Slayt 1
advertisement
tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı Türkiye Hesaplanabilir Genel Denge Modeli Sibel Güven Burcu Afyonoğlu Bengisu Vural Ankara, 6 Kasım 2010 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 2 Model Kurma Çalışmaları: Amaç Projenin genel amacı: Kamuda ve özellikle Maliye Bakanlığı’nda politika tasarım sürecine katkıda bulunmak Bu amaçla : Maliye politikalarının ekonominin geneline etkilerini inceleyebilecek için bir araç olan çok sektörlü, farklı hanehalkı ve işgücü kategorilerine odaklanan bir hesaplanabilir genel denge modeli geliştirmek ve bu modelle ileriye dönük, orta vadeli politika analizleri yapabilmek Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 3 Modelleme Süreci: Genel bir bakış Politika analizinin temelinde farklı çözünülürlük düzeyinde modeller ailesi kullanma gereği var. Modeller birbirlerini tamamlar-ikame etmez. Modelleme bir soyutlama sürecidir. Modelci, detaya ve kapsama karar vererek analiz tekniğini seçer Genel Denge Modelleri Kısmi Denge Fayda-Maliyet Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 4 Hesaplanabilir Genel Denge Analizi (CGE) NEDİR? Politika oluşturulmasında ve değerlendirilmesinde, ekonomide yaşanabilecek değişikliklerin ekonominin tüm piyasalarına ve aktörlerine hem direk hem dolaylı etkilerini modelleyen, araçlarla sonuçlar arasındaki ilişkinin takip edilebileceği, dış dünyayla etkileşimin göz önüne alındığı bir simülasyon modelidir Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 5 Hesaplanabilir Genel Denge Analizi (CGE) NEDİR? (II) Hesaplanabilir Sayısal çözüm Genel Tüm ekonomiyi modeller Bütün aktörler Bütün akımlar Bütün piyasalar Denge Arz ve talep eşitlenir Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı CGE NEDİR? (III) Neoklasik mikroekonomik teoriye dayanır Tüketiciler ve üreticiler kendi optimizasyon problemlerini birbirlerinden bağımsız ve eş zamanlı olarak çözerler • Tüketici fayda maksimizasyonu yapar • Üretici kar maksimizasyonu yapar Arz ve talebi dengeleyecek fiyatlar • Üretim, tüketim, ithalat, ihracat miktarları vb. • Çeşitli makroekonomik özdeşlikler sağlayarak – Yatırım-Tasarruf Dengesi, Kamu gelir ve giderleri vb. belirlenir Slide 6 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı CGE NEDİR? (IV) Hem makro politikaların mikro etkilerini hem de mikro kararların makro sonuçlarını incelemeye olanak sağlar. Karmaşık, geniş odaklı, fiyat duyarlı (price-driven) politika analizleri için uygundur Kısmi denge analizi ile öngörülmeyen etkileri, kazanan ve kaybeden aktörleri belirler Politik önermelerin farklı toplumsal katmanlara etkisinin ölçülmesine olanak sağlar Statik modellerin yanı sıra veya orta vadeli, dönemden döneme, dışsal parametrelerin ve değişimlerinin ayrıca modellendiği dinamik modeller kurulabilir Doğrusal olmayan bir simülasyon modeli olduğu için analitik olarak değil, nümerik olarak çözülür Modelleme programları (GAMS, MPSGE, GEMPACK) Güvenilir çözücüler (PATH) Slide 7 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 8 CGE NEDİR? (V) Geliştirilebilir standart çerçeveye sahiptir Standart çerçeve, Walrasgil teorik genel denge modellerinin uygulamaları olarak tanımlanabilir. Tam rekabetçi piyasalar Arz ve talebin dengelendiği piyasalar Walrasgil teorik sistemden çeşitli sapmalar mümkündür: Fiyat katılıkları(asgari ücret gibi) Kurumsal kısıtlar (ithalat kotaları gibi) Katmanlı İşgücü Piyasaları (Segmented Markets) Mark-up fiyatlama davranışları Diğer yapısal faktörler (Zorunlu tasarruf mekanizmasının modellenmesi vb.) Ancak, standart modelden sapılması durumunda: Modelin formülasyonu ve çözümü daha zaman alıcı olabilir Kalibre etmek zorlaşır Daha gerçekçi varsayımlarla modelin sonuçlarının yorumlanması güçleşebilir, politika araçlarıyla sonuçları arasındaki ilişki bulanıklaşabilir Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 9 Hesaplanabilir Genel Denge Modellerinin Yapısı Aktörler Hanehalkları Firmalar Kurumlar Devlet Dış Dünya Üretim Faaliyetleri Mal ve Hizmetler Üretim Faktörleri İşgücü Sermaye Tasarruf ve Yatırım Faaliyetleri İç ve dış tasarruf İthalat, İhracat