V er ita ban ı P rogram la ma 2

Şubat 2004
Veritabanı
Programlama 2
Yaşar Gözüdeli
Veritabanı Programlama 2
Eğitim dizisi
Veritabanı
Programlama
2
Şubat 2004
Yaşar GÖZÜDELİ
Bu ek kopyalanamaz, satılamaz. Her hakkı saklıdır.
BYTE’ın okurlarına ücretsiz armağanıdır.
© 2004 BYTE
BYTE bir Acar Yayıncılık Yayınıdır
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ..............................................................................8
Belli başlı VTYS’ler ............................................................. 8
Bir Proje İçin Hangi VTYS’yi Seçilmeli? ...................................... 9
Veritabanı Programlama-2 Kitapçığı Neleri İçeriyor..................... 10
Teknik Destek ................................................................. 10
1.MS SQL Server 2000’e giriş ...........................12
Web Matrix ve MS SQL Server Desktop Engine............................ 12
A. MSDE’nin Kurulumu ve Kaldırılması .................................... 13
Gereksinimler ................................................................. 13
Kurulumu....................................................................... 13
Kaldırılması.................................................................... 16
SQL Server İstemci Taraf Bileşenleri ..................................... 16
SQL Server Enterprice Manager ............................................ 16
Enterprise Manager’e Bir SQLServer Kaydetme .......................... 17
Enterprise Manager ile Veritabanı Bakım ve Yönetimi .................. 18
Enterprise Manager ile Yeni bir Veritabanı Oluşturmak................. 19
Bir Veritabanını Ölçeklemek ................................................ 20
SQL Query Analyzer .......................................................... 21
Query Analyzer ile Veritabanı Oluşturmak ................................ 23
Loglamadan Tablo Boşaltma: Truncate Table............................. 24
Bir Sorguyu Query Analyzer ile Analiz Etme .............................. 25
Import & Export Data ........................................................ 27
SQL Service Manager ......................................................... 28
SQL Server ve XML Desteği ................................................ 29
SQL Server’de Veritabanı Nesneleri ..................................... 29
SQL Server ve Kullanıcı Yönetimi........................................... 33
Roller ........................................................................... 33
Kullanıcılar .................................................................... 33
Yetki verme (Grant Komutu) ................................................ 34
Yetki Kaldırma (Revoke Komutu) ........................................... 35
2.T-SQL ve VTYS temelli programlama ...............36
T-SQL ile ANSI-SQL komutlarını çalıştırma ................................ 37
Değişken Tanımlama ve Kullanma .......................................... 37
Değişkenler ve Sistem Fonksiyonları....................................... 38
Print komutu .................................................................. 39
Akış Kontrolleri ............................................................... 39
Go Komutu..................................................................... 40
1.IF ... ELSE karar yapısı .................................................... 40
2.CASE deyimi................................................................. 42
3.While Döngüsü .............................................................. 43
Geçici Tablolar ................................................................ 45
Kontrol Zorlayıcıları (Check Constraints) ................................. 46
3.Saklı Prosedürler (Stored Procedures) .............48
Prosedür ne demektir? ....................................................... 48
SP oluşturma .................................................................. 48
SP üstünde değişiklik yapmak .............................................. 49
Bir SP’yi Silmek ............................................................... 50
SP’ye Parametre Yollama.................................................... 50
Sp’den Değer Döndürme..................................................... 52
Bu prosedürün döndürdüğü sonucu nasıl alabiliriz? ..................... 52
SP’yi VTYS Uzayı Dışından MDACs ile Çağırmak .......................... 54
Cursor’ler ...................................................................... 56
Başlıca Sistem Saklı Prosedürleri ........................................... 57
4.İşlemler(Transactions) –Tetikler(Triggers) .........61
Transactions................................................................... 61
Trigger’lar ..................................................................... 62
Eklenen-Silinen Kayıtlar ..................................................... 64
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü:
Murat Yıldız
[email protected]
Yönetici Editör:
İbrahim Özdemir
[email protected]
Editörler:
Burak Kahyaoğlu
[email protected]
Üsame İldar Özdemir
[email protected]
Tasarım ve Uygulama:
Yağız Akay
[email protected]
ACAR Yayıncılık adına imtiyaz sahibi:
Murat Yıldız
Reklam Müdürü:
Ahmet Aslantürk
Baskı:
ETAM A.Ş.
Film Çıkış:
Figür
Merkez Ofis:
Fulya Cad. Fulya Bayırı Sk.
Bilsan Plaza 11/4 80300
Mecidiyeköy - İSTANBUL
Tel: (212) 212 62 06
Faks: (212) 212 62 11
www.byte.com.tr
Önsöz
Veritabanı kavramının ilk olarak ortaya
atıldığı 1980’li yılların üstünden henüz
23 yıl geçti. Ancak bu gün, operasyonel
iş dünyası, Veritabanı Yönetim Sistemleri (VTYS) olmadan hiçbir şey yapamaz hale geldi. İşletim sistemlerinden
sonra en popüler ve en çok kazandıran
yazılımlar Veritabanı Yönetim Sistemleridir.
Günümüzde, bir çok alanda operasyonel veri işlemlerinde VTYS’ler
yaygın olarak kullanılmakta. Bu programlar için bir çok nesne birbiri ile aynı
temel işlevi yerine getirir ve yaklaşık
olarak aynı teorilere dayanarak çalışır.
VTYS’lerinden orta ve büyük ölçekli
olanlarından biri olan MS SQL Server
2000 bu kitapçıkta teferruatlı olarak ele
alınıyor.
MS SQL Server 2000’i tanırken daha
çok VTYS’ler için ortak olan noktalara
değinildi. Böylelikle kitapçıkta anlatılan konular sadece MS SQL Server
kullanıcıları için değil, Sybase, Oracle
hatta Advantage (Türk programcılar
tarafından geliştirilmiş bir VTYS. Bu
vesile ile projede emeği geçenleri da
tebrik etmek gerekir.) için bile bir çok
teknik olarak uygulanabilirlik seviye-
sinde yer almaktadır. Bu kapsamda,
hemen her VTYS’de ortak olarak yer
alan saklı prosedürler, trigger’ler, kursörler, transaction’lar, zorlayıcılar ve
diğer nesneler yine sırayla bu kitapta ele
alınan konular arasında.
Bu kitapçıkta genel olarak MS
SQLServer ve Sybase’de kullanılan TSQL komutları yer alıyor. Oracle tarafından kullanılan PL/SQL komutları
da aslında T-SQL ile bir çok noktada
hemen hemen aynıdır. Bu nedenle
VTSY’ler için bir noktaya kadar ortak
bir kitapçık ortaya çıktığını söyleyebiliriz.
Tüm bunlarla birlikte son yıllarda
popülerlik kazanan VTYS uygulama
şekillerinden replication (çoğaltmalı
çalışma) ve Data Warehousing (Veri
ambarlama) konuları, kitapçığın alanının kısıtlı olması nedeniyle yer verilemeyen konular arasında. XML veritabanları da yavaş yavaş popülerleşen
bir konu ama bu konu da bu kitapçığın
içeriği dışında. Bütün bunlar kitapçıkta
yer almamalarına rağmen veritabanı
konusunda kendisini geliştirmek isteyen arkadaşlara fikir vermesi açısından
burada zikredilmiştir. Ayrıca veritabanı
programlamadan ziyade yönetimi ile
daha çok ilgili olan, Kullanıcı Yönetimi,
Yedekleme-Kurtarma, DTS-BCP gibi
konulara da kısıtlı sayfa sayısı nedeniyle
değinilmedi.
Başta, gece gündüz demeden yoğun
bir çalışmayla siz değerli okurlara bu
seriyi ulaştırmak için uğraşan Yönetici
Editör İbrahim Özdemir ve ekibine,
Veritabanı konusunda tecrübelerini
çekinmeden aktaran ve kitap için
düzeltmeler yapan sayın Nurullah
Kılıç’a ve kitabın içerdiği örnekleri
test eden eşim Lale Gözüdeli’ye olmak
üzere kitapçıkta emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Bununla birlikte, seride yer alan bütün
hatalar bana aittir.
-Yaşar GÖZÜDELİ
[email protected]
Veritabanı Programlama 2
BYTE
7
Giriş
V
eritabanı Yönetim Sistemleri,
verilerin fiziksel hafızadaki
durumlarını,
kullanıcıların
erişimlerini düzenleyen sistemlerdir.
İlişkisel VTYS’ler günümüzde yaygın
olarak kullanılmaktadır.
VTYS’ler fiziksel hafızayı ve veri
tiplerini kullanıcılar adına şekillendirip
denetleyen ve kullanıcılarına standart
bir SQL arayüzü sağlayarak onların
dosya yapıları, veri yapısı, fiziksel hafıza
gibi sorunlarla ilgilenmek yerine veri
giriş-çıkışı için uygun arayüzler geliştirmelerine olanak sağlayan yazılımlardır.
VTYS’de verileri tutmak üzere bir çok
türde nesne ve bu nesnelere erişimleri
düzenlemek üzere kullanıcılar, roller ve
gruplar yer alır. Her bir kullanıcının belli
hakları vardır. Bu haklar, kısıtlanabilir.
Örneğin bir tablo ya da programcığı bir
kullanıcı kullanabilirken bir başkasının
hakları veritabanı yöneticisi tarafından
kısıtlanmış olabilir.
VTYS’lerin bir çoğu ANSI SQL’in
karşılayamadığı durumlarda kullanılmak üzere ek programlama komutları
barındırırlar. Bu iş için MS SQL Server
ve Sybase SQL Server Transact SQL
denilen komut takımlarını içerir. Oracle
ise PL/SQL ile bu işe çözüm getirir.
Bu diller sayesinde, bu konu içerisinde
öğreneceğimiz Stored Procedure (saklı
prosedürler), Trigger, Fonksiyon gibi
veritabanları için vazgeçilmez olmuş
8
BYTE
Veritabanı Programlama 2
nesneler yazılabilmektedir.
Belli başlı VTYS’ler
MS SQL Server: Bir orta ve büyük
ölçekli VTYS’dir. ANSI SQL’e eklentiler
yazmak için T-SQL’i destekler.
Oracle: Daha çok yüksek ölçekli uygulamalarda tercih edilen bir VTYS’dir.
ANSI SQL’e eklentiler yapmak için
PL/SQL geliştirilmiştir.
Sybase: Bir orta ve büyük ölçekli
VTYS’dir. ANSI SQL’e eklentiler
yazmak için T-SQL komutlarını destekler. Ülkemizde daha çok bankacılık ve
kamusal alanlarda tercih edilmektedir.
Informix: Bir orta ve büyük ölçekli
VTYS’dir.
MySQL: Genellikle Unix-Linux temelli
Web uygulamalarında tercih edilen
bir VTYS’dir. Açık kod bir yazılımdır.
Küçük-orta ölçeklidir. Özellikle Web için
geliştirilmiş bir VTYS’dir denilebilir.
Postrage SQL: Bu da MySQL gibi açık
kod bir VTYS’dir.
MS Access: Çoklu kullanıcı desteği
yoktur. İşletim sisteminin sağladığı
güvenlik seçeneklerini kullanır. Bunun
yanında belli sayıda kayda kadar
(1000000 civarı) ya da belli bir boyutun
(yaklaşık 25MB) altına kadar bir sorun
çıkartmadan kullanılabilecek bir küçük
ölçekli VTYS’dir.
Advantage: Türk programcılar tarafından geliştirilen bir orta ve büyük ölçekli
VTYS’dir.
IBM .......................
Oracle....................
Microsoft ................
Informix .................
Sybase ...................
Digerleri .................
%37.8
%26.3
%15.4
%3.2
%3
%14.3
2001 yılında bir araştırmaya göre Avrupa
çapında VTYS’lerinin pazar payları
[kaynak: Gartner]
DB/2: IBM’in framework’lere yönelik
büyük ölçekli VTYS’dir.
Bunların dışında daha bir çok VTYS
mevcut olabilir. Burada yer alanlarına
popüler olmaları nedeni ile değinildi.
VTYS’lerinin Avrupa genelindeki
pazar payları yaklaşık olarak şu şekilde:
En büyük pay IBM(DB/2) ile Oracle
arasında. Hemen arkasında MS SQL
Server geliyor. Informix ve Sybase ise
onu takip ediyor.
Yeni başlayanlar için hangi VTYS’yi
öğrenmem en iyisi olur sorusunu yanıtlamak gerekebilir. Ülkemizde insan kaynakları açısından en çok kalifiye elaman
aranan VTYS Oracle ve arkasından da
MS SQL Server gelmekte. Çok nadir
olarak Sybase bilen elemanlar da aranmaktadır.
Bu konuda TBD(Türkiye Bilişim
Vakfı) yayın organında yayınlanmış bir
araştırmaya göz atmak için aşağıdaki
adresi tıklayabilirsiniz.
Bir Proje İçin Hangi
VTYS’yi Seçmeli?
Bir projede hangi veritabanının seçileceği, projenin çapı ile ilgili bir karardır.
Şu soruları kendinize sormanız projenizin çapı konusunda karar vermenize
yardımcı olacaktır.
•Projede kaç tablo kullanacak?
•Her bir tabloda en fazla kaç satır yer
alabilir?
•Projenize aynı anda en fazla kaç kullanıcı bağlanacak?
•Projeniz günlük kaç transaction
(INSERT-DELETE-UPDATE) gerçekleştirecek?
•Projeniz en fazla ne kadarlık yer kaplayacak bir veritabanı dosyasına ihtiyaç
duyacak?
http://www.tbd.org.tr/sayi77_html/
insan.htm
•Projeniz için güvenlik ne derece
Veritabanı Programlama 2
BYTE
9
önemli? Ancak bir VTYS kullanarak
proje geliştirecekseniz, hangisini seçmeniz gerektiğinin dışında, hangi sürümleri
kullanacağınız ya da hangi donanımlar
üstünde çalıştıracağınız da önemlidir.
Veritabanı Programlama 2
Kitapçığı Neleri İçeriyor
1.Bölüm: Veritabanı Yönetim Sistemleri ele alınıyor. VTYS’ler, SQL’den
anlayabilen programlardır. Verdiğimiz
SQL komutlarını yerine getiren, sahne
arkasındaki iş bitirici veritabanı yönetim
sistemidir. VTYS’ler SQL ile ifade edebildiğimiz tüm işlemleri yerine getirebilirler. Bu bölümde VTYS’ler hakkında
detaylı bilgi edineceğiz.
2.Bölüm: T-SQL komutları ele anıyor.
Bazen, SQL’de yer alan komutlar, derdimizi anlatmamız için yeterli olmayabilir.
Bu tür durumlarda Transact SQL içerisinde yer alan komutlardan faydalanacağız. Transact SQL, kısaca T-SQL olarak
anılır. Bu konudaki detaylı bilgiyi ikini
ünitede edineceğiz.
3.Bölüm: Stored Procedure ele alınıyor.
T-SQL ile Stored Procedure’ler yazmak,
VTYS’lerinin daha etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar ve çeşitli performans
artırıcı etkileri vardır. Stored Procedure
ile, tekrar tekrar kullanmak üzere paketlenmiş T-SQL komutları oluşturacağız.
Ayrıca, SYBASE ve MSSQLServer
tarafından kullanılan ve sistemde hali
10
BYTE
Veritabanı Programlama 2
hazırda yer alan Stored Procedure’leri de
yakından tanıyacağız.
4.Bölüm: Transaction’lar ve Trigger’ler
ele alınıyor. T-SQL ile Stored Procedure’ler dışında Transaction’lar ve Trigger’ler de programlanabilir. Transaction,
Daha küçük parçalara ayrılamayan en
küçük işlem birimi demektir. Trigger’ler
ise Stored Procedure’lerin bir özel halidir ve bir tabloda değişiklik yapıldığında
otomatik olarak devreye girerler. Zorlayıcılar ve SP’ler ile sağlayamadığımız veri
kararlığını ve bütünlüğünü trigger’ler ile
sağlamaya çalışacağız.
Teknik Destek
Eğitim serisi ile ilgili iletmek istediğiniz
öneri, istek, şikayet ya da düzeltmelerinizi doğrudan BYTE Türkiye dergisine
iletmek için www.byte.com.tr/bizeulas.asp
adresini tıklayınız.
Kitapçık ve içerdiği konular hakkındaki her türlü soru ve sorunlarınızla
ilgili olarak [email protected] adresine e-posta göndermekten çekinmeyin.
Yine Veritabanı Programlama serisi
hakkındaki görüş, şikayet ve önerileriniz için www.verivizyon.com/sqlkitabi/
adresindeki formdan faydalanabilirsiniz. Seri hakkındaki duyuruları da aynı
adresten takip edebilirsiniz.
1. Bölüm
MS SQL Server
2000’e Giriş
V
TYS temelli programlamayı
öğrenmek istiyorsanız, öncelikle
bu ünitede anlatılan her şeyi
anlamaya çalışmayınız. 2.Üniteyi çok iyi
etüt ettikten sonra bu üniteyi daha iyi
anlayabilirsiniz.
Ancak SQL Server konusunda başlangıç seviyesinde bilginiz varsa, bu bölüm
ile onu daha etkili bir şekilde nasıl kullanacağınızı öğrenmiş olacaksınız.
MS SQL Server, orta ve büyük ölçekli
VTYS’ler arasında en yaygın olanlarından biridir. Bunun sonucu olarak da bir
çok veri yönlendirmeli Web sitesi bu gün
bu program üstünde inşa edilmiş durumdadır. Bu bölümde MS SQLServer 2000
Developer Edition(artık MSDE olarak
anılacak)’in kurulumu ve kaldırılması
anlatılacaktır. MSDE, Eğitim ve kişisel
kullanım maksatlı en geniş SQL Server
2000 sürümüdür. Bu bölüm boyunca
verilen uygulamalar SQL Server’in bahsedilen sürümü üstünde test edilmiştir.
MSDE’nin Kurulumu ve
Kaldırılması
Web Matrix ve MS SQL Server Desktop Engine
MSDE ayrıca MS SQL
Server Desktop Edition
için de kullanılmaktadır.
Desktop Edition’da bir
istemci arayüz bulunmamakla birlikte SQL
Server kurulumunu gerçekleştirebilirsiniz. Bu
programı ücretsiz olarak
www.microsoft.com adresinden indirebilirsiniz.
Desktop
Edition’ı
kurmak için, MSDE dizi-
12
BYTE
nindeki setup.exe programını tıklayın.
