2005-II

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
PARA POLİTİKASI RAPORU
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
İÇİNDEKİLER
1.
GİRİŞ
2.
ENFLASYON GELİŞMELERİ
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
4.
3.2. Dış Talep
18
3.3. Maliyetler
20
23
4.2. Para Politikası
27
GÖRÜNÜM
2005-I
23
4.1. Mali Piyasalardaki Gelişmeler
5.1. Borç Stokundaki Gelişmeler
.
11
11
KAMU MALİYESİ
6.
3
3.1. Arz-Talep Dengesi
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER ve PARA POLİTİKASI
5.
1
31
33
43
6.1. Arz ve Talep Unsurları
43
6.2. Maliyet Unsurları
44
6.3. Parasal ve Mali Disiplin
46
GRAFİKLER
49
TABLOLAR
50
KISALTMALAR
51
I
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
(Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır)
II
2005-I
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
1.Giriş1
! ! "
#
$#
!
! % &! "'() *+
,%&"*- . #
# #
*/01,*/01-
# # 2
3 !
# . 4 . # 1
. 4
#
# #. ! ! # 5 #
#
. 6
# ! ! # ! ! . 7 #
!#
. ! # # #
/ # 8 ! ! "
# 1
Bu rapor 25 Temmuz 2005 tarihine kadar olan veriler kullanılarak hazırlanmıştır.
2005-II
1
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
# #
#
. # # 9 # . "
: 0
,":0-
;
<
=4 2 0
.#.
! . # 9 #
0
427
8
!##
! ! "
# ! #. #
# ! . = # # ! > # !
#!
! !
!
2
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
2. Enflasyon Gelişmeleri
P
!"
#
Yılın ilk yarısında
TÜFE artış oranı
yüzde 2,59 olarak
gerçekleşmiştir.
$ ! % &
'() *
# +,- ! . / * 0
123435#
6 43#!+5!
Grafik 2.1. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (A, B ve G)
(Yıllık, %)
12%
TÜFE
(A)
(B)
(G)
10%
8%
06-05
05-05
04-05
03-05
02-05
01-05
12-04
11-04
10-04
09-04
08-04
07-04
06-04
05-04
04-04
03-04
02-04
01-04
6%
Kaynak: DİE
7 #
# 45 *
# 45 8 9 * # $ 45 9 # *4*5
!
7 *
! 0
* /
* # 6 # *
! 0
:
6 * ++& #
*
# 4'') 9
5!
9 # 2005-II
3
Yılın ikinci üç aylık
döneminde
mevsimsel
ürünlerin etkileri
belirgin olarak
ortaya çıkmıştır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
! ;$ /
* 6 !
0 9
9
8 ! #+-
# 4+- * '') 85 # 43#!5!
Grafik 2.2. Tarım (ÜFE) ve Gıda (TÜFE) Alt Grupları
(Yıllık, % Değişim)
35%
Tarım
Gıda
25%
15%
5%
06-05
05-05
04-05
03-05
02-05
01-05
12-04
11-04
10-04
09-04
08-04
07-04
06-04
05-04
04-04
03-04
02-04
01-04
-5%
Kaynak: DİE, TCMB.
Hizmet
fiyatlarındaki
katılığın, 2005
yılının ikinci üç
ayında da sürdüğü
görülmektedir.
" * $ $ 8 9 # 8# !.
* ! " $ 0
: 6 8 #
!
< *
9
$9=#
9 !"9 9 * $ #
4 !+5! <
8 9
#''-*''*
42!+5!
Tablo 2.1.TÜFE İçinde Petrol, Doğalgaz ve Türevleri Fiyatları
(Yıllık, Altı Aylık % Değişim)
Petrole Dayalı Ürünler
Doğal
Ürünler
gaza
dayalı
Haziran-2004-Haziran 2005
Mazot
Kalorifer Yakıt
Ücreti
33,71 %
32,01 %
38,69 %
Aralık 2004 – Haziran 2005
Mazot
Kalorifer Yakıt
Ücreti
10,29 %
9,14 %
15,03 %
Doğalgaz
Tüp
LPG
Doğalgaz
Tüp
LPG
34,93 %
19,87 5
21,83 %
5,33 %
14,64 %
5,73 %
Benzin
Benzin
Kaynak DİE, TCMB.
4
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
$ 6 # ! > $ 9 89 8?
*$ /
*69 !"
$ $ # $ 43#!)5!
Grafik 2.3. Seçilmiş Alt Kalemler (TÜFE)
(% Değişim)
8%
7,21%
5,58%
6%
4,80%
4,44%
4%
2,70%
1,96%
1,55%
2%
0,55%
0,17%
0%
-0,47%
-2%
Gıda ve Alkolsüz
İçecekler
Ev Eşyası
Kaynak: DİE, TCMB
Sağlık
Ocak-Haziran 2004
Ulaştırma
Eğitim
Ocak-Haziran 2005
$@ * @ 9
# * ! * 9 9 !6$9#
9 9 9 #
9!
/ * 8 9 $ *8 #
# $ ! 6 9 $ $ $ $ 43#!-5!
2005-II
5
Mal ve hizmet
fiyatlarındaki artış
oranları arasındaki
fark, yılın ikinci üç
ayında ilk üç
aydakine göre
azalmıştır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Grafik 2.4. TÜFE İçindeki Mal ve Hizmet Grupları
(Yıllık % Değişim)
14
Mal
Hizmet
12
10
8
6
4
2
06-05
05-05
04-05
03-05
02-05
01-05
12-04
11-04
10-04
09-04
08-04
07-04
06-04
05-04
04-04
03-04
02-04
01-04
0
Kaynak: DİE, TCMB
" # 9 * $ * $$ ! . $ $*92;A ! # 9 ()& $ #
! ;$ #
$ # 8
* $ !
7 9
* 8
9
=* #
$
8 ! " 8 9 # 8 # # 43# !5! " &
8 * $ $ ! #
6 !" 8 9#
$ # & ! "
6 & - !
6
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 2.5 Hampetrol Fiyatları ve İmalat Sanayi Fiyat Endeksi
(Yıllık % Değişim)
80
25
70
20
60
50
15
40
30
10
20
10
5
0
Hampetrol Fiyatı*
05-05
04-05
03-05
02-05
01-05
12-04
11-04
10-04
09-04
08-04
07-04
06-04
05-04
04-04
03-04
02-04
0
01-04
-10
İmalat Sanayi Fiyat Endeksi (Sağ Eksen)
* Brent aylık ortalama fiyat (ABD Doları), yıllık % değişim
Kaynak: DİE, IEA
2005-II
7
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
KUTU 2.1 2004 VE 2005 YILLARINDA ULUSLARARASI HAM PETROL FİYATLARININ
TÜFE VE ÜFE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Uluslararası ham petrol fiyatları, 2004 yılının ikinci yarısından itibaren hızlı bir yükseliş eğilimine girmiştir (Kutu 2.1. Grafik 1).
Bu durum, yurtiçi fiyatlar üzerinde baskı oluşturmaktadır. Bu kutuda, 2004 ve 2005 yıllarında uluslararası ham petrol fiyat
artışlarının TÜFE ve ÜFE artışları üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkileri incelenmektedir.
Kutu 2.1 Grafik 1. Uluslararası Ham Petrol Fiyatları
(Günlük Seviye)
60
Kutu 2.1. Grafik 2. Uluslarası Ham Petrol ve Yurt İçi
Akaryakıt Fiyatları (Yıllık Yüzde Değişim)
80
55
60
Ham Petrol Fiyatları:
Brent (USD/Varil)
50
45
40
40
20
35
30
0
25
TÜFE Akaryakıt
-20
20
ÜFE Akaryakıt
Uluslararası Ham Petrol (Brent, $/Varil)
05:07
05:05
05:03
05:01
04:11
04:09
04:07
04:05
04:03
05:07
05:04
05:01
04:10
04:07
04:04
-40
04:01
Kaynak: ABD
04:01
03:10
03:07
03:04
03:01
15
Doğrudan etkiler, uluslararası ham petrol fiyatlarının direkt olarak etkilediği akaryakıt ürünleri fiyatları üzerinde görülmektedir.
Grafik 2’de görülebileceği gibi, uluslararası ham petrol ve yurt içi akaryakıt fiyat artışları arasında belirgin bir ilişki vardır. Bu
ilişkinin vergi dışı fiyatlardan oluşan ÜFE’de çok daha güçlü olduğu görülmektedir. Bunun nedeni, Türkiye’de akaryakıt
fiyatları oluşumunda en büyük payın vergilere ait olmasıdır. Akaryakıt ürünlerinin pompa satış fiyatı hesaplanırken, ilk olarak
uluslararası ham petrol ve döviz kuru gelişmelerine paralel olarak rafineri satış fiyatı belirlenmektedir. Rafineri çıkış fiyatının
üzerine dağıtım payları, nakliyat giderleri ve maktu ÖTV tutarı eklendikten sonra oluşan tutara yüzde 18 oranında KDV
uygulanarak pompa satış fiyatına ulaşılmaktadır. Böylelikle, ÖTV ve KDV’den oluşan vergilerin akaryakıt ürünlerinin pompa
satış fiyatı içindeki payı yaklaşık yüzde 65-70 oranına ulaşmaktadır. Vergilerden sonra pompa satış fiyatı içinde en büyük
belirleyici olan rafineri satış fiyatının payı ise yaklaşık olarak yüzde 25 civarındadır.