faaliyetleri Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Döngüsel Yapı Slide 10 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Türkiye Hesaplanabilir Genel Denge Modeli’ndeki Aktörler Hanehalkları: Düşük gelirli ve kırsal alanda yaşayan Yüksek gelirli ve kırsal alanda yaşayan Düşük gelirli ve kentte yaşayan Orta gelirli ve kentte yaşayan Yüksek gelirli ve kentte yaşayan Firmalar Kamu Dış Dünya Slide 11 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide Slide 12 12 Üretim Faaliyetleri Sektörel Sınıflandırma (14 Sektör): • Tarım • Madencilik • Gıda • Tekstil • Metal Olmayan Diğer İmalat Sanayi • Kimya • Demir-çelik ve geleneksel makine imalatı •İleri teknolojili makine imalatı •Otomotiv ve Beyaz Eşya •Enerji •Altyapı •Eğitim •Sağlık •Diğer Hizmetler TÜİK 2002 girdi çıktı matrisi (59 sektör) modelin 14 sektörüne toplulaştırılmıştır. İmalat sanayi alt sektörlere ayrılırken sektörler geleneksel ve ileri teknolojili olarak ayrıştırılmıştır. Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 13 Piyasalar Mal ve Hizmet Piyasası İşgücü Piyasası: tarım sektöründe çalışan işçi, tarım sektöründe kendi hesabına çalışanlar, tarım dışı sektörlerde faaliyet gösteren ve niteliksiz olan işçi, tarım dışı sektörlerde faaliyet gösteren ve nitelikli işçi ve tarım dışı sektörlerde kendi hesabına çalışanlar Ülke ve Bölgeler: Türkiye Dış Dünya Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 14 Firmalar ve Üretim Süreci Firmalar sabit girdi-çıktı katsayılarını veri olarak alıp, üretim teknolojilerinin spesifikasyonlarına göre tam rekabetçi piyasa varsayımı altında kar maksimizasyonu yaparlar. Firmaların üretimleri, mal fiyatlarına, üretim faktörlerinin fiyat ve mevcudiyetlerine, kullandıkları ara-girdilere ve teknolojilerine bağlıdır. Modelde her bir sektörde üretim: üretim faktörlerindeki çeşitliliklere, Üretim faktörlerinin birbirleri arasındaki ikame esnekliklerine (İşgücü kategorileri arasında, işgücü ile sermaye arasında) ve üretim teknolojisinin yapısına (CES vs. Cobb-Douglas) göre belirlenir. Kar maksimizasyonu problemi çözüldüğünde, mal ve üretim faktörleri fiyatlarına bağlı olarak faktör talepleri belirlenir Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Üretim Teknolojisi Nihai Ürün (CES) Toplulaştırılmış Ara Girdi Katma Değer (girdi çıktı katsayıları) (CES) İşgücü Tipleri Komposit Mallar Sermaye İthal Mallar Yerli Mallar Slide 15 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 16 Firmalar ve Üretim Süreci Üretilen malların bir kısmı yurt içine bir kısmı da yurt dışına satılabilir. Armington Varsayımı: İçeride ticareti yapılan mallar ile dışarıda ticareti yapılan mallar birbirlerinin tam ikamesi değildir Üreticiler ne kadar üreteceklerine • Kar maksimizasyonuna göre Bu miktarın ne kadarını ihraç edeceklerine, ne kadarını iç piyasaya süreceklerine • İkame esnekliğine, • İç ve dış fiyatlara, • Döviz kuruna göre karar verirler • Dünya fiyatları veri olarak alınır, ancak döviz kuruna bağlı olarak ihraç edilen malların fiyatları içsel olarak belirlenir Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 17 İşgücü, İstihdam ve Sermaye Geliri Modelde herhangi bir dönemde her bir işgücü kategorisinin arzı sabit kabul edilmiştir İşgücü talebi tam rekabetçi bir piyasa varsayımı altında, kar maksimizasyonu sürecinde belirlenir Talep edilen işgücü miktarı ücretlere ve mal fiyatlarına bağlıdır İşgücü piyasasında dengeye ulaşmak, işgücü arzını talebe eşitleyen ücret ve sermaye gelirlerini çözmeyi gerektirir. Brüt işgücü gelirleri oluşurken işgücü ücretlerinden sosyal güvenlik primi düşülmektedir. Hanehalkları, işgücü kategorileri ve sermayedarlardan oluşur. Her bir hanehalkı kategorisi için hanehalkı kompozisyon matrisi hanehalklarının gelirini işgücü ücret ve sermaye gelirine göre tanımlar İşgücü kategorilerinin brüt gelirinden, gelir vergisi ödemeleri ve yurt dışına yapılan transferler düşüldükten sonra • • Hanehalklarının ve kurumların gelirleri belirlenir Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Hanehalkı Kompozisyon Matrisi İşgücü Piyasası • Tarım sektöründe çalışan işgücü • Tarım