İÇİNDEKİLER
advertisement
ÝÇÝNDEKÝLER TEMA 1 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................15 Gerçek, Yan ve Mecaz Anlam ............................................................................................15 Deyim ..............................................................................................................................15 CÜMLE ANLAMI ..............................................................................................................16 Öznel ve Nesnel Anlatým ....................................................................................................16 Neden - Sonuç Ýliþkisi........................................................................................................16 Amaç - Sonuç Ýliþkisi ........................................................................................................16 Koþula Baðlý Anlatým..........................................................................................................16 Karþýlaþtýrma ....................................................................................................................16 Atasözleri ..........................................................................................................................16 PARÇADA ANLAM ............................................................................................................17 Paragrafýn Konusu ............................................................................................................17 Paragrafýn Ana Düþüncesi..................................................................................................17 Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri ........................................................................................18 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................19 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ....................................21 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ....................................24 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ..................................27 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ..................................30 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ......................................................................................................................33 Büyük Ünlü Uyumu............................................................................................................33 Ünlü Daralmasý..................................................................................................................33 Ünlü Düþmesi....................................................................................................................33 Ünlü Türemesi ..................................................................................................................34 YAZIM KURALLARI ..........................................................................................................34 Büyük Harflerin Yazýmý ......................................................................................................34 Sayýlarýn Yazýmý ................................................................................................................34 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ................................................................................................35 Nokta (.)............................................................................................................................35 Virgül (,)............................................................................................................................35 Noktalý Virgül (;) ................................................................................................................35 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................36 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ....................................................................37 Dil Bilgisi FÝÝLÝMSÝLER (EYLEMSÝLER) ............................................................................................40 Ýsim - Fiil (Mastar) ............................................................................................................40 Sýfat - Fiil (Ortaç) ..............................................................................................................41 Bað - Fiil (Zarf - Fiil, Ulaç) ................................................................................................43 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ....................................................................................44 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..........................................................................46 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ..........................................................................................49 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ..........................................................................................52 TEMA 2 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................57 Eþ ve Karþýt Anlamlýlýk ......................................................................................................57 Söz Öbeklerinin Anlamý......................................................................................................57 Sesteþlik ..........................................................................................................................58 CÜMLE ANLAMI ..............................................................................................................58 Cümlenin Konusu ..............................................................................................................58 Cümlede Anlatýlmak Ýstenen ..............................................................................................58 Yakýn Anlamlý Cümleler ......................................................................................................58 Cümleden Çýkarýlamayacak Yargý ......................................................................................59 Örtülü Anlam ....................................................................................................................59 Doðrudan ve Dolaylý Anlatým..............................................................................................59 PARÇADA ANLAM ............................................................................................................59 Anlatým Teknikleri ..............................................................................................................59 Açýklayýcý Anlatým ..............................................................................................................59 Tartýþmacý Anlatým ............................................................................................................59 Öyküleyici Anlatým ............................................................................................................60 Anlatýcýlar ..........................................................................................................................60 a. Birinci kiþili anlatým ..................................................................................................60 b. Üçüncü kiþili anlatým ................................................................................................60 Bakýþ Açýlarý ......................................................................................................................60 a. Hâkim (ilahi, tanrýsal) bakýþ açýsý ..............................................................................60 b. Kahraman bakýþ açýsý ..............................................................................................60 c. Gözlemci bakýþ açýsý ................................................................................................60 Betimleyici Anlatým ............................................................................................................60 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme............................................................................61 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ....................................63 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ....................................66 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ..................................69 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ..................................72 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ......................................................................................................................75 Ünsüz (Sessiz) Uyumu ......................................................................................................75 Ünsüz (Sessiz) Yumuþamasý..............................................................................................75 Ünsüz Düþmesi ................................................................................................................75 Ünsüz Türemesi ................................................................................................................75 YAZIM KURALLARI ..........................................................................................................76 “Mi”nin Yazýmý ..................................................................................................................76 “De” lerin Yazýmý................................................................................................................76 “Ki” lerin Yazýmý ................................................................................................................76 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ................................................................................................76 Ýki Nokta (:) ......................................................................................................................76 Üç Nokta (...) ....................................................................................................................76 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................77 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ....................................................................79 Dil Bilgisi CÜMLENÝN ÖGELERÝ ........................................................................................................82 Yüklem..............................................................................................................................82 Özne ..............................................................................................................................83 Nesne ..............................................................................................................................84 1. Belirtili Nesne ..............................................................................................................84 2. Belirtisiz Nesne ............................................................................................................84 Dolaylý Tümleç (Yer Tamlayýcýsý) ........................................................................................84 Zarf Tümleci (Zarf Tamlayýcýsý) ..........................................................................................84 Cümle Vurgusu..................................................................................................................85 Ara Söz ............................................................................................................................85 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ................................................................................87 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ........................................................................88 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ..........................................................................................91 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ..........................................................................................94 TEMA 3 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................99 Somut Anlam ....................................................................................................................99 Soyut Anlam ....................................................................................................................99 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................100 Cümle Tamamlama..........................................................................................................100 Cümle Oluþturma ............................................................................................................100 Sezgi ve Tahmin Bildiren