TÜFE içindeki akaryakıt ürünleri, konut ve ulaştırma olmak üzere iki ana alt grup altında yer alırken, ÜFE içindeki akaryakıt
ürünleri, imalat sanayi altında rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektöründe bulunmaktadır. Tablo 1’de, TÜFE ve ÜFE
içindeki akaryakıt ürünleri gösterilmektedir. 2004 yılı Ocak-Aralık döneminde TÜFE altında yer alan akaryakıt ürünleri
fiyatlarının uluslararası ham petrol fiyatları artışına yakın bir oranda gerçekleştiği, 2005 yılı ilk yedi aylık döneminde ise,
önemli ölçüde altında kaldığı görülmektedir. Bu gelişmede, 2004 yılının aksine 2005 yılında pompa satış fiyatının büyük
kısmını belirleyen ÖTV tutarında oldukça sınırlı bir artışa gidilmesi etkili olmuştur. Nitekim, vergi hariç hesaplanan ÜFE
akaryakıt fiyatlarının ilk yedi aylık artışı yüzde 26,75 ile, yüzde 10,33’lük TÜFE akaryakıt ürünleri artışının oldukça üstünde
kalmıştır. Ancak, kuşkusuz yılın ilk yedi ayındaki yüzde 10,33’lük TÜFE akaryakıt artışı, aynı dönemdeki TÜFE eğiliminin ve
yılsonu enflasyon hedefinin gerektirdiği eğilimin oldukça üzerindedir.
8
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
/
Kutu 2.1. Tablo 1. TÜFE ve ÜFE İçindeki Akaryakıt Ürünlerinin Fiyat Artışları (Yüzde Değişim)
2004
OcakAralık
9,35
28,94
26,93
31,02
19,95
32,04
10,82
15,35
37,98
26,05
26,49
53,82
5,47
31,84
12,77
32,65
-2,50
34,54
TÜFE
TÜFE İçindeki Akaryakıt Ürünleri (Doğrudan Etkiler)
Kalorifer Yakıtı
Benzin
LPG
Mazot
Motor Yağları
ÜFE
ÜFE İçindeki Akaryakıt Ürünleri (Doğrudan Etkiler)
Kurşunsuz Benzin
Süper Benzin
Mazot (Motorin)
Fuel-oil no.6
Kalorifer yakıtı
Motor Yağları
Brent (USD/Varil Fiyatı)
ABD Doları Alış Kuru
ÖTV (Kurşunsuz Benzin)
2005
Ocak-Temmuz
2,00
10,33
18,00
12,02
6,60
11,37
3,91
1,14
26,75
35,51
35,12
19,04
68,21
29,56
3,03
45,59
-4,35
4,27
Not: Akaryakıt ürünlerinin alt detaylarındaki artışlar fiyat üzerinden hesaplanmıştır.
Kaynak: DİE, ABD Enerji Bakanlığı
TÜFE ve ÜFE’den ham petrol fiyatlarının doğrudan etkilerini arındırdığımızda, bir başka deyişle söz konusu endekslerden
akaryakıt ürünlerini dışladığımızda, özellikle ham petrol fiyat artışlarının hızlanmaya başladığı 2004 yılı ikinci yarısından
itibaren her iki endeks için de daha düşük bir fiyat artış eğilimine ulaşılmaktadır (Kutu2.1. Grafik 3,4). Buna karşılık, TÜFE
yıllık artış oranındaki eğilimin ham petrol fiyatlarıyla ilgili olmadığı görülmektedir.
60
50
20
05:07
05:05
05:03
05:01
04:11
04:09
04:07
04:05
04:03
04:01
Akaryakıt Dışı ÜFE
20
10
Uluslararası Ham Petrol (Brent)
0
ÜFE
5
0
-10
05:07
0
-10
Uluslararası Ham Petrol (Brent)
0
30
05:05
2
40
10
05:03
Akaryakıt Dışı TÜFE
15
05:01
20
10
TÜFE
60
50
04:11
4
70
04:09
40
30
6
80
04:07
8
25
04:05
10
80
70
04:03
12
Kutu 2.1. Grafik 4: ÜFE ve Doğrudan Etkileri Dışlayan ÜFE
(Yıllık Yüzde Değişim)
04:01
Kutu 2.1. Grafik 3: TÜFE ve Doğrudan Etkileri Dışlayan TÜFE
(Yıllık Yüzde Değişim)
Doğrudan etkiler, uluslararası ham petrol fiyatlarının enflasyon üzerindeki toplam etkilerinin yalnızca küçük bir kısmıdır.
Etkilerin büyük kısmı dolaylı yoldan gelmektedir. Dolaylı etkiler, uluslararası ham petrol fiyatlarındaki artışların girdi
maliyetleri ve bekleyişler yoluyla, akaryakıt ürünleri dışındaki ürünlerin fiyatlarını etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır. Dolaylı
etkilerin, ilk olarak akaryakıt ürünlerinin yoğun bir şekilde girdi olarak kullanıldığı sektörlerde ortaya çıkması, daha sonra
aşamalı olarak daha düşük oranda akaryakıt girdisi kullanan sektörlere yayılması beklenmektedir. Dolaylı etkilerin son
aşaması ise, doğrudan ve girdi yoluyla oluşan dolaylı etkilerin genel enflasyon düzeyini yükseltmesi ve bunun bekleyişler
yoluyla tüm sektörler geneline yayılmasıyla oluşmaktadır.
İlk olarak ortaya çıkan dolaylı etkiler (birincil dolaylı etkiler) hakkında kabaca fikir sahibi olabilmek için, akaryakıt ürünlerinin
en yoğun şekilde kullanıldığı sektör fiyatlarının genel endekslerden dışlanması yöntemi kullanılmıştır. Ancak, akaryakıt
fiyatlarından doğrudan etkilenen ve imalat sanayinin genelinde çok önemli bir girdi olan petrokimya ürünleri, bir çok imalat
sanayi alt sektörü altına dağıldığı için, bu dışlama yönteminin ÜFE üzerindeki birincil dolaylı etkileri hesaplamak için uygun
olmayacağı düşünülmüştür. TÜFE’de birincil dolaylı etkilerin görülebileceği gruplar, 1996 yılı girdi-çıktı tablosunun verdiği
bilgiler ve yargı kullanılarak seçilmiştir. Söz konusu kalemler Tablo 2’de verilmektedir.
2005-II
9
PARA POLİTİKASI RAPORU
/
TCMB
Kutu 2.1. Tablo 2. TÜFE’de En Yüksek Akaryakıt Girdisi Kullanan Sektörler (Yüzde Değişim)
2004
OcakAralık
9,26
0,19
15,26
12,29
10,59
-13,90
-14,02
22,44
14,29
19,23
TÜFE Birincil Dolaylı Etkiler
Elektrik
Gaz
Demiryolu ile Yolcu Taşımacılığı
Karayolu ile Yolcu Taşımacılığı
Havayolu ile Yolcu Taşımacılığı
Deniz ve Yurtiçi Su Yolu ile Yolcu Taşımacılığı
Diğer Satın Alınan Ulaştırma Hizm. (Evden eve nakliyat, kargo)
Posta Hizmetleri
Paket Turlar
2005
OcakTemmuz
9,25
0,13
13,21
14,79
12,31
7,78
-0,86
12,70
-4,73
12,85
Uluslararası ham petrol fiyatlarından dolaylı olarak ilk etkilenen fiyatlar için Tablo 2’de yer alan kalemlerin birleştirilmesiyle
oluşturduğumuz endeksin yıllık artış oranının 2004 yılı Ocak ayından itibaren düzenli olarak yükseldiği, ancak bu yükselişin doğrudan
etkilenen fiyatlarınkine göre düşük kaldığı görülmektedir (Kutu 2.1. Grafik 5).
Kutu 2.1 Grafik 5. Ham Petrol Fiyatlarından Doğrudan ve (Birincil)
Dolaylı Yoldan Etkilenen Fiyatlar (Yıllık Yüzde Değişim)
Kutu 2.1 Grafik 6.TÜFE ve Doğrudan-Dolaylı Etkileri Dışlayan TÜFE (Yıllık
Yüzde Değişim)
14
40
Doğrudan Etkilenen Fiyatlar
12
35
Dolaylı Yoldan Etkilenen Fiyatlar
30
26,7
25
Doğrudan ve Dolaylı Yoldan
Etkilenen Fiyatların Bileşimi
20
10
8
7,82
7,06
6,26
16,8
15
13,3
10
6
TÜFE
4
5
0
Doğrudan Etkileri Dışlayan TÜFE
2
-5
-10
Doğrudan+Birincil Dolaylı Etkileri Dışlayan TÜFE
05:07
05:05
05:03
05:01
04:11
04:09
04:07
04:05
04:03
04:01
05:07
05:05
05:03
05:01
04:11
04:09
04:07
04:05
04:03
04:01
0
Bu hesaplamalara göre, 2004 yılında uluslararası ham petrol fiyatlarının doğrudan ve birincil dolaylı etkilerinin yıllık TÜFE enflasyonuna
katkısı 0,81 puan olmuştur. 2005 yılı Temmuz ayı itibariyle ise, söz konusu etkilerin yıllık enflasyonu 1,56 puan yukarı çektiği
görülmektedir (Tablo 3). Diğer sektörlerdeki girdi maliyetleri ve bekleyiş etkisi de hesaba katıldığında, uluslararası ham petrol
fiyatlarının enflasyon üzerindeki katkısının daha da artması beklenmektedir. Ancak, son bir yılda tüm sektörlerdeki fiyat ayarlama
davranışını etkileyecek ölçüde bir bekleyiş etkisinin olmadığı düşünülmektedir.