Kurulum
esnasında
bir
güvenlik
sorunu
ile karşılaşmamak için
MSDE dizininde bulunan
setup.ini dosyasına şu
iki satırın yer aldığından
emin olun
[Options]
SAPWD=sasifresi
ve
daha
sonra
setup.exe
programını
Veritabanı Programlama 2
tıklayın. Böylece, SQL
Server Desktop edition
kurulduğunda sa kullanıcı adında ve sasifresi
şifresinde temel veritabanı kullanıcısını oluşturacak bir kurulumu
başlatmış olursunuz.
MS SQL Server’in bu
sürümü için kısıtlı da
olsa bir arayüz sağlayabilmek üzere ücretsiz
olarak Web Matrix prog-
SQL Server Developer Edition kurulumu, kullanıcı ayarlarını saymazsak ve
sadece kendi bilgisayarınıza kurmak veya
kaldırmak isterseniz, herhangi bir program kurulumundan farkı yoktur.
Gereksinimler
Gerçek hayatta veritabanı uygulamaları ciddi manada kaynak ihtiyacı olan
uygulamalardandır. Hafıza büyüklüğü,
işlemci hızı ve benzeri gibi sistem paramatrelerini, üstünde kurgulamayı planladığınız projeye göre şekillendirmeniz
gerekir. Burada verilen gereksinimler
sadece öğrenme amaçlı uygulamaların
denenebileceği bir sistem elde etmek için
yeterlidir. MSDE kurulumu için en azından bir Windows 2000 Professional veya
XP Professional yüklü bir PC’ye ihtiyacınız olacaktır. Donanımsal ihtiyacınız ise
bu işletim sistemlerinin duyduğu minimum ihtiyaçlardır. Bu, bütün programın
kurulumu için geçerli gereksinimdir.
Sadece istemci programları kurup, hali
hazırda zaten olan bir MSDE sunucusunu kontrol etmek isterseniz, Windows
98 de yeterli olabilir. Ancak, buradaki
bütün uygulamaları bir tek PC’de test
etmek istiyorsanız, MSDE’nin tamamını
kurmanız gerekir.
Kurulumu
Bu kısımda bir tek PC üzerine tüm
MSDE’nin nasıl kurulacağı anlatılacaktır.
MDACs bileşenlerini kullanarak kendiniz için bir
arayüz hazırlayabilirsiniz. Bunun bir benzerini
w w w. v e r i v i z y o n . c o m
ramını kullanabilirsiniz.
Web matrix programını
www.asp.net/webmatrix
adresinden
ücretsiz
indirebilirsiniz. Ya da
download
adresinden
indirebilirsiniz.
Desktop
edition
üstünde burada anlatılan
işlemlerin bir çoğunu
yapamazsınız.
Yapabilmek için en azından
bu ünitede anlatılan
istemci programlarını da
kurmanız gerekir. Ancak
sonuçta ücretsiz bir MS
SQL Server sürümünü
elde etmiş olursunuz.
Bu
iki
yazılımın
birlikte kullanımı konusunda daha geniş bilgiyi
ADO.NET ile .NET temelli
veritabanı uygulamaları
geliştirme ve Web Servisleri konulu serinin 3.
kitabında bulabilirsiniz.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
13
Resim 1
Resim 2
1. Adım: IIS ve diğer SQL Server’i kullanacak servisleri durdurun. Registry’e
erişecek gereksiz uygulamalar varsa
kapatın.
retli bırakın. Daha önce bu programı
kurdunuz ve üstünde değişiklik yapmak
istiyorsanız ikinci seçeneği işaretleyebilirsiniz. Instance, SQL Server’in bir
tek makinede iki ayrı uzayda çalışmak
üzere yeniden kurulmasını kasteder.
Bu durumda ikinci Instance(kopya)’ya
MAKINEADI/INSTANCEADI notasyonu ile erişilir. Bir makinede birden
fazla kopya çalışma özelliği tam olarak
MSSQL Server 2000 sürümünde mevcuttur. 6,0 sürümünde ise bu konuda
hiçbir destek yer almaz. Aynı makinede
ne fazla 16 kopya çalışabilmektedir.
2. Adım: Sıkıştırılmış paketi bir yere
açın ve x86\setup\setupsql.exe programını çalıştırın. (Resim 1)
3. Adım: Bu aşamada programı nereye
kuracağınız sorulmaktadır. Kendi makinenize kuracaksanız, Local Computer
seçeneğini işaretleyin. Uzaktaki bir bilgisayara bağlanıp o bilgisayara kurmak
isterseniz, Remote Computer seçeneğin işaretleyebilirsiniz. Virtual Server
seçeneği, Clustered Server kurmak için
gerekli bir seçenek olup biraz ileri bir
konudur. Özetle Clustered: Birden fazla
SQL Server kurulu makinenin birbirinin
devamı gibi iş yükü ve trafik dengeleme
işlemlerini yerine getirebilmesi amacıyla
kurulmasıdır. (Resim 2)
4. Adım: İlk seçenek olan create new
instance of SQLServer seçeneğini işa-
14
BYTE
Veritabanı Programlama 2
5. Adım: Adınızı ve firmanızı giriniz.
(Resim 3)
6. Adım: Sözleşmeyi onaylamak için
[yes] botununu tıklayın.
7. Adım: Server and client tools seçeneğini işaretli bırakın. Server olarak
SQL Server daha önce kurulu ise veya
bulunduğunuz ağ ortamında başka bir
bilgisayarda kurulu ise ilk seçeneği de
Resim 3
Resim 4
işaretleyebilirsiniz.
neğinin karşısında yer alan [browse]
butonunu tıklayın ve aynı işlemi yapın.
Windows konusunda yeterli bilginiz
yoksa, bu kısımla da oynamamanız
tavsiye edilir.
8. Adım: SQL Server yapılandırma
konusunda tecrübeli değilseniz, bu
adımda default seçeneğini işaretli bırakın. Bir makinede, birden fazla SQL
Server kurulumu çalıştırabilirsiniz. Bu
durumda her bir kurulum farklı bir
uzayda çalışacaktır. Aynı ismi iki SQL
Server kurulumuna veremezsiniz.
(Resim 4)
9. Adım: Karşınıza çıkan pencereden,
Typical seçeneğini işaretli bırakın. SQL
Server bileşenleri hakkında yeterli
bilginiz varsa, Costum seçeneğini,
sistem kaynaklarınızın kısıtlı olduğunu
düşünüyorsanız, minimum seçeneğini
kullanın. SQL Server’in programı
farklı bir diske kurmasını istiyorsanız,
program files seçeneğinin önündeki
[browse] butonunu tıklayın ve kurmak
istediğiniz klasörü seçtikten sonra [ok]’i
tıklayın. SQL Server’in veri dosyalarını(veritabanı dosyalarını) farklı bir adreste
saklamasını istiyorsanız, data files seçe-
10. Adım: Gelen seçenekleri aynen
onaylayın. SQL Server ve Active Directory konusunda bilgi sahibi iseniz bu
konudaki ayarları uygun hale getirebilirsiniz.
11. Adım: SQL Server, iki çeşit yetkilendirmeyi destekleyebilir.
a. İşletim sistemi ve domain ayarlarından gelen yetkilendirmeleri geçerli
kabul eder ve SQL Server kaynaklarına
erişimini geçerli kabul edebilir.(Bu
durumda, sistem yetkilendirmesi olan
kişi dbo(veritabanı sahibi) kullanıcısı
olarak yetkilendirilir.)
b. Sistem yetkilendirmelerinin yanı
sıra SQLServer’in kendi kullanıcılarını
da oluşturup yetkilendirmesini isteyebiliriz. Bu durumda veritabanı kaynaklarına erişim için iki yetkilendirmeden biri
Veritabanı Programlama 2
BYTE
15
tarafından yetkilendirilmiş bir kullanıcının erişimi geçerli sayılır.
Uygun olan seçeneği işaretleyin.
Şayet kendiniz SQL Server için bir
kullanıcı oluşturursanız, bu kullanıcının
kullanıcı adını(muhtemelen bu isim sa
olacak) ve şifresini unutmayacağınız
bir şekilde güvenli bir yerlere kaydedin.
Daha sonra gerekli olacaktır. Ancak a’ya
göre bir yetkilendirme tercih ederseniz,
işletim sistemi şifrenizi korumanız gerekecektir.
12. Adım [Next] butonunu tıklayarak
dosyaların kurulumunu sağlayın. Dosyaların kopyalanması bittiğinde [Finish]
butonunu tıklayın. Böylelikle kurulum
tamamlanmış olur.
Kaldırılması
MSDE’yi ya da SQL Server’i kaldırmaya
karar vermeden önce, üstünde çalışacak
projelerinizin olmadığından emin olmanız gerekir. Aksi halde kaldırıldıktan
sonra MSDE’yi kullanan projeleriniz
çalışamayacaktır.
1. SQL Server’i kullanmakta olan bütün
servisleri durdurun.
2. SQL Server hizmetini durdurun. Açık
olan tüm SQL server toollarını kapatın
3. [Denetim masası\program ekle kaldır’dan SQL Server 2000]’i seçin ve
normal bir program kaldırır gibi kaldırın.
16
BYTE
Veritabanı Programlama 2
SQL Server İstemci Taraf
Bileşenleri
SQL Server Enterprise
Manager:
Enterprise manager, SQL Server’in
görsel bir arayüzden yönetilmesi için
geliştirilmiş bir istemci taraf parçasıdır.
Kullandığı temel arayüz MMC (Microsoft Management Console) temelli bir
arayüzdür. Bu konuda, MMC’nin nasıl
kullanıldığı anlatılmayacaktır. Sadece
yapılabilecekler hakkında özet bilgiler
bulabilirsiniz.
Enterprise manager ile aynı zamanda
birden fazla veritabanı sunucusuna
bağlanılabilir. Bu işlem için veritabanı
sunucularının (SQL Server) kaydının
yapılması gerekir. Kaydın yapılabilmesi
için de yetkilendirilmiş bir kullanıcı ile
erişim şarttır.
•Bir veritabanı sunucusuna eriştikten
sonra, üstünde yer alan kullanıcıları, yetkimiz olan veritabanı dosyalarını, stored
procedure, view, tablo gibi veritabanı
öğelerini görebiliriz.
•Yetkimiz dahilinde değişiklerde bulunabiliriz.
•SQL server grupları tanımlanabilir
•Her bir grup içerisinde yer alacak tekil
SQL Server’ler kaydedilebilir.
•Kaydı yapılan her bir SQL server için
istenilen ayar ve değişiklikler yapılabilir.
•Herhangi bir SQL Server üstünde
veritabanları, nesneler, kullanıcılar,
yetkilendirmeler ve izinler oluşturulup
düzenlenebilir.
Resim 5
•Yetki çerçevesinde, kaydedilmiş SQL
Server’ler üstünde SQL Server yönetim
görevleri çalıştırılabilir, tanımlanabilir.
•SQL ifadelerinin, yığınlarının ve
scriptlerinin çalıştırılması için gereken
yerden Query Analyzer’e geçiş sağlar.
•Veri ithal-ihraç etme işlemleri başta
olmak üzere bir çok işlem için kolaylaştırıcı sihirbazların başlangıç noktasıdır.
MMC, Microsoft’un sunucu uygulamalarını yönetmek için geliştirdiği bir
genel arayüzdür. Bu nedenle bir çok
sunucu uygulamada bu standart arayüz
ile kullanıcıların sunucu uygulamalarını
yönetmeleri sağlanmıştır. (IIS de bu
türden bir yönetim paneli kullanıcı arayüzüne sahiptir). Her bir uygulamanın
kendisi için bir bileşen yüklenir ve arayüz
bu bileşen sayesinde o uygulamanın
özelliklerini yönetecek bir hal alır. SQL
Server’ın de böyle bir eklentisi mevcuttur.
Bu eklenti ile MCC’nin birlikte oluşturduğu yönetim programının adı da SQL
Enterprise Manager olarak anılmaktadır.
(Resim 5)
SQL Enterprise Manager’i başlatmak
için (tabi öncelikle MSDE’yi kurduğunuzu var sayıyoruz.) yukarıdaki şekilde
görüldüğü gibi Başlar>Programlar>SQL Server>Enterprise Manager’i
tıklamak yeterli olacaktır.
Enterprise Manager’i çalıştırmak tek
başına hiçbir anlam ifade etmez. Hangi
veritabanını yönetmek istiyorsanız o
sunucuyu (ya da veritabanı kurulum
kopyası – ‘installation instance’) kaydettirmeniz gerekir.
Enterprise Manager’e Bir
SQLServer Kaydı Eklemek:
Herhangi bir SQL Server’i Enterprise
Manager ile yönetebilmek için kaydettirmek gerektiğini biliyoruz. Bu işlem için
şu aşamalar takip edilir:
1. Bu işlem için öncelikle Enterprise
Manager bir önceki konuda anlatıldığı
şekilde başlatmak gerekir.
2. Ardından, Microsoft SQL Server>SQL Server Group ağaç yapılarını
sırayla tıklayarak açın.
3. SQL Server Group seçeneğini, fare ile
sol tıklayın. Ardından açılan menüden
New SQL Server Registration seçeneğini tıklayın.
4. Register SQL Server Wizard başlatılacaktır. [Next] butonunu tıklayın.
5. Ağda geçerli SQL Server’lerin bir listesi sol tarafta belirecektir. Kendi makinenizdeki SQL kopyasını normal olarak
kurduysanız, (local) şeklinde gösteriliyordur. Uygun sunucuyu seçtikten sonra
[Add >] butonunu tıklayın ve ardından
[Next]’i tıklayın.
6. Hangi yetkilendirme seçeneğini kullanacağınız belirleyin. Bunu, ağda daha
önceden kurulmuş bir SQL Server için
Veritabanı Programlama 2
BYTE
17
Resim 6
Resim 7
yapacaksanız, Veritabanı Yöneticisine
danışmanız daha iyi olacaktır. Kendi
kurduğunuz SQL Server’e bağlanacaksanız, kurulum aşamasında hangi
yetkilendirmeyi seçtiğinizi hatırlayın ve
aynı seçeneği burada da seçip [Next]’i
tıklayın. (Resim 6)
7. Hangi SQL Server Goup’a ekleyeceğinize karar verin ve işaretleyin. İlk defa
kullanıyorsanız, standart ayarları takip
etmeniz önerilir. [Next]’i tıklayın.
8. Uygun sunucuyu seçin ve [Next]’i
tıklayın.
9. Kayıt işlemi burada sona erdi. Başarılı
bir şekilde ekleme işlemini yerine getir-
diniz ise resim 7’deki gibi bir ekran elde
edeceksinizdir. (Resim 7)
SQL Server kaydını kaldırmak
oldukça kolaydır:
1. Kaydını kaldırmak istediğiniz SQL
Server’i fareniz ile sol tıklayın. (Resim
8)
2. Gelen doğrulatma mesaj kutusunda
[yes]’ i tıklayın.
İPUCU:
Bir SQL Server kayıt bilgisi silindiğinde SQL Server’de yer alan
bilgiler kaybolmaz, silinmez sadece
sizin Enterprice Manager’iniz kaydı
silinen SQL Server’i tekrar kaydetmediğiniz sürece yönetemez.
18
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Enterprise Manager ile
Veritabanı Bakım ve Yönetimi
Herhangi bir VTYS’de olduğu gibi
SQLServer’de de asıl verilerin tutulduğu yer veritabanıdır. Bir veritabanı bir
çok nesne ve verilerle birlikte kullanıcı
tanımları ve haklar gibi rolleri de içerir.
(Resim 9)
SQL Server 2000’de verilerin ve
tanımlamaların yer aldığı bir veritabanı
dosyasının yanı sıra bir de log dosyası
yer alır. Veritabanı dosyası *.mdf uzantılıdır. Log dosyası ise *.ldf uzantılı bir
Resim 8
Resim 9
dosyadır.
Bu tür veritabanı dosyalarına ait
bilgileri görmek için Enterprise Manager’de herhangi bir veritabanı dosyasını
sol tıklayın ve çıkan menüden properties’i tıklayarak detay bilgilerine erişebilir,
bir kısım değerleri değiştirebilirsiniz.
Transaction log dosyaları aslında ilk
bakışta pek de önemli bir dosya değil
gibi görünür. Ama aslında bir çok bilgi
işlem en kara günlerden bu loglar sayesinde kurtulur. Transaction log dosyaları,
SQL Server’da verilerin depolanması ve
kurtarılması durumunda oldukça büyük
önem arzetmektedir. Bir tablonun içerdiği verilerde yapılan değişiklikler önce
transaction log dosyasına yazılır, ardından veritabanına kaydedilir. Bu sistem
başta veritabanına yapılan kayıt işleminin tutarlılığını sağlamak için böyle
geliştirilmiştir ve hemen her VTYS’de
aynı şekilde çalışır.
SQL Server’da INSERT, UPDATE
veya DELETE komutları çalıştırıldığında oluşan değişiklikler transaction
log dosyasına işlenir.
Veritabanı yönetimi, veritabanı dosyalarının düzenlenmesi, oluşturulması
ve silinmesi işlemlerinden ibarettir.
Bir SQL Server’deki en yetkili standart kullanıcı sa(system admin-sistem
yöneticisi) kullanıcısıdır. Bir veritabanı
dosyasındaki en yetkili standart rol dbo
(database owner – veritabanı sahibidir)
Enterprise Manager ile Yeni
bir Veritabanı Oluşturmak
Enterprise Manager ile bir çok işlem gibi
veritabanı oluşturma işi de görsel bir
arayüzden gerçekleştirilebilir. Bu işlem
için, öncelikle Enterprise Manager’e
girin. Ardından Databases üzerinde sağ
tıklayarak New Database seçin. Sizden
veritabanı adı girmeniz istenecektir. İstediğiniz bir veritabanı adını girin.
Bir veritabanı tanımlanma aşamasında ya da tanımlandıktan sonra şu
parametrelerini de ölçeklemek gerekir.
Ölçeklemek’ten kasıt projenin büyüklüVeritabanı Programlama 2
BYTE
19
ğüne göre performans-kapasite dengesini oturtmaktır. Bu biraz da veritabanı
konusunda tecrübeli olmanızı gerektiren
bir işlemdir.
yacağını düşündüğünüz transaction log
kayıtlarını truncate edebilirsiniz (silebilirsiniz).
Bir Veritabanını
Ölçeklemek
Database Seçenekleri: Veritabanı seçenekleri, veritabanın ölçeklenmesinde
etkili bir diğer faktördür. Bu seçenekler
kısaca:
Enterprise manager ile bir veritabanının
özelliklerini görmek için öncelikle o
veritabanına dosyası seçilir. Daha sonra
bu veritabanının üstünde sağ tık yapılır.
