ASĐTLER-BAZLAR - İlketkinlik.com

ÖĞRENME ALANI
ÜNĐTE 3
E-
:
:
MADDE VE DEĞĐŞĐM
MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ
ASĐTLER-BAZLAR
(10 SAAT)
1Asitler
2Bazlar
3Tuzlar
4Oksitler
5Belirteç (Ayıraç = Đndikatör)
6Asitlerin ve Bazların Kuvveti
7Asitlerin ve Bazların Etkinleri
8Asit Yağmurları
9Kimyasal Maddelerin Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları
1
E-
ASĐTLER–BAZLAR–TUZLAR ve OKSĐTLER
:
Bileşikler, benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre asitler, bazlar, tuzlar ve oksitler
olarak gruplandırılırlar.
1-
ASĐTLER
:
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidrojen iyonu (H+) veya proton verebilen
bileşiklere (maddelere) asit denir.
a)
Asit Çeşitleri :
Asidin
Formülü
HCl
HBr
HF
HNO3
H2SO4
H2CO3
H3PO4
HBO3
HI
HClO4
HCN
CH3COOH
HCOOH
C2H3OH(COOH)2
C3H4OH(COOH)3
C17H33COOH
CH3(CH2)2COOH
C13H27COOH
C15H31COOH
C17H31COOH
C17H29COOH
C2H3OHCOOH
C2H2(OH)2(COOH)2
CH2OHCOOH
HC6H7O2
C6H5COOOH
Asidin
Asidin
Đsmi
Kuvveti
Hidro Klorik Asit
Hidro Bromik Asit
Hidro Florik Asit
Nitrik Asit
Sülfürik Asit
Kuvvetli Asitler
Karbonik Asit
Fosforik Asit
Borik Asit
Hidro Đyodik Asit
Perklorik Asit (Hidrojen Klorat)
Hidrosiyanik Asit (Hidrojen Siyanür)
Zayıf Asit
Asetik Asit
Formik Asit
Malik Asit
Sitrik Asit
Oleik Asit
Bütirik Asit
Miristik Asit
Zayıf
(Organik
= Karboksilli)
Palmitik Asit
Asitler
Linoleik Asit
(Linoleik Asit)
Laktik Asit
Tartarik Asit
Folik Asit
Sorbik Asit
Benzoik Asit
Asetilsalisalik Asit
2
b)
Günlük Hayatta Kullanılan Asidik Madde Çeşitleri
:
Doğada bulunan maddelerden asit özelliği taşıyan maddelere asidik madde denir.
Asitlerin Kullanım Alanları
(Asidik Madde Çeşidi)
Mide
Gübre–Patlayıcı
Akü Sıvısı–Boya–Patlayıcı
Meşrubat–Maden Suyu
Kola–Fosfatlı Gübre
Sirke Asidi
Isırgan Otu, Karınca
Elma
Limon–Portakal–Greyfurt
Zeytinyağı
Tereyağı
Süt–Yoğurt–Peynir
Üzüm
Çilek
Meyve Suyu, Turşu Koruyucusu
Reçel, Marmelat Koruyucusu
Aspirin
Göz Damlası
Yüksek Oktanlı Benzin
Yağ
c)
Asidik Maddede Bulunan Asit Çeşidi
Hidro Klorik Asit–Tuz Ruhu
Nitrik Asit– Kezzap
Sülfürik Asit– Zaç Yağı
Karbonik Asit
Fosforik Asit
Asetik Asit
Formik Asit
Malik Asit
Sitrik Asit
Oleik Asit
Bütirik Asit
Laktik Asit
Tartarik Asit
Folik Asit
Benzoik Asit
Sorbik Asit
Asetilsalisalik Asit
Borik Asit
Hidro Florik Asit
Miristik Asit–Palmitik Asit–Linoleik Asit
Asitlerin Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri :
Asitlerin iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrışması
demektir.
Asitlerin sulu çözeltileri oluşturulduğunda yani asitler suda çözündüklerinde (+)
yüklü hidrojen iyonu (H+) ile (–) yüklü başka bir iyon oluştururlar.