Kutu 2.1. Tablo 3: Son Bir Yılda Doğrudan ve Birincil Dolaylı Etkilerin TÜFE Enflasyonu Üzerindeki Etkisi
2004 Temmuz- 2005 Temmuz
Enflasyona Katkı
Puan
24,60
0,76
13,27
0,67
16,24
1,56
Yüzde Değişim
Doğrudan Etkilenen Fiyatlar
Birincil Dolaylı Yoldan Etkilenen Fiyatlar
Doğrudan ve Birincil Dolaylı Yoldan Etkilenen Fiyatlar
NOT: Yukarıdaki tablodaki katkı puanlar, TÜFE enflasyonundan, doğrudan/dolaylı etkileri dışlayan endekslerdeki artış oranlarının
çıkartılmasıyla hesaplanmıştır. Örnek: Doğrudan etkiler için 2004 Temmuz-2005 Temmuz arası enflasyona katkı =7,82-7,06=0,76 puan.
10
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
3. Arz ve Talep Gelişmeleri
3.1. Arz-Talep Dengesi
!"
#$
%&
&
!%&'
( ) * )# ) ) & ((+ %& ),
( # - % ( # -
%&% #
% % # .
& ! ) # - ! ) &
( # & % #
* (
& % &( & % &( # - ! #
/% -
0/-1 -
.
& !'
0*"#2#21#
2005-II
11
2005 yılının ilk üç
aylık döneminde
GSMH artış hızı
geçen yılın aynı
dönemine kıyasla
daha düşük bir
oranda
gerçekleşmesi, iç
talep ve ekonomik
aktivitede bir
yavaşlamaya işaret
etmemektedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Yüzde
Grafik 3.1.1. TCMB Beklenti Anketine göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,5
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
3,5
3,0
Yıl Sonu GSMH Büyüme
Beklentisi
Program Öngörüsü
I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II
Oca Şub Mar Nis MayHazTemAğu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis MayHazTem
2004
2005
Kaynak: TCMB.
3
4 ! & (
# -
! ( # .
& & & (
#5!
%%
#
5 6 7
05671 . 8 7
) 9&4 ! #
&
(
! ( # -
! ! )4! (
! ! !
&#
5%
&)
(!
4
*
# 5( *
! % &( &
! )
& 0* "#2#1# .
&! & ! ! & # -
! % (
)
(
!
&
12
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
)&
(
#
Grafik 3.1.2. Mevsimsellikten Arındırılmış Verilerle Mobilya İmalatı
(Üç Aylık Ortalama)
145
140
135
130
125
120
115
110
105
100
03-I
03-II
03-III
03-IV
04-I
04-II
04-III
04-IV
05-I
05-II
Kaynak: DİE, TCMB.
6
&
! ( !
(
# 3 ! % # -
!
% # : ! 567 *
) ! 9&4 ;<! #
=) * & (
#
Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri
(Yıllık Yüzde Değişim)
1-Tüketim Harcamaları
Kamu
Özel
Dayanıklı Tüketim Mal.
Hizmetler
Gıda
Yarı Day. Ve Day.sız
2-Sabit Sermaye Yatırımları
Kamu
Özel
3- Stok Değişimi*
4-Mal ve Hizmet İhracatı
5-Mal ve Hizmet İthalatı
6-Toplam Yurtiçi Talep
7-Toplam Nihai Yurtiçi Talep
8-GSYİH (Harcama Yoluyla)
*GSYİH büyümesine katkı, yüzde
Kaynak: DİE.
2003
Yıllık
5,6
-2,4
6,6
24,0
7,5
4,1
2,1
10,0
-11,5
20,3
3,0
16,0
27,1
9,3
6,5
5,8
I
11,6
2,6
12,4
48,0
11,6
5,3
8,2
57,6
-5,9
65,5
2,5
10,9
31,3
20,6
19,8
11,8
II
15,4
-7,8
18,4
61,4
15,3
2,6
36,8
47,4
-8,7
63,1
1,4
17,2
32,7
21,4
22,9
14,4
2004
III
5,9
-7,0
7,3
28,9
6,1
0,0
18,3
26,1
-10,8
38,9
-1,2
8,2
16,1
8,1
9,9
5,3
IV
4,7
11,1
3,6
-5,7
6,6
5,4
16,3
11,2
0,9
17,7
2,5
14,4
19,6
8,5
6,3
6,3
Yıllık
9,0
0,5
10,1
29,7
9,3
2,8
18,8
32,4
-4,7
45,5
1,1
12,5
24,7
14,1
14,1
9,0
2005
I
4,0
4,3
4,0
1,5
4,2
4,6
12,0
6,9
36,6
4,8
0,1
11,3
9,3
4,4
4,7
4,8
7
) &
(
! ' * 2005-II
13
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
4% %&
(
# -
! 4
%& ) ),
%&
) 0 "#2#21# .& ! %&
) * ) )
) (#
Mevsimsellikten
arındırılmış veriler, iç
talepte bir
yavaşlamaya işaret
etmemekle birlikte,
yıllık büyüme
oranlarındaki
düşüşlerin geçen yılın
aynı dönemindeki
yüksek baz etkisinden
kaynaklandığını
ortaya koymaktadır.
&
)
% ( # .
&! ) # 3! ) ! (
# %& &
(
! ' & &
(
(#8
( ! %& ) % ) & % 0*"#2#"1#5
# -
! ! 4% ) %&
& % (
# 5 ! )
)
(
(
#
Grafik 3.1.3. Özel Tüketim ve Toplam Nihai Yurt İçi Talep
(Mevsimsellikten Arındırılmış)
Bin YTL
Bin YTL
24000
36000
33000
22000
30000
20000
27000
24000
18000
03-I
03-II
03-III
03-IV
Özel Tüketim , sağ eksen
04-I
04-II
04-III
04-IV
05-I
Toplam Nihai Yurt İçi Talep, sol eksen
Kaynak: DİE, TCMB.
14
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
& % (
!
&
% # 9 5
( 0951
*
! 3
4 )
2"!> # .&! ? # )
)
&
% # 9 %
(
& (
# -
! & % ( 0* "#2#'1#
- ! & & (
# -
! ) &#
Grafik 3.1.4 Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Toplam Taşıt Araç Satışları
(Mevsimsellikten Arındırılmış)
Bin adet
Bin adet
1500
250
200
1200
150
900
100
600
50
0
300
03-I
03-II
03-III
03-IV
Beyaz Eşya
04-I
04-II
04-III
04-IV
05-I
05-II
Toplam Taşıt Araçları
Kaynak:OSD, TCMB.
7
*
& % (
%&
# .
& !
( ! * &
#)*
>!< ! "!>)
!
2!?)
2005-II
15
2005 yılının ikinci üç
aylık döneminde
dayanıklı tüketim
mallarına yönelik
talep bir önceki
döneme kıyasla
artmıştır. Ancak bu
dönemde, geçen yılın
aynı dönemindeki
yüksek baz etkisi
yıllık büyüme
oranlarını
sınırlayacaktır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
)#:
!
4
% #
.
&! ' & 4% (
# 4% ) !%&
'
& )
(
(
# - %&
% ! (
#
Grafik 3.1.5. TCMB İYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatırım Harcaması Eğilimi
80
60
40
20
0
-20
-40
Gelecek 12 Ay lık Dönem de Yatırım Harcam ası Eğilim i,
Yukarı-Aşağı
-60
Gelecek 12 Ay lık Dönem de Kısa Vadeli Türk Lirası Kredi
Faiz Oranı Beklentisi (y üzde, uy gun ortalam a)
0505
0501
0409
0405
0401
0309
0305
0301
0209
0205
0201
0109
0105
0101
0009
0005
-80
Kaynak: TCMB İYA.
Mevcut göstergeler
bir arada
değerlendirildiğinde,
yatırım talebinin de
yılın ikinci üç aylık
döneminde bir önceki
döneme göre artış
eğiliminde olduğu
düşünülmektedir.
& )
& )# -
! ' (
( # & & & %&
# 3
4
%
(
# .
& ! 4% ( # -
(
!
& ( # : ! /- 6$.
(
% & 0* "#2#1# & 16
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
(
(
! & &
(
(
#
Grafik 3.1.6 Özel Tüketim Harcamaları ve Beklenen Satışlar
140
20
Gelecek Üç Aylık İç Piyasaya Satılan Mal Hacmi Beklenti Endeksi
Özel Tüketim Harcaması, Yıllık Yüzde değişim (sağ eksen)
15
120
10
100
5
80
0
60
-5
05-I
04-I
04-III
03-I
03-III
02-I
02-III
01-I
01-III
00-I
00-III
99-I
99-III
98-I
98-III
97-I
97-III
96-I
-15
96-III
20
95-I
-10
95-III
40
Kaynak:DİE, TCMB İYA.
Grafik 3.1.7. Çıktı Açığı / Potansiyel GSYİH (Yüzde)
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
05-III
05-I
04-III
04-I
03-III
03-I
02-III
02-I
01-III
01-I
00-III
00-I
-10
Kaynak: TCMB.
- (
! ) % & ( # 6 *
&
( & 0* "#2#>1# .
&! &
(!
& & ( # .& )
%
! (
)
&(
( )
&(
0*"#2#;1#
2005-II
17
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
- (
! )
( *
4) ( # &
!
(!
& &( # 5( ! ) *
%
& @A &
# :
!)
(
)!
%& (
#
5! & ) B C * & ( # .
&! > *
%*
B C ))* )
) # 6 &
(
! -
C
)
&#
%) &
(
!
*
&
( %&
)( ) * # =
%&
!&
)
(
)
# ) %*
) (
# .
&!
%*
%&
(
&( (
!
#=
%&
),
%* !
(
&( #
. ! ) )
( &! *
&& *&#
3.2. Dış Talep
&
>!".-5
# $
&
(
! '
& (
C !" 0* "##21# : ! 3
& (
'!?