Ardından properties seçeneği tıklanır.
Ardından options sekmesi tıklanarak
üstünde değişiklikler yapılır.
Autoshrink: Veritabanının otomatik
olarak küçültülmesini ayarlayan özelliktir. Bu özellik seçili iken veritabanı dosyası ve log dosyası belli aralıklarla sistem
tarafından otomatik olarak gereksiz
alanları dosyadan çıkarılmaya zorlanır.
Veritabanının boyutu: Veritabanına
kayıt girdikçe ya da yeni tanımlamalar
- nesneler girdikçe boyutu büyür. Bir
azami boyut tanımlanması halinde bu
değere çıkılmasından itibaren depolama
biriminde (harddisk) yer gerektiren veritabanı işlemleri yapılamaz.
Transaction log dosyası azami boyutu:
Bir veritabanında yapılan kayıt ekleme,
kayıt silme ve kayıt güncelleme işlemlerinin veritabanı log dosyasında işaretlendiğini biliyoruz. Bu dosya üstünden
veritabanının bütünlüğünün sağlandığına da değinmiştik. İşte bu dosya da
belirtilen azami boyutun üstüne çıkarsa
UPDATE-INSERT-DELETE işlemleri
gerçekleştirilemeyecektir. Transaction
Log’a işaretlenmesi gereken hiçbir şey
çalıştırılamayacaktır. Bu tür durumlarda
bir alternatif olarak artık işinize yarama-
20
BYTE
Veritabanı Programlama 2
dbo use only: Bu özellik seçildiği
anda sistemde login olan kullanıcılar
ve db_owner sabit sistem rolüne haiz
kullanıcılar dışında diğer kullanıcılar
bu veritabanı dosyasını kullanamazlar.
Halihazırda sisteme login olan kullanıcılar ise sistemden çıkmaları halinde
db_owner rolüne haiz değil ise tekrardan veritabanına erişemezler.
read only: Veritabanı dosyasının sadece
okunabilir olmasını sağlayan seçenektir.
Bu seçenek seçildiğinde kullanıcılar
veritabanından veri okuma (SELECT)
komutlarını
çalıştırabilir
ancak
DELETE, UPDATE, INSERT gibi
DML komutları ile ALTER, CREATE
ve DROP gibi DDL komutlarını çalıştıramaz.
single user: Veritabanı dosyasını aynı
anda bir tek kişinin kullanmasını
sağlar. Bu komut çalıştırıldığı anda
veritabanında birden fazla kişi bağlıysa
bu özellik açıldıktan sonra kullanmaya
devam ederler ancak bağlantı kesildiği
andan itibaren bir tek kullanıcı kuralı
dikkate alınır.
Kurtarma Modeli Seçenekleri: Veritabanı ölçeklemede bir diğer seçenek de
veri kurtarma modelidir. Bu işlem için
olan seçenekler de aşağıdaki şekildedir.
1. Full Recovery Model: Bu seçenekte
veritabanı üstünde yapılan işlemlerin
logları tutulur. Bir veri kurtarma işleminde, log dosyaları ile birlikte veritabanı kayıtları da elde edildikten sonra
veritabanı kurtarma işlemi gerçekleştirilebilir. Standart olan kurtarma seçeneği
bu seçenektir.
2. Bulk_Logged Recovery Model: Full
Recovery Model ile yaklaşık aynı seçe-
İPUCU:
Query Analyzer’i Enterprice Manager’den çağırmak mümkündür.
Bunun en büyük faydası yetkilendirme bilgilerini yeniden girmemize
gerek kalmamasıdır. Bu işlem için
Enterprice Manager’dan bağlanmak
istediğiniz veritabanını seçtikten
sonra [Tools\SQL Query Analyzer]’i
tıklamak yeterlidir.
nekleri kullanır. Farklı olarak toplu
işlemler için daha az log tutar. Örneğin
SELECT INTO vb. gibi komutlar için
daha kısıtlı bir log tutulur.
3. Simple Recovery Model: En basit
transaction log tutma seçeneğidir. Daha
çok küçük ölçekli ve deneme amaçlı veritabanlarında veya sadece okuma amaçlı
kullanılan veritabanı dosyaları için
kullanılır. Bunun dışında ticari amaçlı
veritabanı uygulamalarında bu türden
bir kurtarma modelinin seçilmemesi
gerekir.
SQL Query Analyzer
Query Analyzer, SQL ve T-SQL temelli
komutlarla Veritabanı Sunucularının
konfigüre edilmesini sağlamanın yanı
sıra SQL ifadelerini çalıştırma ve analiz
etme konusunda faydalanılmak üzere
geliştirilmiş bir SQL Server bileşenidir.
Yine Query Analyzer ile bir veritabanına erişebilmek için yetkilendirilmiş bir
işletim sistemi kullanıcısı veya domain
kullanıcısı yahut veritabanı sunucusu
yöneticisi hesabına sahip olmak gerekir.
Bu kullanıcı grubunun hangisi veya
hangilerinin geçerli olacağı, Enterprise
Manager ile bir veritabanına sa (sistem
yöneticisi) veya eşdeğeri bir hesap ile
bağlandıktan sonra [properties\Security]
sekmesinden düzenlenebilir. Yine nesneler için yetkiler Enterprise Manager
sayesinde düzenlenebilir.
Bir sonraki ünitede anlatılan T-SQL
Veritabanı Programlama 2
BYTE
21
Resim 10. (1) Query Analyzer’de T-SQL komutlarının yazıldığı sorgu penceresi. (2) Sonu-
cun ne olarak görünmesini istediğinizi bu menüden belirleyin. (3) Sorgunuzda bir sentaks hatası olup olmadığını denetlemek için bu kısmı kullanabilirsiniz. (4) Sorgunuzu
çalıştırmak için bu kısmı kullanın.(F5 tuşuna da basabilirsiniz.) (5) Hangi veritabanında
çalıştığınızı buradan görüp değiştirebilirsiniz. (6) Çalıştırma planını görmek için burayı
tıklayın. (7) Nesneleri görmek için kullanılan menü ve nesneler. (8) Sorguların sonuç
ekranı. (9) Şablonlara erişmek için bu menüyü kullanın.
komutları ve Saklı Prosedür, Trigger,
Cursor gibi veritabanın nesnelerinin
oluşturulması esnasında Query Analyzer
programı kullanılacaktır.
SQL Server Query Analyzer’in
belli başlı özellikleri:
1. T-SQL ifadelerini çalıştırmak için bir
metin editörü
2. ANSI-SQL ve T-SQL için Sentaks
22
BYTE
Veritabanı Programlama 2
boyama
3. Nesne gezgini ve nesne arama seçenekleri ile bir veritabanını veya üstünde
yer alan nesnelere erişim kolaylığı.
4. Tablo oluşturmak gibi bir çok işlem için
kullanılabilir hazır T-SQL şablonları.
5. Bir etkileşimli hata ayıklayıcı ile Saklı
yordamlar için analiz imkanı.
6. Resultset’leri metin (text) temelli veya
ızgara (grid) temelli sunabilme.
7. Grafik ve metin temelli Sorgu çalış-
İPUCU:
Veritabanında, kullanıcı bilgileri,
haklar, nesneler ve özellikleri gibi
bilgilerin tutulduğu veri tabloları
için birçok literatürde Veri Sözlüğü
(Data Dictionary) terimi kullanılır.
Veritabanı oluşturulduğunda bir
çok verinin yer aldığı bir çok tablo
sistem tarafından oluşturulur ve
sistemin kendi ihtiyacı olan bilgiler
tutulur. Bir de proje tarafından
referans alınan ve il listesi, tür kodları ve benzeri gibi sabit kayıtları
içeren tablolar vardır ki bu türden
tablolara da look-up table(referans
tablosu) denir.
tırma planı ile Query analiz etme seçeneği ile daha az kaynak tüketen sorgulamalar geliştirme imkanı
8. Index ayarlama sihirbazı ile T-SQL
komutlarını analiz ederek daha iyi sorgu
performansı için bir tablo üstünde ek bir
index alana gerek olup olmadığını bulabilme.(İndeksler hakkında geniş bilgi için
serinin ilk kitabına bakınız.)
(Resim 10)
Query Analyzer ile
Veritabanı Oluşturmak:
Create Database
Enterprise manager ile görsel ortamda
yaptığımız hemen her şeyi Query Analy-
zer ile de yapmak mümkündür. Hatta
bu ortamda doğrudan kodlarla muhatap
olduğumuz için daha fazla detaya hükmetme şansına sahibiz. Bu kısımda, bir
önceki bölümde Enterprise manager ile
nasıl yapılacağını anlattığımız veritabanı
oluşturma işini T-SQL komutlarını
kullanarak nasıl yapabileceğimize değineceğiz. Bu işlem için kullanacağımız
komutu, Create Database deyimini bir
önceki kitapçıkta özet olarak anlatmıştık.
Genel kullanımı şu şekildedir:
CREATE DATABASE veritabani_adi
[ON
[PRIMARY] (NAME= veri_dosyasi_adi,
FILENAME= fiziksel_veri_dosyasi_adi
[, SIZE = veri_dosyasi_boyutu ]
[, MAXSIZE= maksimum_veri_dosyasi_
boyutu ]
[, FILEGROWTH=veri_artim_miktari])
[LOG ON
(NAME= log_dosyasi_adi,
FILENAME= fiziksel_log_dosyasi_adi
[, SIZE = log_dosyasi_boyut]
[, MAXSIZE= maksimum_veri_dosyasi_
boyutu ]
[, FILEGROWTH=veri_artim_miktari]
)
]
PRIMARY: Bazen veritabanı tanımlanırken birden fazla dosya üstünde
veri saklayabilecek bir şekilde tanımlanabilir. Bu durumda birinci dosya
PRIMARY ile belirtilen dosyadır. Bir
dosya bir ana gruba sahip olabilir.
PRIMARY deyimi kullanılmazsa bir
veritabanı için tanımlanan ilk dosya
PRIMARY dosya olarak kabul edilir.
Bütün veritabanı tanımlama tabloları ve
değerleri birincil dosyada saklanır. Birincil veri dosyası *.mdf ’ dir. İkincil veri
Veritabanı Programlama 2
BYTE
23
dosyalarının uzantısı ise *.ndf ’ dir.
veritabani_adi: Veritabanına vermeyi
planladığınız isim. Bu isim VTYS tarafından geçerli kabul edilen ve T-SQL ile
gönderimde bulunmak istediğiniz (ileri
seviyeli işlemlerde) isim.
veri_dosyasi_adi: Veritabanının fiziksel
adı. Bu isim işletim sistemi tarafından
bilinene ismidir.
fiziksel_veri_dosyasi_adi: İşletim sistemi üzerinde saklanacak dosyanın adını
ve yolunu belirtir.
veri_dosyasi_boyut: Veri dosyasının MB
cinsinden boyutunu belirtir. En az ve
standart değer 1MB’tır. Bir birim belirtilmezse MB olarak alınır ancak diğer
hafıza birimlerini de belirterek kullanmak mümkündür. GB, MB, KB gibi.
maksimum_veri_dosyasi_boyutu: Bu
veritabanının ne kadar boyut ile sınırlandırılacağını belirtir. Şayet bir değer
girilmezse, tüm disk doluncaya kadar
veritabanı dosyasına veri eklenebilir.
artim_miktari: Veritabanının başlangıçta
belirtilen boyutu dolduğunda sistem
tarafından boyutu otomatik olarak artırılır. Bu aşamada veritabanının boyunun
ne kadar artırılacağı bu parametre ile
belirtilir. % oran değeri verilebileceği gibi
sabit bir artım boyutu da girilebilir.
Örnek 1:
24
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Bir önceki kitapçıkta da kullandığımız
dbKutuphane veritabanını oluşturalım:
Başlangıç boyutu 1MB olsun. En fazla
1GB‘a kadar olmak üzere her seferinde
veri dosyası %20’si kadar artırılmak
üzere en fazla 1GB’a kadar çıkarılabilsin. Veri dosyaları için isim kutuphane_data olsun ve fiziksel dosya adı ‘D:
\data\dbKutuphane.mdf ’ olsun.
Loglar için başlangıçta sadece 1 MB
yer ayrılsın. Ancak bu alan dolarsa, her
seferinde 1MB olmak üzere en fazla
1GB’a kadar sistem tarafından çıkarılabilisin. Loglar için sistem dosya adı
kutuphane_log olsun ve fiziksel dosya
adı ‘D:\data\dbKutuphane.ldf ’ olsun.
CREATE DATABASE dbKutuphane
ON PRIMARY
(NAME =kutuphane_data,
FILENAME= ‘D:\data\dbKutuphane.mdf’,
SIZE = 1,
MAXSIZE = 1GB,
FILEGROWTH = 20%
)
LOG ON(
NAME = kutuphane_log,
FILENAME= ‘D:\data\dbKutuphane.ldf’,
SIZE = 1MB,
MAXSIZE = 1GB,
FILEGROWTH = 1MB
)
Loglamadan Tablo Boşaltma:
Truncate Table
Bir tabloda yer alan tüm kayıtları silmek
ama bu silme işlemleri için de satır bazlı
birer transaction log oluşturulmasının
istenmediği durumlar olabilir. (Özellikle
replication ile ilgili uygulamalarda). Bu
tür durumlarda TRUNCATE TABLE
komutu kullanılır.
Genel kullanımı şu şekildedir:
TRUNCATE TABLE tablo_adi
Burada, tablo_adi argümanı, İçeriğini
satır satır loglamaksızın boşaltacağımız
tablo adını ifade eder.
TRUNCATE TABLE ile WHERE
cümleciği olmayan DELETE komutu
aynı işlevi yapar; bir tablonun tüm satırlarını boşaltır. TRUNCATE TABLE
komutunu, WHERE koşulu olmayan
DELETE cümlelerinin yerine kullanmak daha hızlı bir tablo boşaltma
yöntemidir. Sistem kaynaklarını da
TRUNCATE komutu daha az meşgul
eder. Çünkü, her bir silinen satır için log
oluşturmasında gerek yoktur.
TRUNCATE TABLE komutunun
neticesinde, tablonun sadece içerdiği
veriler silinir. Kolonlar, zorlayıcılar,
indeksler, trigger’ler ve benzeri diğer
tablo üstünde yer alan tanımlamalar
silinmez. Bu tür tanımlamaların da
silinmesini istiyorsanız, DROP TABLE
komutu ile tabloyu silmek gerekir.
Örnek 2:
DELETE * FROM kitap
ile
TRUNCATE TABLE kitap
Komutlarının herhangi biri çalıştırılsa idi, daha sonra eklenecek bir kitap
için sistem tarafından verilen kitapNo(kitap tablosunun otomatik artan
anahtar alanı) alanı değeri arasında ne
fark olurdu?
1. işlemden sonra, kitapNo alanına en
son verilen kitapNo değerinin bir fazlası(bir sonraki daha doğru olur.) verilirdi.
2. işlemde ise kitap no tekrardan 1 değerinden(ilk verilen değerden) başlar ve
eklenen her kayıt için artmaya devam
eder.
TRUNCATE TABLE komutu,
yabancı anahtar zorlayıcılarına takılır.
Bunun anlamı şudur, ödünç tablosunda, kitapNo yabancı anahtar olarak
tanımlandığı için; kitap tablosu üstünde
TRUNCATE komutu çalıştırıldığında,
komut çalıştırılmayacaktır. Aksine
DELETE * FROM kitap
çalıştırılır. Çünkü DELETE komutu
log tutar ve bu nedenle bir TRIGGER
tetikleyebilir. Ancak TRUNCATE
komutu log tutmadığı için trigger
harekete geçiremeyeceği önlem olarak
komut çalıştırılmaz.
TRUNCATE TABLE komutu son
olarak, indeksli görünüm(view) ‘lere iştirak eden tablolar için de çalıştırılamaz.
TRUNCATE TABLE komutu, standart olarak tablonun sahibine(owner)
aittir. Bu hak başka rollere ya da kullanıcılara aktarılamaz.
Bir Sorguyu Query
Analyzer ile Analiz Etme
SQL Query Analyzer ile bir sorgunun
çalıştırılma planını görsel ve metin bazlı
olarak detaylı görerek üstünde optimiVeritabanı Programlama 2
BYTE
25
zasyon yapmak mümkündür. Böylece
aynı sonucu daha hızlı üreten sorgular
yazmak mümkün olabilmektedir.
SQL Server Query Analyzer ile görsel
çalıştırma planını görmek için
1. [Query>Display Execution Plan]
seçeneğini işaretleyin. Kısayol olarak
CTRL+L’yi de kullanabilirsiniz.
2. Daha sonra analiz etmek istediğiniz
sorguyu yazıp çalıştırın.
3. Ardından [Estimated Execution Plan]
sekmesini tıklayın.
SQL Server’in çalıştırma planını
metin ortamında bir resultset olarak
döndürmesi için şu komutu kullanabilirsiniz:
SET SHOWPLAN_TEXT ON
go
Dedikten sonra çalıştırdığınız bütün
sorgular için bir metin bazlı çalıştırma
planı da görüntülenecektir.
26
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Bu özelliği tekrar kapatmak için çalıştırmamız gereken komut oldukça basit:
SET SHOWPLAN_TEXT OFF
Go
dememiz yeterli olacaktır.
Ayrıca daha özet ama kapsamı geniş
bir çalışma planı çıktısı almak için SQL
Server’in SHOWPLAN_ALL özelliğini
açabiliriz. Bunun için de şu komutu
UYARI
Bir tablo oluşturacak SQL cümleciğini çalıştırma planını görmek
üzere Query Analyzer ile SQL Server’e gönderdiğimizi varsayalım.
Bu durumda tablo oluşmayacağı
için bu tabloya kayıt eklemeye
kalkıştığımızda böyle bir tablonun
olmadığına dair bir hata alırız.
çalıştırmamız gerekir:
SET SHOWPLAN_ALL ON
go
dedikten sonra çalıştırılan bütün sorgular özet çalışma planı verilecektir.
Aynı şekilde bu özelliği tekrardan
kapatmak için bu özelliği kapatmak
yeterli olacaktır bunun için de şu
komutu çalıştıracağız:
SET SHOWPLAN_ALL OFF
Go
Çalıştırma Planını gösterirken SQL
server kendisine gelen sorguları çalıştırmak yerine analiz ederek hangi işlemlerden geçerek çalıştırılacağını, hangi işlemin yaklaşık ne kadar zaman alacağını
gösterir, öngörür.