Asitler, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
HCl (suda)(aq)
HCl
+
HBr (suda)(aq)
HBr
+
HF (suda)(aq)
HF
+
HNO3 (suda)(aq)
HNO3
+
H2SO4 (suda)(aq)
H2SO4
+
H2CO3 (suda)(aq)
H2CO3
+
H3PO4 (suda)(aq)
H3PO4
+
CH3COOH (suda)(aq)
CH3COOH +
HCOOH (suda)(aq)
HCOOH
+
→
H2O →
→
H2O →
→
H2O →
→
H2O →
→
2H2O →
→
2H2O →
→
3H2O →
→
H2O →
→
H2O →
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
2H+
2(H3O)+
2H+
2(H3O)+
3H+
3(H3O)+
H+
(H3O)+
H+
(H3O)+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Cl –
Cl–
Br –
Br –
F–
F–
(NO3)–
(NO3)–
(SO4)–2
(SO4)–2
(CO3)–2
(CO3)–2
(PO4)–3
(PO4)–3
(CH3COO)–
(CH3COO)–
(HCOO)–
(HCOO)–
3
d)
Asitlerin Özellikleri :
123456789-
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
Sulu çözeltilerinin tatları ekşidir (limon, sirke gibi).
Turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürürler.
Hepsinin yapısında hidrojen (H) vardır ve sulu çözeltilerine hidrojen iyonu (H+)
verirler.
Plastik ve camlara etki edemezler.
Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Yakıcı özelliktedirler.
Asitlere fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renk değiştirmezler.
Bazlarla birleşerek nötrleşirler ve tuz ile su oluşturup ısı açığa çıkarırlar. Nötrleşme
tepkimeleri ekzotermiktir.
▪
▪
Asit
HCl
+
+
Asit
10-
Baz
NaOH
Nötrleşme
Nötrleşme
Baz
Tuz +
NaCl +
Tuz
Su
H2O
+
+
Isı
Isı
Su
Metallerle tepkimeye girerek metal tuzu oluştururlar ve H2 (hidrojen) gazı açığa
çıkarırlar. (Al, Mg, Zn, Fe, Na gibi metaller).
▪
▪
▪
▪
Asit +
2HCl +
H2SO4 +
3HCl +
Metal
Mg
Zn
Al
→
→
→
→
Metal Tuzu
MgCl2
ZnSO4
AlCl3
+
+
+
+
Hidrojen Gazı
H2
H2
3/2 H2
2-
BAZLAR
:
Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidroksit iyonu (OH)– verebilen veya proton
alabilen bileşiklere (maddelere) baz denir.
a)
Baz Çeşitleri :
Bazın
Formülü
NaOH
KOH
LiOH
RbOH
CsOH
Be(OH)2
Mg(OH)2
Ca(OH)2
Sr(OH)2
Ba(OH)2
Al(OH)3
NH3
Bazın
Đsmi
Sodyum Hidroksit
Potasyum Hidroksit
Lityum Hidroksit
Rubidyum Hidroksit
Sezyum Hidroksit
Berilyum Hidroksit
Magnezyum Hidroksit
Kalsiyum Hidroksit
Stronsiyum Hidroksit
Baryum Hidroksit
Alüminyum Hidroksit
Amonyak
Bazın
Kuvveti
Kuvvetli Bazlar
Zayıf Baz
4
b)
Günlük Hayatta Kullanılan Bazik Madde Çeşitleri
:
Doğada bulunan maddelerden baz özelliği taşıyan maddelere bazik madde denir.
Bazların Kullanım Alanları
(Bazik Madde Çeşidi)
Sabun–Yapay Đpek–Kağıt–Boya–
Deterjan–Tekstil–Petrol Rafinerileri–
Tıkanmış Boruların Açılması–Zeytin
sarartma
Kireç Suyu–Deri Üretimi–Kireç ve
Çimento Yapımı
Arap Sabunu–Pil–Deterjan–Gübre
Mide Đlaçları
Diş Macunu
Çamaşır Sodası
Şampuan
Deterjan
Kan
Kabartma Tozu
Ağız Đçi
Odun Külü
Çamaşır Suyu
Deodorant
Antiasit
Çikolata
Mayonez
c)
Bazik Maddede Bulunan Baz Çeşidi
Sodyum Hidroksit–Sud–Kostik
Kalsiyum Hidroksit–Sönmüş Kireç
Potasyum Hidroksit–Potas–Kostik
Amonyak
Alüminyum Hidroksit
Magnezyum hidroksit
Bazların Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri :
Bazların iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrışması
demektir.
Bazların sulu çözeltileri oluşturulduğunda yani bazlar suda çözündüklerinde (–)
yüklü hidroksit iyonu (OH)– ile (+) yüklü başka bir iyon oluştururlar.
