci eşitlikten x 6 bulunur.O halde bu x’lerin çarpımı -54 elde edilir.Cevap C‘dir. Örnek7. x 3 5 olduğuna göre x 2 değerlerinin çarpımı kaçtır? A)-90 B)-91 C)-92 D)-93 E)-94 Çözüm: x 3 x 3 x 3 5 x 3 10 2 2 2 Bu denklemde önceki örnektekine benzer +10 ve -10 eşitlenerek çözülür. x 3 10 x 3 10 x 13 x 3 10 x 7 Bu değerlerin çarpımı -91 ve Cevap B’dir. kümesi aşağıdakilerden hangisidir? A) x 4 x 6 B) x 4 x 6 C) x 4 x 6 D) x 4 x 6 Örnek10. x 10 y 1 0 olduğuna göre E) x y çarpımının değeri kaçtır? Çözüm: A)10 B)9 C)-9 D)11 E)-10 x 1 5 x 4 x 1 5 x 1 5 x 6 Çözüm: Yani aradığımız değerler 4’ten büyük veya Mutlak değerin alacağı en küçük değer 0 -6’dan küçük değerlerdir. Cevap A’dır. idi.İki veya daha fazla mutlak değerli 6 ifadenin toplamı 0 olabilir mi?Evet.Tüm Örnek14. 3 eşitsizliğini sağlayan mutlak değerlerin değeri sıfır ise toplamı x 1 da sıfırdır. kaç farklı tamsayı değeri vardır? x 10 y 1 0 x 10 0 ve y 1 0 A)6 B)5 C)4 D)3 E)2 x 10, y 1bulunur.x y 10 1 10 Çözüm: 6 6 Cevap E’dir. 3 3 x 1 2 x 1 x 1 Örnek11. x 3 x 1 ifadesinin en küçük Şimdi bu eşitsizliği çözelim: değeri kaçtır? A)4 B)5 C)6 D)7 E)8 x 1 2 2 x 1 2 1 x 3 Çözüm: {0,1,2} tamsayılarından 1 x 3 x 1 ifadesi iki mutlak değerden olamayacağından (neden!) Cevap E’dir. oluşuyor.Bu mutlak değerleri sıfır yapan Peki eşitliğin iki tarafında da bilinmeyenler değerler için ifademizi hesaplayalım: olursa?Hemen hemen aynı yöntemi x 3 0 x 3 3 3 3 1 4 uygulayacağız.Farklı olarak bulunan değerlerin denklemi sağlayıp sağlamadığını x 1 0 x 1 1 3 1 1 4 kontrol etmemiz gerekir.Yani; Bu iki değerden küçük olanı seçeceğiz.İki değer de tesadüf (!) aynı çıktığından f x g x f x g x f x g x değerimiz 4 olur. çözümünde x değeri için g x 0 olmalı. Cevap A’dır. Örnek8. 2 x 1 x 3 denkleminin çözüm kümesi aşağıdakilerden hangisidir? 4 4 A) 2 B) C) 2, D)3 E)1 3 3 Çözüm: 2 x 1 x 3 x 4 3 Ancak bulunan bu x değerleri her zaman denklemi sağlamayabilir.Kontrol edilmeli! Biz sizin için kontrol ettik.No problem... Cevap C’dir. Örnek9. x 1 10 2 x denkleminin çözüm kümesi kaç elemanlıdır? A)1 B)2 C)3 D)4 E)11 Çözüm: x 1 10 2 x x 1 10 2 x önce pozitif olan eşitliği çözersek; x 1 10 2 x x 1 10 2 x 3x 9 x 3 Negatif olanı çözersek; x 1 10 2 x x 1 10 2 x x 11 Dikkatinizi çekti mi? Örnek15. 1 x 3 5 eşitsizliğini sağlayan kaç farklı tamsayı değeri vardır? A)7 B)8 C)9 D)10 E)11 Çözüm: x 3 ifadesini + ve – olduğu durumlar için inceleyelim: x 3 x 3 1 x 3 5 Mutlak Değerli Eşitsizlikler Yukardaki cümleden anlaşıldığı üzere mutlak değerli eşitsizlik üretelim. f x 2 x 2 2 x 2 yani 2, 2 {-2,-1,0,1} değerleridir. x 3 x 3 1 x 3 5 mutlak değeri , , , ile birleştirelim: 4 x 8 yani 4,8 5, 6, 7,8 ' dir. Tüm değerimiz ise {-2,-1,0,1,5,6,7,8} değerleridir.Cevap B’dir. Mutlak Değerli Denklemlerin Genel Çözümü f x g x h x Mutlak değerin içini a) f x a a f x a Reel sayılarda şöyle bir