sektöründe kendi hesabına çalışanlar • Tarım dışı sektörde niteliksiz işgücü • Tarım dışı sektörde nitelikli işgücü • Tarım dışı sektörde kendi hesabına çalışanlar Hanehalkları •Kırsal, düşük gelirli •Kırsal, yüksek gelirli •Kentsel, düşük gelirli •Kentsel, orta gelirli •Kentsel, yüksek gelirli Slide 18 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 19 Kurumlar Modelin açıklayıcılığını arttırmak amacıyla muhasebesel olarak modele dahil edildi Sermaye gelirleri ve transferler kurumların gelir kalemlerini oluşturur Tüketim faaliyetlerinde bulunmayan kurumlar bu gelir ile Kamuya kurumlar vergisi öderler Kurumsal tasarruflar yaparlar Kalan ise, hanehalklarına, dağıtılan karlar olarak, ödenir Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 20 Hanehalkları, Tüketim ve Tasarruf Modelde hanehalkı gelirlerini: hanehalkını oluşturan fertlerin üretim faktörlerinden elde ettikleri gelirler (direkt olarak – ücret/sermaye geliri— veya dolaylı olarak özel işletmelerden –dağıtılan karlar—) ve aldıkları transferler (kamudan, dış dünyadan ve özel işletmelerden) oluşturmaktadır. Hanehalkları gelirleri ise: harcamalar (tüketim), servet vergisi ödemeleri, tasarruflar ve özel işletmelere transferler olarak kullanılmaktadır. Hanehalkları gelirlerini ve tüketim mallarının fiyatlarını veri olarak alıp, bütçe kısıtı altında fayda maksimizasyonu yaparak tüketim kararlarını verirler Stone-Geary fayda fonksiyonu kullanılmıştır: • Asgari tüketim • Marjinal tasarruf eğilimi Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 21 Hanehalkları, Tüketim ve Tasarruf Tüketilen malların bir kısmı yurt içinde üretilmiş bir kısmı da yurt dışından ithal edilmiş olabilir. Armington Varsayımı: Tüketiciler ne kadar tüketeceklerine • fayda maksimizasyonuna göre Bu miktarın ne kadarını ithal edeceklerine, ne kadarını iç piyasadan karşılayacaklarına • • • • İkame esnekliğine, İç ve dış fiyatlara, Döviz kuruna göre karar verirler Dünya fiyatları veri olarak alınır, ancak döviz kuruna bağlı olarak ithal edilen malların fiyatları içsel olarak belirlenir Fayda maksimizasyonu problemi çözüldüğünde, mal ve üretim faktörleri fiyatlarına bağlı olarak mallara olan talepler belirlenir Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 22 Nihai ve Kompozit Malların Dağılımı Nihai Ürün (QX) İthalat (QM) İç Pazar (QD) Kompozit Ürün (QQ) Hanehalkı tüketimi (QH) + Kamu tüketimi (QG) + Yatırım (QINV) + Ara malı kullanımı (QINT) İhracat (QE) Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Kamu Kamu bütçesinin dengede olduğu varsayılmıştır. Kamu elde ettiği vergi ve transfer gelirini kamu tüketimi, kamu tasarrufu ve diğer aktörlere transferler olarak kullanmaktadır Kamunun vergi gelirleri: Üretim Vergisi Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Servetten alınan Vergiler Katma Değer Vergisi ve ÖTV Dış Ticaretten alınan Vergiler Sosyal Güvenlik Primleri Slide 23 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 24 Dış Dünya Giderler: İthalat ve yurt dışına gönderilen transferler Gelirler: İhracat, dış dünyadan gelen kar payı transferleri ve tasarruflar Cari Açık=ithalat-ihracat+net faktör ödemeleri +net transfer ödemeleri Cari Açık=Rezervler-Kısa dönemli borçlanma -Uzun dönemli borçlanma +Net Hata Noksan Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 25 Kapama Kuralı (Closure)Makroekonomik Özdeşlikler Genel denge modellerinde temel nedensellik ilişkileri çeşitli makroekonomik özdeşlikler “Kapama Kuralları” ile sağlanmaktadır. Kapama kuralları: Makroekonomik büyüklüklerin hangi varsayımlar altında dengeye geldiğini dolayısıyla, Modelin sonuçlarının nasıl yorumlanacağını belirler Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Çeşitli Kapama Kuralları Kamu Dengesi Kamu geliri, kamu tasarrufları ve tüketiminin toplamına eşittir • Kamu tasarrufları içsel, vergi oranları dışsal • Kamu tasarrufları dışsal, vergi oranları içsel • Kamu tasarrufları, kamu harcamaları dışsal, zorunlu tasarruf içsel Dış Dünya Ödemeler dengesi • • • • Dış tasarruflar dışsal, döviz kuru içsel Dış tasarruflar içsel, döviz kuru dışsal Döviz kuru dışsal, İthalat