18
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
.-5 ! &22!2.-5
#
Grafik 3.2.1. Cari İşlemler Dengesi / GSMH*
(Yüzde)
04-III
03-IV
03-I
02-II
01-III
00-IV
00-I
99-II
98-III
97-IV
97-I
96-II
95-III
94-IV
94-I
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
-6
* Yıllıklandırılmış veriler ile.
Kaynak: TCMB
567 *
! %&! !2 #
6%& & 061 %&
22!; (
# 6%& ! &
( #
.
& )(
# - ! %& 7
% )
) *
D
(
)
(
# 5 ) (
%
))
*
&#
% !" # 6% %
(
# . %
?!< !
%
2"!<! %
! # -
( *
% =5E ! %
(
# :
! *
(
(
! 2005-II
19
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
(
& ( & (
*
(
(
(
#
3.3. Maliyetler
%! ! 2!'
# = ( &
!
%
&
# .
! &
"!? !?
0"#"#21#
: ! &
(
*
&
!
2! )
0* "#"#21# - & * ( %&)*
(#
/
Grafik 3.3.1.Özel İmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi* (1997=100)
125
115
105
95
85
75
65
04-III
03-IV
03-I
02-II
01-III
00-IV
00-I
99-II
98-III
97-IV
97-I
55
* DİE özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat başına reel ücret endeksi ile DİE özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat
endeksinin çarpılmasıyla oluşturulan toplam reel ücret endeksinin; DİE özel imalat sanayi üç aylık sanayi üretim endeksine
bölünmesiyle oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle birim reel ücret endeksi, reel ücretlerin kısmi emek verimliliğine oranı
şeklinde ifade edilmektedir.
Kaynak: DİE, DPT, TCMB.
3
! & !
&(
#6%
!
&# :
!%!%&
&
# - ! )
20
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
* ! & *
%*
#
= &
)! )
%
( )
(
#-
!*
&
)
*
# 5! &
) *
%# (
!
22!&
2"!? # 6
!
& *
%* # ) )! > &
)&
%*
*
&(
#:
Tablo 3.3.1. İmalat Sanayiinde İstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri
(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişim)
(1)
İstihdam
Kamu
Özel
Ücret(2)
Kamu
Özel
Verimlilik(3)
Kamu
Özel
Kazanç(4)
Kamu
Özel
2003
Yıllık
1,8
-6,8
3,1
-1,9
-5,3
0,6
7,2
8,1
7,9
-6,3
-5,6
-4,7
I
0.7
-13.6
2.4
0.2
2.9
2.5
8.5
14.8
9.0
-0,6
-0,6
2,6
II
2.7
-11.0
4.5
5.1
7.7
7.5
13.6
13.1
15.0
3,7
9,2
5,8
2004
III
2.2
-9.6
3.7
3,4
5,6
5,3
6.4
5.6
7.6
1,5
1,2
4,6
IV
2.2
-9.7
3.6
1.6
2.9
3.9
1.6
8.5
1.2
-0,5
2,5
2,3
Yıllık
2.0
-11.0
3.6
2.5
4.7
4,8
7.3
10.5
8.0
1,3
3,2
4,3
2005
I
1,4
-12,2
2,7
3,8
13,2
3,9
5,8
13,3
6,4
3,2
10,9
3,4
(1) DİE İmalat Sanayinde Üretimde Çalışanlar Endeksi, 1997=100.
(2) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Reel Ücret Endeksi, 1997=100.
(3) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi, 1997=100.
(4) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışan Kişi Başına Reel Kazanç Endeksi, 1997=100.
F & ( ) (
) * 0 "#"#1# & )
&
! *
)
*#
-
!
)
*
) #
G *
) ! )
* (
#
3!%&)&)*!
* * %*
)
! 1
2005 yılı Temmuz ayında imzalanan protokole göre, kamu işçilerinin ücretlerine sözleşmenin ikinci yılının birinci ve ikinci altı
aylık dönemlerinde yüzde 3 oranında zam yapılacaktır. Ancak, ilgili dönemlerde TÜFE’nin zam oranlarını aşması durumunda, birinci
altı ay farkın yüzde 80’i, ikinci altı ay farkın tamamı ücretlere yansıtılacaktır.
2005-II
21
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
( ) *
) *
(&# .
& % ! ) *
*
&#
Tablo 3.3.2. Üretim Maliyetlerine İlişkin Göstergeler
İthalat Birim Değer Endeksi
Ham Petrol Fiyatları ($/Varil)
Metal Fiyatları Endeksi
2003
Yıllık
100,0
27,0
98,2
I
111,4
30,0
130,0
II
112,7
32,0
130,2
2004
III
116,6
36,7
133,8
IV
123,3
39,6
141,9
Yıllık
116,0
34,6
134,0
2005
I
II
125,4 125,7(1)
(2)
41,7 48,0
153,2 163,0(1)
(1) 2005 yılının ikinci üç aylık dönemine ilişkin veri Nisan-Mayıs dönemini kapsamaktadır.
(2) Şubat ve Mart değerleri için tahmin kullanılmıştır.
Kaynak: DİE, DPT, IFS.
22
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
4. Mali Piyasalardaki Gelişmeler ve Para Politikası
4.1. Mali Piyasalardaki Gelişmeler
!
" #
$
%
&
'()&*
+
" ,
"
'" *
+
#
+
+
-
+
+
" ,
+
+
'*
'.
/00*
Grafik 4.1.1. Hazine İhaleleri Reel Faiz Oranı ve Risk Primi Hazine İhaleleri Reel Faiz Gelişmeleri
(
TÜFE Yıllık Enflasyon Beklentilerine Göre Hesaplanmış, %)
Getiri Farkı (JP Morgan Endeksi )
27
800
22
2005-II
Nis.05
Oca.05
Eki.04
Tem.04
Nis.04
Eki.03
Oca.04
Nis.03
Oca.03
Nis.05
Eki.04
Kaynak: JP Morgan ve Hazine Müsteşarlığı.
Oca.05
Tem.04
Nis.04
200
Eki.03
7
Oca.04
350
Nis.03
12
Tem.03
500
Oca.03
17
Tem.03
650
23
Türkiye ekonomisi
finansal istikrarın
sağlanmasında
önemli bir aşama
kaydetmiştir
PARA POLİTİKASI RAPORU
,
122/
#
'.
/01*
3
#+
+
'.
/04*
5
#+
#
#
()&
" #
#
#
#
+
1226
Grafik 4.1.2. Döviz Kuru Gelişmeleri
EURO/USD Kuru ve YTL/USD Kuru
Reel Efektif Kur ve Enflasyon
1,4
1,8
160
35
1,7
1,3
30
145
1,6
1,2
1,5
25
130
20
1,4
1,1
15
115
1,3
EURO/USD Kuru
10
Nis.05
Eki.04
Oca.05
Tem.04
Nis.04
Eki.03
Oca.04
Nis.03
Reel Efektif Kur Endeksi (TÜFE Bazlı) (sol ölçek)
YTL/USD Kuru
Yıllık Enflasyon Oranı (TÜFE)(sağ ölçek)
Kaynak: TCMB.
5
Tem.03
100
Oca.03
06.Nis.05
06.Tem.05
06.Eki.04
06.Oca.05
06.Nis.04
06.Tem.04
06.Eki.03
06.Oca.04
06.Nis.03
1,2
06.Tem.03
1
06.Oca.03
Türk lirasının, 2004
yılının son
çeyreğinde
başlayan değer
kazanma sürecinin
devam
ettiği
görülmektedir.
TCMB
24
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 4.1.3. Sıcak Para (Net Hata ve Noksan Dahil)
(Milyon ABD Doları)
Sıcak Para_Aylık (sol eksen)
Sıcak Para_12-Aylık
Oca.05
Ağu.04
Mar.04
Eki.03
-21000
May.03
-6500
Ara.02
-11000
Tem.02
-4000
Şub.02
-1000
Eyl.01
-1500
Nis.01
9000
Kas.00
1000
Haz.00
19000
Oca.00
3500
Not: Sıcak Para tanımı için bakınız Para Politikası raporu 2005-I.
Kaynak: TCMB.
7
+
+
#
)
#
+
)
1226
7#8
+
9
+
1226
%
3
%
)
/2
" ,
#
1226
+#
#
#
+
2005-II
25
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
:
#
'.
/0/*
#
"
#
Grafik 4.1.4. GSMH* ve Krediler
GSMH ve Kredi Hacmi
Reel Sektöre Açılan Krediler/GSMH (yüzde)
9
28
Reel TL Ticari Krediler (Sol Ölçek)
GSMH (Üretim-Sabit Fiyatlarla)
7
24
5
20
3
16
04Q3
03Q3
02Q3
01Q3
00Q3
99Q3
98Q3
97Q3
12
96Q3
04Q3
03Q3
02Q3
01Q3
00Q3
99Q3
98Q3
97Q3
96Q3
1
*GSMH 2005 2. çeyrek için tahmini rakamlar kullanılmıştır.
Kaynak: TCMB.
Merkez Bankası,
başta konut kredileri
olmak tüm bankacılık
sektörü
kredilerinin
artış hızını yakından
takip etmektedir.
!
)
+
)
#
+
'
/00
/01*
Tablo 4.1.1. Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlarından Alacakların Gelişimi
(Reel Üç Aylık Yüzde Değişim)
Tüketici Kredileri
Konut Kredileri
Taşıt Kredileri
Diğer Krediler
Kredi Kartları
2004Q2
33,1
51,1
34,3
26,2
21,6
2004Q3
7,7
12,4
4,5
8,3
14,6
2004Q4
4.0
9.1
0.7
4.4
2005Q1
17.6
33.7
-0.7
23.8
2005Q2
23.4
61.9
11.7
11.7
25.5
-2.4
8.4
Kaynak: TCMB.