Bazlar, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Na(OH) (suda)(aq)
K(OH) (suda)(aq)
Li(OH) (suda)(aq)
Be(OH)2 (suda)(aq)
Mg(OH)2 (suda)(aq)
Ca(OH)2 (suda)(aq)
Sr(OH)2 (suda)(aq)
Ba(OH)2 (suda)(aq)
Al(OH)3 (suda)(aq)
NH3 +
H2O
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Na+ +
K+
+
Li+
+
+2
Be
+
Mg+2 +
Ca+2 +
Sr+2 +
Ba+2 +
Al+3 +
(NH4)+ +
(OH)–
(OH)–
(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
2(OH)–
3(OH)–
(OH)–
5
d)
Bazların Özellikleri :
12345678-
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
Sulu çözeltilerinin tatları acıdır ve ele kayganlık hissi verir. (sabun gibi).
Turnusol kağıdının rengini kırmızıdan maviye dönüştürürler.
Hepsinin yapısında hidroksit (OH) vardır (NH3 hariç) ve sulu çözeltilerine hidroksit
iyonu (OH)– verirler.
Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Saf haldeyken tahriş edicidirler.
Bazlara fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renkleri pembeye döner.
Asitlerle birleşerek nötrleşirler ve tuz ile su oluşturup ısı açığa çıkarırlar. Nötrleşme
tepkimeleri ekzotermiktir.
▪
▪
Asit
HCl
+
+
Baz
NaOH
Asit
9-
Nötrleşme
Nötrleşme
Baz
Tuz +
NaCl +
Tuz
Su
H2O
+
+
Isı
Isı
Su
Çoğu metale etki edemezler. Ancak Al ve Zn gibi bazı metallere etki ederek metal
tuzu oluştururlar ve H2 (hidrojen) gazı açığa çıkarırlar.
▪
▪
▪
Baz
2 NaOH
6 NaOH
+
+
+
Metal →
Zn
→
2Al →
Metal Tuzu
Na2ZnO2
2Na3AlO3
+
+
+
Hidrojen Gazı
H2
3H2
6
ÖRNEKLER :
1-
Bileşiğin
Kimyasal
Formülü
Tabloda isimleri verilen asit ve bazlar ait bileşiklerin cinslerini, formüllerini, hangi
maddelerde bulunduklarını, halk arasında kullanılan isimlerini, kuvvetli veya zayıf oluşunu
ve kullanım alanlarını belirtin. (Taralı olmayan kısımları doldurun).
Bileşiğin Đsmi
Bileşiğin Cinsi
Asit
Baz
Bileşiğin Halk
Bileşiğin Kuvveti
Arasında
Kullanılan
Kuvvetli Zayıf
Đsmi
Bileşiğin Bulunduğu Maddeler ve
Kullanım Alanları
Tuz Ruhu
Oleik Asit
NaOH
Hidro Florik Asit
Yüksek Oktanlı Benzin
Mg(OH)2
Çilek
HBr
Kezzap
Sülfürik Asit
Meşrubat, Maden Suyu
H3PO4
HBO3
Baryum Hidroksit
Sirke Asidi
RbOH
Çamaşır Sodası
Şampuan
Hidrosiyanik Asit
Potas Kostik
Laktik Asit
HClO4
Deterjan
Kan
Formik Asit
Elma
Hidro Đyodik Asit
Sitrik Asit
NH3
Mide Đlaçları
Ağız Đçi
Diş Macunu
Miristik Asit
Çikolata
Mayonez
Linoleik Asit
Kabartma Tozu
Üzüm
Reçel, Marmelât Koruyucusu
Asetilsalisalik Asit
Odun Külü
LiOH
Bütirik Asit
Tereyağı
CsOH
Berilyum Hidroksit
Palmitik Asit
Sönmüş Kireç
Benzoik Asit
Al(OH)3
7
3-
TUZLAR
:
Asitler ve bazların nötrleşme tepkimeleri ile birleşmesi sonucu oluşan kristal yapılı katı
maddelere tuz denir.