Cümleler ..................................................................................100 Yorum Cümleleri..............................................................................................................100 Taným Cümleleri ..............................................................................................................101 Kararlýlýk Bildiren Cümleler ..............................................................................................101 Kararsýzlýk Bildiren Cümleler ............................................................................................101 Kesinlik Bildiren Cümleler ................................................................................................101 Deðerlendirme Bildiren Cümleler ......................................................................................101 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................101 Düþünceyi Geliþtirme Yöntemleri......................................................................................101 Tanýmlama ......................................................................................................................101 Karþýlaþtýrma ..................................................................................................................102 Örneklendirme ................................................................................................................102 Tanýk Gösterme ..............................................................................................................102 Benzetme ........................................................................................................................102 Kiþileþtirme ....................................................................................................................102 Sayýsal Verilerden Yararlanma ..........................................................................................102 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................103 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................105 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................108 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................111 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................114 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................117 Ulama ............................................................................................................................117 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................118 Kýsaltmalarýn Yazýmý ........................................................................................................118 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................118 Týrnak Ýþareti (“”) ............................................................................................................118 Kesme Ýþareti (’)..............................................................................................................118 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................119 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................121 Dil Bilgisi FÝÝLLERDE ÇATI ..............................................................................................................124 NESNELERÝNE GÖRE FÝÝLLER ........................................................................................124 Geçiþli Fiiller....................................................................................................................124 Geçiþsiz Fiiller ................................................................................................................124 ÖZNESÝNE GÖRE FÝÝLLER ..............................................................................................125 Etken Fiil ........................................................................................................................125 Edilgen Fiil ......................................................................................................................126 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................128 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ......................................................................130 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................133 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................136 TEMA 4 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................141 Yansýma ..........................................................................................................................141 Ýkileme ............................................................................................................................141 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................142 Üslup Bildiren Cümleler ..................................................................................................142 Görüþ Bildiren Cümleler ..................................................................................................142 Ön Yargý Bildiren Cümleler ..............................................................................................142 Ýçerik Bildiren Cümleler ....................................................................................................142 Eleþtiri Bildiren Cümleler ..................................................................................................142 Öz Eleþtiri Bildiren Cümleler ............................................................................................142 Varsayým Bildiren Cümleler ..............................................................................................142 Öneri Bildiren Cümleler ....................................................................................................143 Uyarý Bildiren Cümleler ....................................................................................................143 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................143 Paragrafýn Yapýsý..............................................................................................................143 Paragrafýn Giriþ Bölümü ..................................................................................................143 Paragrafýn Geliþme Bölümü..............................................................................................143 Paragrafýn Sonuç Bölümü ................................................................................................143 Paragraf Tamamlama ......................................................................................................143 Düþüncenin Akýþýný Bozan Cümle ....................................................................................144 Paragrafýn Ýkiye Bölünmesi ..............................................................................................144 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................145 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................147 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................150 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................153 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................156 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................159 Kaynaþma ......................................................................................................................159 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................159 Tarihlerin Yazýmý ..............................................................................................................159 Yön Ýsimlerinin Yazýmý......................................................................................................160 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................160 Kýsa Çizgi (-) ..................................................................................................................160 Uzun Çizgi (–) ................................................................................................................160 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................161 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................163 Dil Bilgisi CÜMLE ÇEÞÝTLERÝ..........................................................................................................166 ÖGE DÝZÝLÝÞÝNE GÖRE CÜMLELER ................................................................................166 Kurallý (Düz) Cümle ........................................................................................................166 Devrik (Kuralsýz) Cümle ..................................................................................................166 YÜKLEMÝNÝN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER ......................................................................167 Ýsim (Ad) Cümlesi ..........................................................................................................167 Fiil (Eylem) Cümlesi ........................................................................................................167 ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER ..................................................................................167 Haber Cümlesi ................................................................................................................167 a. Olumlu cümle ......................................................................................................167 b. Olumsuz cümle ....................................................................................................167 Soru Cümlesi ..................................................................................................................168 Ünlem Cümlesi................................................................................................................168 Koþul (Þart) Cümlesi ......................................................................................................168 YAPILARINA GÖRE CÜMLELER ......................................................................................169 Temel Cümle ..................................................................................................................169 Yan Cümle ......................................................................................................................169 1. Tek Yüklemli Cümle (Basit Cümle) ..............................................................................169 2. Ýçinde Fiilimsi Bulunan Cümleler (Birleþik Cümle)........................................................169 3. Birden Çok Yüklemli Cümleler (Sýralý Cümle) ..............................................................170 4. Baðlacý Olan Cümleler (Baðlý Cümle) ..........................................................................170 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................171 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ......................................................................172 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................175 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................178 TEMA 5 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................183 Terim ............................................................................................................................183 Genel ve Özel Anlam........................................................................................................183 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................184 Yakýnma Bildiren Cümleler ..............................................................................................184 Sitem Bildiren Cümleler ..................................................................................................184 Piþmanlýk Bildiren Cümleler ............................................................................................184 Kurgu Cümleleri ..............................................................................................................184 Tasarý Bildiren Cümleler ..................................................................................................184 Emir Cümleleri ................................................................................................................184 Endiþe (Tasa) Bildiren Cümleler ......................................................................................184 Merak Bildiren Cümleler ..................................................................................................184 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................185 Parçaya Hâkim Olan Duygu ............................................................................................186 Sanatçýnýn Kiþiliði, Karakter Özelliði..................................................................................186 