Küreselleşen ekonomi ve küresel ekonomik kriz: Dünya

tepav
türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı
K üreselleşen ek onom i ve
k üresel ek onom ik k riz:
Dünya Bank ası ve I M F
politik aları
İstanbul, 5 Ekim 2009
Slide 2
Çerçeve
 Küreselleşme sürecinin neresindeyiz?
IMF ve Dünya Bankası’nda ne oluyor?
Küreselleşme buradan nereye gider?
 İlk küresel krizin neresindeyiz?
Kriz Türkiye’yi nasıl etkiliyor?
En çok kimler etkileniyor?
 Ne yapmak gerekiyor?
 Geçiş dönemi ve orta vadeli bakış açısı
 Sonuçlar
Slide 3
IMF ve Dünya Bankası nedir?
 DPT de oradan geldi, mali kural da.
 Küresel iktisadi sistemin istikrarlı işleyişinden
sorumlu kurumlar-(Alete kızılır mı?)
 Kriz dersleri
 Ders 1: IMF küresel kriz sırasında yangının
söndürülmesi operasyonunda başarılı oldu.
 Ders 2: Küresel kurumlar ABD mali sistemindeki
düzenleme serbestliği ve küresel iktisadi dengesizlikler
konusunda son derece başarısız oldular
 Neden böyle oldu?
• Yönetişim problemi: Küçük ülkeleri disipline etmek kolayken,
büyükler IMF ve DB’yi ve de DTÖ’yü dinlemiyor.
Slide 4
IMF ve DB bu aralar değişiyor?
 IMF’in ülkelere kullandırdığı kredi miktarı 2007’de 1
milyar ABD dolarından, 2009’da 185 milyar dolara
yükseldi
 IMF özel fon akımlarındaki azalmayı ikame etmeye
çalışıyor
 Amaç fonksiyonunda artık sadece mali disiplin yok
• Küçülmenin sınırlandırılması öncelikli
 Sosyal politikalar öncelik kazandı
 IMF şartnamesi eskisi gibi değil
 Kaynak ve ön ödeme miktarı artırıldı
 Doğrudan bütçe finansmanı norm oldu
 Yerelleşme önem kazandı
Slide 5
Küreselleşme neden hep sancılıdır?
 Küreselleşme statükonun bozulması ve yeniden
yapılanma demektir.
 Küreselleşme süreci yönetilebilir.
 Küreselleşme korkusunun kaynağı beceri
uyumsuzluğudur.
 Rekabet artar, ticaret kolaylaşır; her ülkede
kazananlar ve kaybedenler ortaya çıkar
 Ama kaybedenleri sisteme entegre etme kapasitesi
ülkeden ülkeye değişiklik gösterir...
• Eğitim şart (!)
• Kamu kaynaklarından finanse edilen eğitim. (ama bu
ortamda nasıl?)
Slide 6
Nasıl bir küreselleşme süreci?
 Küresel ekonomiye iki tarz intibak
 Kontrollü ve kontrolsüz intibak
 Küreselleşme süreci artık bir tek “onlar” tarafından
yönetilebilir olmaktan çıktı.
 Artık intibakı tamamlamış partnerler gerekiyor
 Bu yüzden artık G-20 var
 Bundan sonrasında ne olacağı için zemin
 Peki, merkezdekiler samimi mi?
 Saatlerce IMF’de yeni oy oranlarının ayrıntılı tartışılması?
 Kriz küresel dengesizliklerden değil merkezdeki düzenleme
boşluklarından?
Slide 7
Küresel krizin neresindeyiz?
İlk perdenin sonuna yaklaşıyoruz…
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kanallar farklılaşsa da sonuç aynı: reel sektör krizi ve artan
işsizlik
Gelişmiş
ülkeler
Finansal kriz
• Mortgage
• Toksik araçlar
Gelişmekte
olan ülkeler
Reel Sektör Krizi
•
•
•
•
•
Kredi daralması
Borç çevrim riski
Güven bunalımı
İç ve dış talepte daralma
Ticaret finansmanında sıkıntı
Reel Sektör Krizi
Slide 8
Bu kriz nasıl daha farklı?