a)
Tuz Çeşitleri :
Tuzun
Formülü
NaCl
KCl
CuCl2
MgCl2
CaCl2
Na2SO4
K2SO4
Al2(SO4)3
ZnSO4
CaSO4
CuSO4
MgCO3
Na2CO3
Mg3(PO4)2
Na3PO4
Al(PO4)
KNO3
NaNO3
b)
Tuzun
Đsmi
Sodyum Klorür
Potasyum Klorür
Bakır (II) Klorür
Magnezyum Klorür
Kalsiyum Klorür
Sodyum Sülfat
Potasyum Sülfat
Alüminyum Sülfat
Çinko Sülfat
Kalsiyum Sülfat
Bakır (II) Sülfat
Magnezyum Karbonat
Sodyum Karbonat
Magnezyum Fosfat
Sodyum Fosfat
Alüminyum Fosfat
Potasyum Nitrat
Sodyum Nitrat
Tuzu Oluşturan Asit ve Baz
HCl
–
Na(OH)
HCl
–
KOH
HCl
–
Cu(OH)2
HCl
–
Mg(OH)2
HCl
–
Ca(OH)2
H2(SO4) –
Na(OH)
H2(SO4) –
KOH
H2(SO4) –
Al(OH)3
H2(SO4) –
Zn(OH)2
H2(SO4) –
Ca(OH)2
H2(SO4) –
Cu(OH)2
H2(CO3) –
Mg(OH)2
H2(CO3) –
Na(OH)
H3(PO4) –
Mg(OH)2
H3(PO4) –
Na(OH)
H3(PO4) –
Al(OH)3
H(NO3) –
KOH
H(NO3) –
Na(OH)
Tuzların Đyonlaşması ve Đyonlaşma Tepkimeleri :
Tuzların iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrışması
demektir.
Tuzlar, katı haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletebilirler. Tuzlar suda çözündüklerinde (+) ve (–) yüklü iyonlarına
ayrıştığı için elektrik akımını iletirler.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
NaCl (suda)(aq)
KCl (suda)(aq)
CuCl2 (suda)(aq)
MgCl2 (suda)(aq)
CaCl2 (suda)(aq)
Na2SO4( suda)(aq)
K2SO4 (suda)(aq)
Al2(SO4)3 (suda)(aq)
ZnSO4 (suda)(aq)
CaSO4 (suda)(aq)
CuSO4 (suda)(aq)
MgCO3 (suda)(aq)
Na2CO3 (suda)(aq)
Mg3(PO4)2 (suda)(aq)
Na3PO4 (suda)(aq)
Al(PO4) (suda)(aq)
KNO3 (suda)(aq)
NaNO3 (suda)(aq)
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
Na+
K+
Cu+2
Mg+2
Ca+2
2Na+
2K+
2Al+3
Zn+2
Ca+2
Cu+2
Mg+2
2Na+
3Mg+2
3Na+
Al+3
K+
Na+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Cl–
Cl–
2Cl–
2Cl–
2Cl–
(SO4)–2
(SO4)–2
3(SO4)–2
(SO4)–2
(SO4)–2
(SO4)–2
(CO3)–2
(CO3)–2
2(PO4)-3
(PO4)-3
(PO4)–3
(NO3)–
(NO3)–
8
c)
Nötrleşme ve Nötrleşme Tepkimeleri
:
Asit ve bazın birleşerek birbirinin etkisini yok etmesi ve bunun sonucunda su ve tuz
oluşup ısı açığa çıkmasına nötrleşme denir.
Nötrleşme tepkimeleri sonunda ısı açığa çıktığı için nötrleşme tepkimeleri
ekzotermik tepkimelerdir.
Nötrleşme tepkimelerinde; asitteki hidrojen iyonu (H+) ile bazdaki hidroksit iyonu
(OH)– birleşerek suyu, asitteki (–) yüklü iyon ile bazdaki (+) yüklü iyon da birleşerek tuzu
oluştururlar.