tayınlama (import rationing) içsel Döviz kuru dışsal, İthalat kotalama içsel Tasarruf-Yatırım (Özel + Kamu + Dış) Tasarruflar=Yatırımlar • Yatırım dışsal, özel tasarruflar içsel • Yatırım içsel, özel tasarruflar dışsal Slide 26 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 27 Baz Senaryoda Kullanılan Kapama Kuralları Kamu gelir ve giderlerinin eşitlenmesi: Kamu tasarrufları içsel, Kamu tüketimi dışsal, vergi oranları dışsal Ülkeye gelen yurtdışı tasarrufları ve transferler ile kur ilişkisi Dış tasarruflar ve net transferler dışsal, döviz kuru içsel Tasarruf ve yatırım dengesi: Yatırım miktarı tasarruflarla belirleniyor Özel yatırım içsel, özel tasarruf oranları dışsal Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 28 Piyasalar Tüm üretim faktörleri ve mallar için dengede arz ve talebi birbirine eşitleyecek fiyatlar, üretim, istihdam, döviz kuru, ithalat, ihracat, tüketim, tasarruf ve gelirler eş zamanlı olarak belirlenir Fiyatların belirlenebilmesi için bir malın veya üretim faktörünün fiyatının sabitlenip (numeriare), diğer fiyatların o fiyata göreli olarak hesaplanması gerekmektedir Numeriare: Tüketici Fiyat Endeksi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Tutarlı Veri setinin Oluşturulması Slide 29 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Sosyal Hesaplar Matrisi (SHM) (I) CGE’nin gerektirdiği veriler son derece farklı kaynaklardan geleceği için tutarsızlıklar olacaktır Sosyal Hesaplar Matrisi (SAM) Slide 30 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 31 Sosyal Hesaplar Matrisi (SHM) (II) SHM çift girişli bir muhasebe sistemi olarak her bir hesap satırı ve sütun toplamının cebirsel denkliğine dayanır. SHM satırları ilgili hesapların gelirlerini (kaynaklarını) Sütunları ise bu hesapların harcamalarını (kullanımlarını) gösterir Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 32 Sosyal Hesaplar Matrisi (SHM) (III) Üretim Faaliyetleri Üretim Faaliyetleri Mal ve Hizmetler İşgücü Sermaye İşgücü Ücretler Sermaye Sermaye Payı U. Ticarete Konu Birikim Faaliyetleri Faaliyetler İhracat Özel Tüketim Kamu Tüketimi Satış, Dış Tic. Üretim Vergileri Vergileri Ücretler Sermaye Payı Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Birikim Faaliyetleri Transferler Sermaye Gelirleri Transferler Transferler Özel Gelir Servet Vergisi Kamu Gelirleri Toplam Talep Dış Kaynaklar Kamu borç geri Ödemeleri İthalat (M) Üretim Maliyeti Toplam Yurtiçi Talep Transferler Özel Tasarruflar U. Ticarete Konu Faaliyetler Yatırım Harcamaları Toplam Arz İşgücü Gelirleri Hanehalkları Toplam Harcamalar Devlet Yurtiçi Satışlar (DC) Mal ve Hizmetler Ara girdiler Devlet Hanehalkları İşgücü Maliyeti Sermaye Maliyeti HH Harcamaları Kamu Harcamaları Toplam Yatırımlar Döviz Gelirleri Özel Tasarruflar Döviz Harcamaları Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 33 SHM’nin Oluşturulması Güçlükler: Farklı kaynaklardan derlenen verilerin tutarlılığı sağlanarak, tek bir çerçevede bir araya getirilmesi İstenen işgücü, hanehalkı ve sektör detayında verilerin ayrıştılırılması/toplulaştırılması SHM oluşturulurken: Sektörler arasındaki ilişkiler 2002 girdi-çıktı tablosu ile karakterize edilmiş, Hanehalkı gelirleri ve harcamaları için TÜİK 2003 Hanehalkı İşgücü ve Bütçe Anketlerinden faydalanılmıştır Dış ticaret (girdi-çıktı matrisi), sosyal güvenlik (SGK), kamu kesimi gelir, harcama (Maliye Bak.) ve tasarrufları (Hazine,DPT), yurt dışı transferler (TCMB) verileri kullanılmaktadır. Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 34 Verilerin HH ve İşgücü Kategorilerine Göre Detaylandırılması 2003 yılına ait Hanehalkı Bütçe ve İşgücü Anketi kullanılarak: Hanehalkı Kompozisyon Matrisi oluşturulmuş • • • • • Hanehalkı tipleri, işgücü tipleri ayrıştırılarak, Ücret ve sermaye gelirlerinin işgücü tiplerine dağılımı, İşgücü ve sermaye gelirlerinin hanehalklarına dağılımı kamunun yaptığı transfer ödemelerinin hanehalklarına dağılımı, yurt dışından yapılan transfer ödemelerinin hanehalklarına dağılımı hesaplanmıştır. Ayrıca, hanehalkı tüketim ve tasarruf matrisi oluşturulmuştur. Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 35 Modelin Çalıştırılması ve Test Edilmesi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 36 Modelin Çalıştırılması Model 2002 yılı verilerini temel alacak şekilde kurulmuştur Statik (1 yıllık) model O yıl için verilen politika kararlarının tüm ekonomiye etkisini ölçmektedir Orta vadeli politika analizlerine olanak vermek için 5-6 yıllık dönemi kapsamak gerekmektedir 2002-2007 yılları arasını kapsayan “yarı dinamik” bir model kurulmuştur 2008 kriz başlangıç yılı Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 37 Modelin 2007 Yılına Taşınması: Yarı dinamik model oluşturulurken, statik model Parametrelerin ve dışsal değişkenlerin güncellenmesi, • • • • • • nüfus artış hızı, toplam faktör verimliliği, işgücü arzı yabancı tasarruflardaki büyüme, kamu tüketimindeki büyüme, kamu ve net dış transfer harcamalarındaki büyüme içsel değişkenlerin ara yıl çözümleri alınması yoluyla 2007 yılına taşınmıştır. Yıllar arasında sermaye arzının büyümesi ise içsel olarak modellenmiştir • Karlı sektörlere bir sonraki dönemde daha çok yatırım kaymaktadır Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 38 Modelin 2007 Yılına Taşınması (II): Model tek bir hamlede değil, 2002’den 2007’ye kadar tüm yıllar içerisinde dengeli bir şekilde büyütülmüştür Modelin güvenilir bir şekilde çalıştığına ilişkin en önemli göstergeler Model çözüldüğünde 2002 yılı için SHM’deki verilerin ve model sonuçlarının aynı olması ve Modelin 2002’den 2007’ye kadarki dönemde çözülen içsel değişken değerlerinin gerçekleşmelere yaklaşmasıdır Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Baz Senaryo Slide 39 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 40 Baz Senaryo Modelin içsel değişkenlerinin büyümeleri, gerçekleşen büyüme oranları ile kıyaslanmış 2002-2007 arası büyüme oranları ile gerçekleşen oranların arasındaki sapmanın yüzde %5’i geçmemesi amaçlanmıştır bu kriterler sağlayıncaya kadar model tekrar tekrar çözülmüş, parametre değerleri de yeniden hesaplanmıştır • Bilinmeyen parametrelerin yön ve mertebesi – Esneklikler vb. Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 41 Makro Büyüklükler Milyar TL SHM ve Model Sonuçları SHM GSYİH 338 Özel Tüketim 249 Kamu Tükertimi 32 Sabit Sermaye Oluşumu 77 İhracat 64 İthalat -84 Yüzde Değişim Tutarlılık 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002-2007 338 249 32 77 64 -84 412 314 40 86 77 -105 501 373 50 119 98 -138 591 448 57 143 115 -173 706 530 66 191 131 -212 830 623 78 234 137 -242 Model / Gerçekleşme 146% 150% 144% 204% 114% 188% 104% 99% 101% 98% 101% 104% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 42 Vergiler: Milyar TL SHM ve Model Sonuçları Gelir Vergisi İthalat Vergisi Sosyal Güvenlik Primi Satış Vergileri Servetten alınan/kurumlar vergisi Yüzde Değişim Tutarlılık SHM 2002 2003 2004 2005 2006 14 10 18 32 23 Gelir vergisi Dış Ticaret Vergisi Sosyal Güvenlik Primi KDV+ÖTV Servetten alınan vergi ve kurumlar vergisi Toplam 14 10 18 32 23 17 12 23 40 27 Gerçekleşme 2002 2007 15% 14% 11% 11% 18% 21% 33% 32% 23% 22% 100 100 22 16 32 51 33 27 21 40 63 41 33 25 52 78 50 Model 2002 2007 15 14 10 10 18 23 33 32 24 22 100 100 Model / Gerçekleşme 2007 2002-2007 39 29 64 90 62 179% 208% 256% 181% 170% 101% 101% 100% 100% 98% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 43 Sektörel Üretim: Üretim Tarım Hizmetler Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Gerçekleşme 2002 2007 14% 10% 61% 62% 25% 28% 1% 1% 22% 24% 2% 3% Model 2002 2007 9% 5% 60% 62% 30% 33% 2% 2% 27% 28% 2% 3% Üretim (Milyar TL) Tarım Kimya Altyapı Madencilik Demir-çelik ve geleneksel makine imalatı Sağlık Gıda İleri teknolojili makine imalatı Diğer hizmetler Tekstil Otomotiv ve beyaz eşya Metal olmayan diğer imalat sanayi Eğitim Enerji SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 31 31 36 37 35 39 44 24 24 27 30 31 33 35 58 58 68 82 93 110 128 6 6 7 11 13 17 19 12 12 16 22 28 46 54 4.4 4.39 6.55 9.81 13 16 20 16 16 20 24 26 30 36 3 3 3 5 7 9 9 132 132 163 194 226 272 311 17 17 20 26 32 35 39 6 6 6 10 12 18 21 13 13 16 21 27 33 39 9.43 9.43 13.6 