Çalıştırma planı özellikle DML(Veri
İşleme Dili) için ve T-SQL ifadeleri için
kullanılır. Bir Saklı Prosedür’ün, bir
komut tarafından çağrılan Tetikleme(Trigger)’in daha az kaynak tüketerek daha
kısa sürede nasıl gerçeklenebileceğini
analiz etmede faydalanacağız.
Örneğin bir SELECT ifadesini gerçeklemek için SQL Server tüm tabloyu
taramak zorunda kalabilir(table scan)
Bunu önlemek için bu tabloda bir birincil anahtar alan oluşturursak, bu sorgu
artık table scan yerine indeks bulma
(index seeking) yapacaktır. Bunun maliyeti de bir çok durumda table scan’a göre
daha kısadır.
SHOWPLAN_TEXT ve SHOWPLAN_ALL özellikleri yardımı ile alınan
metin temelli çalıştırma planı daha tek
düzedir. Her bir parametere birer satır
gibi gösterilir. Görsel çalıştırma planı ise
her bir düğüm için detaylı istatistikleri
düğümün üstüne gelindiğinde gösterir.
Ayrıca her bir düğüm için bu düğümde
yapılan işlemleri özetleyen bir ikon ile
gösterilir. Bu ikonların anlamı için SQL
Server ile birlikte kurulan Books Online
ya da MSDN’den yardım alabilirsiniz.
Books Online’den Query Analyzer’in
komut ekranına ‘Query Analyzer’
yazıp bu iki kelimeyi seçtikten sonra
SHIFT + F1 tuşuna basmanız yeterlidir. Bulunan konulardan en baştakini
tıklayarak ikonlar hakkındaki detaylara
erişebilirsiniz. Diğer konularda da bilgi
almak için aynı yolu kullanabilirsiniz.
Resim 11
(Resim 11)
Import & Export Data
Bazen MS Access(*.mdb), text dosyası
ya da MS Excel ve benzeri gibi yapılanVeritabanı Programlama 2
BYTE
27
Resim 12
dırılmış dosyalardan veri almak veya
bu türden bir dosyaya veri aktarmak
durumunda kalabiliriz. Bu durumda
Import & Export Data toolu kullanılır.
(Resim 12)
İPUCU:
MSDOS komut ortamından veritabanına erişmek için eski adı ile
isql(Sybase’de halen aynı adla
kullanılıyor), SQL Server’de ise
osql.exe programı kullanılabilir.
Bunun için komut satırını açtıktan
sonra osql deyip enter’i tuşlayın.
Ardından kullanıcı adı - şifreyi girin.
SQL komutlarınızı yazıp go komutu
ile bitirdikten sonra enter tuşuna
basarak sonucunu görebilirsiniz.
Bu programı sonlandırmak için exit
yazıp enter’i tuşlamanız yeterlidir.
Programın daha detaylı kullanımı
için BOL(Books Online)’den yardım
alabilirsiniz.
1. Bunun için öncelikle [Başlat\
Programlar\Microsoft SQL Server\
Import and Export Data] takip edilerek
program başlatılır.
2. Uygun olan kaynak seçilir. Örneğin
MS Access(*.mdb)
3. Uygun olan hedef seçilir. Örneğin MS
Access’den SQL Server’e veri alacaksak,
hedef SQL Server’dir.
4. Kaynakta var olan tablolar getirilir ve
kullanıcının hangi tabloları aktarmak
istediği sorulur. İstediğiniz tabloları
işaretleyin.
5. Hemen çalıştırmak için Run Immediately seçeneğini kullanın.
6. Bir sonuç ekranı ile size kaç tablonun
aktarıldığı gösterilecektir.
SQL Server’den başka bir formata
veri aktarmak için de yapılması gereken
işlemler aynıdır. Değişen tek şey hedef
ile kaynak türlerinin değişmesinden
ibarettir.
SQL Service Manager
28
BYTE
Veritabanı Programlama 2
düşey çizgi
4. Durduruldu: Yuvarlak içerisinde
kırmızı kare
SQL Server ve XML Desteği
Resim 13
SQL Server’i başlatmak, durdurmak
veya duraklatmak için kullanılan basit
bir hizmet yönetim programcığıdır.
(Resim 13)
Bu servis çalışırken sistem çubuğunda (sistem saatinin hemen yanı)
durumunu gösteren (çalışıyor, duruyor,
duraklatılmış) ikon ile birlikte görünür.
Bu ikon çift tıklanırsa resimde görünen
ekran açılır.
İşletim Sistemi kapatılıp açıldığında
otomatik olarak başlatılmak için bu
seçeneği işaretli olarak bırakmak gerekir.
SQL Server’de 4 farklı durum için
durum ikonu mevcuttur. Aynı durum
ikonunu, Enterprise Manager ile kaydettirdiğiniz her bir Veritabanı için de
görebilirsiniz.
Bu 4 ikon şu şekildedir:
1. Çalışıyor, bağlanılmadı: yeşil ok
2. Çalışıyor ve bağlanıldı: Yeşil Yuvarlak
içinde beyaz ok
3. Duraklatıldı: Yuvarlak içinde iki
XML, yazılım ve donanımdan bağımsız
veri taşıma ve saklama standardı olup
eXtensible Markup Language (Genişletilebilir İşaretleme Dili) kelimelerinden
elde edilmiş bir ankronimdir. XML ile
işaretlenmiş bir bilgi bir cep telefonunda
bir PC’de gösterildiği kadar kolay gösterilebilir. XML ayrıca farklı platformlarda
çalışan uygulamalar arasında veri paylaşımı için ve HTML’den arındırılmış
olarak bilgilerin Web’e açılması için de
kullanılır. XML de verinin görünümü
ve sunumu ile ilgilenen işaretleme dili
HTML (Hiper Metin İşaretleme Dili)
gibi SGML (Standartd Generalized
Markup Language)’den türetilmiştir.
SGML çok geniş bir dil olduğundan
Web’de tam olarak kullanılması oldukça
zordur. Bu nedenle bu türden geliştirmelere gidilerek amaca özel kısıtlı
elemanlardan oluşan işaretleme dilleri
elde edilmiştir.
SQL Server 2000 veri aktarımı ve saklama konusundaki bu son teknoloji için
şu destekleri sağlar:
•SQL Server’e URL üstünden
erişim.
•XML Data Schema desteği ve bu
şemalar üstünde XPath sorgulama.
•XML içerikli veri çekme ve
XML’den veri ekleyebilme.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
29
Resim 14
XML Web Servisleri ile de bir veritabanınızı XML destekli olarak Web’e
veya başka bir kurumun kullanımına
istediğiniz kısıtlar doğrultusunda, açabilirsiniz.
XML konusunu serinin son kitabında
detaylı olarak serinin son kitabı ‘XML ve
Web Servisleri’nde bulabilirsiniz.
Örnek 3:
Bir sorguda tablolara arsında hiyerarşik
ilişkiyi de içeren XML çıkış üretmek
İçin
SELECT * FROM kitap FOR XML RAW
kullanılır.
SQL Server’de Veritabanı
Nesneleri
Bu kısımda anlatılan nesnelerin bir
kısmı bir önceki kitapçıkta detaylı olarak
incelenmişti. Diğer bir kısmı da bu
kitapçıkta anlatılacaktır. Önemli olduğu
düşünülen nesneler hakkında detaylı
bilgi bu seride yer almamaktadır.
30
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Nesneler veritabanı yapıları içerisinde yer alır. SQL Server ilk kurulduğunda kendi ihtiyaçları için bir dize
veritabanı ve her bir veritabanı da kendi
içerisinde sabit bir dize nesne içerir.
Bunlara VTYS’nin kendisinin ihtiyacı
vardır.
Bir SQL Server kurulduğunda şu
veritabanları standart olarak kurulur:
Master: Hangi veritabanları oluşturuldu, disk kullanımı, kullanıcı hesapları, sistem ayarları vb. gibi veritabanı
ile ilgili ortam değer ve değişkenleri bu
veritabanında yer alır.
Model: Yeni oluşturulacak tüm veritabanları için bu veritabanı model alınır.
Yani şablon veritabanıdır. Oluşturulacak
her veritabanında olması istenen değişiklikler (tablo, saklı prosedür, trigger
vs.) bu veritabanında yapılır.
Msdb: SQL Server Agent servisi tarafından kullanılan veritabanıdır.
Tempdb: Geçici bilgilerin saklandığı
veritabanıdır. Bir sonraki ünitede, kullanımı hakkında bilgi verilecektir.
Pubs: Örnek bilgilerin yer aldığı veritabanıdır. (Resim 14)
Her bir veritabanı içerisinde yer alan
nesneler şu gruplardan birine aittir:
Diyagramlar: Veritabanındaki tabloların birbiri ile ilişkisini gösterir. Burada
mantıksal olarak zorlayıcılar vb. gibi
öğelerle ile ilişkilendirilmiş tabloların
ilişkilerinin fiziksel olarak görünümü
yer alır.
SQL Server2000’de Tanımlı Veritabanı Rolleri
Rol
AÇIKLAMA
db_accessadmin
Veritabanı Erişim Yöneticisi
db_backupoperator
Veritabanı Yedekleme Operatörü
db_datareader
Veritabanı Veri Okuyucusu
db_datawriter
Veritabanı Veri Yazıcısı
db_ddladmin
Veritabanı DDL Yöneticisi
db_denydatareader
Veritabanı engelli veri okuyucu
db_denydatawriter
Veritabanı engelli veri yazıcı
db_owner
Veritabanı Sahibi
db_None
Boş
db_securityadmin
Veritabanı Güvenlik Yöneticisi
Tablolar: Veritabanının kayıtları saklayan mxn boyutlu matrisleridir. Bir çoğu
kullanıcı tarafından tanımlanır. Sistem
tarafından kurulum aşamasında oluşturulup kullanılan tablolar da yer alır.
Tablolar hakkında ilk kitapta yeterince
konuşmuştuk, burada sadece şunu da
eklemek yeterli olur sanırım: Bir tablo
8060byte’ten daha uzun olmamalıdır.
Bu, SQL Server’in disk yönetim birimi
‘sayfa’nın boyutundan kaynaklanan bir
sınırlamadır. Tabloları meydana getiren
satırlar, sayfalar halinde saklanır ve bir
tablonun bir satırı en fazla bir sayfa yer
kaplayabilir, ikinci sayfaya taşamaz.
Görünümler (view): Gerçekte olmayan
tablolardır. Veritabanında var olan tablolar üstünden select işlemi ile getirdikleri
sonuçları ifade eden nesnelerdir. (Bir
önceki kitapçıkta hakkında geniş bilgi
verilmiştir.)
Saklı prosedürler (Stored Procedures): Bir dize T-SQL(MSSQLServer
- Sybase) veya PL/SQL(Oracle) komutunun bir işlevi yerine getirmek üzere
paketlenmiş halidir.
Kullanıcılar: Sistemdeki nesnelere
erişim hakkı verilmiş birer kullanıcı
adı ve şifrenin sistemdeki eşdeğeridir.
Bir kısmı sistem tarafından oluşturulabileceği gibi örneğin (dbo) daha sonra
veritabanı yöneticisi tarafından da ekleVeritabanı Programlama 2
BYTE
31
SQL Server 2000’de Tanımlı Server Rolleri
Rol
AÇIKLAMA
dbcreator
Veritabanı oluşturucusu
diskadmin
Disk Yöneticisi
processadmin
İşlem Yöneticisi
securityadmin
Güvenlik Yöneticisi
serveradmin
Sunucu Yöneticisi
setupadmin
Kurulum Yöneticisi
sysadmin
Sistem Yöneticisi
bulkadmin
Toplu Ekleme Yöneticisi
nebilir.
Roller: Veritabanında yapılabilecek belli
başlı işlemler, belli nesneler üstünde
belli haklar için erişim tanımlayarak
oluşturulan hak grubu. Bu gruplar daha
sonra kullanıcılara aktarılır. Böylece
VTYS üstünde var olan sayısız erişim
ve yetkilendirme için denetleme işlemi
gruplar üstünden denetlenebilir.
Default’lar: Bir alana değer girilmemesi
halinde, bir değer ile başlaması için
default nesneleri tanımlanır. Örneğin bir
hesap yeni açıldığında para yatırmadığınız sürece hesabınızda 0 lira görünür.
Kullanıcı Tanımlı Tipler: Her ne kadar
ANSI SQL’de standartta tanımlı veri
tiplerinin dışındaki veri tiplerini kullanamasak da VTYS’ler bunu aşarak
kullanıcının gerektiğinde veri tipi tanım-
32
BYTE
Veritabanı Programlama 2
lamalarına olanak sağlarlar.
Kullanıcı Tanımlı Fonksiyonlar: ANSI
SQL’de tanımlı fonksiyonların bir
kısmını ve bazı VTYS’ler tarafından
sağlanan ek fonksiyonları bir önceki
kitapçıkta anlatılmıştı. Tüm bu ANSI
ve Sistem fonksiyonlarının dışında
kullanıcı ihtiyaç duyduğunda fonksiyon
da tanımlayabilmektedir. Her ne kadar
saklı prosedürler(SP) fonksiyon benzeri
bir görevi yerine getirse de kullanıcı
tanımlı fonksiyonlar işlev olarak daha
özel işlemlerde kullanılır.
Tetiklemeler (Trigger): Trigger’ler bir
tabloya kayıt eklendiğinde veya silindiğinde otomatik olarak devreye giren özel
saklı prosedürlerdir. Özellikle veritabanı
tutarlılığını sağlamak için kısıtlayıcıların
yetersiz kaldığı durumlarda (örneğin
basamaklı güncelleme gibi) kullanılır.
SQL Server ve Kullanıcı
Yönetimi
SQL Server’de kullanıcı yönetimi ile
ilgili iki tip öğe bulunmaktadır: Roller
ve kullanıcılar. Kullanıcı tek bir kişiye
ait tanımlamaları içerirken roller yetki
ve erişim tanımlamalarını gruplamada
kullanılır. Bir rol bir çok kullanıcıya
atanarak, haklar üstünde bir gruplamalı
erişim yönetimi uygulanabilir. Böylelikle
her bir kullanıcının haklarını teker teker
oluşturup yönetmek yerine roller ciddi
şekilde denetlenebilir. Çünkü bir çok
kullanıcı için neredeyse aynı haklar ve
yetkiler verilir. Bir okul otomasyonu gerçekleştiriyorsak, bir çok öğretmen kullanıcısının aynı tablo ya da T-SQL ifadelerine erişimleri olmak durumundadır.
Öğrenciler için de aynı şey geçerlidir.
Roller:
Birden fazla kişiye verilebilen ve yetkilendirmeler için bir grup oluşturmada
kullanılan kullanıcılara yönelik tanımlamalardır.
Halihazırda var olan ve değiştirilemeyen rollere sabit sistem rolü(fixed
system role) denir. İki grup sabit sistem
rolü vardır: sabit server rolleri ve sabit
veritabanı rolleri...
Kullanıcılar:
SQL Query Analyzer’de yeni bir kullanıcı oluşturmak için, create user deyimi
kullanılır. Genel kullanımı şu şekildedir.
CREATE USER (Kullanici_adi)
identified by (sifre) default
tablespace kullanici_verileri;
Kullanici_adi:
kullanıcı adı. Zorunlu.
sifre:
Kullanıcının
şifresidir.
kullanici_verileri: Kullanıcı verilerinin
nerede tutulduğunu belirtir.
sa (systemAdmin) rolüne sahip temel
kullanıcıdır. Güvenlik nedeniyle bu
kullanıcının adını değiştirilmesi önerilir.
Ancak bu ayrı bir tartışma konusu.
Yetki verme
(Grant Komutu)
Grant komutu ile bir kullanıcının veya
tüm kullanıcıların bir T-SQL ifadesine
ya da veritabanına erişimi için güvenlik
sisteminde izin açmaya yarar. Bu komut
ile yapılabilecek hemen her şey Enterprise
Manager programı ile de yapılabilir.
Genel kullanımı şu şekildedir:
GRANT {ALL [PRIVILEGES] |izin[,....n]}
{
[(kolon[,...n])] ON {tablo|view}
[(sutun[,...n])]
|ON {sp|ep|udf}
}
TO guvenlik_hesabi[,...n]
[WITH GRANT OPTION]
[AS {kullanici_grubu|rol}]
ALL: Tüm verilebilecek hakların verileceğini gösterir. db_owner, sysadmin ve
database object owner tarafından kullaVeritabanı Programlama 2
BYTE
33
nılabilir.
TO: iznin kimlere verileceğini belirtir.
guvenlik_hesabi: Bir veritabanı giriş
hesabı, işletim sistemi kullanıcısı ya da
domain kullanıcısı olabilir.
n: Bir önünde geçen şeyin n defa tekrar
edebilir olduğunu gösteren yer tutucu.
PRIVILEGES: ANSI-92’ye uyumlu olsun
diye konmuş bir kelime olup kullanımı
isteğe bağlıdır.
sp: Saklı Prosedür adı.
ep: Genişletilmiş Prosedür adı.
udf: Kullanıcı Tanımlı Fonksiyon adı.
izin:
•Tablolar için SELECT, INSERT,
DELETE,
REFERENCES
veya
UPDATE gibi izinlerdir. UPDATE ve
SELECT için gerekirse sütun tanımları
da verilebilir. Aksi halde verilen izin tüm
sütunlar için geçerli olur. REFERENCES
ile tablo üstünde bir alana yabancı anahtar
olarak referans içeren bir başka tablo vs.
oluşturabilme izni verir.
•Nesneler için (SP, EP, UDF) ek olarak
tek izin vardır; EXECUTE. EXECUTE
ile bir nesneye çalıştırılma izni verilebilir. Ayrıca REFERENCES ile referans
verebilme izni de sağlanabilir. Nesneler
için REFERENCES, View oluştururken
kullanılan WITH SCHEMABINDING
deyimi ile bu nesnenin ürettiği sonuçları
içerebilmesine hak sağlar.
tablo: Veritabanında yer alan tablo adı
view: Veritabanında tanımlı view adı
sutun: adı verilen tablo ya da view’de
34
BYTE
Veritabanı Programlama 2
geçen sütun ad(lar)ı
WITH GRANT OPTION: Sadece nesneler için geçerli olan bu deyim ile izin
verilen bir kullanıcının bu nesne üstünde
başka birine daha kullanım izni verebilme
hakkı sağlayabilmesine yarar.