Gösterge
1994
2001
2009
Kur
Faiz
Enflasyon
Gösterge
Üretim/büyüme
İşsizlik
İhracat
1994
2001
2009
Slide 9
Tespit: Kriz değil durgunluk
 Türkiye bir duraklama dönemine hazır olmak
zorunda, ama hazır değil.
 Resesyonla nasıl mücadele edilmesi
gerektiği bilinmiyor. Teşhis doğru
konulamıyor.
 Eski analiz çerçevesi anlamını yitirdi
 Gelen fırtınayı açık denizde, pusulasız
karşıladık, şimdi sonuçlarına katlanıyoruz
Slide 10
Türkiye’yi hangi kanallardan
etkileniyor?
 Dış ticaret
 Dış krediler
 İç krediler
 Güven
Slide 11
Dış ticaretteki daralma
Dünya ticaretinin ve Türkiye’nin ihracatının (12-aylık) bir önceki yılın aynı dönemine göre
değişimi, %
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
-10,0%
-20,0%
Türkiye'nin İhracatı
-30,0%
-40,0%
Dünya Ticareti
Slide 12
İhracatta pazar kayıpları kalıcı olabilir
AB pazarına seçilmiş ülkelerin ihracat değişimi (Yıllık, 3 aylık kayan pencere)
0%
-5%
-10%
-15%
-20%
-25%
-30%
-35%
Mart
Mayıs
-40%
-45%
Kaynak: EUROSTAT
Slide 13
Dış kredi kanalındaki durum
Gelişmekte olan piyasaların çetkiği özel fon
miktarı (milyon USD)
1.000.000
Gelişmekte olan piyasaların çetkiği doğrudan
yabancı yatarımlar (milyon USD)
350.000
900.000
300.000
800.000
250.000
700.000
600.000
200.000
500.000
150.000
400.000
300.000
100.000
200.000
50.000
100.000
0
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009f2010f
Slide 14
İç krediler, kamunun artan borçlanma
ihtiyacından dolayı daralıyor
Banka aktifleri içinde DIBS ve kredi stokunun yıllık artış hızı
80,0%
70,0%
DIBS
Krediler
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
Haz.09
Nis.09
Şub.09
Ara.08
Eki.08
Ağu.08
Haz.08
Nis.08
Şub.08
Ara.07
Eki.07
Ağu.07
Haz.07
Nis.07
Şub.07
Ara.06
Eki.06
Ağu.06
Haz.06
Nis.06
Şub.06
Ara.05
Eki.05
Ağu.05
Haz.05
Nis.05
Şub.05
Ara.04
Eki.04
Ağu.04
Haz.04
Nis.04
Şub.04
Ara.03
0,0%
Kaynak: TCMB
Slide 15
Sanayi üretiminde toparlanma
başlamadı
Sanayi Üretim Endeksi (Çalışma Günü ve Mevsimsellikten Arındırılmış), 2005-09
120
115
110
105
100
95
Kaynak: TÜİK
Slide 16
İki sonuç:
 İşsizlik artıyor
 Özellikle gençler arasındaki işsizlik kaygı verici
 Mesleksizlik problemi
 Bütçe hızla bozuluyor
 Gelirler azalıyor
 Bozulan SGK yapısı
 Artan sağlık harcamaları
 Anlamsız belediye harcamaları
 TESPİT: Bütçedeki bozulma, kısa vadede önlem
almayı zorlaştırıyor
Slide 17
İşsizlikte artış devam ediyor
İş arama sürelerine göre işsizlik oranlarının yıllık değişimi (%)
5,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
Eyl.08
Eki.08
Kas.08
Ara.08
5 ay ve daha kısa süredir iş arayanlar/işgücü
Oca.09
Şub.09
Mar.09
5 ay ve daha uzun süredir iş arayanlar/işgücü
Nis.09
May.09
İşsizlik
Kaynak: TÜİK
Slide 18
İstihdam kayıpları büyük şirketlerde