21.9 31 42 53 6 6 8 11 16 19 22 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 44 Sektörel İhracat: İhracat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Gerçekleşme 2002 2007 5.0% 3.6% 95.0% 96.4% 1.1% 1.6% 93.9% 94.7% 0.0% 0.2% Model 2002 4.6% 95.4% 1.1% 94.1% 0.2% 2007 2.9% 97.1% 1.9% 95.1% 0.1% İhracat (Milyar TL) Tarım Madencilik Gıda Tekstil Metal olmayan diğer imalat sanayi Kimya Demir-çelik ve geleneksel makine imalatı İleri teknolojili makine imalatı Otomotiv ve beyaz eşya Enerji Altyapı Sağlık Diğer hizmetler Toplam SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2 2 3 3 3 2 3 0 0 1 1 1 2 2 3 3 3 4 4 5 6 15 14 17 22 25 20 16 4 4 5 7 8 8 8 4 4 5 6 7 5 6 8 8 10 14 17 38 41 3 3 3 4 5 6 6 5 5 6 9 10 15 16 0.07 0.07 0.09 0.12 0.15 0.15 0.15 9 9 10 12 13 10 10 0 0 0 0 0 0 0 10 10 13 18 22 22 22 45 44 53 70 80 101 104 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Sektörel İthalat: İthalat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Gerçekleşme 2002 2007 3.4% 2.8% 96.6% 97.2% 14.3% 15.4% 82.1% 81.7% 0.3% 0.0% Model 2002 2.5% 97.5% 13.9% 83.4% 0.2% 2007 2.3% 97.7% 15.9% 81.4% 0.4% İthalat (Milyar TL) Tarım Kimya Altyapı Madencilik Demir-çelik ve geleneksel makine imalatı Sağlık Gıda İleri teknolojili makine imalatı Diğer hizmetler Tekstil Otomotiv ve beyaz eşya Metal olmayan diğer imalat sanayi Enerji SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2 2 3 4 5 5 5 12 12 14 17 20 21 22 3 3 4 6 8 9 11 11 11 14 19 25 31 35 21 21 27 36 45 63 73 0.04 0.04 0.07 0.12 0.19 0.22 0.25 2 2 3 3 4 4 5 7 7 9 12 15 18 20 3 3 4 6 8 10 11 5 5 6 7 9 9 10 10 10 12 16 21 26 30 9 9 10 13 16 16 19 0.14 0.14 0.24 0.46 0.75 0.8 0.81 Slide 45 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Senaryo Analizleri Slide 46 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 47 Alternatif Senaryo Analizleri Modelin yapabilecekleri ile ilgili örnek oluşturması amacıyla aşağıdaki senaryo analizleri yapılmıştır: 2002-2007 yılları arasında: Senaryo 1: • Dış Tasarruflar: (Kısa ve Uzun Vadeli Dış Borçlar+NHN-Rezervler ) %10 daha az olsa Senaryo 2: • Dış Tasarrufların ve Net Transferler %10 daha az olsa Senaryo 3: • KDV + ÖTV Vergileri %15 daha düşük olsa Senaryo 4: • KDV + ÖTV Vergileri %15 daha düşük olsa ve • Gelir Vergisinin daha yüksek olsa: – – – – Tarım Sektöründe Kendi Hesabına Çalışanlar % 2.0 Tarım Dışı Niteliksiz % 1.4 Tarım Dışı Nitelikli % 3.5 Tarım Dışı Sektörlerde Kendi Hesabına Çalışanlar % 6.1 Senaryo 5: • Ham Petrol Fiyatlarında 2003 yılında %50’lik bir artış olsa Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 48 Senaryo 1: Dış Tasarrufların %10 Azaltılması: 2002- 2007 yılları arası • Dış Tasarruflar: (Kısa ve Uzun Vadeli Dış Borçlar+NHNRezervler ) %10 daha az olsa Milyar TL Senaryo 1 Sonuçları Yüzde Değişim SHM 2002 2003 2004 2005 Senaryo / Baz 2006 2007 2002-2007 GSYİH 338 338 412 501 591 706 821 143% Özel Tüketim 249 249 314 373 448 530 620 149% Kamu Tükertimi 32 32 40 50 57 66 77 141% Sabit Sermaye Oluşumu 77 77 86 119 143 191 221 187% İhracat 64 64 77 98 115 131 141 120% İthalat -84 -84 -105 -138 -173 -212 -239 185% 98% 99% 98% 92% 105% 98% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 49 Vergiler: Milyar TL Senaryo 1 Sonuçları Yüzde Değişim SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo / Baz 2007 2002-2007 Gelir Vergisi 14 14 17 22 27 33 38 171% 96% İthalat Vergisi 10 10 12 17 21 25 29 205% 99% Sosyal Güvenlik Primi 18 18 23 31 41 52 63 250% 98% Satış Vergileri 32 32 40 51 63 77 89 178% 98% Servetten alınan/kurumlar vergisi 23 23 27 33 41 50 62 170% 100% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 50 Sektörel İhracat: Toplam İhracatta Sektörlerin Payları: İhracat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Baz 2002 4.6% 95.4% 1.1% 94.1% 0.2% Senaryo 1 2007 2007 2.9% 2.8% 97.1% 97.2% 1.9% 1.9% 95.1% 95.2% 0.1% 0.1% İhracat (Milyar TL)SHM 2002 2003 Tarım 2 2 3 Madencilik 0 0 1 Gıda 3 3 3 Tekstil 15 14 17 Metal olmayan diğer imalat 4 sanayi4 5 Kimya 4 4 5 Demir-çelik ve geleneksel 8 makine 8imalatı 10 İleri teknolojili makine imalatı 3 3 3 