▪
Asit
+
Baz
Nötrleşme
Tuz
▪
H+Cl–
+
Na+(OH)–
Nötrleşme
NaCl +
Asit
Baz
H2+(SO4)–2
+
▪
HCl
▪
Tuz
Ca+2(OH)2–
→
+
K(OH)
2HCl
+
▪
2HCl
▪
Su
+
Isı
H2O
+
Isı
Su
Ca(SO4)
+
→
KCl
+
H2O
Cu(OH)2
→
CuCl2
+
2H2O
+
Mg(OH)2
→
MgCl2
+
2H2O
2HCl
+
Ca(OH)2
→
CaCl2
+
2H2O
▪
H2(SO4)
+
2Na(OH)
→
Na2SO4
+
2H2O
▪
H2(SO4)
+
2K(OH)
→
K2SO4
+
2H2O
▪
3H2(SO4)
+
2Al(OH)3
→
Al2(SO4)3
+
6H2O
▪
H2(SO4)
+
Zn(OH)2
→
ZnSO4
+
2H2O
▪
H2(SO4)
+
Ca(OH)2
→
CaSO4
+
2H2O
▪
H2(SO4)
+
Cu(OH)2
→
CuSO4
+
2H2O
▪
H2(CO3)
+
Mg(OH)2
→
MgCO3
+
2H2O
▪
H2(CO3)
+
2Na(OH)
→
Na2CO3
+
2H2O
▪
2H3(PO4)
+
3Mg(OH)2
→
Mg3(PO4)2
+
6H2O
▪
H3(PO4)
+
3Na(OH)
→
Na3PO4
+
3H2O
▪
H3(PO4)
+
Al(OH)3
→
Al(PO4)
+
3H2O
▪
H(NO3)
+
K(OH)
→
KNO3
+
H2O
▪
H(NO3)
+
Na(OH)
→
NaNO3
+
H2O
▪
HCl
+
NH3
→
NH4Cl
▪
Asit
d)
+
Baz
Tuz
2H2O
Su
Tuzların Özellikleri :
12345-
Katı ve kristal haldedirler
Katı halde iken elektrik akımını iletmezler.
Sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler.
Artı yüklü (metal veya kök) ve eksi (ametal veya kök) iyonlardan oluşurlar.
Asit ve bazların nötrleşme tepkimesi sonucu oluşurlar.
9
4-
OKSĐTLER
:
Elementlerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere oksit denir. Oksitleri metal ve ametal
elementleri oluştururlar. Fakat soy gazlar (He–Ne–Ar–Kr–Xe–Rn) ve halojenler (F–Cl–Br–I)
oksitleri oluşturmazlar.
a)
Metal Oksitler
:
Metallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere metal oksitler denir. Metal oksitlerin
sulu çözeltileri baz özelliği gösterir.
▪
Na2O →
Na2O +
Sodyum Oksit
H2
→
2Na(OH)
▪
K2O
K2O
→
+
Potasyum Oksit
H2O →
2K(OH)
▪
Li2O
Li2O
→
+
Lityum Oksit
H2O →
2Li(OH)
▪
MgO →
MgO +
Magnezyum Oksit
2H2O →
Mg(OH)2
▪
BeO
BeO
→
+
Berilyum Oksit
H2O →
Be(OH)2
▪
BaO
BaO
→
+
Baryum Oksit
H2O →
Ba(OH)2
▪
CaO
CaO
→
+
Kalsiyum Oksit
H2O →
Ca(OH)2
▪
FeO
FeO
→
+
Demir (II) Oksit
H2O →
Fe(OH)2
▪
Fe2O3 →
Fe2O3 +
Demir (III) Oksit
3H2O →
2Fe(OH)3
▪
ZnO
ZnO
Çinko Oksit
H2O →
▪
b)
→
+
Al2O3 →
Al2O3 +
Zn(OH)2
Alüminyum Oksit
3H2O →
2Al(OH)3
Ametal Oksitler
:
Ametallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere ametal oksitler denir. Ametal
oksitlerin sulu çözeltileri asit özelliği gösterir.
▪
SO2
→
Kükürt Di Oksit
▪
CO2
CO2
→
+
Karbon Di Oksit
H2O →
H2(CO3)
▪
N2O3 →
Di Azot Tri Oksit
▪
N2O5 →
Di Azot Penta Oksit
▪
SO3
SO3
Kükürt Tri Oksit
H2O →
H2(SO4)
▪
P2O3 →
Di Fosfor Tri Oksit
▪
CO
→
Karbon Mono Oksit
▪
NO
→
Azot Mono Oksit
→
+
10
5-
Belirteç (Ayıraç = Đndikatör)
:
Asit, baz ve tuzları veya asidik, bazik ve nötr maddeleri birbirinden ayırmak için kullanılan
maddelere belirteç veya ayıraç veya indikatör (gösterge) denir.
