E T KİNLİK 7 İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI K AY N A K 1 : Dört Sünnî fıkıh mezhebinin hâkim olduğu bölgeler KAZAKİSTAN Dört Sünnî fıkıh mezhebinin hâkim olduğu bölgeler SU RİY E TÜRKİYE UY GA RL IKL A R TA RİHİ-II A Y D A N 166 LİBYA SUUDİ ARABİSTAN MALİ NİJER NİJERYA G AF AN İS TA K PA N İS TA N HİNDİSTAN ÇAD SUDAN SO MA ETİYOPYA Lİ MO RİT AN D E Mİ R K UŞ YA CEZAYİR İRAN IRAK Endonezya K AY N A K 2 : Hukukun kaynakları Tüm zamanlarda Müslüman toplumunu yöneten dini-hukuki öğütlerin bütünü olan hukuk (Şeriat), temelde kesinlikle kutsal değerlerden oluşan Kur’an’a dayanmaktadır. Bazı düzenlemeler sadece İslam toplumunun mevcut durumuna uygun düşmektedir. Siyasal gelişme karşısında hukukçular yeni hükümler geliştirirken, Kur’an ve Hadis’in egemenliği altında hareket etmişler ve yeni sorunlar için “kıyas” yoluna başvurmuşlardır. Sonuç olarak yeni hükümler üretmek için bir yöntem geliştirilmiştir. … Kutsal hukuk (fıkıh) teorik olarak Sünnet’e* dayanmaktadır. Hukukçulardan birisi harfi harfine sünnetle yetinirken, diğerleri engeller bulunduğundan kişisel kanaatlere başvurdular. Böylece pek çok hukuki sistem (mezhep) ortaya çıktı. Hukuk biliminin farklı metotlarına cevap veren mezhepler, özellikle ameli uygulamaların ayrıntıları üzerinde anlaşamamaktaydılar. (Namazların edası, evlilik akdinde kadının temsilcisinin iktidarı, yargılamada şahitlerin değeri…) En eski hukuk okulu Malik bin Enes’inkidir (795). Malik bin Enes, Medine yargıcı idi. O, hukukun kay- DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 166 naklarını şu şekilde kabul etmektedir: İlki Kur’an, sonra Sünnet, Medine’nin örfü, kişisel yorumlar ve Medine bilginlerinin uzlaştığı kararlar. Irak’ta bulunan İran kaynaklı meşhur hukukçu Ebu Hanife, Kur’an ve Sünnet’ten sonra kişisel düşünmeyi, “örnekleme prensibi”nin şekli altında (kıyas) kabul etti. Kıyas, yeni olguyu ya da problemi kendisi ile kıyaslayacak eski bir örneğe yakınlaştırmaktan ibarettir. İmam Şafi ise kıyas sistemini reddederek yeni bir sorun karşısında Kur’an ve Sünnet’i temel alarak dönemin uzmanlaşmalarını önemsemiştir. Şafi’nin eski bir öğrencisi olan Ahmet bin Hanbel, hukuk kaynakları olarak sadece Kur’an ve Sünnet’i kabul etmekle yetinmiyor, zorunluluk halinde kişisel düşünceye de başvurulmasını öngörüyordu. * Sünnet: İslam peygamberi Muhammed’in davranışları ve herhangi bir konuda söylemiş olduğu söz (kavil), fiil (fi’il) ve takrirlerine verilen ad. (Sourdel, Dominique, İslâm, İletişim Yayınları, 1992, s. 4655’ten derlenmiştir.) 03.11.2014 13:06:40 ÇALIŞMA SORULARI Kaynak 1 ve 2’yi dikkate alarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Hangi alandaki farklılıklar Sünni İslam mezheplerinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur? 2. Hukuk kurallarının yorumlanmasında ortaya çıkan farklı bakış açıları nelerdir? Nedenleri konusunda tartışınız. 3. Ortaçağ Avrupa hukukuyla karşılaştırdığınızda benzerlikler var mıdır? Araştırınız ve açıklayınız. 4. Kaynak 1’de yer alan haritayı dikkate alarak aşağıdaki tabloya günümüzde Sünni İslam mezheplerin yaygınlaştığı coğrafi bölgeleri yazınız. Şafi Hanbeli Ğ Hanefi İ S L A M T A R İ H İ V E U Y G A R L I Maliki I 5. Hanefiliğin daha geniş alanlara yayılmasında etkili olan koşullar neler olabilir? Araştırınız. 167 KAYNAK Sourdel, Dominique, İslâm, İletişim Yayınları, 1992 DKIH II-uygarliklar tarihi.indd 167 03.11.2014 13:06:40