aralıktır: 2 x 1 x 3 2 x 1 x 3 x 2 Örnek13. x 1 5 eşitsizliğinin çözüm b) f x a f x a ve f x a Reel sayılarda şöyle bir aralıktır: Tabi burada a değerinin sıfırdan küçük olması halinde birinci eşitsizliğin çözüm kümesi olmaz!Fakat ikinci denklemin çözüm kümesi tüm reel sayılar olur! (Neden?) Örnek12. x 5 6 eşitsizliğini sağlayan kaç farklı asal sayı vardır? A)4 B)5 C)7 D)9 E)11 Çözüm: x 5 6 6 x 5 6 1 x 11 Bu aralıktaki asallar:{2,3,5,7,11} olup Cevap B’dir. sıfır yapan f(x)=0 ve g(x)=0 denklemlerini sağlayan x değerleri arasında ayrı ayrı çözüm yapılır.Bulunan bu çözüm kümelerinin birleşimi denklemin çözüm kümesidir. Örneğin; x 2 x 3 11 eşitliğinde x 2 0 x 2 ve x 3 0 x 3 köklerine göre inceleriz: 3' tenküçükler 3 ile 2 arasındaki 2' denbüyük x 2 x 3 11 x 2 x 3 11 x 2 x 3 11 x 2 x 3 11 x 2 x 3 11 x 2 x 3 11 2 x 12 5 11 2 x 10 x 6 x5 Ç.K.{-6,5} olur.2’den büyük aralıkta bulunan sayının çözüm kümesinde olabilmesi için bu aralıkta olması gerekliliğidir. Matematik Bülteni / Mart 2015 Sayfa 4 TÜBİTAK BİLİM FUARLARI MEB ile Tübitak arasında imzalanan “Eğitimde İşbirliği Protokolü” kapsamında ülkemizde Tübitak Bilim Fuarları açılıyor.Başvuruda bulunan pek çok okuldan belirli sayıda kontenjan ayrıldığından bazıları seçiliyor.Bu yıl 1 Mart ile 12 Haziran arasında gerçekleşecek fuarlara başvurular 30 Ocak’ta bitti.Sorgun ilçemizden de ilgi büyüktü.Sorgun merkezden 10 okul, köy ve kasabalarımızdan 7 okul ve toplamda 17 okul 355 proje üreterek başvuruda bulundu. Fuar başvurusunu okul içinden (okul müdürü hariç) bir öğretmen başvuru yapabiliyor. “TÜBİTAK Bilim Fuarları”, 5-12. sınıfta okumakta olan öğrencilerin öğretim programı çerçevesinde ve kendi ilgi alanları doğrultusunda belirledikleri konular üzerine araştırma yaparak, araştırmalarının sonuçlarını sergileyebilecekleri, öğrenciler ve izleyiciler için eğlenerek öğrenebilecekleri bir ortam oluşturmayı amaçlıyor.Başvuran okullara TÜBİTAK yetkilisince inceleme yapılırken fuar ihtiyaçları için başvuruda bulunan öğretmen (proje yürütücüsü) hesabına 5.000 TL MATEMATİK KULÜBÜ PANOSU Kantin girişinin yanındaki Matematik Kulübü panomuzda matematik ile ilgili çalışmalarınızı paylaşabilirsiniz. Kulüp başkanımız Tuğçe İLERİER veya kulüp rehber öğretmenleri Orhan GÖKÇE,Melike SİPAHİ ile görüşerek panoya destek olabilirsiniz. yatırılıyor.Fuarlar tamamlandıktan sonra okullara kargo yoluyla katılım sertifikaları gönderiliyor.Türk Telekom Lisesi olarak biz de bu yıl ilk defa bu fuarlarda yer alacağız.Okulumuzdaki fuarımız 9-10 Haziran Salı ve Çarşamba günleridir. Fuarda görev almak isteyenlerin proje yürütücüsü Orhan GÖKÇE ile iletişime geçmesi yeterlidir.Fuarımız 9-10 Haziran’da okulumuzda yapılacaktır. Fuar hakkında daha geniş bilgi için http://bilimiz.tubitak.gov.tr/ adresini ziyaret edebilirsiniz. uzatalım.Dikkat edin çünkü uzattığınız çizginin tam köşe