BELĐRTEÇ
(AYIRAÇ=ĐNDĐKATÖR)
ASĐT
BAZ
TUZ
Fenol Ftalein Çözeltisi
Maviden Kırmızıya
Asit–Kırmızı
→
Annem Kızartır
Renk Değiştirmez
Kırmızıdan Maviye
Baz–Mavi
→
Babam Morartır
Pembe Renkli Olur
Renk Değiştirmez
Metil Oranj (Metilen Mavisi)
Kırmızı Renkli Olur
Sarı Renkli Olur
Turuncu Renkli Olur
Metil Red (Metilen Kırmızısı)
Kırmızı Renkli Olur
Sarı Renkli Olur
Turuncu Renkli Olur
Kırmızı Lahana
Kırmızı Renkli Olur
Mavi Renkli Olur
Turnusol Kâğıdı
Renk Değiştirmez
6-
Asitlerin ve Bazların Kuvveti ve pH Değerleri :
Bir maddedeki veya çözeltideki hidrojen iyonlarının (H+) miktarında (derişimine) pH değeri
denir. pH değeri pH kağıdı veya pH metre ile ölçülür.
Çözeltinin pH değeri ;
0 – 7 arasında ise çözelti ASĐTTĐR.
Maddenin pH değeri ;
0 – 7 arasında ise madde ASĐDĐKTĐR.
Çözeltinin pH değeri ;
7 ise çözelti NÖTRDÜR.
Maddenin pH değeri ;
7 ise madde NÖTRDÜR.
Çözeltinin pH değeri ;
7– 14 arasında ise çözelti BAZDIR.
Maddenin pH değeri ;
7– 14 arasında ise madde BAZĐKTĐR.
Çözeltilerin pH değeri küçüldükçe asitlik kuvveti artar, bazlık kuvveti azalır.
Maddelerin pH değeri küçüldükçe asidik özellik artar, bazik özellik azalır.
Çözeltilerin pH değeri büyüdükçe asitlik kuvveti azalır, bazlık kuvveti artar.
Maddelerin pH değeri büyüdükçe asidik özellik azalır, bazik özellik artar.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Bazı asit ve bazlar olumsuz etkiler yaratır ve zarar verir. Bu tür maddelere kuvvetli asit
veya kuvvetli baz denir.
pH değeri 3 ve 3’ün altında olan maddeler kuvvetli asit, pH değeri 12 ve 12’nin üstünde olan
maddeler kuvvetli bazdır. Bu nedenle pH değeri 3’ten küçük ve 12’den büyük olan maddeler insan
vücuduna zarar verir.
Kuvvetli asitler ve bazlar suda çözündüklerinde tam olarak iyonlaşabilirler ve elektrik
akımını iletebilirler.
Zayıf asitler ve bazlar suda çözündüklerinde tam olarak iyonlaşamadıkları için elektrik
akımını iletemezler.
Yapısında karbon (C) elementi bulunan organik asitler yani meyve ve diğer besinlerde
bulunan asitler zayıf asitlerdir ve tam olarak iyonlaşamazlar.
ASĐT
0–1
1–2
2–3
3–4
NÖTR
4–5
Asidik Özellik Artar
5–6
6–7
7
Nötr
BAZ
7–8
8–9
9–10
10–11 11–12 12–13 13–14
Bazik Özellik Artar
11
7-
Asitlerin ve Bazların Etkileri
1-
2-
345678-
9-
:
Kuvvetli asitlerin ve bazların kullanılan eşyalar ve malzemeler üzerinde olumsuz
etkileri vardır. Asitlerin tahta, kağıt, mermer, kumaş ve metallerde, bazların cam ve
porselenlerde aşındırıcı etkisi vardır.
Yenilen besinlerin ağızdaki asidik etkisinin nötrleştirilmesi ve ağız sağlığının
korunması için asitlerin etkisini nötrleştiren ve bazik özellik taşıyan diş macunları
kullanılır.
Tüketilen asitli içecekler veya ayaküstü yenilen yiyecekler reflü, gastrit ve ülser gibi
mide hastalıklarına neden olur.
Toprak asitliyse nötrleştirmek için kireç serpilir.
Bal arısı sokunca asitli sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani nötrleştirmek
için baz veya baz özelliği gösteren amonyak, sabun, kabartma tozu sürülür.
Eşek arısı sokunca bazik sıvı salgılar. Bu sıvının etkisini yok etmek yani
nötrleştirmek için asit veya asit özelliği gösteren sirke, limon, yoğurt sürülür.
Gıda maddeleri dışındaki maddelere belirtilmediği sürece dokunulmaması ve bu
maddelerin tadılmaması gerekir.
Tehlikeli olabilecek asit ve bazlar her zaman duyu organları ile ayırt edilemeyebilir.