26
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Tablo 4.1.2. Tüketici Kredilerinin Banka Grupları Bazında Dağılımı
(Nominal Aylık Yüzde Değişim)
Aralık 2004
Ocak 2005
Şubat 2005
Mart 2005
Nisan 2005
Mayıs 2005
Haziran 2005
Kaynak: TCMB.
Tüketici
Kredileri
Kamu Bankaları
Özel
Bankalar
Yabancı Bankalar
4.1
1.0
10.9
5.8
9.5
6.8
7.4
2.1
-0.9
26.3
2.0
5.7
3.9
3.6
4.6
1.7
3.3
7.8
11.6
8.7
9.1
7.8
3.3
6.5
9.7
11.2
5.7
9.7
3
)
1226
#
1;
<
1226
+
<
)
=
1226
%
4.2. Para Politikası
)
1226
#
+
%
8
8+8#8
#
%
#
)
<
)
=
>-
.?
#
#
>8?
"#
=
#
122;
>?
%
%
3
)
#
0/16
'.
/10*
2005-II
27
Para politikası orta
vadeli bir
bakış
açısıyla fiyat istikrarı
temel hedefi
doğrultusunda
yürütülmüştür.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Grafik 4.2.1. Faiz Oranlarındaki Gelişmeler
(Bileşik, Yüzde)
IMKB Tahvil ve Bono Piyasası Faiz Oranı
(gösterge niteliğinde, bileşik)
TCMB Gecelik Faiz Oranı
31
29
Mevduat Faiz Oranı
27
25
23
21
19
17
25-Haz-05
20-May-05
14-Nis-05
09-Mar-05
01-Şub-05
27-Ara-04
21-Kas-04
16-Eki-04
10-Eyl-04
05-Ağu-04
30-Haz-04
25-May-04
19-Nis-04
14-Mar-04
07-Şub-04
02-Oca-04
15
Kaynak: TCMB.
%
)
#
)
+
+
)
,@ 5
)
,+
)
+
#
#
+
+
#
#
)
)
!
1226
)
'.
/10*
1226
#
#
28
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
<
)
)
+
)
" #
#
=
+
)
=
#
)
'.
/11*
21
21
19
19
faiz oranları
faiz oranları
Grafik 4.2.2. Getiri Eğrileri
17
15
17
15
13
1M
2M
3M
4M
6M
9M
12 M
vadeye kalan ay sayısı
29 Nisan 2005
30 Haziran 2005
Kaynak: TCMB.
/
13
1M
2M
3M
4M
6M
9M
12 M 18 M
vadeye kalan ay sayısı
31 Mayıs 200
31 Aralık 2004
30 Haziran 2005
31 Mart 2005
,+
#
122/
1226
#
+
+
+
.
#
+
+
#
)
#
+
+
2005-II
29
Risk algılamaları
üzerinde etkili olan
ulusal ve uluslararası
gelişmelerin geçici
olarak algılanması
Haziran ayı sonu getiri
eğrilerinin göreli olarak
yatay konuma
gelmesini sağlamıştır.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
=
#
#
#
'.
/11*
%
#
#
+
A
+
#
+
1226
'
>1226
%
3
%?
12
"
122/*
#
+
+
122;
+
#
#
B
+
#
30
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
5. Kamu Maliyesi
J
!" #
$
$ %&&% '
( !" Grafik 5.1 Faiz Yükü (Yüzde)*
120.0
25.0
23.0
100.0
21.0
19.0
80.0
17.0
15.0
60.0
13.0
40.0
11.0
9.0
20.0
7.0
0.0
5.0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Faiz Giderleri/ Toplam Giderler
2003
2004
2005
Bütçe
Hedefi
Faiz Giderleri/Vergi Gelirleri
Faiz Giderleri/GSMH (Sağ eksen)
Kaynak: Maliye Bakanlığı.
/
* Grafik analitik bütçe kod sistemi esasına göre yayınlanan bütçe verileri kullanılarak hazırlanmıştır. Ancak, analitik bütçe
kod sistemine göre açıklanmış vergi geliri verisi olmadığından, Faiz giderleri/ Vergi gelirleri oranı hesaplanırken, 2004
öncesi için program bütçe kod sistemi veri seti kullanılmıştır.
) *
' ' *
+
#
* ' ' ,
' * + + * # *
2005-II
31
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
' ' +
#
%&&!
#
-./" + '
+ ' * # +
+ '
+ + %&&0 *
+
'
'
' +
+
Tablo 5.1. Konsolide Bütçe Büyüklükleri
Gerçekleşmelerin Bütçe Tahminlerine Oranı (Yüzde)
2004
Gelirler
Vergi Gelirleri
Dolaysız Vergi Gelirleri
Dolaylı Vergi Gelirleri
Harcamalar
Faiz Harcamaları
Faiz Dışı Harcamalar
Personel Giderleri
Mal ve Hizmet Alımları
Cari Transferler
Sosyal Güvenlik Kurumları
Sermaye Giderleri
Bütçe Dengesi
Faiz Dışı Denge
2005
OcakHaziran
Ocak-Aralık
Ocak-Haziran
47.8
44.8
48.3
43.3
42.9
44.9
41.4
51.1
23.9
48.6
47.9
19.6
31.8
74.4
104.6
101.4
105.5
99.6
93.5
85.5
99.8
101.4
104.2
100.7
99.3
124.4
66.1
129.5
48.6
45.6
52.1
43.3
42.0
41.5
42.3
49.3
28.6
50.4
52.9
24.1
13.3
71.6
Kaynak: Maliye Bakanlığı.
2003 yılının OcakHaziran döneminde
faiz dışı bütçe fazlası
olumlu bir performans
göstermiştir.
. ' ++ %&& 12/
'+
+!34$
$ 5 ! " # %&& *
6!07
%&&12/
+%&&*
!887 ' # * *
32
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
'
*+
+
%&& + 9 %&&8 %&&:
+
%&&
+
*
+ +
* %&& + ./ $ 8 ! !" %&&: *
' + ' *
+
'
+
'
+ *
+ %&& %&&: *
*
# +
*
'
;+'++
+
'
+
' + * + + ' ' +
+
# *'
* '' 5.1. Borç Stokundaki Gelişmeler
;+ '+ ./7 %&&!
./ ' !&&3
%&&:
6867+%&&
%" <'
+ %&& 6& +
: ;+ ' %&&! $ %&&8
1
2005 yıl sonu borç yükü projeksiyonu, yüzde 5 GSMH büyüme oranı, yüzde 8 GSMH deflatörü varsayımı ile tutarlıdır.
2005-II
33
Borç stoku ile ilgili
önemli kazanımlar
sağlanmıştır, ancak
stoğun kırılgan yapısı
devam etmektedir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
+
%&&8
+'
$ +
. + Grafik 5.2 Kamu Sektörü Borç Stoku Göstergeleri
Konsolide Bütçe Borç Stoku Göstergeleri
Toplam Kamu Borç Stoku Göstergeleri
290
250
120
110
100
110
250
100
210
90
170
80
210
90
80
170
70
130
70
130
60
90
50
40
50
2001
2002
2003
2004
03/2005
06/2005
İç Borç Stoku (Milyar YTL)
Diş Borç Stoku (Milyar YTL)
Toplam Borç Stoku/GSMH (Sağ eksen)
/
60
90
50
40
50
2001
2002
2003
2004
03/2005
İç Borç Stoku (Milyar YTL)
Dış Borç Stoku (Milyar YTL)
Toplam Brüt Borç Stoku/GSMH (Sağ eksen)
Toplam Net Borç Stoku/GSMH (Sağ eksen)
/
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
# -./ #
+
+
$ % ( !" < +
'
=%&&/
:7
8" #
' + +
''
34
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
Grafik 5.3 Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre Dağılımı
100%
21,9
32,1
80%
17,6
16,2
14,8
12,8
25,4
29,0
42,3
42,0
19,4
60%
12,3
40%
30,5
23,4
20%
35,3
25,1
0%
2002
2003
Sabit Getirili
Faize Endeksli
2004
TÜFE'ye Endeksli*
2005 Haziran
Döviz cinsinden /Dövize endeksli
/
* Merkez Bankası portföyünde yer alan nakit dışı senetler, Ocak 2004’te TMSF’ye ihraç edilen nakit dışı senetler ile 2003 yılı
Mayıs ayında Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı (ÇTTH)’na ihraç edilen nakit kağıtları göstermektedir.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
Tablo 5.2. İç Borç Stokunun Vade Yapısı
2003
Toplam Borçlanma
2004
Vade (Ay)
Pay
2005 Haziran
Vade (Ay)
Pay
Vade (Ay)
Pay
18.1
100.0
17.3
100.0
25.9
100.0
14.7
90.5
15.0
96.1
25.9
100.0
Bono
6.2
35.2
6.2
37.6
6.3
31.9
Tahvil
20.1
55.3
20.6
58.5
35.1
68.1
Nakit Dışı
50.4
9.5
73.9
3.9
0.0
0.0
Nakit
Toplam Stok
25.1
100.0
20.6
100.0
21.4
100.0
Nakit
12.4
67.1
11.8
73.8
15.2
76.3
Nakit Dışı
51.2
32.9
45.5
26.2
41.2
23.7
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
%&&: !68 / %&& + %3 + +
+$ %" #
+
%&&!2%&&: ' #
'
2005-II
35
2005 yılında nakit
borçlanmanın
ortalama vadesi
önemli ölçüde artış
göstermiştir.
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
* > * + %&&! %&&: !! %&& ?
* + > %& 0
'
4$@*
# + %&&
+ *
A * *
+
*'
+ * + A < ' = + +
.'
*
'
+ * + * + +
%&&
+ A * *
' 6% !B ) *
*
%!&+ $**
+ ' 8 <#A %&& * * +
+ Reel faizler önemli
ölçüde gerilemiş
olmakla birlikte
yüksek seviyesini
korumaktadır.