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................187 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................189 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................192 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................195 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................198 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................201 Türkçe Sözcüklerin Özellikleri ..........................................................................................201 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................201 Ýkilemelerin Yazýmý ..........................................................................................................201 Pekiþtirmelerin Yazýmý ......................................................................................................201 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................202 Ünlem Ýþareti (!) ..............................................................................................................202 Yay Ayraç (Parantez) Ýþareti (( ))......................................................................................202 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................203 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................205 Dil Bilgisi ANLATIM BOZUKLUÐU ..................................................................................................208 ANLAMSAL BOZUKLUKLAR............................................................................................208 Gereksiz Sözcük Kullanýlmasý ..........................................................................................208 Yanlýþ Sözcük Kullanýlmasý ..............................................................................................209 Anlamca Çeliþen Sözcüklerin Bir Arada Kullanýlmasý ........................................................209 Sözcüðün Yanlýþ Yerde Kullanýlmasý ................................................................................209 Deyimin Yanlýþlýðý ............................................................................................................209 Anlam Belirsizliðinin Olmasý ............................................................................................209 YAPISAL BOZUKLUKLAR ................................................................................................210 Özne - Yüklem Uyumsuzluðu ..........................................................................................210 Öge Eksikliði....................................................................................................................211 Nesne Eksikliði ................................................................................................................211 Dolaylý Tümleç Eksikliði ..................................................................................................211 Yüklem Eksikliði ..............................................................................................................211 Ek Eylem Eksikliði............................................................................................................212 Ek Yanlýþlýðý ....................................................................................................................212 Tamlama Yanlýþlýðý ..........................................................................................................212 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................213 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ......................................................................214 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................217 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................220 TEMA 6 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................225 Sözcük Ýliþkileri................................................................................................................225 Kelimelerin Sözlükteki Sýralanýþý ......................................................................................225 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................226 Eþitlik Bildiren Cümleler ..................................................................................................226 Gözlem Bildiren Cümleler ................................................................................................226 Þaþýrma Bildiren Cümleler................................................................................................226 Beðeni Bildiren Cümleler..................................................................................................226 Alay Bildiren Cümleler......................................................................................................226 Karamsarlýk Bildiren Cümleler ..........................................................................................226 Ýyimserlik Bildiren Cümleler..............................................................................................226 Onaylama Bildiren Cümleler ............................................................................................226 Övünme Bildiren Cümleler................................................................................................227 Aþamalý Bir Durum Bildiren Cümleler ..............................................................................227 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................227 Ýyi Bir Yazýnýn Özellikleri ..................................................................................................227 Doðallýk ..........................................................................................................................227 Duruluk ..........................................................................................................................227 Sürekleyicilik ..................................................................................................................227 Akýcýlýk ............................................................................................................................227 Yoðunluk ........................................................................................................................227 Tutarlýlýk ..........................................................................................................................227 