Otomotiv ve beyaz eşya5 5 6 Enerji 0.07 0.07 0.09 •Tekstil, Kimya ve Enerji sektörlerinde baz senaryodaki ihracat artışlarından daha fazla ihracat artışları yaşanmıştır 2004 2005 2006 2007 3 3 2 3 1 4 22 7 6 14 4 9 0.12 1 4 25 8 7 17 5 10 0.15 2 5 21 8 5 38 6 16 0.16 2 6 18 8 7 41 6 16 0.15 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 51 Sektörel İthalat: Toplam İthalatta Sektörlerin Payları: İthalat Baz 2002 2.5% 97.5% 13.9% 83.4% 0.2% Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji İthalat (Milyar TL) SHM 2002 2003 Tarım 2 2 3 Madencilik 11 11 14 Gıda 2 2 3 Tekstil 5 5 6 Metal olmayan diğer imalat 9 sanayi9 10 Kimya 12 12 14 Demir-çelik ve geleneksel 21 makine21imalatı 27 İleri teknolojili makine imalatı 7 7 9 Otomotiv ve beyaz eşya 10 10 12 Enerji 0.14 0.14 0.24 Altyapı 3 3 4 Sağlık 0 0 0 Diğer hizmetler 3 3 4 Toplam 2004 2005 2006 Senaryo 1 2007 2007 2.3% 2.3% 97.7% 97.7% 15.9% 16.1% 81.4% 81.3% 0.4% 0.4% 2007 4 5 5 5 19 3 7 13 17 36 12 16 0.46 6 0 6 25 4 9 16 20 45 15 21 0.75 8 0 8 31 4 9 16 21 62 18 26 0.80 9 0 10 35 5 10 19 22 71 20 30 0.81 11 0 11 •Demir Çelik ve Enerji sektörlerindeki ithalat artışları baz senaryodaki ithalat artışlarından daha azdır Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Sektörel Üretim Üretim Tarım Hizmetler Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji 2002 9% 60% 30% 2% 27% 2% Baz Senaryo 1 2007 2007 5% 5% 62% 61% 33% 33% 2% 2% 28% 28% 3% 3% Slide 52 Kimya sektörü üretimi baz senaryoya göre daha az büyürken, demir-çelik, otomotiv ve beyaz eşya üretimi artmıştır. Üretim (Milyar TL) Tarım Kimya Altyapı Madencilik Demir-çelik ve geleneksel makine imalatı Sağlık Gıda İleri teknolojili makine imalatı Diğer hizmetler Tekstil Otomotiv ve beyaz eşya Metal olmayan diğer imalat sanayi Eğitim Enerji SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 31 31 36 37 35 39 44 24 24 27 30 31 33 36 58 58 68 82 93 109 125 6 6 7 11 13 17 19 12 12 16 22 28 45 53 4.4 4.39 6.55 9.81 13 16 20 16 16 20 24 26 30 36 3 3 3 5 7 9 9 132 132 163 194 226 271 308 17 17 20 26 32 35 39 6 6 6 10 12 18 20 13 13 16 21 27 33 39 9.43 9.43 13.6 21.9 31 42 52 6 6 8 11 16 19 22 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Senaryo 2: Dış Tasarrufların ve Net Transferlerin %10 Azaltılması Milyar TL Senaryo 2 Sonuçları Yüzde Değişim SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo / Baz 2007 2002-2007 GSYİH 338 338 412 501 591 706 810 140% Özel Tüketim 249 249 314 373 448 530 597 140% Kamu Tükertimi 32 32 40 50 57 66 77 141% Sabit Sermaye Oluşumu 77 77 86 119 143 191 213 177% İhracat 64 64 77 98 115 131 163 155% İthalat -84 -84 -105 -138 -173 -212 -240 186% 96% 93% 98% 87% 136% 99% Milyar TL Yüzde Değişim Senaryo 2 Sonuçları Senaryo / Baz SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002-2007 Gelir Vergisi 14 14 17 22 27 33 38 171% 96% İthalat Vergisi 10 10 13 17 21 25 29 207% 99% Sosyal Güvenlik Primi 18 18 23 31 40 51 62 244% 96% Satış Vergileri 32 32 40 51 63 76 88 175% 97% Servetten alınan/kurumlar vergisi 23 23 27 32 39 47 56 143% 85% Slide 53 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 54 Sektörel İhracat ve İthalat İhracat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Baz 2002 4.6% 95.4% 1.1% 94.1% 0.2% İthalat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Baz 2002 2.5% 97.5% 13.9% 83.4% 0.2% Senaryo 1 Senaryo 2 2007 2007 2007 2.9% 2.8% 3.2% 97.1% 97.2% 96.8% 1.9% 1.9% 2.4% 95.1% 95.2% 94.2% 0.1% 0.1% 0.1% Senaryo 1 Senaryo 2 2007 2007 2007 2.3% 2.3% 2.3% 97.7% 97.7% 97.7% 15.9% 16.1% 16.4% 81.4% 81.3% 81.0% 0.4% 0.4% 0.4% Baz Senaryoya göre toplamda %36 artış gösteren ihracat, tüm sektörlere yansımıştır. İthalatı azalan sektörler: Gıda, Demir-Çelik. İthalatı artan sektörler: Kimya, Enerji, Madencilik Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Sektörel Üretim Üretim Tarım Hizmetler Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji 2002 9% 60% 30% 2% 27% 2% Baz Senaryo 1 Senaryo2 2007 2007 2007 5% 5% 5% 62% 61% 61% 33% 33% 34% 2% 2% 2% 28% 28% 29% 3% 3% 3% Tüm sektörlerde baz senaryoya göre üretim artışları yaşanmıştır. Slide 