noktasını bulması gerekli.Sürpriz!L3 çizgisi şu anda tam olarak A/3 açısını veriyor. İyi ama neden?Bu soruyu yine şekil üzerinde yanıtlamak da yarar var.Görüldüğü gibi şeklimize birkaç çizgi daha eklendiğinde artık AOB,BOC,COD üçgenlerinin benzer üçgenler olduğunu görmek oldukça kolay hale geliyor.Böylelikle AOB,BOC ve COD açıları birbirine eşit olduğundan elimizde A/3 açısı kalıyor. AÇI NASIL ÜÇE BÖLÜNÜR? İşte böyle…1970’lerde Hisashi Abe’nin geliştirdiği yöntem: 1.Üçe böleceğimiz açı,kağıdımızın alt sol köşesinde bulunsun.Bu açıya A diyelim.Unutmayalım ki,burada A’nın bir dar açı olduğunu varsayıyoruz.Fakat bu yöntemi geniş açılara uyarlamak da son derece kolaydır.Şimdi de alt kısımda,birbirine paralel ve eşit uzaklıkta katlama çizgileri oluşturalım. 2.Sırada A köşesini katlamaya geldi.P1 noktasını L1 noktasına ve P2 noktasını L2 noktasına katlayalım.Bunu yapmak kolay olmayabilir. 3.L1 doğrusunun katlanmış kısımda kalan (yani kağıdın arka yüzünde) kısmını uzatalım ve elde ettiğimiz yeni çizgiye L3 diyelim.Şimdi ikinci adımda yaptığımız katlamayı açalım ve L3’ü alt sol köşeye OKUL KÜTÜPHANEMİZE BEKLERİZ. Yenilenen yüzü ve 8binin üzerindeki kitapları ile kütüphanemiz açıldı.Okulumuzun çehresini değiştirecek kütüphanemize sizleri de bekleriz. MATEMATİK DERSİNE NASIL ÇALIŞILIR? İhtiyaç duyduğunuzda öğretmeninizden ya da bilen bir kişiden yardım isteyin. Yapamadığınız soruların yanına bir işaret koyun. Ev ödevlerinde yapamadığınız soruları atlamayın. En kısa zamanda bu soruların çözümlerini bilen birinden öğrenin. Sadece öğretmeni izleyerek konuyu anlayamayacağınızı unutmayın. Mümkün olduğunca çok örnek çözün. Kuralları, formülleri, işlem basamaklarını küçük kartlara yazın. Bu kartlardan birini rastgele çekerek kural veya formül hakkında neler bildiğinizi kontrol edin. Bunu arkadaşlarınızla ya da aile fertlerinizle bir oyun haline getirebilirsiniz Bir arkadaşınızla birlikte çalışın. Araştırmalar, grupla çalışan kişilerin yalnız çalışanlara göre daha iyi performans gösterdiklerini ispatlamıştır. Zaman zaman birbirinizin işlemlerini kontrol edin. Konunun başlığını muhakkak yazın. Eve geldiğiniz zaman ödev yapmaya başlamadan önce defterinizdeki başlığı renkli bir kalemle çizin. Bu sizin ne yaptığınızı görmenize yardımcı olacaktır. İşlem yaparken her basamağın yanına ne yaptığınızı kendi kelimelerinizle tekrar not edin. Editörler: Orhan GÖKÇE (Mat.Öğrt.), Melike SİPAHİ (Mat.Öğrt.), Gökhan KOCA (Mat.Öğrt.),Tuğçe İLERİER (Mat.Klb.Bşk.) Bu çalışma Türk Telekom Anadolu Lisesi Matematik Kulübünün bir eseridir. Çalışmaya her türlü katkınızı ve görüşlerinizi belirtmek için kulüp üyelerimizle görüşmeniz gerekir. İletişim için (0 354 ) 415 71 12 telefon numarasını arayabilirsiniz. Email adresimiz: [email protected] Çalışmamızdaki her türlü bilgiyi kaynak belirtmek şartıyla kullanabilirsiniz.