azalırken küçük şirketlerde hızlandı
İşletme büyüklüklerine göre yıllık kayıtlı istihdam değişimi (Mayıs 2009, %)
2,0%
0,8%
0,0%
-2,0%
-1,5%
-2,4%
-4,0%
-6,0%
-6,0%
-8,0%
-10,0%
-12,0%
-5,2%
-8,1%
-10,0%
-12,1%
-14,0%
Genel
1 - 99 Kişi
2009Ç1
100 - 499 Kişi
2009Ç2
500+ Kişi
Kaynak: SGK
Slide 19
İşsizlik bölgelerde farklı hissediliyor
Bölgesel bazda yıllık kayıtlı istihdam değişimi (Mayıs 2009, %)
15%
2009Ç1
10%
2009Ç2
5%
0%
-5%
-10%
-15%
İstanbul
Batı
Marmara
Ege
Doğu
Marmara
Batı
Anadolu
Akdeniz
Orta
Anadolu
Batı
Karadeniz
Doğu
Kuzeydoğu
Karadeniz
Anadolu
Ortadoğu Güneydoğu
Anadolu
Anadolu
Kaynak: SGK
Slide 20
MENA bölgesine ihracat yapan iller
işsizliğin önüne geçebiliyor
İlin toplam istihdamındaki değişim ve MENA bölgesine ihracatının payı, 2009 ilk 6 ay
25%
Toplam
İstihdam
Değişimi
AĞRI
20%
ARTVİN
RİZE
HAKKARİ
15%
OSMANİYE
VAN
10%
IĞDIR
MARDİN
ERZİNCAN
SİNOP
5%
ERZURUM
KİLİS
ISPARTA
NEVŞEHİR
BATMAN
ADIYAMAN
GİRESUN
0%
10%
KASTAMONU
-5%
20%
ZONGULDAK
40%
50%
GAZİANTEP
60%
ÇORUM
Ş. URFA
70%
AMASYA
DİYARBAKIR
HATAY
NİĞDE
MERSİN
MUĞLA
KIRKLARELİ
AYDIN
MANİSA
TEKİRDAĞ
BURSA
-15%
30%
AFYON
MALATYA
EDİRNE
ORDU
-10%
ELAZIĞ
YALOVA
0%
İSTANBUL
KAYSERİ
ÇANKIRI
BOLU
80%
90%
100%
MENA
İhracat
Payı
DENİZLİ
Kaynak: SGK ve TÜİK
Slide 21
Bütçedeki bozulma kaygı verici
 Bütçe 2009’un ilk 6 ayında 23 milyar TL açık verdi
 Vergi kompozisyonumuzdan dolayı bütçe gelirleri
hızla daraldı
 Harcamalarda ise SGK’ya transferler açığı
derinleştiriyor
 Borç çevirme oranı %77 hedefine rağmen yıl
başından beri %100’ün üzerinde seyrediyor
 Önümüzdeki aylarda bu oranın daha da artması
kaçınılmaz
Slide 22
TEPAV, Dünya Bankası ve UNICEF
refah izleme anketi
 2102 hanehalkına anket yapıldı
 Beş büyük kent:
 Adana, Ankara, İstanbul, İzmir, Kocaeli
 Anket kapsamı
 Hanehalkı özellikleri, işgücü, tüketim, eğitim,
sağlık, küçük yaştaki çocuklar, krizle başa çıkma
yöntemleri
Slide 23
En düşük gelirliler krizden en fazla
etkileniyor
Refah düzeyine göre gelirdeki değişim (%)
90%
83,7%
Geliri artan (kendi adına çalışan) hanehalkı (%)
80%
Geliri azalan (kendi adına çalışan) hanehalkı (%)
70%
62,4%
56,8%
60%
50%
40%
30%
20%
12,9%
7,4%
10%
0%
0,0%
En yoksul beşte birlik dilim
Üçüncü beşte birlik dilim
En zengin beşte birlik dilim
Kaynak: TEPAV-DB- UNESCO Türkiye Refah Anketi
Slide 24
Eğitim, sağlık, elektrik gibi zorunlu
harcamalar için gıdadan bile kesildi
Hanehalkı harcamalarının ürün gruplarına göre değişimi
50%
40%
30%
20%
10%
0%
-10%
-20%
-30%
-40%
-50%
-60%
Gıda
Giyim
Ulaşımİletişim
Sosyal Etkinlik Elektrik, Su,
Gaz
Eğitim
Sağlık
Ev Mefruşatı
Dayanıklı
Tüketim
Kaynak: TEPAV-DB- UNESCO Türkiye Refah Anketi
Slide 25
2010 ve 2011 nasıl görünüyor ?