C /
*
+ +
+
C + 4$@ %&&8 = %B7
%&& . !87 36
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
+ :" A + # / * %&&8 %B7
%&&: %87 +
+
%&&
!6+
" / + *
*
+
+
#
*
+
+
+
)
' + D
+
E
'
'*+
Grafik 5.4. Piyasa İç Borç Stokunun Ex-ante Reel Faizi
35
YTL Cinsi
30
Döviz cinsi/Dövize Endeksli
25
Toplam İç Borç Stoku
20
(Yüzde)
15
10
5
0
-5
-10
-15
0405
0205
1204
1004
0804
0604
0404
0204
1203
1003
0803
0603
0403
-20
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
2005-II
37
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
Grafik 5.5. Borçlanma Vadesi ve Bileşik Faiz
600
500
Hazine Borçlanma Faizi*
Ortalama Borçlanma Vadesi (Gün)
1000
İskontolu İhaleler
Nakit Borçlanma (Sağ eksen)
70
Ort. Bileşik Faiz (Sağ eksen)
60
800
400
600
300
Reel faiz
50
40
30
400
200
20
200
100
10
0505
0305
0105
1104
0904
0704
0504
0304
0104
1103
0903
0703
0503
0303
0103
0303
0503
0703
0903
1103
0104
0304
0504
0704
0904
1104
0105
0305
0505
0
0103
0
0
* Hesaplamalarda YTL cinsi iskontolu ihaleler kullanılmaktadır. Reel faiz oranı, net satış ile ağırlıklandırılmış orlama bileşik faiz ve Merkez
Bankası tarafından yayınlanan beklenti anketinde yer alan gelecek dönem 12 aylık enflasyon beklentisi kullanılarak hesaplanmıştır.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı.
38
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
KUTU 5.1. MALİ BASKINLIK ve RİSK-DAHİL BORÇ YÜKÜ
Yapısı ve seviyesi bakımından sürdürülebilir niteliğe sahip kamu borç yükü (Borç stoku/GSYİH), sağlıklı maliye ve para
ile birlikte makroekonomik istikrarın temelini oluşturmaktadır. Kısa vadeli, değişken faizli ve döviz cinsi
senetlerden oluşan borç stoku yapısı, borç servisini (anapara ve faiz ödemeleri) faiz ve kur oynaklıklarına karşı kırılgan hale
getirmekte ve bu nedenle riskli kabul edilmektedir. Mali baskı olarak da bilinen bu yapının varlığı, finansal istikrarı ve
bekleyişleri olumsuz yönde etkilemekte ve bu bağlamda Merkez Bankası para politikası aracı olan kısa vadeli faiz
oranlarının etkinliğini sınırlamaktadır. Borç stokunun yapısının kırılgan hale gelmesi ile sonuçlanan sağlıksız borçlanma
şekli, orijinal günah1 kavramıyla açıklanabilmektedir. ‘Orijinal Günah (OG)’, ülkelerin kendi para birimleriyle, yurt dışında
uzun vadeli borçlanamamaları (Uluslararası OG) ve yurt içinde kendi para birimleriyle kısa vadede veya döviz cinsinden
borçlanmak zorunda kalmaları (Yurt içi OG) olarak tanımlanmaktadır. Etkin işlemeyen kurumsal yapı ve uygulanan
politikalara karşı güvensizlik, ülkelerin bu sorunu daha derinden yaşamasına neden olmaktadır. Bu çerçevede, orijinal
günaha bağlı olarak oluşan mali baskının derecesinin ölçülmesi ve izlenmesi önem kazanmaktadır. Türkiye uluslararası
piyasalardan kendi para birimi cinsinden borçlanamadığından, yüksek uluslararası OG derecesine sahip ülke
sınıflandırmasına girmektedir. Grafik 1’de, Hausmann ve Panizza (2003)1 çalışmasında tanımlanan yurt içi OG göstergeleri
Türkiye için türetilmiştir. Bu amaçla, iç borç stoku, borçlanma araçlarının yapısı dikkate alınarak bileşenlerine ayrılmıştır: i)
Uzun vadeli sabit faizli iç borç stoku (DLTF), ii) Kısa vadeli sabit faizli iç borç stoku (DSTF), iii) Kısa dönem faizlerine
endeksli, uzun vadeli değişken faizli iç borç stoku (DLTH), iv) Enflasyona endeksli, uzun vadeli iç borç stoku (DLTIP), iv)
Döviz cinsi/ dövize endeksli iç borç stoku (FC). Bu bileşenler kullanılarak üç farklı gösterge oluşturulmuştur.
politikaları
DSIN1 = FC /(FC+DLTF+DSTF+DLTH+DLTIP)
DSIN2 = (FC+ DSTF+ DLTH) / (FC+DLTF+DSTF+DLTH+DLTIP)
DSIN3 =( FC+DLTF+DSTF+DLTIP) /( FC+DLTF+DSTF+DLTH+DLTIP)
Kutu 5.1 Grafik 1. Türkiye İçin Yurt İçi Orijinal Günah Göstergeleri
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1998
1999
2000
DSIN1
2001
2002
DSIN2
2003
2004
2005 Haziran
DSIN3
Kaynak: Hazine, TCMB
Birinci tanım (DSIN1), döviz cinsi iç borç stokunun payını, ikinci tanım (DSIN2) döviz cinsi borç stokunun yanı sıra kısa vadeli
faizlere karşı duyarlı olan iç borç stokunun payını göstermektedir. Son tanım (DSIN3) ise enflasyona endeksli senetleri de
içeren iç borç stokunun payını yansıtmakta, sadece uzun vadeli sabit faizli kağıtlar kapsam dışında bırakılmaktadır.
Döviz cinsi, TL cinsi değişken faizli ve kısa vadeli borçlanmanın artmasına bağlı olarak her üç göstergede de 2001-2002
yılında kötüleşme gözlenmiştir. 2002 yılından itibaren programa duyulan güven ve bunun sonucu TL’ye artan güvene bağlı
olarak uzun dönemli TL cinsi borçlanma artmaya başlamıştır. Göreli olarak hem yurt içi borçlanma vadelerinin uzaması hem
de borç stokunun yapısının döviz cinsi borç stoku alehine değişmesi yurt içi OG derecesinin azaldığına işaret etmektedir.
Ancak, OG göstergeleri hala yüksek seviyesini korumaktadır. Diğer bir ifadeyle, iç borç stokunun kısa vadeli faiz oranı ve
döviz kurundaki oynaklıklara karşı duyarlılığı azalmakla birlikte devam etmektedir.
Borç stokunun kırılgan yapısı dikkate alındığında, kamunun faiz ve kur hareketlerine bağlı olarak üstlendiği riskin izlenmesi
önem taşımaktadır. Risk-dahil kamu borç yükü bu amaçla oluşturulan bir göstergedir. Faiz ve kurdaki oynaklık ile bu
değişkenler arasındaki ortak hareketin borç stokuna dahil edilmesi ile hesaplanan risk-dahil borç yükü, yüzde 95 güven
aralığında, kur artış oranı ve faiz oranında yaşanabilecek olumsuz gelişmeler karşısında borç stokunun gelecek bir yıllık
dönemde alması beklenen maksimum değerini göstermektedir. 2
1 Hausmann, R., Panizza, U., (2003), “The Determinants of Original Sin: An Emprical Investigation, Journal of International Money and Finance”, Vol. 22, Issue 7,
p:957-990
2 Risk faktörü olarak borç stokununun gelişimininin temel belirleyicisi olan döviz kuru ve nominal faiz oranı alınmış, borç yükünü etkileyen GSYİH büyüme oranı ise
veri kabul edilmiştir. Risk-dahil borç yükü göstergesi hesaplanırken, Value-at-Risk (VaR, Riske Maruz Değer) metodolojisinden faydalanılmıştır. Finans sektöründe
kullanılan VaR belirli bir zaman aralığı ve olasılık düzeyinde, bir portföyün piyasa değerinde gerçekleşmesi beklenen maksimum kaybı ifade etmektedir.
2005-II
39
PARA POLİTİKASI RAPORU
/
TCMB
Risk-dahil borç yükü hesaplamalarında esas alınan borç dinamiği denklem 1’de gösterilmektedir. Bu çerçevede, borç stoku,
sabit faizli YTL cinsi, değişken faizli YTL cinsi ve döviz cinsi olmak üzere üç bileşene ayrılmıştır.3 Denklem 1 standart borç
yükü denkleminden farklı olarak, borç yükünün gelecek bir yılda alacağı değeri göstermektedir.
dt +11 =
DtSF
−1 * (1 + it −1 )
Yt +11
+
(
)
FX
DF
DtFX
−1 * 1 + it −1 * (1 + et ) + Dt −1 * (1 + it ) − FDFt +11
Yt +11
Yt +11
Yt +11
(1)
Bu denklemde:
dt, t zamanındaki toplam iç borç stoku/ GSYİH oranını,
DSFt, t zamanındaki sabit faizli iç borç stokunu,
DFXt, t zamanındaki döviz cinsi borç stokunun TL karşılığını,
DDFt, t zamanındaki değişken faizli iç borç stokunu
Yt, t zamanındaki 12 aylık toplam GSYİH’yı,4
it, YTL cinsi yıllık bileşik faiz oranını (Hazine ihalelerinde gerçekleşen net satş ile ağırlıklandırılmış faiz oranı kullanılmıştır),
iFXt, Döviz cinsi yıllık faiz oranını (Döviz cinsi mevduatlara uygulanan faiz oranı kullanılmıştır),
et , t zamanında, ay sonu ABD dolar alış kurundaki 12 aylık değişimi,
FDFt, t zamanındaki 12 aylık toplam, kamu faiz dışı fazla miktarını göstermektedir.