55 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Senaryo 3 KDV + ÖTV Vergileri 2002-2007 yılları arasında %15 daha düşük olsa Milyar TL Senaryo Sonuçları Yüzde Değişim SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo / Baz 2007 2002-2007 GSYİH 338 338 412 501 591 706 822 143% Özel Tüketim 249 249 314 373 448 530 627 152% Kamu Tükertimi 32 32 40 50 57 66 78 144% Sabit Sermaye Oluşumu 77 77 86 119 143 191 222 188% İhracat 64 64 77 98 115 131 135 111% İthalat -84 -84 -105 -138 -173 -212 -240 186% 98% 101% 100% 92% 97% 99% Milyar TL Yüzde Değişim Senaryo Sonuçları SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo / Baz 2007 2002-2007 Gelir Vergisi 14 14 17 22 27 33 39 179% 100% İthalat Vergisi 10 10 12 16 21 25 29 205% 99% Sosyal Güvenlik Primi 18 18 23 32 40 52 64 256% 100% Satış Vergileri (KDV + ÖTV) 32 32 40 51 63 68 77 141% 78% Servetten alınan/kurumlar vergisi 23 23 27 33 41 51 62 170% 100% Slide 56 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 57 Senaryo 4 2002-2007 yılları arasında KDV+ÖTV’nin %15 düşürülmesine ek olarak; Gelir Vergisinin Artırılması: Tarım Sektöründe Kendi Hesabına Çalışanlar % 2.0 Tarım Dışı Niteliksiz % 1.4 Tarım Dışı Nitelikli % 3.5 Tarım Dışı Sektörlerde Kendi Hesabına Çalışanlar % 6.1 Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 58 Senaryo 4 ile 3’ün Karşılaştırılması Yüzde Değişim Senaryo Sonuçları SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo 4 / Senaryo 3 2007 2002-2007 GSYİH 338 338 412 501 591 706 827 145% Özel Tüketim 249 249 314 373 448 530 625 151% Kamu Tükertimi 32 32 40 50 57 66 78 144% Sabit Sermaye Oluşumu 77 77 86 119 143 191 230 199% İhracat 64 64 77 98 115 131 137 114% İthalat -84 -84 -105 -138 -173 -212 -243 189% Vergilerin Toplam Vergi Gelirlerindeki Payları baz senaryo 3 senaryo 4 Gelir Vergisi 13.63% 14.39% 16.25% Dış Tic. Vergisi 10.21% 10.70% 10.47% Sosyal Sigorta Primi 22.36% 23.62% 23.10% KDV+ÖTV 31.44% 28.41% 27.80% Servet+Kurumlar 21.66% 22.88% 22.38% 101% 99% 100% 106% 103% 102% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 59 Senaryo 5: Ham Petrol Fiyatlarında 2003 yılında %50’lik Artış Yüzde Değişim Senaryo Sonuçları SHM 2002 2003 2004 2005 2006 Senaryo / Baz 2007 2002-2007 GSYİH 338 338 412 501 591 706 795 135% Özel Tüketim 249 249 314 373 448 530 603 142% Kamu Tükertimi 32 32 40 50 57 66 76 138% Sabit Sermaye Oluşumu 77 77 86 119 143 191 222 188% İhracat 64 64 77 98 115 131 138 116% İthalat -84 -84 -105 -138 -173 -212 -245 192% 93% 95% 96% 92% 101% 102% Yüzde Değişim Senaryo Sonuçları SHM 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002-2007 Senaryo / Baz Gelir Vergisi 14 14 17 22 27 32 37 164% 92% İthalat Vergisi 10 10 12 16 21 27 30 216% 104% Sosyal Güvenlik Primi 18 18 23 32 40 50 61 239% 93% Satış Vergileri 32 32 40 51 63 77 88 175% 97% Servetten alınan/kurumlar vergisi 23 23 27 33 41 50 61 165% 97% Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Slide 60 Sektörel İhracat ve İthalat İhracat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji Baz 2002 4.6% 95.4% 1.1% 94.1% 0.2% İthalat Tarım Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji 2007 2.9% 97.1% 1.9% 95.1% 0.1% Baz 2002 2.5% 97.5% 13.9% 83.4% 0.2% Senaryo 5 2007 2.9% 97.1% 2.9% 94.2% 0.1% Senaryo 5 2007 2007 2.3% 2.2% 97.7% 97.8% 15.9% 20.1% 81.4% 77.3% 0.4% 0.4% Baz Senaryoya Göre İhracatı Artan Sektörler: Madencilik, Tekstil, Kimya Baz Senaryoya Göre İhracatı Azalan Sektörler: Diğer İmalat, Demir-Çelik, Enerji Baz Senaryoya Göre İthalatı Artan Sektörler: Madencilik, Enerji Baz Senaryoya Göre İthalatı Azalan Sektörler: Beyaz eşya ve Otomotiv, DemirÇelik, İleri teknolojili makina, Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Sektörel Üretim Üretim Tarım Hizmetler Sanayi Madencilik İmalat Sanayi Enerji 2002 9% 60% 30% 2% 27% 2% Baz Senaryo 5 2007 2007 5% 5% 62% 61% 33% 34% 2% 3% 28% 28% 3% 3% Madencilik dışında bütün sektörlerde baz senaryoya göre üretim artışları daha düşüktür Slide 61 Etki Analizi Türkiye Türkiye Ekonomi Ekonomi Politikaları Politikaları Araştırma Araştırma Vakfı Vakfı Teşekkürler... Slide 62