 Yakında 2009 büyüme öngörüsü revizyonumuzu
açıklayacağız
 Hiçbir politika önlemi alınmadığı takdirde büyüme oranları;
 2010 yılı için büyüme oranını yüzde 3 ile 4,5 arasında bekliyoruz
 Ancak, reformlar hayata geçirilmezse 2011 yılında büyüme oranı oldukça
sınırlı (0 ile 1 arasında) olacaktır.
 İhracat talebinin artırılması, iç taleple ve iç kredi kanalına
işlerlik kazandırılması gerekmektedir.
 Pasif/aktif tavır arasındaki fark
 İşsizlik problemi birinci gündem maddesi olmaya devam
edecektir.
 İşgücü politikaları ve sosyal politikalar önceliklidir.
Slide 26
Ne yapmak lazım?
(geçiş dönemi politikaları)
 Sosyal politikalarının artan önemi
 Yaşam standardındaki kötüleşmenin toplumsal sorunlara
sebebiyet vermesi engellenmeli
 Beceri dönüşümü politikaları
 Mesleksizlik sorununun çözümü için genel becerilere
odaklanan eğitimler önemlidir
 İhracat teşviklerinin artan önemi
 Geleneksel pazarlarımızda pazar kayıplarının önüne geçilmeli,
yeni pazarlara yönelik risk yönetim mekanizmaları
geliştirilmelidir.
 İç talep desteklerinin artan önemi
 IMF kaynağının önemi
Slide 27
Ne yapmak lazım?
(orta-vadeli çerçeve)
 G-20’nin etkin kullanımı
Yeni büyüme stratejisi
Yeni küresel düzende yerimizi iyi tanımlamamız
gerekiyor. Peki nasıl?
Küresel dengesizlikler tartışmasının Türkiye için manası
nedir?
 Bütçenin yapısal sorunlarına odaklanılması
 Kayıtdışılıkla mücadele
 İç talep desteklerinin ardından, çıkış stratejisinin
de hayata geçirilmesi
 İkinci nesil reformlar!
Slide 28
Sonuçlar
 Geçmiş dönemlerdekinin aksine döviz kuru, faiz, borsa gibi
göstergelerle izleyemediğimiz bir kriz yaşıyoruz
 Bugün yaşanan yavaş ilerleyen ama derin yaralar açan bir kriz
 Toplumun en yoksulları bu krizden en fazla etkilenenleri
oluşturuyor
 Ne yapılsa neden yeterince görünür olmuyor?
 Borsadan çıkış neden daha görünür oluyor?
 Yeni büyüme modeli/stratejisi nasıl olmalı?
 İç tasarruflarda artış? Cari işlem açıklarının azalması?
 AB’nin gelir düzeylerine yakınsama nasıl olacak?
• IMF ve DB için yeni bir rol olacak mı?
 Geçiş dönemi nasıl tasarlanmalı?
 Sosyal politikaların küresel koordinasyonunun artan önemi