Açýklýk ............................................................................................................................228 Özgünlük ........................................................................................................................228 Özlülük ............................................................................................................................228 Kalýcýlýk ..........................................................................................................................228 Ulusallýk - Yerellik ............................................................................................................228 Evrensellik ......................................................................................................................228 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................229 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................231 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................234 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................237 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................240 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................243 Sözcükte Vurgu ..............................................................................................................243 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................243 Bitiþik ve Ayrý Yazýlan Sözcükler ......................................................................................243 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................244 Soru Ýþareti (?)................................................................................................................244 Düzeltme - Ýnceltme Ýþareti (^) ......................................................................................244 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................245 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................247 Tür ve Þekil Bilgisi DÜZ YAZI TÜRLERÝ ........................................................................................................250 Masal ............................................................................................................................250 Hikâye (Öykü) ................................................................................................................250 Roman ............................................................................................................................250 Makale ............................................................................................................................250 Fýkra ............................................................................................................................251 Sohbet (Söyleþi)..............................................................................................................251 Eleþtiri ............................................................................................................................251 Gezi (Seyahat) Yazýsý ......................................................................................................251 Deneme ..........................................................................................................................251 Günlük (Günce) ..............................................................................................................251 Biyografi (Yaþam Öyküsü) ..............................................................................................251 Mektup............................................................................................................................251 Aný (Hatýra)......................................................................................................................252 Röportaj..........................................................................................................................252 Tiyatro ............................................................................................................................252 SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERÝ ............................................................................................252 Münazara ........................................................................................................................252 Konferans........................................................................................................................252 Açýk Oturum ....................................................................................................................252 Söylev (Nutuk) ................................................................................................................252 ÞÝÝR (NAZIM) BÝLGÝSÝ ....................................................................................................253 Þiirin Ahenk Unsurlarý ......................................................................................................253 Ölçü ............................................................................................................................253 Ortak Ekler veya Sözcükler (Redif) ..................................................................................253 Ses Benzerliði (Uyak-Kafiye)............................................................................................253 KAFÝYE ÖRGÜSÜ (DÜZENÝ) ............................................................................................253 1. Düz Kafiye ................................................................................................................253 2. Çapraz Kafiye ............................................................................................................253 3. Sarma Kafiye ............................................................................................................253 ÞÝÝR TÜRLERÝ ................................................................................................................254 Didaktik Þiir ....................................................................................................................254 Lirik Þiir ..........................................................................................................................254 Epik Þiir ..........................................................................................................................254 