AS: Nesne için yetki tanımlaması, kullanım yetkisi olanların dışında Bir kullanıcı
grubuna ya da role de yetkilendirme yetkisi açmak için kullanılır.
Örnek 4:
sp_kitapbul adında bir saklı yordam
üstünde SQLServer’e giriş hakkı olan
herkese tüm haklarını açalım:
GRANT ALL ON sp_kitapbul TO public;
ile bu iş tanımlanır.
Yetki Kaldırma
(Revoke Komutu)
GRANT komutu ile verilen hakların bir
çoğu Enterprise Manager kullanılarak
görsel bir ortamda geri alınabilir ancak
Query Analyzer ile kod yazarak bu hakları geri almak için REVOKE komutu
kullanılır.
Genel kullanımı şu şekildedir:
REVOKE [GRANT OPTIONS FOR]
{ALL [PRIVILEGES] |izin[,....n]}
{
[(kolon[,...n])] ON {tablo|view}
[(sutun[,...n])]
|ON {sp|ep|udf}
}
{TO|FROM}
guvenlik_hesabi[,...n]
[CASCADE]
[AS {kullanici_grubu|rol}]
REVOKE komutunu çalıştırabilmek
için sys_admin sabit sunucu rolüne veya
db_owner, db_securityAdmin sabit veritabanı rollerine sahip kullanıcı olmak ve
elbette nesne için dbo olmak gerekir.
ALL: Nesne üstünde verilen tüm izinlerin
iptal edileceğini anlatır.
FROM: Güvenlik hesabı listesi belirtmede
kullanılır.
GRANT OPTION FOR: Bu kelimelerle
REVOKE komutu çalıştırıldığında kullanıcılılar nesneleri kullanmaya devam
eder ancak yeni kullanım hakkı tanımlayamaz.
guvenlik_hesabi: Bir veritabanı giriş
hesabı, işletim sistemi kullanıcısı ya da
domain kullanıcısı olabilir.
n: Bir önünde geçen şeyin n defa tekrar
edebilir olduğunu gösteren yer tutucu.
PRIVILEGES: ANSI-92’ye uyumlu olsun
diye konmuş bir kelime olup kullanımı
isteğe bağlıdır.
sp: Saklı Prosedür adı.
ep: Genişletilmiş Prosedür adı.
udf: Kullanıcı Tanımlı Fonksiyon adı.
izin:
•Tablolar için SELECT, INSERT,
DELETE,
REFERENCES
veya
UPDATE gibi izinlerdir. UPDATE ve
SELECT için gerekirse sütun tanımları
da verilebilir. Aksi halde verilen izin tüm
sütunlar için geçerli olur. REFERENCES
ile tablo üstünde bir alana yabancı anahtar
olarak referans içeren bir başka tablo vs.
oluşturabilme izni verir.
DİKKAT:
Bir saklı prosedür için yetki verme
yetkisi dbo’ya aittir.(Yani bu nesneyi oluşturan kişiye) Bu nedenle
REVOKE komutu çalıştırıldığında
bu saklı prosedürü oluşturan kişinin
nesne üstündeki yetkilendirme ve
kullanma hakkı kaybolmaz.
•Nesneler için (SP, EP, UDF) ek olarak
tek izin vardır; EXECUTE. EXECUTE
ile bir nesneye çalıştırılma izni verilebilir.Ayrıca REFERENCES ile referans
verebilme izni de sağlanabilir. Nesneler
için REFERECES, View oluştururken
kullanılan WITH SCHEMABINDING
deyimi ile bu nesnenin ürettiği sonuçları
içerebilmesine hak sağlar.
tablo: Veritabanında yer alan tablo adı
view: Veritabanında tanımlı view adı
sutun: Adı verilen tablo ya da view’de
geçen sütun ad(lar)ı
CASCADE: Hak verme hakkını kaldırırken kullanılır. Yetki verme yetkisi kaldırıldıktan sonra, bu kişiler tarafından yetkilendirilen kişilerin yetkilerini de kaldırır.
Örnek 5:
ogrenci kullanıcısından saklı prosedür ve
tablo oluşturma yetkilerini kaldıralım:
REVOKE CREATE PROC, CREATE TABLE
FROM ogrenci
Örnek 6:
Bir önceki bölümde üstünde yetki tanımVeritabanı Programlama 2
BYTE
35
2. Bölüm
T-SQL ve VTYS temelli
programlama
A
NSI SQL, veritabanı ile ilgili
veri işleme ve düzenleme işlevleri için geliştirilmiş bir standart
dildir. Ancak bu dil zaman zaman bir
programlama dili olmadığından kayıt
işlemede
yetersiz
kalabilmektedir.
Çünkü, gelişmiş programlama dillerinde
yer aldığı halde bu dilde WHILE, IF gibi
temel mantık ve döngü yapıları mevcut
değildir. Değişken kullanımı da tanımda
yer almaz. İşte Transact-SQL bu noktada devreye giren ANSI 92 dahilinde bir
standart dışı dildir.
T-SQL’in geliştirilmesindeki en
temel amaç, VTYS dışında döngü veya
mantıksal karşılaştırma gerektiren konularda ayrıca bir derleyiciye, programlama
dili öğrenmeye, sistem oturtmaya gerek
kalmadan bu türden işlemleri yerine
getirebilecek olanakları sağlamaktır. Bir
sonraki konuda yer alan stored procedures, triggers gibi programcıkları yazarken
DİKKAT:
T-SQL Microsoft SQL Server ve
Sybase için geçerli bir dildir. Oracle
kullananların, PL/SQL öğrenmeleri
gerekir. Ancak bu iki dil birbiri ile
yaklaşık aynı özellikleri haizdir.
bu dili kullanacağız.
T-SQL ile ANSI-SQL
komutlarını çalıştırma:
T-SQL ile SQL komutlarını VTYS’ye
çalıştırmasını söyleyebiliriz:
Bir defada, SQLServer birden fazla SQL
komutunu arka arkaya çalıştırabilir.
Ancak her bir komutun sonuna go eklememizi ister.
Genel yapısı şu şekildedir:
ANSI-SQL KOMUTLARI
BU SATIRLARA
YAZILIR
go
Örnek 7:
Bu projede kullandığımız veritabanını
oluşturalım:
CREATE database dbKutuphane on default
go
use dbKutuphane
go
CREATE TABLE kitaplar(
kitapNo INTEGER NOT NULL,
kitapAdi VARCHAR(63) NOT NULL,
ISBNNo VARCHAR(15),
sayfaSayisi INTEGER,
kitapOzeti VARCHAR(255))
go
Değişken Tanımlama ve Kullanma:
T-SQL kullanmamızın en büyük nedenVeritabanı Programlama 2
BYTE
37
tanımlayabiliriz:
DİKKAT:
SQL’deki ve bir çok diğer programlama dillerinin aksine, T-SQL’deki
değişkenler @ ile başlamak zorundadır.
Örnek 9:
declare @kitapNo INT,@kitapAdi
VARCHAR(63)
go
Değişkenlere değer atama,
lerinden birinin değişken tanımlama
olduğunu söylemiştik.
Değişken: Programlama dillerinde,
değeri daha sonra akışlara göre değişecek
bir değer için hafızada(RAM’de) bir yer
ayırmak için kullanılan yapıdır. Hafızadaki bu değere daha sonra değişkenin adı
ile erişilir ve yeni değeri atanır. Değişkene
atanan her yeni değer bir eski değeri siler.
Değişkenler şu şekilde tanımlanır:
declare @degisken_adi veritipi[(boyut)]
declare @kitapNo INT, @kitapAdi VARCHAR(63)
SET @kitapNo=255
SET @kitapAdi= ‘107 Kimya Öyküsü’
SET @kitapNo=256 -- Artık kitapNo
değişkeninin değeri 256,255 silindi.
go
şeklinde yapılır.
Ancak T-SQL’in asıl amacı SQL’in
yeteneklerini artırmaktır. Bundan dolayı
değişkenlerin en genel kullanım amacı,
bir sorgunun sonucundaki değerlerden
birini alıp bir değişkene aktarmaktır.
Örnek 8:
declare @kitapNo INT
declare @kitapAdi VARCHAR(63)
go
ya da bir satırda birden fazla değişken
İPUCU:
Değişken isimlerinin nelerden oluşması gerektiği hakkında genel bilgi
için serinin ilk kitabında [Veritabanı Programlama-I, s .15, Temmuz
2003] bulabilirsiniz. Seride yer
alması nedeniyle kurallara burada
yeniden bu konuya yer verilmedi.
38
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Örnek 10:
declare @enSonEklenenKitap INT
SELECT @enSonEklenenKitap=MAX(kitapNo)
FROM Kitap
go
Değişkenler ve Sistem Fonksiyonları:
Bir veritabanına aynı anda bir çok kişi
oturum açabilir. Bir tek oturumda geçerli
değişkenlere yerel değişken denir. Bazen
bütün oturumlarda geçerli değişkenlere
ihtiyaç duyulur. Bu tür durumlarda,
ortam değerlini ayarlamak üzere veya
çeşitli durumları tanımlamak üzere fonksiyonlar kullanılır. Bu fonksiyonların bir
listesini kitabın sonundaki ek kısmında
bulabilirsiniz.
Örnek 11:
Üstünde çalışmakta olduğunuz SQLServer’e açıldığından beri toplam kaç kere
kullanıcılar veya programlar tarafından
bağlanılmıştır?
SELECT @@connections;
->>27
SQL Server’i durdurup yeniden başlatın ve aynı şeyi tekrar deneyin. Şimdi ne
görüyorsunuz?
Sayının tekrar sıfırdan başladığını
göreceksiniz.
Print komutu:
Bazen değişkenlerin değerini, hata mesajlarını vs. mesaj olarak görmek isteriz. Bu
tür durumlarda, print komutu kullanılır.
Örnek 12:
Kitap numarasını SQL sorgusu ile bulalım ve bu sonucu yazdıralım:
declare @sonuc int
SELECT @sonuc= COUNT(*)
FROM Kitap
print @sonuc
go
->> 16
Akış Kontrolleri:
T-SQL’i ANSI-SQL’e eklenti olarak
gerektiren en önemli nedenlerden biri,
ANSI-SQL’in akış kontrollerine izin
vermemesidir. T-SQL bir programlama
dili kadar geniş olmasa da belli başlı akış
kontrollerini sağlar.
T-SQL’de akış kontrolleri BEGIN ile
DİKKAT:
SYBASE’de yapılandırma fonksiyonlarının yerine ortam değerleri,
global değişkenler adı ile anılırlar.
Kullanım konusunda bariz bir fark
olmamasına rağmen her türlü teknik
dokümanda isimler bu şekilde kullanılmaktadır.
başlayıp END ile biten bloklar arasında
yazılır.
Genel Kullanımı şu şekildedir:
BEGIN
Program kodları
....
...
END
T-SQL’in sunduğu belli başlı akış
kontrolleri şunlardır:
İPUCU:
T-SQL’de bir satırın dikkate alınmaması isteniyorsa, ‘--’ ile bu belirtilebilir. MSSQLServer ve Sybase’de
aynı işlemi C, C++, C#, Java’da
olduğu gibi ‘/*..... */’ ile de yapabilirsiniz. SYBASE, ‘--’ işaretini bazı
toolarında dikkate almazken, MS
SQL Query Analyzer de ‘//’ işaretini
dikkate almamaktadır. Aslında ‘--’
SQL92’de tanımlanan bir açıklama
belirtici işarettir.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
39
1.IF ... ELSE karar yapısı
if(şart1) deki şart1 doğru ise if(şart1)’den
sonra gelen BEGIN ile END arasındaki
kodlar çalıştırılır. Daha sonra if bloğunun en altındaki kodlardan devam eder.
Şart1 doğru değil ise, elseif(şart2)deki
şart2’ye bakılır. Bu şart doğru ise, şartı
takip eden BEGIN ile END ifadeleri
arasındaki kodlar çalıştırılır, if bloğunun
sonuna gider ve takip eden kodları çalıştırır. Şart2 de yanlışsa, elseif(şart3)’deki
şart3’e bakılır. Şart3 doğru ise takip eden
Go Komutu
Bir SQL Server’e bir
seferde birden fazla
komut
gönderilebilir.
SQL Server bu komutları
yığınlar halinde almaktadır. GO komutu, T-SQL
komut yığının sonunu
belirtmek için kullanılır.
Genel kullanımı,
GO
şeklindedir.
GO aslında kendisi
T-SQL’in
bir
parçası
değildir. Query Analyzer,
osql ve isql tooları tarafından algılanabilen bir
komuttur.
SQL Server tooları
GO komutunu, T-SQL
komutlarından
oluşan
yığını SQL Server’e gön-
40
BYTE
BEGIN ile END deyimleri arasındaki
kodlar çalıştırılır, if bloğunun en sonuna
gider ve takip eden kodları çalıştırır.
Şart3 yanlış ise bu aradaki kodları da
çalıştırmadan geçer.
genel yapısı şu şekildedir:
if(şartlar)
begin
....
end
else if(şartlar)
begin
...
end
dermek için bir işaret
olarak yorumlarlar. En
sonunda GO komutu
verilmedikçe,
Client
uygulamaları komutları
sunucuya göndermezler,
doğaçlama sorgu oturumunun kapanması için
de yine GO komutuna
ihtiyaç duyulur.
T-SQL komutları, GO
komutu ile aynı satırda
yer alamaz, ancak Go
komutundan sonra açıklama gelebilir.
Kullanıcının
komut
yığınları
hususunda
kurallar riayet etmelidir.
Örneğin, Stored Procedure (SP için bkz. Bölüm:
3) çağırırken, SP ya yığının ilk komutu olmalıdır
Veritabanı Programlama 2
veya EXEC komutu ile
birlikte kullanılmalıdır.
Ayrıca, bir yerel değişkenin etki alanı komut
yığını ile sınırlıdır. Bir
yerde GO dendikten
sonra, yeni bir yığın başladığından GO komutundan önce tanımlanan ya
da değer atanan skaler
değişkenler ve içerikleri
kaybedilecektir.
Ancak
aynı şey veriye satır satır
erişmek için kullandığımız Cursor’lerde geçerli
değildir. Yine SP tanımlayacaksak, bu komutun
yığının ilk satırında yer
alması gerekir. Aksi halde
SQL server hata verir ve
SP oluşturmaz.
Örnek 13:
-- dbKutuphane veri-
else
begin
....
end
•kitabın sayfa sayısı 500’den fazla ise
burası çalışır.
Örnek 14:
Kitaplıktaki en kalın kitap hakkında fikir
beyan eden T-SQL kodu:
declare @sayfaSayisi int
SELECT @sayfaSayisi=MAX(sayfaSayisi)
FROM Kitap
if (@sayfaSayisi>500)
BEGIN
tabanını kullanmaya
başlaması için
-- veritabanına bir
kod yığını gönderelim.
-- Bir satırlık bir
yığın.
USE dbKutuphane
GO -- Bir T-SQL komut
yığını bitti ve yenisi
başladı. Bu satır
-- bir üst satırda,
GO komutu ile birlikte
açıklama satırı kullanıldı.
DECLARE @degisken
VARCHAR(50)
SELECT @degisken =
‘Merhaba T-SQL.’
GO -- @degisken adlı
değişken artık geçerli
değil çünkü T-SQL
komut yığını bitirildi..
PRINT @degisken
-- Haliyle de bu
kısımda hata meydana
gelecektir. Çünkü
değişken artık yok..
GO
-- Yeni bir T-SQL
komut yığını burada
başladı.
-- Burada çağrılan
saklı prosedür düzgün
olarak çağrılacaktır.
-- çünkü yığının ilk
komutu...
sp_who
SELECT @@VERSION;
print ‘Bu kitaplıkta çok kalın bir
kitap varmış.’
END
else if(@sayfaSayisi>100)
BEGIN
•kitabın sayfa sayısı 100’den büyük,
500 den küçük ise burası çalışır
print ‘kitaplıktaki en kalın kitap çok
da kalın değil.’
-- Hata verecek çünkü
ilk satır olmayan bir
yerde saklı prosedür
çağrılıyor.
-- SP ya yığının ilk
komutu olmalı veya
EXEC komutu ile birlikte kullanılmalıdır.
sp_who
GO
ODBC, OLE-DB
ve
diğer bileşenler üstünden
çalışan uygulamalar, GO
komutunu SQLServer’e
göndermezler.
Böyle
bir komut bu bileşenler
üstünden gönderilmeye
çalışılırsa bir hata meydana gelir. GO komutunu
kullanabilmek için bir
izin gerekmez. Sistemdeki herhangi bir kullanıcı tarafından bu komut
çalıştırılabilir. Çünkü tek
başına veritabanı için
hiçbir şey demektir.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
41
print ‘bu kitaplıkta kalın kitap yok’
END
--
İPUCU:
BEGIN ve END, C/C++/C#/Java gibi
programlama dillerindeki ‘{‘ ve ‘}’
gibi kullanılır. Aynı işlev için Delphi’de BEGIN ve END kullanılır.
•kitabın sayfa sayısı 100’den küçük ise
bu kısım çalışır.
print ‘bu kütüphanede broşürden
başka bir şey yok mu?’
END
go
->> kitaplıktaki en kalın kitap çok da
kalın değil.
Bir sorguya bağlı if yapıları kullanılabilir:
Örnek 15:
if(SELECT MAX(SayfaSayisi) FROM
Kitap)>=500
BEGIN
print ‘bu kitaplıkta kalın kitaplar
var’
END
else
BEGIN
İPUCU:
Prosedürel dillerde olduğu gibi,
tek satırlık if için blok kullanımına
gerek yoktur.
BYTE
Bu durumda bir önceki örneğimizi şu
şekilde de kodlayabiliriz:
if(SELECT MAX(SayfaSayisi) FROM
Kitap)>=500
print ‘bu kitaplıkta kalın kitaplar
var’
else
END
else
BEGIN
42
>> bu kitaplıkta kalın kitap yok
Veritabanı Programlama 2
print ‘bu kitaplıkta kalın kitap yok’
Herhangi bir dallanmayı iki satıra
tamamlayın. Ne görüyorsunuz? (Query
Analyzer hata verecektir.)
IF yapısının en yaygın kullanımlarından biri de IF EXISTS yapısıdır.
Genellikle bir veri ya da nesnenin daha
önceden var olup olmadığı bu yapı ile
test edilir.