Çünkü bazı asit ve bazlara dokunmak ve koklamak tehlikelidir. Bir maddenin asit mi
baz mı olduğu başka maddelerle girdiği tepkimeye göre de ayırt edilebilir ve
sınıflandırılabilir. Bu yüzden belirteçler kullanılır.
Asit ve bazların aşındırıcı etkisi bazen hayatın devamı için gereklidir. Besinlerin
sindirilmesi için midede kuvvetli asitler salgılanır. Bu sayede besinler sindirilerek
bağırsağa geçer, buradaki bazlar sayesinde sindirim işlemi tamamlanır.
8-
Asitlerin ve Bazların Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları :
Asitlerin ve bazların oluşturacağı tehlikelerden korunmak için bu maddelerin ve
özelliklerinin tanınması gerekir.
Asit ve bazların zararlı etkilerinden korunmak için;
1Asit ve bazların bulunduğu kaplardaki güvenlik sembollerine dikkat edilmelidir.
2Kuvvetli (kimyasal) asit ve bazların tatlarına bakılmamalı, koklanmamalı ve
dokunulmamalıdır.
3Asitlerin üzerine su değil, suyun üzerine asit dökülmelidir.
4Vücuda veya kıyafetlere asit veya baz döküldüğünde etkisinin azaltılması için
seyreltilmesi bunun içinde bulaşan yerin bol su ile yıkanması gerekir.
5Asit ve bazların konuldukları kaplar, asit ve bazlarla tepkimeye girmeyecek
malzemelerden seçilmelidir.
6Asit ve bazlarla çalışılan ortamlarda gözlük, maske, eldiven takılmalı.
7Temizlikte kullanılan bazik özellik gösteren maddelerin, cilde, cam ve porselen gibi
yüzeylere teması engellenmeli ve bunlardan çıkan buhar solunmamalıdır.
8Asit ve bazların karışması sonucu açığa çıkan gazlar solunmamalıdır.
NOT : 123-
4-
Asitler ve bazlar saf haldeyken, tuzlar da katı haldeyken elektrik akımını iletmezler.
Asit, baz ve tuzların sulu çözeltilerinde (+) ve (–) yüklü iyonlar birbirinden ayrıldığı
için bu bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler.
Katı iletkenlerde elektrik akımı (–) yüklerin yani elektronların hareketi ile iletilir.
Sıvı çözeltilerde ise elektrik akımı sadece (–) yüklerin değil hem (+) hem de (–)
yüklerin yani iyonların hareketi sayesinde iletilir.
Yapısında H bulundurmasına rağmen her bileşik asit değildir.
C6H12O6
NH3
→ Glikoz
→ Asit Değil
→ Amonyak → Asit Değil
12
5-
Yapısında OH bulundurmasına rağmen her bileşik baz değildir.
C2H5OH
6-
78-
→ Etil Alkol → Baz Değil
Karınca ve ısırgan otu formik asit salgılar.
Mide asitli, bağırsaklar bazik ortamdır.
Aspirinde salisilik asit, asetik asit, sülfürik asit, asetik anhidrit ve fenolik
hidroksit bulunur.
▪
Đnsan vücudunda toplam 3 kg farklı tuz yani mineral bulunur.
Doğal gaz, kükürt ve azot içermediği için temiz bir yakıttır.
Yapısında karbon (C) bulunan asitlere organik (karboksilli) asitler denir. Organik
asitlerin yapısındaki karbon (C) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar.
▪
▪
▪
HCOOH → CH3COOH → C2H3OH(COOH)2
9-
Asitlik Kuvveti Artar
Yapısında oksijen (O) bulunan asitlere oksi asitler denir. Oksi asitlerin yapısındaki
oksijen (O) sayısı arttıkça asitlik kuvveti artar.
HClO → HClO2 → HClO3 → HClO4
10-
→
→
Asitlik Kuvveti Artar
Periyodik çizelgede herhangi bir periyotta bulunan elementlerin oluşturacakları
asitlerin kuvveti, soldan sağa doğru gidildikçe artar.
2. Periyot
Li → Be → B → N → F
11-
→
Oluşturacakları Asitlerin Kuvveti Artar
Periyodik çizelgede herhangi bir grupta bulunan elementlerin oluşturacakları asitlerin
kuvveti yukarıdan aşağı inildikçe artar.