Pastoral Þiir ....................................................................................................................254 Satirik Þiir........................................................................................................................254 SÖZ SANATLARI ............................................................................................................254 Benzetme ........................................................................................................................254 Kiþileþtirme ....................................................................................................................254 Abartma..........................................................................................................................254 Konuþturma ....................................................................................................................254 Tür ve Þekil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ................................................................255 Tür ve Þekil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ........................................................256 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................259 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................262 Cevap Anahtarý .................................................... 266 1. TEMA ÝÞLENEN KONULAR ANLAM BÝLGÝSÝ SÖZCÜK ANLAMI Gerçek, Yan ve Mecaz Anlam Deyim CÜMLE ANLAMI Öznel ve Nesnel Anlatým NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ Nokta (.) Virgül (,) Noktalý Virgül (;) DÝL BÝLGÝSÝ Neden - Sonuç Ýliþkisi FÝÝLÝMSÝLER (EYLEMSÝLER) Amaç - Sonuç Ýliþkisi Ýsim - Fiil (Mastar) Koþula Baðlý Anlatým Sýfat - Fiil (Ortaç) Karþýlaþtýrma Bað - Fiil (Zarf - Fiil, Ulaç) Atasözleri PARÇADA ANLAM Paragrafýn Konusu Paragrafýn Ana Düþüncesi Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri Anahtar Kelime YAZIM BÝLGÝSÝ SES BÝLGÝSÝ Büyük Ünlü Uyumu Ünlü Daralmasý Ünlü Düþmesi Ünlü Türemesi YAZIM KURALLARI Büyük Harflerin Yazýmý Sayýlarýn Yazýmý 1. TEMA: ANLAM BÝLGÝSÝ Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; « Dinlediklerime, izlediklerime, konuþmalara, okuduklarýma, yazýlanlara iliþkin karþýlaþtýrmalar yapmayý « Dinleme, izleme, konuþma, okuma, yazma baðla- « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, mýndan hareketle kelime ve kelime gruplarýnýn anlamlarýný çýkarmayý okuduklarýmda, yazýlanlarda yer alan öznel ve nesnel yargýlarý ayýrt etmeyi « Dinlediklerimde, izlediklerimde, okuduklarýmda, yazýlanlarda, konuþulanlarda geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanmayý « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- duklarýmýn, yazýlanlarýn konusunu belirlemeyi duklarýmýn, yazýlanlarýn ana fikrini/ana duygusunu belirlemeyi okuduklarýmda, yazýlanlarda yer alan öznel ve nesnel yargýlarý ayýrt etmeyi « Dinlediklerimdeki, izlediklerimdeki, konuþmalarda- « Dinlediklerimdeki, izlediklerimdeki, konuþmalarda- ki, okuduklarýmdaki, yazýlanlardaki yardýmcý fikirleri / duygularý belirlemeyi ki, okuduklarýmdaki, yazýlanlardaki sebep-sonuç iliþkilerini belirlemeyi « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, duklarýmýn, yazýlanlarýn baþlýðý/adý ile içeriði arasýndaki iliþkiyi ortaya koymayý okuduklarýmda, yazýlanlarda amaç-sonuç iliþkilerini belirlemeyi öðreneceðim. “Bizi ihtiyacý kalmayýnca hemen dirsek çevirdi anlaþýlan.” SÖZCÜK ANLAMI Belli bir kavram, durum ya da varlýðý karþýlamak için doðan sözcükler, zamanla çeþitli anlamlar kazanmýþtýr. Bu durum sözcüklerde çok anlamlýlýk kavramýn ortaya çýkarmýþtýr. Sözcüklerin temel anlamlarýndan uzaklaþýrken kazandýðý farklý anlamlar farklý kavramlarla açýklanýr. “Dirseðini masanýn kenarýna vurmuþ.” cümlesinde “dirsek” sözcüðü insan vücudunun bir kýsmýný karþýladýðý için ve bu anlamý karþýlamak için doðduðundan gerçek anlamlýdýr. “Sobanýn dirseði kýrýldýðý için, borudan duman çýkýyor.” cümlesinde “dirsek” sözcüðü borunun yönü deðiþtirmek için kullanýlan bir parça anlamýna geldiðinden ve görünüþ olarak insanýn dirseðine benzediðinden yan anlamlý olarak kullanýlmýþtýr. © Coþku Yayýnlarý Gerçek, Yan ve Mecaz Anlam cümlesinde ise “dirsek” sözcüðü “soðuk ve ilgisiz davranmak” anlamýna gelerek tamamen farklý bir anlam kazandýðý için mecaz anlamda kullanýlmýþtýr. Deyim “Çocuðun burnu kanamýþ.” “Çocuk, çok büyümüþ.” cümlelerinde, “burun”, koklama ve soluma duyu organýmýzdýr; “büyümek” ise geliþmek anlamýndadýr. “Cebi biraz para görünce burnu büyüdü.” cümlesinde “burun” ve “büyümek” sözcükleri anlamca kaynaþýp kalýplaþarak bir söz öbeði oluþturmuþtur. Ayrýca “burnu büyümek” sözü gerçek anlamýndan uzaklaþarak “kibirlenmek, büyüklenmek” anlamýný kazanmýþtýr. 15 1. Tema: Anlam Bilgisi Ýþte “burnu büyümek” sözü gibi, birden fazla sözcüðün anlamca kaynaþýp kalýplaþarak oluþturduðu söz öbeklerine deyim denir. yüklemine “hangi amaçla” sorusu sorulur, cevap geliyorsa cümlede amaç - sonuç ilgisi vardýr. “Elma almak için manava gitti.” Yapýlan bir iyiliði yüzüne vurarak birini üzmek anlamýna gelen “baþýna kakmak”, cümlesinde “hangi amaçla gitti” sorusuna cevap olarak “elma almak için” dendiðine göre cümlede amaç - sonuç ilgisi vardýr. Bir iþi becerememek, bozmak anlamýna gelen “yüzüne gözüne bulaþtýrmak”, Koþula Baðlý Anlatým Bir gerçeði anlayarak aklý baþýna gelmek anlamýna gelen “ayaklarý suya ermek” birer deyimdir. “Kitap okursan sözcük hazinen zenginleþir.” CÜMLE ANLAMI cümlesinde sözcük hazinesinin geliþmesi “kitap okuma”ya baðlanmýþtýr. Yani kitap okuma gerçekleþtiði takdirde sözcük hazinesinin geliþebileceði söylenmiþtir. Cümleler belli duygu, düþünce ve durumlarý anlatmak için kurulur. Bu özellikleri dikkate alýnarak, cümleler ifade ettikleri yargýlara göre gruplandýrýlabilir. “Müzik dinledim mi rahatlýyorum.” cümlesinde rahatlanýn koþulu olarak müzik dinlemek söylenemiþtir. Öznel ve Nesnel Anlatým “Konuþun ama etraftakileri rahatsýz etmeyin.” “Yazarýn son kitabýnýn çok etkileyici anlatýmý vardýr.” “Yazar, son kitabýnda þiirin sorunlarýný iþlemiþ.” cümlesinde ise söyleyenin duygularý yoktur. Bu cümledeki yargýnýn kanýtlanmasý mümkündür. Bu örnekte olduðu gibi, doðruluðu ya da yanlýþlýðý kiþiden kiþiye deðiþmeyen, iþin içine duygularýn karýþmadýðý anlatýma nesnel anlatým denir. cümlesinde etrafý rahatsýz etmemek koþuluyla konuþulabileceði söylenmiþtir. © Coþku Yayýnlarý cümlesi özneldir. Çünkü iþin içine duygular karýþmýþtýr. “Etkileyicilik” kiþiye göre deðiþtiðinden kanýtlanamaz. Bu örnekte olduðu