Örnek 16:
Hiçbir kitap kaydı yoksa kitap tablosunu
silmek için:
IF NOT EXISTS(SELECT * FROM Kitap)
DROP TABLE kitap
->>(hiç satır silinmez)
2.CASE deyimi:
Case yapısı ANSI92 standartları ile
uyumlu bir karar döngüsüdür ve oldukça
kısa kod ile etkin programlar oluşturmamıza yarar. Örneğin dışarıdaki kitaplar
için ‘dışarıda’ yazabilecek bir kod bu
komut sayesinde basitçe yazılabilir.
Genel yapısı şu şekildedir:
...
CASE
WHEN şart THEN değer
[ ELSE değer]
END
Örnek 17:
Ödünç tablosunda yer alan kitap numaralarının bir dökümünü ve içerde ise
yanına içeride; dışarıda ise dışarıda yazdıracak T-SQL kodunu oluşturalım:
Örnek 18:
declare @degisken VARCHAR(29)
SELECT ISNULL(@degisken,’boşluk ise
bu değer seçilecek’)
->> boşluk ise bu değer seçilecek
3.While Döngüsü
WHILE ile, bir işlemi istediğimiz kadar
tekrarlatabiliriz. Bu bize tekrar gerektiren işlemlere kolaylık sağlar.
Genel yapısı şu şekildedir:
WHILE şart
BEGIN
Tekrarlaması gereken kodlar buraya
yazılır
END
Şart sağlanıncaya kadar, BEGIN ile
END arasına yazılan kodlar çalıştırılacaktır.
SELECT kitapNo,geldiMi, ‘kitapDurumu’=
Case
Örnek 19:
Integer bir değişken tanımlayalım ve
değeri 15 oluncaya kadar bir artıralım.
15 olduğunda da yazdıralım:
WHEN geldiMi = 0 THEN ‘Dışarıda’
WHEN geldiMi = 1 THEN ‘İçeride’
End
FROM odunc
ISNULL fonksiyonu:
ISNULL(kontrol_edilecek_deger, null_
ise_cikacak_deger) şeklinde kullanılır.
kontrol_edilecek_deger: Bir sütun
adı ya da değişken adı olabilir.
null_ise_cikacak_deger: Bir sütun adı,
değişken adı veya sabit bir değer olabilir.
İPUCU:
Query Analyzer’de bir komut ya
da kelime hakkında yardım almak
isterseniz, (normal bir kurulum
için) o kelimeyi seçtikten sonra,
klavyenizden
Shift + F1 tuşlarına basmanız yeterli olacaktır.
Böylelikle, MSSQL Server’iniz ile
birlikte kurulan Books Online’den
aradığınız kelime ile ilgili konular
seçilecektir.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
43
DECLARE @sayac INT
SELECT @sayac = 1
WHILE (@sayac < 15)
BEGIN
SELECT @sayac = @sayac
END
+ 1
print ‘sayac :’
print @sayac
->> sayac :
>>15
BREAK komutu:
Break komutu, WHILE döngüsünden
bir uç şarttan dolayı çıkmak üzere kullanılır. BREAK ile while döngüsünden
çıkıldığında, WHILE’in END’ini takip
eden kodlardan devam edilir.
Örnek 20:
Yukarıdaki örnek için, sayac değerinin
15 olması durumu bizim için yeterlidir
ve bu durumda döngüden çıkmamız
gereksin:
DECLARE @sayac INT
SELECT @sayac = 0
WHILE (@sayac <> 15)
BEGIN
SELECT @sayac = @sayac + 2
if @sayac > 15
BEGIN
print ‘Bir alt satır olmasa kısır
döngü hatası olacaktı’
break
END
else
BEGIN
Print ‘Henüz bir kısır döngü hatası
olmadı’
END
END
print ‘sayac :’
print @sayac
->>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
44
BYTE
Veritabanı Programlama 2
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Henüz bir kısır döngü hatası olmadı
>>Bir alt satır olmasa kısır döngü
hatası olacaktı
>>sayac :
>>16
CONTINUE komutu:
Break komutu gibi, WHILE döngüsünde
bir uç şartı kontrol etmek için kullanılır. Ancak bu komut, break’in aksine
WHILE yapısının başlangıcına götürür
ve eldeki değerlerle oradan programcığın
devam etmesini sağlar.
Örnek 21:
DECLARE @sayac INT
SELECT @sayac = 1
WHILE (@sayac < 15)
BEGIN
SELECT @sayac = @sayac
if (@sayac=11)
BEGIN
Continue
END
print ‘sayac : ‘
print @sayac
+ 1
END
go
Sonucunda, 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,12,13,
14,15 yazdırılacaktır ama 11 yazdırılmayacaktır.
T-SQL ile oluşturulup yönetilebilecek
nesneler şunlardır:
Örnek 22:
(Ev Ödevi)Bir önceki örneği, continue
yerine break koyarak tekrar ediniz. Ne
sonuç ile karşılaştınız?
Cevap: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
Geçici Tablolar
Bazen geçici bir süre için ek tablolara
ihtiyaç duyabiliriz. Bu tür durumlarda,
T-SQL ile geçici tablolar oluşturup onları
DİKKAT:
ÖLÜMCÜL HATA!!!
WHILE
döngüsünde,
döngünün
devam edip etmeyeceğini tayin
eden şart kısmına, mutlaka sağlanacak bir koşul yazdığınızdan emin
olun. Aksi halde, sonsuza kadar
çalışacak bir kod yazabilirsiniz
ki böyle bir şey pratikte mevcut
değildir. Sadece SQL Server’in
kilitlenmesine neden olursunuz. Bir
önceki örnekte, @sayac değişkeni
14 ve 16 değerlerini alacak anacak
asla 15 değerini alamayacaktır. Bu
durumda sonsuza kadar çalışacak
bir kod yazmış oluruz. Durumu if
deyimi içerisinde kontrol ederek
ölümcül hatayı engelledik.
kullanabiliriz. Geçici tablolar, kullanıcı
çıkış yaptığında veya SQLServer kapatıldığında otomatik olarak silinirler.
Geçici tablolar oluşturmanın iki yolu
vardır:
1.Yöntem: Oturum boyunca geçerli geçici
tablolar oluşturmak için kullanılır.
CREATE TABLE #tablo_adi(
Alan1 tur1[(boyut1)] [[NOT] NULL],
Alan2 tur2[(boyut2)] [[NOT] NULL],
....
Alann turn[(boyutn)] [[NOT] NULL]
)
Bu
şekilde oluşturulan tablolar
oturum kapandığında veya SQL Server
durdurulduğunda silinir.
Örnek 23:
Geçici bir kitaplar tablosu oluşturalım:
CREATE TABLE #kitap(
KitapNo INT,
KitapAdi VARCHAR(55),
ISBNNo CHAR(16)
)
Daha sonra tabloya, normal bir tabloymuş gibi kayıt ekleyebiliriz:
INSERT INTO #kitap
SELECT kitapNo,kitapAdi,ISBNNo
FROM Kitap
WHERE kitapNo < 10
Ya da tabloda yer alan kayıtları
SELECT * FROM #kitap
İle görebiliriz. Kayıtları güncelleyebiliriz ya da silebiliriz. Ancak bu tablo, oturumu kapattığımız anda veya SQLServer
kapatıldığı anda silinecektir. Bunun
dışında biz de istediğimiz zaman bu tabloyu bildiğimiz yöntemle silebiliriz:
DROP TABLE #kitap
go
2.Yöntem:
Geçici tablo oluşturmanın bir diğer yolu,
tempdb adlı veritabanı dosyasına bir tablo
açmaktır. Bu veritabanındaki tablolar,
sadece SQLServer kapatıldığında silinir.
Genel yapısı şöyledir:
CREATE TABLE tempdb..tablo_adi(
Alan1 tur1[(boyut1)] [[NOT] NULL],
Alan2 tur2[(boyut2)] [[NOT] NULL],
....
Alann turn[(boyutn)] [[NOT] NULL]
)
Bu yöntemle oluşturulan geçici tablolar, SQL Server durdurulduğu anda
kaybolur. Çünkü tempdb adlı veritaVeritabanı Programlama 2
BYTE
45
banını SQL server açıldığı anda boşlatacaktır. Bazen, kullanıcı çıkış yaptığı
halde geçici tablonun saklanması ihtiyacı olabilir. Bu tür durumlarda, geçici
tablo SQL Server kapanıncaya kadar
hafızada kalıp, SQL server kapatıldığında silinecekse, tempdb’de tablo açma
yöntemi kullanılabilir.
Örnek 24:
CREATE TABLE tempdb..kitap(
KitapNo INT,
KitapAdi VARCHAR(55),
ISBNNo CHAR(16)
)
go
(Resim 15)
Örnek 25:
(ev ödevi)
Yöntem ile geçici tabloyu oluşturun.
Daha sonra bu tabloya bir değer girin.
Enterprise manager ile tabloyu görmeye çalışın.
Query Analyzer ile tabloyu görmeye
çalışın (select ile).
Query Analyzer’i kapatıp açın.
Tablodaki kayıtları seçmeyi deneyin.
Ne gördünüz?
Aynı işlemi ikinci şekilde geçici tablo
açarak onun üstünde test edin.
Kontrol Zorlayıcıları
(Check Constraints):
Diğer zorlayıcılar hakkında daha geniş
bilgi ilk kitapçıkta verilmişti. Zorlayıcılar
genel olarak bir tablo oluşturulurken
46
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Resim 15
tanımlanır ve veri bütünlüğünü sağlamayı amaçlayan tanımlamalardır.Bir
tablo oluşturulurken, herhangi bir alan
için girilebilecek veri türlerini bir grup
veya kural ile sınırlamak için kontrol
zorlayıcıları kullanılır.
Örnek 26:
Bir il tablosu oluşturacağız. Tüm illerin trafik kodlarının (ülkemizde) 1-81
arasında olduğunu biliyoruz ve telefon
kodlarının da 111 ile 999 arasında olduğunu biliyoruz. Bu tanımları tabloya
yansıtalım:
CREATE TABLE tblIL(
ilTrKod INT CONSTRAINT cns_ilTrKod
CHECK ( ilTrKod BETWEEN 1 AND 8181),
ilAdi VARCHAR(15),
ilTelKod INT CONSTRAINT cns_ilTelKod
CHECK (ilTelKod BETWEEN 111 AND 999),
)
şeklinde oluşturulan il tablosundaki
zorlayıcılar il trafik kodu olarak 1-81 aralığının dışında, il telefon kodu olarak da
100 ile 999 arasındaki sayıların dışında
bir değer girilmesini önleyecektir.
3. Bölüm
Saklı Prosedürler
(Stored Procedures)
Prosedür ne demektir?
Nesneye dayalı programlama bu kadar
popüler değilken, programlar sadece
prosedür denilen parçacıklardan oluşurdu. Her bir prosedür, belli bir işlevi
yerine getirmek için özenle yapılandırılmış program parçacığıdır. Mesela, iki
sayı alıp bunların toplamlarını hesaplayan bir kod parçasını toplayıcı adında bir
prosedür içerisine paketleyebiliriz. Bir
prosedür, başka bir prosedür içerisinden
çağrılabilir. Bu da sık kullanılan işlemler
için yazılmış kodların bir defa yazılıp
çok defa kullanılmasını böylelikle de
programlamayı kolaylaştırmayı amaçlar.
Saklı prosedürler, bir çok gelişmiş
programlama dilindeki fonksiyon yapılarına karşılık gelir. Birden fazla işlemi,
paketlenmiş bir halde bir tek komut ile
çalıştırmamız gerektiğinde stored procedures kullanılır. İşlemden kasıt T-SQL
ile yapılabilen her şeydir.
Stored procedure, 1980’li yılların
sonunda Sybase SQLServer ile birlikte
kullanıma girdi. En büyük özelliği
sorguların
önceden
hazırlanması
(derlenmesi) ve VTYS ile aynı uzayda
çalışmasından dolayı daha hızlı sonuç
vermesidir.
Bir SP oluşturulduktan sonra, veritabanı sunucusunda saklanır. Her ihtiyaç
48
BYTE
Veritabanı Programlama 2
duyulduğunda aynı sp defalarca çağrılabilir. Cursor gibi oturum kapandığında
silinmez.
Network bazlı çalışmalarda ağ trafiği
ve sistem kaynaklarının kullanımını
düzenleyerek de performans artışı sağlar.
Bir dize işlem, bir tek paket içerisinde
yer alır. Gerektiğinde bir tek komut ile
tetiklenebilir. Paketin tamamı çalışıncaya kadar istemde bulunan terminale
hiçbir şey gönderilmez. Tüm komutlar
bittiğinde bir tek sonuç gönderilir. Bu da
bazı durumlarda ağ trafiğini rahatlatır.
Bir SP sistem tarafından oluşturulduğu anda şu aşamalara tabi tutulur:
1. SP’nin bileşenleri parçalara ayrıştırılır
2. Veritabanı içerisinde table,view gibi
başka nesnelere atıfta bulunan referanslar varsa, geçerli olup olmadıkları
kontrol edilir. (Geçerli:1-nesne varmı,
2-izin var mı)
3. Kontrollerden geçen SP’nin adı sysobjects tablosuna, kodları ise syscomments
tablosuna saklanır.
4. Bu işlemlerle birlikte derleme işlemi
yapılır. Normalizasyon işlemleri olarak
da anılan bu işlemler sonucunda, ağaç
şeması elde edilir. Bu şema da sysprocedures tablosunda saklanır.
5. SP herhangi bir anda çağrıldığında,
ilk kez çalışıyorsa bu işlemler gerçekleştirilir. İlk sefa çağrılmıyorsa, kontrol,
sorgulama ağacı oluşturma işlemleri
yapılmaz ve oldukça hızlı bir şekilde
SP’nin derlenmiş hali çalışır. Bundan
dolayı sp’ler derlenen nesnelerden biri
olarak anılır.
SP’ler şu faydaları sağlar:
1. Uygulamanın getirdiği bazı iş kuralları prosedür içinde tanımlanabilir. Bir
kez oluştuktan sonra bu kurallar birden
çok uygulama tarafından kullanılarak
daha tutarlı bir veri yönetimi sağlanır.
Ayrıca bir fonksiyonelliğin değişmesi
ihtiyacı doğduğunda her uygulama için
değişiklik yapmak yerine, sadece bir
platformda değişiklik yapılır.
2. Tüm prosedürler üstün performansla
çalışır ancak birden fazla çalıştırılacak
olan prosedürler sorgulama planları
procedure tamponcache içinde saklandığından daha da hızlı çalışırlar.
3. Stored Procedure’ler SQL Server start
ettikten sonra otomatik olarak çalıştırılmak üzere ayarlanabilirler.
4. Stored Procedure’ler harici olarak
kullanılırlar. Trigger’lardan farklı olarak
prosedürler uygulama tarafından ya da
script tarafından bir şekilde çağrılmak
zorundadırlar. Otomatik devreye giremezler.
5. Stored Procedure’lerın içinde SQL
sorgulama diline ek olarak T-SQL
komutlarını kullanabiliriz.
6. Kullanıcının bir tabloya erişim izni
olmasa bile o tablo üzerinde işlem
yapan bir stored procedure’ü kullanma
izni olabilir.
SP oluşturma:
CREATE PROC [ EDURE ] procedure_name
[ ; number ]
[ { @parameter data_type }
[ VARYING ] [ = default ] [
OUTPUT
] ]
[ ,...n ]
Örnek 27:
Çalıştırıldığı tarih itibariyle, aldığı kitapları getirmeyen üyelerin adını-soyadını
veren bir SP yazalım:
CREATE PROCEDURE sp_cezaliUye
AS
DECLARE @buGun DATETIME
SET @buGun = GetDate()
SELECT uye.Adi,uye.soyadi
FROM odunc INNER JOIN uye ON uye.UyeNo
= odunc.UyeNo
WHERE geldiMi=0 AND VermeTarihi + VermeSuresi < @buGun
GO
->>The command(s) completed
successfully.
Daha sonra bu SP şu komut ile çağrılır:
EXEC sp_cezaliUye
(Resim 16)
Veritabanı Programlama 2
BYTE
49
İPUCU:
Bir SP’nin bittiği yerde go deyimini
kullanmak, sp’nizin bittiği yeri tam
olarak belirtmenizi sağlayacağından
istemediğiniz kodların sp ile birlikte derlenmesine ve istenmeyen
hatalar meydana getirmesine engel
olur.
Örnek 28:
En çok yapılan hata, bir SP’nin çağrılma kodunu da yanlışlıkla SP ile birlikte
derlemektir. Aşağıda yanlış yazılmış bir sp
yer almaktadır. Doğru ‘go’ ifadesi sizce
nereye konmalı?
CREATE
AS
PROCEDURE sp_cezaliUye
DECLARE @buGun DATETIME
SET @buGun = GetDate()
SELECT uye.Adi,uye.soyadi
FROM odunc INNER JOIN uye ON uye.UyeNo
= odunc.UyeNo
WHERE geldiMi=0 AND VermeTarihi +
VermeSuresi < @buGun
--go burada yer almalı
EXEC sp_cezaliUye
SP üstünde değişiklik yapmak:
sp_helptext sp_adi
Sp_helptext sp_cezaliUye
DECLARE @buGun DATETIME
SET @buGun = GetDate()
SELECT uyeAdi FROM odunc
WHERE geldiMi=0 AND VermeTarihi +
VermeSuresi < @buGun
->> The command(s) completed
successfully.
SP’nin yeni halini kaydettirebiliriz.
Bir SP’yi Silmek:
Bir sp’yi artık kullanmayacağımıza
karar verdiğimizde silmemiz gerekir. Bu
durumda şu komut ile silinir:
DROP PROC sp_adi
go
Örnek 29:
Oluşturduğumuz sp’yi silmek istersek:
DROP PROC sp_cezaliUye
Go
->>The command(s) completed
successfully.
SP’ye Parametre Yollama:
Bazen SP’ler dışarıdan parametre alabilirler:
Örnek 30:
Herhangi bir tarih verildiğinde, bu tarihte
süresi bittiği halde teslim edilmeyen
dersek: (Resim 17)’de ki sonuç elde
edilir.
Daha sonra bu içeriği Query Analyzer
kod penceresine yapıştırıp, CREATE
yerine ALTER yazarsak:
ALTER PROCEDURE sp_cezaliUye
AS
50
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Resim 17
İPUCU:
Bir çok işlemi kod yazmaksızın yapmayı sağlayan Enterprice Manager’i
kullanarak sp’leri de kolayca değiştirebilirisiniz. Bunun için Enterprice
manager ile bir sp’yi seçip çift tıklamak yeterlidir.
kitapları bulan bir SP yazalım ancak
tarih olarak bu günden daha büyük bir
parametre alamasın. Böyle bir durum
olduğunda, bu günün tarihini versin.