7A Grubu:
F
Cl
Br
I
→ HF
→ HCl
→ HBr
→ HI
Asitlik Kuvveti Artar
9-
Asit Yağmurları
:
Asidik maddeler sadece yiyecek, içecek ve çevredeki kimyasal maddelerle sınırlı değildir.
Yağış çeşitleri de zaman zaman asidik özellik taşıyabilir. Asidik özellik taşıyan yağmur, kar, dolu
gibi yağışlara asit yağmurları denir.
Fosil yakıtların (kömür, petrol gibi) yanması sonucu oluşan baca gazları ile araçlardan çıkan
egzoz gazları; karbon dioksit (CO2), kükürt dioksit (SO2) ve azot dioksit (NO2) gibi gazları
bulundurur ve bu gazlar hava kirliliğine neden olur.
Fosil yakıtların yanması sonucu açığa çıkan gazlar bulutlardaki su buharı veya diğer
maddelerle tepkimeye girerek veya iyonlaşarak sülfürik asit (H2SO4), nitrik asit (HNO3) ve
karbonik asit (H2CO3) gibi asitleri oluşturup yağmur sularına karışır ve asit yağmuru olarak
yeryüzüne iner.
▪
Doğal gaz, kükürt ve azot bulundurmadığı için temiz bir yakıttır ve asit yağmurlarına
neden olmaz.
▪
Asit yağmurlarının pH derecesi ikiye kadar düşebilir.
13
a)
▪
SO2 gazı havadaki O2 ile tepkimeye girerek SO3 gazını oluşturur. SO3 gazı
bulutlardaki su ile birleşerek ile birleşir ve H2SO4 oluşturur.
SO2 +
1/2 O2 →
SO3
SO3 +
H2O →
H2SO4
▪
NO2 gazı bulutlardaki su ile birleşerek HNO3 oluşturur.
NO2 +
H2O →
HNO3 +
1/2 H2
▪
CO2 gazı bulutlardaki su ile birleşerek H2CO3 oluşturur.
CO2 +
H2O →
H2CO3
Asit Yağmurlarının Zararları
:
▪
Asit yağmurları kimyasal madde bulundurur ve bu maddeler karada, havada ve suda
yaşayan bütün canlılara, araçlara ve eşyalara yani yağdıkları bölgeye çeşitli zararlar
verir.
▪
Asit yağmurları ormanlara, antik yapılara ve doğaya zarar verir.
▪
Asit yağmurları toprağın kimyasal ve biyolojik yapısını etkiler. Asit yağmurları
topraktaki mineralleri çözerek kalsiyum, magnezyum, potasyum gibi iyonların yeraltı
suları ve yüzey suları ile taşınmasına ve toprağın minerallerinin azalmasına yol
açarak toprağın verimini düşürür.
▪
Asit yağmurları, deniz, göl ve akarsulara karışarak suların asitlik derecesini etkiler ve
burada yaşayan canlılar için tehlike oluşturur.
▪
Asit yağmurlarının karıştığı sularla yetişen sebze ve meyveleri tüketen insanlar, bu
sebze ve meyvelerden zarar görür.
▪
Đnsanlarda çeşitli solunum yolu hastalıkları, akciğer kanseri, nefes darlığı gibi
hastalıklara neden olur.
b)
Asit Yağmurlarının Zararlı Etkilerinden Korunma Yolları :
Asidik ve bazik maddeler uygun şartlarda kullanıldığında fayda sağlarken, uygun olmayan
şartlarda kullanıldığında zarar verir. Asidik ve bazik maddelerin dışında kimyasal silahlar,
endüstriyel atıklar gibi kimyasal maddeler de uygun şartlarda kullanılmadığında suları, havayı ve
toprağı kirleterek insanlara zarar verir.
Kimyasal maddelerin zararlı etkilerinden korunmak için;
▪
Sanayide (endüstride) ve evlerde fosil yakıtlar yerine kükürt ve azot içermeyen doğal
gaz, güneş enerjisi, jeotermal enerji gibi temiz yakıtlar tercih edilmelidir.
▪
Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.
▪
Her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmelidir.
▪
Motorlu taşıtların bakımları zamanında yapılmalıdır.
▪
Toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.
▪
Ağaçlandırmada, kışın yaprak döken bitkiler tercih edilmemelidir.
▪
Yeşil alanlar artırılmalı ve orman yangınları engellenmelidir.
▪
Düşük kalorili olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı
engellenmelidir.
14