01/1999 - 03/2005 dönemi için aylık sıklıkta hesaplanan risk-dahil borç yükü ileriye yönelik bir göstergedir. t anındaki risk–
dahil borç stoku, t-1 zamanında hesaplanmakta ve bir yıl sonra Borç Stoku/GSYİH oranının alabileceği maksimum değeri
göstermektedir. Bu sayede, her ay, takip eden bir yıllık dönemde, faiz ve döviz kuruna ilişkin yaşanabilecek olumsuz
gelişmelerin borç yükü üzerindeki etkisi ölçülmeye çalışılmıştır. Risk–dahil borç yükü göstergesi, tarihsel simulasyon yöntemi
kullanılarak oluşturulmaktadır. Bu yöntemde, borç yükünün yüzde 95 güven aralığına karşılık gelen eşik değeri, risk
faktörlerinin geçmiş değerleri kullanılarak hesaplanan, borç yükünün tarihsel sıklık dağılımından elde edilmektedir. Tarihsel
simulasyon yönteminde öncelikle borç yükünün tarihsel dağılımının hesaplanmasına baz alınacak tarihsel zaman kesitinin
uzunluğunun (pencere uzunluğu) belirlenmesi gerekmektedir. Daha sonra, belirlenen pencere uzunluğunda, risk
faktörlerinin eş zamanlı tarihsel gerçekleşmeleri bir araya getirilmektedir. Bir sonraki aşamada, risk faktörlerinden etkilenen
borç yükü kısımlarının cari aydaki değerleri veri alınarak, borç stokunun mevcut yapısıyla geçmiş dönemde tutulması
durumunda alabileceği değerler simule edilmekte ve bu sayede borç yükünün sıklık dağılımı elde edilmektedir. Bir sonraki
aşamada, yüzde 95 güven aralığında borç yükünün alabileceği maksimum değer, simule edilen değerlerin yüzde 5 kadar
kısmının dağılımın sağ tarafında kaldığı eşik değer olarak hesaplanmaktadır. Bir sonraki aya ilişkin risk-dahil borç yükü
hesaplanırken pencere uzunluğu sabit tutularak zaman kesiti bir ay kaydırılmaktadır.
Farklı pencere uzunlukları kullanılarak hesaplanan risk-dahil borç yükü göstergeleri Grafik 2’de verilmiştir. Farklı pencere
aralıklarında hesaplanan risk-dahil borç stoku göstergesinin zaman içinde gelişimi, borç stokunun yapısındaki değişim ve
seçilen pencere aralığında, faiz oranı ve döviz kurunun oynaklılığının seyri tarafından belirlenmektedir. 1999-2000
döneminde, uzun pencere uzunlukları için yaklaşık yüzde 80, kısa pencere uzunlukları için ise yüzde 65 seviyesinde
bulunan risk-dahil borç yükü ölçütü 2001 krizi sonrasında borç stokundaki yapısal değişimin etkisiyle artış göstermiştir. 2001
krizi sonrasında ihraç edilen değişken faizli ve dövize endeksli senetler, kur ve faiz riskine maruz borç yükü bileşenlerinin
artmasına neden olmuştur. Risk-dahil borç yükü, her pencere uzunluğunda aynı dönemde artmakla birlikte, risk faktörlerinin
oynaklığındaki değişime bağlı olarak farklı zamanlarda azalmıştır.5 11 yıllık pencere uzunluğunda, risk-dahil borç yükü,
değişken faizli ve döviz bağlantılı senetlerin GSYİH içindeki payının gelişimini yansıtmakta ve 2003 yılının ilk çeyreğinden
itibaren azalma eğilimine girmektedir. Döviz cinsi borç stokunun GSYİH içerisindeki payının azalmasında Türk lirasının
değer kazanması etkili olmuştur. 8 ve 9 yıllık zaman aralıklarında borç stokunun yapısal değişimine ilave olarak, risk
faktörlerinin oynaklığındaki gerilemenin de etkisi görülmektedir. Söz konusu zaman kesitlerinde, risk faktörlerinin
oynaklığında gözlenen gerileme, 1994 krizinin zaman kesitinin dışına çıkmasından kaynaklanmıştır. Uzun vadeli zaman
kesitlerinde, risk-dahil borç yükü, 2001 krizi sonrasında borç stokunun yeniden yapılandırılmasının da etkisiyle yüzde 160170 seviyelerine ulaştıktan sonra, son dönemde, borç stokunun yapısının döviz kuru ve faiz oranlarına karşı duyarlılığı ile
faiz oranı ve döviz kurundaki oynaklık azaldıkça gerilemiş ancak kriz öncesi seviyesinin üzerinde kalmıştır.
Değişken faizli YTL cinsi senetler faize endeksli senetleri ve vadesi bir yıla kadar olan bonoları içermektedir. TÜFE’ye endeksli senetler bu gruba dahil edilmemiştir.
Döviz cinsi borç stoku ise dış borç stoku, döviz cinsi ve dövize endeksli iç borç stokunu kapsamaktadır. Bu iki gruba dahil olmayan senetlerin tümü sabit faizli YTL
cinsi borç stoku olarak kabul edilmiştir.
4 GSYİH aylık sanayi üretim endeksi baz alınarak aylıklandırılmıştır. Fernandez yöntemi kullanılmıştır.
5 Borç yükü dağılımının yüzde 95’lik değerine karşılık gelen döviz kuru ve faiz oranının zaman içindeki hareketi ve seviyesi pencere uzunluğu tarafından
belirlenmektedir. Pencere uzunluğunun risk faktörleri üzerindeki etkisi şu şekilde sıralanabilir; i) Risk faktörlerinin hareketinde kriz dönemlerinin belirlenen zaman
aralıklarına dahil olması ya da zaman aralığından çıkmasının etkisi olmaktadır, ii) Pencere uzunluğu kısaldıkça, risk faktörleri zaman içinde daha fazla değişim
göstermektedir. Zaman kesitinin vadesi kısaldıkça risk faktörlerinin hafızası da kısalmakta, diğer bir ifadeyle, geçmiş yüksek (veya düşük) faiz gerçekleşmeleri ve
döviz kuru artışları kısa süre içinde zaman aralığının dışında kalmaktadır. Bu durum, risk faktörlerinin kısa vadeli zaman aralığında, uzun vadeli zaman aralığına göre
daha hızlı bir şekilde değişmesine neden olmaktadır, iii) Zaman kesitinin kısa olması, geçmiş dönemlere ilişkin olumsuz (olumlu) değerlerin zaman kesitinin dışında
kalmasına neden olmakta, bu nedenle kısa zaman kesitlerinde risk seviyesi göreli olarak düşük (yüksek) gerçekleşmektedir, iv) Pencere uzunluğu kısaldıkça, zaman
aralığının yüzde 5’lik en yüksek kısmına düşen gözlem sayısı azalmaktadır. Örneğin 11 yıllık zaman aralığı için söz konusu gözlem sayısı 7 iken, 3 yıllık zaman aralığı
için gözlem sayısı ikiye düşmektedir. Dolayısıyla kısa zaman aralıklarında yüzde 95’lik değer zaman aralığının maksimum değerine daha yakın olmaktadır.
3
40
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
/
Kutu 5.1. Grafik 2. Borç Yükü ve Risk-Dahil Borç Yükü*
190
190
170
170
150
150
130
130
110
110
90
90
70
70
50
50
Borç Yükü Gerçekleşme
3 Yıl
Oca.05
Oca.04
Tem.04
Oca.03
Tem.03
Oca.02
Tem.02
Oca.01
Tem.01
Oca.00
Tem.00
Oca.99
30
Tem.99
8 Yıl
11 Yıl
Oca.05
Oca.04
Tem.04
Oca.03
Tem.03
Oca.02
Borç Yükü Gerçekleşme
9 Yıl
Tem.02
Oca.01
Tem.01
Oca.00
Tem.00
Oca.99
Tem.99
30
4 Yıl
Kısa vadeli pencere uzunluğunda - 3 ve 4 yıl- 1994 krizinin yaşandığı dönem yer almadığından, risk-dahil borç yükü
ölçütünün seviyesinin göreli olarak düşük olduğu gözlenmektedir. 1999-2000 döneminde yaklaşık yüzde 60 olan risk-dahil
borç yükünün seviyesi, 2001 krizi sonrasında artma eğilimine girmiş, 2003 birinci çeyreğinde yüzde 140 seviyelerine kadar
ulaşmış, takip eden dönemde ise azalmaya başlamıştır. 2001 krizinin zaman kesitinin dışına çıkmasıyla, 2004 yılının son
aylarından itibaren 3 yıllık zaman kesitinde hesaplanan risk-dahil borç yükü önemli ölçüde gerilemiştir.
3, 4, 8, 9 ve 11 yıllık tarihsel zaman kesitleri için oluşturulan risk-dahil borç yükü göstergelerinin zaman içinde gelişimi, borç
stokunun yapısındaki değişim ve seçilen zaman kesitinde, faiz oranı ve döviz kurunun oynaklığının gelişimini yansıtmaktadır.
2002 yılından itibaren farklı dönemlerde, risk-dahil borç stoku azalma eğilimine girmekle birlikte, 2005 yılı birinci çeyreği
itibarıyla 2001 krizi öncesine göre yüksek seviyede bulunmaktadır. Risk-dahil borç stokunun kriz öncesi seviyesine
dönememesi, 2001 krizi sonrasında yaşanan seviye artışı ve yapısal değişimi yansıtmaktadır. Cari dönemde, borç stokunun
yapısı, 2001 yılına gore iyileşmekle birlikte, kırılganlığını korumaktadır. Kısa dönem zaman kesitindeki -3 ve 4 yıl- risk-dahil
borç stokunun uzun dönem zaman kesitine gore- 8, 9 ve 11 yıl- düşük olması, faiz oranı ve döviz kuru oynaklığındaki
azalmayı, diğer bir ifadeyle ekonomik istikrarın sağlanması yolunda elde edilen gelişimi yansıtmaktadır.