CREATE PROCEDURE sp_cezaliUye_1
@referansTarih DATETIME
AS
DECLARE @buGun DATETIME
SET @buGun = GetDate()
IF @referansTarih > @buGun
SET @referansTarih = @buGun
SELECT uye.Adi,uye.soyadi
FROM odunc INNER JOIN uye ON uye.UyeNo
= odunc.UyeNo
WHERE geldiMi=0 AND VermeTarihi +
VermeSuresi < @referansTarih
Bazen dışarıdan gelen parametrelerin isteğe bağlı olması istenebilir. Bu
durumda DEFAULT değer atama
seçeneği kullanılır. Şayet dışarıdan parametreye değer atanmazsa, geçerli değer
default atanmış değer olarak alınır ve
işlem yapılır:
Örnek 31:
CREATE PROCEDURE sp_cezaliUye_2
@referansTarih DATETIME = NULL
-- dışarıdan referans tarihi gelmedi
ise, NULL olarak kabul et.
AS
DECLARE @buGun DATETIME
SET @buGun = GetDate()
IF (@referansTarih IS NULL) OR
(@referansTarih>@buGun)
SET @referansTarih = @buGun
SELECT uye.Adi,uye.soyadi
FROM odunc INNER JOIN uye ON uye.UyeNo
= odunc.UyeNo
WHERE geldiMi=0 AND VermeTarihi +
VermeSuresi < @referansTarih
Go
şeklinde yazabiliriz. Daha sonra
EXEC sp_cezaliUye_2
@referansTarih=’06.20.2003’
->>(HİÇ SONUÇ DÖNMEYECEKTİR)
EXEC sp_cezaliUye_2
diyerek sp’yi çağırabiliriz.
Örnek 32:
Kitaplar tablosu üstünde aşağıdaki parametrelere göre arama yapabilecek bir SP
yazalım. Parametrelerden gelenler için
filtreleme yapılsın.
Dışarıdan alınabilecek Parametreler:
ISBNNo, KitapAdi, Ozeti (Resim 18)
ALTER PROCEDURE sp_kitapBul
@ISBNNo CHAR(16) =NULL,
@KitapAdi VARCHAR(55)=NULL,
@KitapOzeti VARCHAR(55)=NULL
AS
DECLARE @sSQL VARCHAR(500)
Set @sSQL= ‘SELECT * FROM Kitap WHERE
1=1 ‘
IF @ISBNNo IS NOT NULL
SET @sSQL = @sSQL + ‘ AND ISBNNo =
‘’’ + @ISBNNo + ‘’’’
IF @KitapAdi IS NOT NULL
SET @sSQL =@sSQL + ‘ AND KitapAdi
LIKE ‘’%’ + @KitapAdi + ‘%’’’
IF @KitapOzeti
IS NOT NULL
SET @sSQL = @sSQL + ‘ AND KitapOzeti
LIKE ‘’%’ + @KitapOzeti + ‘%’’’
--print @sSQL --nasıl bir SQL
oluşturduk?
EXEC(@sSQL)
Go
Farklı parametre değerleri ile SP’yi
çağırabiliriz:
EXEC Sp_kitapBul @ISBNNo=’12345’
EXEC Sp_kitapBul @ISBNNo=’12345’,
@kitapAdi=’Yol’
...
Veritabanı Programlama 2
BYTE
51
Resim 18
Bir sp, başka bir sp’yi çağırabilir.
Sp’den Değer Döndürme:
OUTPUT opsiyonu başka bir prosedüre
değer döndürmeye yarar. Yani bir prosedür kendisini çağıran başka bir prosedüre kendi ürettiği bir çıktı değerini
yanıt olarak verebilir.
Örnek 33:
5 adet tamsayı girildiğinde ortalamalarını hesaplayıp, OUTPUT parametresi
ile döndürecek bir sp yazalım:
CREATE PROC ortalayici
@sayi1 smallint,
@sayi2 smallint,
@sayi3 smallint,
@sayi4 smallint,
@sayi5 smallint,
@ortalama smallint OUTPUT
AS
SELECT @ortalama = (@sayi1 + @sayi2 +
DİKKAT:
SP’de bir parametre için default
değer tanımı yaparken, bu değerin
sabit bir değer veya NULL olması
gerektiğine dikkat etmelidir.
52
BYTE
Veritabanı Programlama 2
@sayi3 + @sayi4 + @sayi5) / 5
GO
Bu prosedürün döndürdüğü sonucu nasıl alabiliriz?
Bu prosedürdeki ortalama değerini alabilmek için öncelikle bir değişken tanımlayıp sonra prosedürü çalıştırabiliriz.
Örnek 34:
Output olarak tanımlı parametre örnek33’te en son parametredir. Daha önce
tanımladığımız değişkeni buraya verirsek bu değişkende SP’nin ürettiği değer
döndürülecektir. Değeri görmek için
daha sonra SELECT komutunu çalıştırıyoruz. (Resim 19)
DECLARE @sonuc smallint
EXEC ortalayici 1,2,11,20,21,@sonuc
OUTPUT
SELECT ‘ORTALAMA:’,@sonuc
go
Prosedürden değer döndürmek için
bir başka seçenek olarak RETURN ifadesi kullanılabilir. Bu şekilde OUTPUT
ifadelerini hem prosedür içinde hem
DİKKAT:
Bazı durumlarda, SP içerisinde SQL
ifadesini bir değişkene atamak
suretiyle durumlara göre dinamik
olarak meydana getirip, daha sonra
da onu çalıştırabiliriz. Bu durumda
da EXEC komutu kullanılır. EXEC
komutunun başka nerelerde kullanıldığını öğrenmek için yardım
menüsünü kullanabilirsiniz.
rında kullanıcıyı uyarmak için kullanılırlar veya SQL Server’in ileri sürümlerinde kullanılmak üzere ayrılmışlardır.
Kullanıcı, RETURN ile bunlar haricindeki (-1 ila –99 haricindeki) değerleri
döndürebilir.
Örnek 35:
CREATE PROC toplayici
@toplayan smallint,
@toplanan smallint,
@toplam smallint
AS
de prosedürün çağrıldığı yerde tanımlamak zorunda kalınmadan doğrudan
değer döndürülebilir. Normal olarak
SQL Server 0 ile -99 arasında değerleri
bu şekilde döndürebilir. Bu değerler,
sistem bazlı durumları belirlemek üzere
ayrılmış kodlardır. Örneğin sıfır değeri
prosedürün çalışmasında bir hata oluşmadığını belirtir. Bu haliyle de elbette
kullanıcı tarafından da kullanılabilir.
Diğerleri ise muhtelif hata durumla-
Resim 19
Resim 20
SELECT @toplam = @toplayan + @toplanan
RETURN @toplam
go
Prosedürü oluşturduktan sonra
aşağıdaki şekilde dönen sonucu
yakalayabiliriz:
DECLARE @toplamlar smallint
EXEC @toplamlar = toplayici 1,11,0
SELECT ‘Sonuç : ‘, @toplamlar
(Resim 20)
Örnek 36:
Bir kitap ödünç verilmek istendiğinde,
bu kitabı öncelikle içeride mi diye kontrol eden bir sp yazınız. Girdi parametre:
KitapNo
Daha sonra ödünç verilen kitap no,
tarih, üye No , kalma süresi verildiğinde
bu kitap dışarıda değil ise yeni bir ödünç
verme işlemi başlatan (odunc tablosuna
kayıt ekleyen) bir sp yazınız.
Sizce böyle bir sp hatalı bir kayıt
girilme ihtimalini kökten halleder mi?
(Tabloya hatalı kayıt girilmemesi için
onu her yönü ile korur mu?)
Öncelikle, Kitapların durumunu
kontrol eden SP’yi oluşturalım: kitap
Veritabanı Programlama 2
BYTE
53
içerde ise 1, değil ise 0 döndürüyor.
(Resim 21)
CREATE PROC sp_kitapIcerdeMi
@kitapNo SMALLINT
AS
declare @sonuc INTEGER
IF (SELECT COUNT(*)
FROM odunc
WHERE kitapNO=@kitapNo AND geldiMi=0
) > 0
SET @sonuc=0
else
SET @sonuc=1
return @sonuc
go
Sonra da ödünç bilgisini kaydedecek
sp’yi yazalım:
CREATE PROC sp_oduncVer
@kitapNo INT,
@vermeTarihi DATETIME =’01.01.2003’,
@uyeNo INT,
@vermeSuresi INT = 15
AS
declare @sonuc SMALLINT
EXEC @sonuc=sp_kitapIcerdeMi @kitap
No=@kitapNo
IF (@sonuc=1)
BEGIN
print ‘içerde.....’
INSERT INTO odunc(kitapNo,UyeNo,
VermeTarihi,vermeSuresi,geldiMi)
VALUES(@kitapNo,@uyeNo,@vermeTarihi,@vermeSuresi,0)
END
ELSE
BEGIN
print ‘kitap dışarda ödünç
verilemedi.....’
END
Go
Test etmek için:
EXEC sp_oduncVer @kitapNo=1,
@vermeTarihi=’01.01.2003’,@uyeNo=1
Örnek 39:
SQL Server’in performansını izleyip
performans istatistiklerini alalım:
Resim 21
SP’yi VTYS Uzayı Dışından MDACs ile Çağırmak
Bir sp’nin ASP uygulamasından, ASP.NET uygu-
eden kitapçıklarda özet olarak yer almakta-
lamasından, herhangi bir programlama dili
dır. Ancak bu süre içerisinde VTYS uzayının
ile yazılmış veritabanı uygulamasından para-
dışındaki uygulamalardan SP çağırmak için bu
metre ile çağrılması mümkündür ve aynen
örnekleri kullanabilirsiniz.
yukarıdaki şekillerde çağrılır. Bu durumlarda
veritabanına erişmek için MDACs (ADO, OLEDB,ODBC,ADO.NET vs.) için kullanılır.
EXEC sp_adi [@parametre=değer,...n]
Böylelikle, T-SQL’in avantajlarını VTYS
uzayının dışında bir uygulamadan da kullanabiliriz. Burada anlatılan kodları anlayabilmek için VB Script-ASP veya ASP.NET-VB.NET
bilmeniz gerekecektir. Bu konular, takip
54
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Örnek 37:
İşte cezali uyelerimizi Web’de teşhir
edecek bir ASP-VBScript kodu:
Örneği daha iyi anlamak için daha önce
örnekte oluşturduğumuz sp_cezaliUye SP’sinin
tanımına bakınız.
<html>
<head>
<title>ABC kütüphanesi</title>
<meta http-equiv=”Content-Type”
content=”text/html; charset=
windows-1254”>
</head>
<body bgcolor=”#FFFFFF”
text=”#000000”>
<%
response.write “CEZALI ÜYELERİMİZ<br>”
set objConn = Server.CreateObject(“ADODB.Connection”)
objConn.Open “DRIVER={SQL Server};” _
”server=BILISIMCI;UID=yasar;” _
”PWD=yasar;Database=dbKutuphane”
strGlobSQL=”EXEC sp_cezaliUye”
set rsCezaliUye = objConn.Execute(strGlobSQL)
DO UNTIL rsCezaliUye.EOF
response.write rsCezaliUye(“adi”) & _
“ “ & rsCezaliUye(“soyadi”) & “<br>”
rsCezaliUye.MoveNext
LOOP
%>
</body>
</html>
Örnek-38:
İşte aynı işlemi yapacak ASP.NET-VB.NET kodları:
<%@ Page Language=”VB” %>
<script runat=”server”>
sub page_Load()
dataGrid1.dataSource=exec_sp_proc()
dataGrid1.dataBind()
end sub
‘
Function exec_sp_proc() As System.Data.DataSet
Dim connectionString As string = “server=BILISIMCI;user id=yasar;password=yasar;Database=dbKutuphane”
Dim objConn As
System.Data.SqlClient.SqlConnection = New
em.Data.SqlClient.SqlConnection(connectionString)
‘Dim queryString As String = “SELECT [Kitap].[kitapNo], [Kitap].[kitapAd
i], [Kitap].[ISBNNo], [Kitap].[sayfaSay”& _ “isi], [Kitap].[kitapOzeti]
FROM [Kitap]”
Dim strGlobSQL=”EXEC sp_cezaliuye”
Dim sqlCommand As System.Data.SqlClient.SqlCommand = New System.Data.SqlCl
ient.SqlCommand(strGlobSQL, objConn)
Dim dataAdapter As System.Data.SqlClient.SqlDataAdapter = New System.Data.
SqlClient.SqlDataAdapter(sqlCommand)
Dim dataSet As System.Data.DataSet = New System.Data.DataSet
dataAdapter.Fill(dataSet)
Return dataSet
End Function
</script>
<html>
<head>
</head>
<body>
<form runat=”server”>
<asp:DataGrid id=”DataGrid1” runat=”server”></asp:DataGrid>
<!-- Insert content here -->
</form>
</body>
</html>
Veritabanı Programlama 2
BYTE
55
Resim 22
sp_monitor
SP’ler hakkında son olarak şunu da bilmemiz gerekir, SP’ler sadece select işlemi
için kullanılmaz. INSERT, UPDATE ve
DELETE işlemlerinin tamamını SP’ler
aracılığıyla yapmak, veritabanını uygulamadan izole etmek için iyi bir yöntemdir.
(Resim 22)
Cursor’ler
VTYS’deki cursor’lar metin editörlerindeki cursorler ile aynı işi yapar; metin
editörlerinde o an için cursor nerede
ise, oradaki verileri baz alan işlemler
yapabilirsiniz. Veritabanı sistemlerinde
ise, cursor’ün bulunduğu yerdeki verileri
yazdırabiliriz.
SQL sorgularının sonucunda elde
edilen kayıtların tamamına resultset
denir. Bazen bir resultset üstünde gezinmemiz gerekebilir. Bu tür durumlarda,
Cursor’leri kullanırız. Curserler özetle
bir select ifadesinin döndürdüğü resultset’e satır satır erişmeye olanak verir.
Cursor’leri kullanmak biraz karmaşık gibi gelebilir ama normalde 5 adımlık
ardışık işlemler dizisinden ibarettir.
1. Cursor bir SELECT ifadesi için
56
BYTE
Veritabanı Programlama 2
tanımlanır.
2. Cursor veriler üzerinde gezinilmek
üzere, OPEN komutu ile açılır.
3. Resultset’in sonuna gelinceye
kadar her seferinde bir kayıt olmak üzere
FETCH NEXT komutu ile kayıtlar
üstünde ilerlenir.
4. Resultset ile ilgili işlemler sona
erdiğinde cursor CLOSE ile kapatılır.
Ancak kapatılan cursor henüz hafızada
yer kaplamaya devam eder.
5. Cursor ile ilgili işlerimiz bittiği
anda hafızadan da silmek için cursor
DEALLOCATE ile hafızadan boşaltılır.
Örnek 40:
Kitaplar listesini ekrana yazdıracak(resultset olarak değil de teker teker) bir
kod parçası yazalım:
1.Cursor tanımlanır:
DECLARE cursor_adi CURSOR FOR
SELECT İFADESİ
Şeklinde tanımlanır.
DECLARE cr_kitapListesi CURSOR FOR
SELECT kitapNo, kitapAdi
FROM Kitap
GO
2.Cursor açılır:
OPEN cursor_adi
OPEN cr_kitapListesi
GO
3.Cursor üstünde dolaşmak için
FETCH komutundan faydalanılır:
FETCH NEXT FROM cursor_adi [INTO
icine_doldurulacak_degisken1 [, ....]
]DECLARE @kitapNo INTEGER,@kitapAdi
VARCHAR(55)
FETCH cr_KitapListesi INTO @kitapNo,
@kitapAdi
-- ilk satırın üstüne geldik ve ilk
kayıtta yer alan iki değeri yazdırdık.
print @kitapNo
print @kitapAdi
go
FETCH komutu ile ikinci kaydı yazdırmayı deneyin.
Cursor’ün sona gelip gelmediğini
anlamak için @@FETCH_STATUS
ve @@rowcount global fonksiyonlarından faydalanacağız:
@@FETCH_STATUS fonksiyonu,
en son çalıştırılan FETCH komutunun
sonucu hakkında bize bilgi verir. Bu
fonksiyon, şu üç değerden birini verecektir:
0: Bir önceki FETCH komutu başarı
ile gerçekleştirildi.
-1: Bir önceki FETCH komutunda
bir hata ile karşılaşıldı.
-2: Resultsetteki tüm kayıtlar bittiği
için en sona gelindi, daha fazla kayıt yer
almıyor. (end of resultset)
@@rowcount, bir önceki FETCH
komutu icra edildikten sonra resultsette
toplam kaç kayıt kaldığını tutar. Hiç
FETCH komutu kullanılmadı ise Cursor’ün işaretlediği resultsette toplam kaç
kayıt yer aldığını gösterir.
Şimdi artık, kitaplar listesini sonuna
kadar yazdırabiliriz. Bu iş için WHILE
yapısını kullanacağız:
DECLARE cr_KitaplarListesi CURSOR FOR
SELECT kitapNo,KitapAdi
Başlıca Sistem Saklı
Prosedürleri
FROM Kitap
go
DECLARE @kitapNo INTEGER,@kitapAdi
VARCHAR(55)
Go
FETCH cr_KitaplarListesi INTO
@kitapNo, @kitapAdi
WHILE (@@FETCH_STATUS = 0)
BEGIN
PRINT @kitapNo
DDL’e yönelik Sistem sp’leri:
sp_ addtype
sp_foreignkey
PRINT @kitapAdi
•bir önceki FETCH ile aldığımız
sp_primarykey
kaydı yazdırdık. Bir sonraki kayda
sp_help
geçelim:
sp_helptext
FETCH cr_kitaplarListesi INTO
@kitapNo, @kitapAdi
sp_helpdb
•kayıtlarımızı doldurduk. Başa döndüğünde
yazılacak.
sp_helpconstraint
sp_rename
END
Go
sp_spaceused
Kitaplar listesini yazdıran cursor ile
bizim
işimiz bitti ancak yapmamız geresp_depends
ken işlemler bitmedi.
sp_dropkey
4.Cursor’ı kapatmamız gerekiyor:
sp_rename
CLOSE cursor_adi
sp_dbremove
CLOSE cr_kitapListesi
sp_renamedb
CLOSE komutu ile sadece bir cursor’ün içerdiği resultset boşaltılır. Ancak
sp_helptrigger
Cursor için hafızada açılan yer halen
kullanımdadır
ve Mesaj
bir cursor
Kullanıcı Tanımlı
Sistemhafızadan
sp’leri:
tam olarak silinmediği sürece aynı adda
sp_addmessage
başka
bir cursor daha oluşturulamaz.