gibi, doðruluðu ya da yanlýþlýðý kiþiden kiþiye deðiþen, iþin içine duygularýn karýþtýðý anlatýma öznel anlatým denir. Bu örneklerde oluduðu gibi, bir eylemin ya da durumun gerçekleþebilmesi için önceden olmasý gereken baþka bir durumun varlýðýna koþula baðlýlýk denir. Karþýlaþtýrma “Kýþ bu sene daha þiddetli geçti.” cümlesinde “kýþ mevsimi”nin bu seneki ve geçen seneki durumu “þiddetlilik” yönünden karþýlaþtýrýlmýþtýr. “Kardeþim benden uzundur.” Neden - Sonuç Ýliþkisi “Yürüyerek geldiðim için terledim.” cümlesinde “terleme”nin nedeni verilmiþtir: Yürüyerek gelme. Bu cümlede olduðu gibi, yargýnýn nedeni ile verildiði ifadelere nedene baðlý anlatým ya da gerekçeli yargý denir. Bu yargýlar cümleye sorduðumuz “niçin” sorusu ile bulunur. “Yoðun sisten uçak seferleri yapýlamadý.” cümlesinde eylemin yapýlmama gerekçesi, yani nedeni “sis” olarak verilmiþtir. Bunu yargýya sorduðumuz “niçin” sorusu ile de anlayabiliyoruz. – Uçak seferi niçin yapýlamadý? – Sis olduðu için. Amaç - Sonuç Ýliþkisi Cümlede bildirilen yargýnýn hangi amaçla yapýldýðýný ifade eden cümlelerdir. Bir cümlede amaç - sonuç ilgisinin olup olmadýðýný öðrenmek için cümlenin 16 cümlesinde kiþi, kardeþi ile “boy” bakýmýndan deðerlendirilmiþtir. Bu cümlelerde olduðu gibi, bir düþünceyi, kavramý, durumu ya da nesneyi daha anlaþýlýr hâle getirmek için baþka bir düþünce, kavram, durum ya da nesneyle benzer veya farklý yönlerden kýyaslamaya karþýlaþtýrma denir. Atasözleri “Birlikten kuvvet doðar.” “Akýl akýldan üstündür.” gibi sözler, uzun tecrübelere dayanan ve milletçe benimsenen, kalýplaþmýþ özlü sözlerdir. Halkýn dil ve kültür özelliklerini yansýtan, halkýn ortak ürünü olan kalýplaþmýþ bu gibi ifadelere atasözü denir. “Araba devrilince yol gösteren çok olur.” örneðinde olduðu gibi bazý atasözleri toplumsal yaþamla tecrübeleri yansýtýr. 1. Tema: Anlam Bilgisi “Lodosun gözü yaþlý olur.” Paragrafýn Ana Düþüncesi örneðinde olduðu gibi bazý atasözleri doða olaylarýný anlatýr. Yazarýn paragrafý yazma amacýna, yazdýðý bu paragraf ile okuyucuya ulaþtýrmak istediði iletiye ana düþünce denir. Paragrafta iþlenen konu bir araçtýr, amaç ise bu konudan hareketle okura bir þeyler söylemektir. Ýþte bu söylenenler, anlatýlmak istenenler ana düþünceyi oluþturur. Ana düþünce, paragrafta anlatýlanlarýn tamamýný kapsar. Genel bir düþünüþün ifadesidir. Ayrýca ana düþünce yargý bildirir. “Çýkmadýk candan ümit kesilmez.” örneðinde olduðu gibi bazý atasözleri öðüt bildirir. PARÇADA ANLAM Belli bir düþünceyi, duyguyu, durumu anlatabilmek için bir araya getirilen cümleler topluluðuna paragraf denir. Her paragraf kendi içinde bir metin özelliði gösterir. Bu yönüyle bir metinde görülebilecek her türlü anlamsal özellik bir paragrafta da vardýr. Yani her paragraf belli bir þeyden söz ettiði için bir konuya sahiptir. Bu konu iþlenerek bir mesaj verme amacý taþýndýðý için bir ana düþüncesi vardýr. Konuyu karþýlayabilecek bir ya da birkaç sözcük seçilerek her paragrafa bir baþlýk konabilir vs. Bütün bunlarýn bir paragrafta ne anlama geldiðini örnekler üzerinde gösterelim: Bir paragraftaki ana düþünceyi bulmak için “Yazar bize bu parçada ne demek istedi?” diye sorabiliriz. Bu soruya verdiðimiz cevap parçanýn ana düþüncesidir. Konu, paragrafta sözü edilen nesne, olay ya da durumlardýr. Üzerine söz söylenen, yazý yazýlan düþünceler konuyu oluþturur. Paragrafýn genelinde en çok neyden söz ediliyorsa, neyin üzerinde duruluyorsa konu odur. Konuyu bulmak için paragrafa “Yazar bu parçada neyden söz etmektedir?” sorusunu sorabiliriz. Bu soru bize parçanýn konusunu bulmamýzda yardýmcý olacaktýr. “Alanya Kalesi, limanýn arkasýndaki sarp bir yarýmadanýn üzerine kuruludur. Kale, Selçuklu sultaný I. Alaeddin Keykubat tarafýndan 1225’te yaptýrýlmýþtýr. Osmanlýlar döneminde kale birkaç kez elden geçirilmiþ, Osmanlý mimarisini ve sanatýný yansýtan birçok motifle süslenmiþtir. Bu yönüyle bugün âdeta bir açýkhava müzesini andýrmaktadýr. Burayý gezenler Alanya tarihiyle ilgili birçok þeyi öðrenmiþ olacaklardýr.” Bu paragrafýn konusunu bulmak için, paragrafta neyden söz edildiðine dikkat etmeliyiz. Konuyu belirlerken ne paragrafýn bir kýsmýnda sözü edilenlere ne de paragrafta sözü edilmeyen baþka durumlara yer verilmelidir. Örneðin “Bu parçada Alanya’dan söz ediliyor” dersek bu çok genel bir ifade olur. Bu paragrafta Alanya her yönüyle konu edilmemiþtir. Ya da “Bu parçada Alanya Kalesi’ni Alaeddin Keykubat’ýn yaptýrdýðýndan söz ediliyor” dersek bu durumda sadece parçada geçenlerin bir kýsmýndan söz etmiþ oluruz. Ancak “Bu parçada geçmiþten bugüne Alanya Kalesi’nin durumundan söz ediliyor.” dersek doðru bir konu belirlemesinde bulunmuþ oluruz. © Coþku Yayýnlarý Paragrafýn Konusu Amaçsýz bir okuma eylemi düþünülemez. Her okuma belli bir hedefe yöneliktir. Gazete okuru, günlük haberlere ulaþmak, yazarlarýn düþüncelerini öðrenmek ister. Dergi okuru deneme, makale gibi yazýlarla bilgi birikimini artýrmak düþüncesindedir. Roman okuru da farklý yaþam deneyimleri ile hayatýný renklendirmek amacýný taþýr. Bir ansiklopediyi okuyan kiþinin amacý bilgi edinmektir. Hatta okur, doðrudan bir amaç gütmeden okuduðu þiiri bile gizli bir amaca yönelik olarak okur; çünkü þiir okuyarak duygularýný dile getirmeyi, ruhsal olarak dinlenmeyi hedefler. Yazar bu parçada neyden söz ediyor, diye sorduðumuzda “okuma eyleminin niçin yapýldýðýndan” deriz. Bu söz parçanýn konusunu ortaya koyar. “Yazar bize ne demek istedi?” diye sorduðumuzda ise þöyle deriz: “Her okuma eylemi belli bir amaca yönelik olarak yapýlýr.” Bu söz de parçanýn ana düþüncesidir. Her yazýda ana düþünce belli þekillerde okura hissettirilir. Kimi zaman ilk cümlede verilir. Yukarýdaki parçanýn ilk cümlesi de parçanýn ana düþüncesidir. Kimi zaman ana düþünce parçanýn sonunda, kimi zaman ortasýnda bir yerde verilir. Bazen ise tam bir cümleyle verilmez de parçanýn tamamýna sindirilerek okura aktarýlýr. Türkülerle iç içe yaþadýk biz, türkülerle konuþtuk. Sevincimizi, üzüntümüzü türkülerle anlattýk. Hep bir türkü vardý dilimizde. Düðünümüzde halayýmýz, türkülerle coþtu. Kýþlamýzda alayýmýz, türkülerle koþtu. Hasreti, ölümü, sevgiyi ve nice duygularý türkülerle anlattýk hep. Demek istediðim þu ki türküler yaþamýmýzýn ayrýlmaz bir parçasýdýr. Bu parçada yazar türkülerin yaþamýmýzdaki yerinden söz ediyor. Bundan söz ederken önce türkülerin düðünümüzdeki, kýþlamýzdaki, duygularýmýzý dile getirme ortamlarýndaki yerini ortaya koyuyor ve parçanýn sonunda “demek istediðim þu ki” ifadesiyle neyi anlatmak istediðini açýklýyor. Bu da türkülerin yaþamýmýzýn ayrýlmaz bir parçasý olduðudur. 17