2005-II
41
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
/
/
/
/
42
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
6. Görünüm
!
"#
! " #
" !
!
$
6.1. Arz ve Talep Unsurları
!
!#!
! !$
%
#
!
#
& #
!!
!
$
&
'!
! #
()*+ ! ' !
&'!
!
!
!
$ !
!
!
!
!!
#
!! ! !$*
!
! ' & "!& ! #
! #
! !
!
!
! #
!
$ * !
"!
'' ! ! !$
& !
! '
" #
!
! #
!!$*
& !
!
'
#
!!
!$
%
#
!
#
! % , ! ! !
,#
%&
'
!$
'
! ! #
!
!
$ -!
#
#
#
!
!
$
%
#! #
!
" '
!#
!
2005-II
&!$ 43
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
. '!
!
" ! !
$ * '
! #
' & ! ! '
&
#
!
$
' ! &
#
!&
'
!
$
6.2. Maliyet Unsurları:
/ !#!
"
!' #
!
!&
#
!!$
* ! ' #
! ' &
!$ ! !
#
!' #
'
!
!
$ * , #
% ! & !
! ' # ! !
!
$ 0
#
! !
#
!
$ *
!' ! ' !
!
! ! "
'!
$ #
!
'
!
!
$
1 !
#
& '
!$ 2 ! " ! ! ! " ! !
!
!!$ ! " ! '
" !
&
!!$3+&
#
'
!
$
44
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
4
! !
!
#
!
!
!
!
!
$5"
! !"
& &
# *6 !
$ 1
"
! !
. #
3 !
#
"
! ! &
!
$ 4/7 !
! ! & 8,9
#
:
+" # !
"
! ! #
!
!
$
4
! ! !
!$)
-& !!
& " ! ! "
! !
! !
$ 6 !
!
"! ' !
"
#
#
& !!$ )"
'
" "
! ! ! !
&
;"
! !
! ! ! < = " ! !
!
;1! =$=<$ 6 &! !
# !
"
! !
!
$
%
"
! ! !
#
#
! #
!
" #
!$ ' ' $ ) !
'
!
$ ! !
&
#
! ! '
!
!
!
$
2005-II
45
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
>+ ! & ! #
&
!! !
!
&! ! ! ! !$*
! "
!
$/ !!
&
! ! ! !&
!
$
&
"" !
'
!
*6 !$ 6
"'
!
!&"
*6 & # !!$ 2
"!
'
! !
# !
8%? *+
! & !
! !
'
!
!
#
& #
! !
!$
1 ! &
& ! "
!
# !$ 0
& " # !!
! $ "
# !!
! ! !
#
!
!!#
&!
!!$
6.3. Parasal ve Mali Disiplin
%
!
" ! # !$ * !#!
! " ! ' #
!
!
$ @ #
#
! #
#
%
#
$ ! %
!
46
" !
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
!
" ! ! !$
1 !
" !
@!
!
" %
!
!$
" &
&
#
!
'
#
" !
'
!$ ? !
! #
!&
& ! !
& !!$ 5
& #
!
!$
/ & !
#
" ! !
!$ %
" " ! ' ! #
"
"
! &
! ' #
! ! !!$
*
!
' #
" # '& !
!
#
"
!##
!
!
$
! & ! " !
#$
*
!
&
#
!&
" # & !
" &
#
# !$ " ! !! ! ! !$ &
'
'
!
!$ #
#
#
" '!
&
"
!
' & !
!!$
2005-II
47
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
48
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
GRAFİKLER
2.
ENFLASYON GELİŞMELERİ
3
4
5
6
7
8
8
9
9
10
10
Grafik 2.1. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergesi
Grafik 2.2. Tarım (ÜFE) ve Gıda (TÜFE) Alt Grupları
Grafik 2.3. Seçilmiş Alt Kalemler (TÜFE)
Grafik 2.4. TÜFE İçindeki Mal ve Hizmet Grupları
Grafik 2.5 Hampetrol Fiyatları ve İmalat Sanayi Fiyat Endeksi
Kutu 2.1 Grafik 1. Uluslararası Ham Petrol Fiyatları
Kutu 2.1. Grafik 2. Uluslarası Ham Petrol ve Yurt İçi Akaryakıt Fiyatları
Kutu 2.1. Grafik 3. TÜFE ve Doğrudan Etkileri Dışlayan TÜFE
Kutu 2.1. Grafik 4: ÜFE ve Doğrudan Etkileri Dışlayan ÜFE
Kutu 2.1 Grafik 5. Ham Petrol Fiyatlarından Doğrudan ve (Birincil) Dolaylı Yoldan Etkilenen Fiyatlar
Kutu 2.1 Grafik 6. TÜFE ve Doğrudan-Dolaylı Etkileri Dışlayan TÜFE
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
12
13
14
15
16
17
17
19
20
Grafik 3.1.1. TCMB Beklenti Anketine göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi
Grafik 3.1.2. Mevsimsellikten Arındırılmış Verilerle Mobilya İmalatı
Grafik 3.1.3. Özel Tüketim ve Toplam Nihai Yurt İçi Talep
Grafik 3.1.4 Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Toplam Taşıt Araç Satışları
Grafik 3.1.5. TCMB İYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatırım Harcaması Eğilimi
Grafik 3.1.6 Özel Tüketim Harcamaları ve Beklenen Satışlar
Grafik 3.1.7. Çıktı Açığı / Potansiyel GSYİH
Grafik 3.2.1. Cari İşlemler Dengesi / GSMH
Grafik 3.3.1. Özel İmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi
4.
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
23
24
25
26
28
29
Grafik 4.1.1. Hazine İhaleleri Reel Faiz Oranı ve Risk Primi
Grafik 4.1.2. Döviz Kuru Gelişmeleri
Grafik 4.1.3. Sıcak Para (Net Hata ve Noksan Dahil)
Grafik 4.1.4. GSMH ve Krediler
Grafik 4.2.1. TCMB Gecelik Faiz Oranları ve İkincil Piyasa Faiz Oranları
Grafik 4.2.2. Getiri Eğrileri
5.
KAMU MALİYESİ
31
34
35
37
38
39
41
Grafik 5.1 Faiz Yükü
Grafik 5.2 Kamu Sektörü Borç Stoku Göstergeleri
Grafik 5.3 Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre Dağılımı
Grafik 5.4. Piyasa İç Borç Stokunun Ex-ante Reel Faizi
Grafik 5.5. Borçlanma Vadesi ve Bileşik Faiz
Kutu 5.1 Grafik 1. Türkiye İçin Yurt İçi Orijinal Günah Göstergeleri
Kutu 5.1. Grafik 2. Borç Yükü ve Risk-Dahil Borç Yükü
2005-II
49
PARA POLİTİKASI RAPORU
TCMB
TABLOLAR
2.
ENFLASYON GELİŞMELERİ
Tablo 2.1.TÜFE İçinde Petrol, Doğalgaz ve Türevleri Fiyatları
Kutu 2.1. Tablo 1. TÜFE ve ÜFE İçindeki Akaryakıt Ürünlerinin Fiyat Artışları
Kutu 2.1. Tablo 2. TÜFE’de En Yüksek Akaryakıt Girdisi Kullanan Sektörler
Kutu 2.1. Tablo 3: Son Bir Yılda Doğrudan ve Birincil Dolaylı Etkilerin TÜFE Enflasyonu Üzerindeki Etkisi
3.
ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ
Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri
Tablo 3.3.1. İmalat Sanayiinde İstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri
Tablo 3.3.2. Üretim Maliyetlerine İlişkin Göstergeler
4.
13
21
22
MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
Tablo 4.1.1. Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlarından Alacakların Gelişimi
Tablo 4.1.2. Tüketici Kredilerinin Banka Grupları Bazında Dağılımı
5.
26
27
KAMU MALİYESİ
Tablo 5.1. Konsolide Bütçe Büyüklükleri
Tablo 5.2. İç Borç Stokunun Vade Yapısı
50
4
9
10
10
32
35
2005-II
TCMB
PARA POLİTİKASI RAPORU
KISALTMALAR
AB
ABD
APİ
BDDK
BIS
ÇTTH
DİBS
DİE
DTH
FED
GSMH
GSYİH
HM
IEA
IMF
İMKB
İYA
KDV
KOBİ
OECD
O/N
OPEC
OSD
ÖKTG
ÖTV
TCMB
TİM
TEFE
TÜFE
ÜFE
VOB
YTL
2005-II
Avrupa Birliği
Amerika Birleşik Devletleri
Açık Piyasa İşlemleri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Uluslararası Ödemeler Sistemi
Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı
Devlet İç Borçlanma Senedi
Devlet İstatistik Enstitüsü
Döviz Tevdiat Hesabı
ABD Merkez Bankası
Gayrî Safi Millî Hasıla
Gayrî Safi Yurt İçi Hasıla
Hazine Müsteşarlığı
Uluslararası Enerji Ajansı
Uluslararası Para Fonu
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
İktisadi Yönelim Anketi
Katma Değer Vergisi
Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
Gecelik Faiz Oranı
Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu
Otomotiv Sanayii Derneği
Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri
Özel Tüketim Vergisi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Türkiye İhracatçılar Meclisi
Toptan Eşya Fiyat Endeksi
Tüketici Fiyat Endeksi
Üretici Fiyatları Endeksi
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası
Yeni Türk lirası
51