Cursor yeniden açılırsa, aynı resultsete
ensp_dropmessage
baştan erişilebilir.
sp_getmessage
5. Cursor şu şekilde hafızadan silinir:
sp_altermessage
Veritabanı Programlama 2
BYTE
57
ap.KitapNo
DECLARE @kitapAdi VARCHAR(25), @Durumu
BIT
open cr_kitapDurumu
FETCH NEXT FROM cr_kitapDurumu INTO
@kitapAdi, @Durumu
WHILE @@FETCH_STATUS =0
BEGIN
print @kitapAdi
IF @Durumu = 0
print ‘dışarıda’
ELSE
Print ‘içeride’
FETCH NEXT FROM cr_kitapDurumu INTO
@kitapAdi, @Durumu
END
GO
Close cr_kitapDurumu
Resim 23
Deallocate cr_kitapDurumu
(Resim 24)
Resim 24
DEALLOCATE cursor_adi
DEALLOCATE cr_kitapListesi
(Resim 23)
Örnek 41:
Projelerin çeşitli aşamalarında, özellikle de dışarıdan veri alınırken, bazı
kayıtların bire bir tekrarladığı olabilir.
Bu durumda kayıtlardan sadece birini
bırakıp diğerlerini silecek bir Cursor
oluşturmak gerekir. Varsayalım ki bizim
de kitap tablomuz üstünde hiçbir indeks
alan yoktu ve iki- üç kere aynı bilgiler
tekrarladı. (Hatta bazı kitaplar 2, diğerleri 3 diğerleri n kere ...)Bunları silecek
bir Cursor oluşturalım:
DECLARE cr_kitapDurumu CURSOR FOR
SELECT kitap.kitapAdi,odunc.GeldiMi
FROM Kitap
LEFT JOIN odunc ON odunc.KitapNo=Kit-
58
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Örnek 42:
Kitaplar tablosunda aynı kitap numarasından iki tane olan varsa sildirecek bir
cursor yazalım:
SET ROWCOUNT 0
DECLARE @kitapNo INTEGER, @tekrarSayisi INTEGER, @sayac BIT
DECLARE crKitaplar CURSOR FOR
SELECT kitapNo, COUNT(kitapNo)-1
FROM Kitap
GROUP BY kitapNo
HAVING COUNT(kitapNo)>1
ORDER BY kitapNo
--kitapNo bir kereden fazla geçenleri
sileceğimize göre
--doğru kitap numaralarını seçelim:
OPEN crKitaplar
FETCH NEXT FROM crKitaplar INTO
@KitapNo, @tekrarSayisi
WHILE @@FETCH_STATUS=0
BEGIN
BEGIN
SET ROWCOUNT @tekrarSayisi
--tekrar sayısının bir eksiği kadar
kayıt silinecek
DELETE FROM Kitap WHERE kitapNo =
@kitapNo
--sonra tekrardan tüm kayıtlar
--dikkate alınacak şekilde ROWCOUNT=0
atanıyor
SET ROWCOUNT 0
END
FETCH NEXT FROM crKitaplar INTO
@KitapNo,@tekrarSayisi
--print CAST(@kitapNO VARCHAR(2)) + ‘
nolu kitap silindi’
END
close crKitaplar
deallocate crKitaplar
(Resim 25)
Örnek 43:
Sayfa sayısına göre ilk beş kitabı görmek
için:
SELECT TOP 5 *
FROM kitap
ORDER BY sayfaSayisi DESC
Resim 25
İPUCU:
Herhangi bir kritere göre sıralandıktan sonra ilk n kaydı getirip ötesiyle
ilgilenmeyeceksek SELECT TOP N
deyimini kullanırız.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
59
4. Bölüm
İşlemler (Transactions)
Tetiklemeler (Triggers)
İşlemler (Transactions)
Bir banka uygulamasını düşünün. Bir
kullanıcı başka bir kullanıcıya havale
yaptığında ne olur? Öncelikle havale
yapanın hesap bilgilerinden havale
yaptığı miktar düşülür. Ardından alıcının hesabına bu miktar eklenir ve
havale gerçekleşmiş olur. Ancak her
zaman şartlar istendiği gibi olmayabilir.
Örneğin, gönderenin hesabından para
düşüldüğü anda elektrik kesilebilir ya
da program takılabilir. Bu durumda,
ne olur? Gönderenin hesabından para
düşülmüştür ama Alıcının hesabına
da geçmemiştir yani bir kısım paranın
sahibinin kimliği kaybedilmiş olur. Ya
da siz tam da bir hesaba havale yapacakken, düşük bir ihtimal ama arkadaşınız
da aynı hesabı kapattırdı ise?... Bu da
sistemin olası durumlar dışında veri kaybetmeye müsait bir hal alması demektir,
önlenmesi gerekir. İşte Transaction bu
nedenle, verileri korumak için kilitler
(‘LOCK’ koyar)
Daha küçük parçalara ayrılamayan
en küçük işlem yığınına transaction
denir. Geçerli kabul edilmesi bir dize
işlemlerin tamamının yolunda gitmesine
bağlı durumlarda transaction kullanılır.
Transaction bloğu ya hep ya hiç mantığı
ile çalışır. Ya tüm işlemler düzgün olarak
gerçekleşir ve geçerli kabul edilir veya bir
kısım işlemler yolunda gitse bile, blok
sona ermeden bir işlem bile yolunda gitmese hiçbir işlem olmamış kabul edilir.
Transaction tanımına girebilen işlemler UPDATE, INSERT ve DELETE
işlemleridir.
Bir Transaction bloğunu işletmenin
temel mantığı şu şekildedir:
1.Transaction bloğu başlatılır. Bu işlemden sonra gerçekleşen işlem logları
işaretlenir. Bu arada işlem kullandığı
kaynakları diğer kullanıcılara karşı kilitleyerek korur.
2.Transaction bloğu arasında yapılan her
bir işlem bittiği anda başarılı olup olmadığına bakılır, başarılı olmadığı anda geri
alım işlemine geçilir (ROLLBACK).
Başarılı ise, bir sonraki işleme geçilir.
3.Tüm işlemler tamamlandığı anda
COMMIT ile bilgiler yeni hali ile
sabitlenir. Başarısız bir sonuç ise ROLLBACK ile en başa alınır ve bilgiler ilk
hali ile sabitlenir.
Bu örnek için aşağıdaki tabloyu kullanacağız:
Hesap tablosu
Alanlar:
HesapNo CHAR(20) NOT NULL PRIMARY KEY
Adi VARCHAR(55)
Veritabanı Programlama 2
BYTE
61
Soyadi VARCHAR(55)
Sube INTEGER
Bakiye FLOAT
Genel Yapısı şu şekildedir:
1.Transaction başlatılır:
BEGIN TRAN[SACTION] [transaction_adi]
İle bir transaction başlatılır.
Örnek 44:
DECLARE @havaleMiktar FLOAT
DECLARE @aliciHesap VARCHAR(20), @gonderenHesap VARCHAR(20)
SET @aliciHesap=’1’
SET @gonderenHesap=’2’
SET @havaleMiktar=20000000
-- 20 milyon havale edilecek
BEGIN TRANSACTION
UPDATE tblHesap
SET bakiye=bakiye - 20000000
WHERE hesapNo=@gonderenHesap
UPDATE tblHesap
SET bakiye=bakiye - 20000000
WHERE hesapNo=@aliciHesap
2.İşlem başarılı olursa, COMMIT
ile transaction bitirilir. Başarısız olduğunun anlaşılması haline ROLLBACK
komutu ile transaction başarısız olarak
bitirilebilir.(Yani en baştaki duruma geri
dönülür)
COMMIT
Sabitleme noktaları:
Bazen, bir noktaya kadar gelindikten
sonra, işlemlerin buraya kadar olanını
geçerli kabul etmek isteriz ama, bundan
sonraki işlemler için de transaction (geri
alabilme seçeneği)’ne ihtiyaç duyarız. Bu
türden durumlarda sabitleme noktalarından faydalanılır.
Bir sabitleme noktası başlatıldığı anda,
en başa dönme seçeneği saklı kalmak
üzere, noktanın oluşturulduğu yere de
dönme seçeneği sunar
Genel yapısı şu şekildedir:
SAVE TRANSACTION sabitleme_
notkasi_adi
Örnek 45:
SELECT * FROM hesap
--İlk baştaki hesap durumlarına
dikkat:
BEGIN TRANSACTION
UPDATE Hesap
SET bakiye = 5000000
WHERE hesapNo=’1’
-- transaction açıldıktan sonra bir
UPDATE geldi.
--Yeni Durum:
SELECT * FROM hesap
SAVE TRANSACTION svp_kaydet
DELETE FROM Hesap
WHERE HesapNo=’1’;
--Kaydetme noktasından sonra bir nolu
hesap silindi
--yeni durum:
SELECT * FROM hesap
ROLLBACK TRAN svp_kaydet;
--kaydetme noktasına dönüldü(Silinene
hesap geri geldi)
SELECT * FROM Hesap;
ROLLBACK TRAN ;
--İşte son durum(havale geri alındı,
her şey ilk haline geldi.)
SELECT * FROM Hesap;
Örnek 46:
62
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Kitap tablosu üstünde kilitlemeden seçme
işlemi yapmak için:
SELECT kitap.*
FROM kitap WITH(NOLOCK)
WHERE kitapNo>5
Trigger’lar
Triggers (Tetikler), aslında özel bir Stored
Procedure’dür. SP’lerden farkı, bir tablo
üstünde
UDATE , INSERT, DELETE komutları ile bir işlem yapılmak istendiğinde, ilk
olarak bu SP’lere bakılması ve gerekli ise
çalıştırılmasıdır.
Nesneye dayalı Programlamada var
olan, event based programlama bu mantık
ile örtüşür.
Trigger’lar izin verilmeyen ya da tutarsızlığa neden olacak işlemleri engelleyerek
veri bütünlüğünün korunmasına yardımcı
olurlar. Daha önceki veritabanı sistemlerinde triggerlar tablolar arası birbirlerine
referans yapan verilerin bütünlüğünü sağlamak maksadıyla kullanılırlardı (yabancı
anahtar zorlayıcısını hatırlayınız). Ancak
SQL Server 6.5’ dan itibaren bu işlem
zaten Referantial Integrity tanımlamalarıyla sağlandığı için bu maksatla kullanılmaları gereksizdir.
Triggerlar genellikle değişik tablolar
üzerinde bulunan ve birbirleri arasında
mantıksal ilişkilere sahip verilerin tutarlılığını sağlamak üzere oluşturulurlar.
İhtiyaca göre uygulamanın getirdiği bazı
kuralları kontrol etmek için de kullanılabilirler.
Genel kullanımı:
CREATE TRIGGER trigger_adi
ON tablo_adi
FOR INSERT [,UPDATE,DELETE]
AS
SQL ifadesi
Şeklindedir.
Trigger’lerin bir UPDATE, INSERT
veya DELETE komutuna cevap olarak
çalışması, Transaction mantığı ile aynıdır:
1. Bir tablo için TRIGGER tanımlı ise
INSERT, DELETE veya UPDATE
işlemi başlamadan hemen önce bir Transaction başlatılır.
2. INSERT, DELETE veya UPDATE
komutu yerine getirilir.
3. Trigger çağrılır ve içindeki SQL ifadesi
çalıştırılır.
4. Trigger işlemi onaylarsa geçerli kılar
veya onaylamaz ve geçersiz bulur. Transaction geri alınır. (ROLLBACK TRANSACTION).
Bir Trigger oluştururken şu durumlara
dikkat etmek gerekir:
1. View ya da geçici tablolar üzerinde
oluşturulamazlar. Fakat bunlara referans
UYARI:
Recursive olarak çalışmazlar. Yani
bir tablonun herhangi bir sütununda
yapılan değişiklik üzerine bir trigger
çalışıp aynı tablonun başka bir sütununda değişikliğe neden oluyorsa
ikinci yapılan değişiklik trigger için
tetiklenmeye neden olmaz. Kısaca
update trigger’ı tekrar tekrar çalışmaz, yalnızca bir kez çalışır.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
63
Ardından odunc için
DİKKAT:
DELETE FROM ODUNC WHERE oduncNo=8
Genellikle bir tablo için en fazla
UPDATE,INSERT ve DELETE trigger’i
olmak üzere 3 Trigger kullanılır.
Yapılacak bir çok iş varsa, hangi
olay ile birlikte tetiklenecekse o
trigger içerisinde yerleştirilir.
içerebilirler.
2. Çalıştıktan sonra bir kullanıcıya değer
kümesi döndüremezler. Dolayısıyla
SELECT ifadesi dahil edileceği zaman
dikkatli olunmalıdır.
3. Veri bütünlüğünü, farklı tablolardan
birbirine referans yapan verilerin tutarlılığını sağlamak için ve uygulamanın ihtiyacına göre bazı kuralları tanımlamak üzere
kullanılabilirler. Ancak zorlayıcılarla
düzenlenebilecek trigger kullanmamak
daha faydalıdır.
4. İstenirse syscomments tablosunda şifrelenmiş tekilde saklanabilirler.
5. CREATE, DROP, ALTER TABLE,
ALTER DATABASE, SELECT INTO
gibi ifadeler trigger içinde kullanılmazlar.
Örnek 47:
Ödünç tablosundaki kayıtlar üstünde
değişiklik yapıldığında kaç kaydı etkilediğini yazan bir trigger oluşturalım:
CREATE TRIGGER tr_AffectedRows
ON odunc
FOR INSERT, UPDATE,DELETE
AS
raiserror(‘%d kayıt üzerinde değişiklik
yapılmıştır’, 0, 1, @@rowcount)
RETURN
64
BYTE
Veritabanı Programlama 2
Gibi bir cümlecik çalıştırdığımızda,
Mesajı gelir.
Eklenen-Silinen Kayıtlar:
Triggerlar çalıştığı zaman Inserted ve
Deleted tablolarını kullanırlar. Bu tabloların her ikisi de ana tabloyla yani triggerın
tetiklendiği tabloyla eşdeğer alanlara
sahiptirler. Bu tablolar, mantıksal tablo
şeklinde RAM’ de bulunurlar. Ana tabloya
bir kayıt eklendiği zaman bu kayıt aynı
zamanda inserted tablosuna da eklenir.
İhtiyacımız olduğu zaman yeni eklenen
değerlere bu tablodan ulaşarak, bu bilgileri
tutmak maksadıyla değişken tanımlamak
zorunda kalmaktan kurtuluruz. Tablodan
bir kayıt silindiğinde silinen kayıt deleted
tablosunda saklanır. Update işlemi ise
delete ve hemen ardından yapılmış bir
insert işlemi olarak ele alınır. Bir kayıt
update edildiğinde orijinal kayıt deleted
tablosuna işlenir, değişen kayıt da inserted
tablosunda (ve ana tabloda) saklanır.
Trigger’lere dışarıdan parametre yollayamayız. Ancak, INSERTED ve DELETED tabloları sayesinde kısıtlı da olsa,
son işlemden etkilenmekte olan kayıtları
tespit edebiliriz.
Örnek 48:
Kitaplardan bir kısmı, ödünç verildiği
ve gelmediği halde bir başkasına daha
ödünç verilmiş görünebiliyor. Böyle bir
hata yapılmasını kökten çözmek için bir
Trigger oluşturalım:
CREATE TRIGGER tr_oduncKontrol
ON odunc
FOR INSERT,UPDATE AS
IF(SELECT COUNT(odunc.kitapNo) FROM
odunc,inserted WHERE odunc.geldiMi=0
AND inserted.kitapNo=odunc.KitapNo)>1
BEGIN
Print ‘dışarıdaki kitabı bir başkasına
veremezsiniz..’
ROLLBACK TRANSACTION
IF(SELECT COUNT(odunc.kitapNo) FROM
odunc,inserted WHERE odunc.geldiMi=0
AND inserted.kitapNo=odunc.KitapNo)>20
BEGIN
Print ‘Bu kitabı 20’’den fazla defa
ödünç vermişsiniz. Kütüphaneden
çıkaramazsınız.’
ROLLBACK TRANSACTION
END
Örnek 50:
Ödünç tablosu üstünde hangi trigger’lerin
bulunduğunu öğrenmek için gerekli TSQL komutunu yazalım:
sp_helptrigger odunc
END
Bu örnekte verilen durumun içerisinden foreign key zorlayıcısı ile çıkılamayacağına dikkat edin.
Şimdi odunc üstünde şöyle bir cümlecik çalıştıralım (1 nolu kitap ödünç verilmiş ve gelmemiş ise):
INSERT INTO odunc(kitapNo,uyeNo,
vermeTarihi,VermeSuresi,GeldiMi) VALUE
S(1,1,’01.01.2003’,15,0)
->> dışarıdaki kitabı bir başkasına
veremezsiniz..
mesajı gelecektir.
Trigger’ler, uygulamaya özgü kuralları
veritabanı sisteminin bir parçası olarak
tayin etmek istenildiğinde de kullanılır:
Örnek 49:
20’den fazla kez ödünç alınan kitapların
silinmesini önleyecek bir trigger yazalım:
CREATE TRIGGER tr_oduncKontrol_20
ON odunc
FOR DELETE
AS
Sonuçta Trigger ve Stored Procedure’leri karşılaştırırsak, her ikisi de önceden
derlenmiş SQL ifadeleri olduğundan
hemen hemen aynı hızda ve aynı külfet
miktarına sahiptirler. SQL Server’ iın
işlem sırası, önce View ve Stored Procedure’ leriı sonra Trigger’ları çalıştıracak
şekildedir. Daha iyi performans elde
etmek için mümkün olduğu kadar trigger
seviyesine inilmemeye gayret edilmelidir.
Eğer problemi,Zorlayıcılar seviyesainde
yakalayabiliyorsak bu seviyede, stored
procedure içinde yakalayabiliyorsak sp
seviyesinde o da olmuyorsa, trigger seviyesinde yakalamak gerekir. Sp ile yakalanan
bir durum olduğunda, trigger yüzünden,
yapılan her şeyin geri alınması gerekmez.
Ancak SPsp’lerin otomatik devreye girmediğini unutmamak gerekir.
Veritabanı Programlama 2
BYTE
65