kalp pili
advertisement
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK ANA BİLİM DALI PACEMAKERI (KALP PİLİ) OLAN HASTALARIN YAŞAM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Esra KÖROĞLU Tez Danışmanı Doç. Dr. Hatice FESCİ . ANKARA Eylül 2008 İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER……………………………………………………………I TABLOLAR……………………………………………………………..III 1.GİRİŞ……………………………………………………………….…..1 1.1.Problemin Tanımı ve Önemi………………………………..….….1 1.2. Araştırmanın Amacı…………………………………………..……7 2.GENEL BİLGİLER……………………………………………………8 2.1. Kalp Pilinin Tarihçesi……………………………………...……….8 2.2.Kalıcı Pacemakerlar…………………………………….……….....9 2.3. Geçici Pacemakerlar………………………………………………9 2.4. Pacemakerların Yapısı……………………………………………10 2.5. Kalp Pili Endikasyonları…………………………………………..11 2.6 Kalp Pili Komplikasyonları ………………………………………..16 2.7. Yaşam Kalitesi………………………………………………….....16 3. GEREÇ ve YÖNTEM…………………………………………….....23 3.1. Araştırmanın Şekli………………………………………………...23 3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri……………………….23 3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi………………………24 3.4. Verilerin Toplanması………………………………………………25 3.5. Verilerin Değerlendirilmesi……………………………………….28 3.6. Araştırmanın Etik Yönü…………………………………………...37 i 4.BULGULAR……………………………………………………………38 5. TARTIŞMA…………………………………………………………….58 5.1.Sosyodemografik Değişkenler ve Yaşam Kalitesi…….…………58 5.2. Hastalığa İlişkin Özellikler Ve Yaşam Kalitesi…………………...65 6. SONUÇ ve ÖNERİLER………………………………………………71 6.1. Sonuçlar……………………………………………………………..71 6.2. Öneriler………………………………………………………………77 7. ÖZET………………………..………………………………………….78 8. ABSTRACT…………………………………………………………...79 9. KAYNAKLAR………………………………………………………....80 EK-1 Veri Toplama Formu………………………………………………91 EK-2 SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği……………………………………94 EK-3 Araştırmanın Yapıldığı Hastanelerden Alınan İzin Yazıları…..97 TEŞEKKÜR ……………………………………………………………..99 ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………..100 ii TABLOLAR Tablo 4.1. Hastaların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı ........................... 38 Tablo 4.2. Hastaların kalp Piline İlişkin Özelliklerine Göre Dağılımı ............ 40 Tablo 4.3. Hastaların Cinsiyetlerine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı. ......................................................... 41 Tablo 4.4. Hastaların Yaşa Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı........................................................................ 42 Tablo 4.5. Hastaların Eğitim Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.......................................................... 43 Tablo 4.6. Hastaların Medeni Durumlarına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı..................................... 44 Tablo 4.7. Hastaların Çocuk Sayısına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.......................................................... 45 Tablo 4.8. Hastaların Yalnız Yaşama Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı..................................... 46 Tablo 4.9. Hastaların Çalışma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.......................................................... 47 Tablo 4.10. Hastaların Meslek Statüsüne Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.......................................................... 48 iii Tablo 4.11. Hastaların Sosyal Güvencelerine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.................................... 49 Tablo 4.12. Hastaların Gelirin Gideri Karşılama Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı ........................ 50 Tablo 4.13. Hastaların Kalp Pilinin Takılı Oma Süresine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı ....................... 51 Tablo 4.14. Hastaların Kalp Pilinin Takılı Olduğunu Hissetme Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı .. 52 Tablo 4.15. Hastaların Kalp Pili Takıldıktan Sonra Günlük Yaşantısında Kısıtlama Olma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı........................................................................ 53 Tablo 4.16. Hastaların Çevresinde Kalp Pili Olan Birey Olma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı ... 54 Tablo 4.17. Hastaların Kontrole Düzenli Gelme Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı ....................... 55 Tablo 4.18. Hastaların Eğitim Alma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.................................... 56 Tablo 4.19. Hastaların Eğitim Alma Zamanına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı.................................... 57 iv 1.GİRİŞ 1.1. Problemin Tanımı ve Önemi Kronik hastalıklar, bir ya da birden fazla sistemde, geriye dönüşsüz yapı ve fonksiyon bozukluğuna yol açan, sürekli tıbbi bakım ve tedavi gerektiren uzun dönem sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Günümüzde tanı ve tedavi yöntemlerinin gelişmesi, beklenen yaşam süresinin uzaması, birçok ülkede bulaşıcı hastalıkların kontrol altına alınması, hızlı kentleşme ve sanayileşme sürecine bağlı stresörlerin oluşması, kronik hastalıkların insidans ve prevalansında artışa neden olmuştur.1, 2, 3, 4, 5, 6 2005 yılında, dünya genelinde ölen 58 milyon kişiden 35 milyonunun (%60) ölüm nedeni kronik hastalıklardır.7 Ülkemizde ise 2006 yılında yapılan istatistiklere göre 430.460 ölümün %79’u bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı bulunmakta ve bu hastalıkların içerisinde kronik hastalıklar en büyük oranı oluşturmaktadır. İstatistiklere göre 2006 yılında Türkiye’de yaklaşık 22 milyon kişi kronik hastalıkların etkisi altında yaşamaktadır.7 Kronik hastalıklar içinde, kardiyovasküler hastalıklar önemli bir yer tutmakta ve dünya genelinde en fazla ölüm nedeni olan hastalıkların başında gelmektedir.8 Gelişmiş ülkelerdeki ölümlerin yarısına yakın bir bölümü, gelişmekte olan ülkelerde de 1/3’ü kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle olmaktadır.5, 8 Dünya Sağlık Örgütü’nün 2005 yılı verilerine göre, dünya genelinde 17.5 milyon insanın ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıktır. 9 Kardiyovasküler hastalıklar her yıl Avrupa’da 4.35 milyon, Avrupa birliğine bağlı ülkelerde ise 1.9 milyon kişinin ölüm nedeni olarak gösterilmiştir. 10 1 Türkiye’de de kardiyovasküler hastalıklar tüm ölüm nedenleri arasında ilk sırada (205.457) yer alarak dünya geneliyle benzer tablo göstermektedir.7, 8, 11 Dünya Sağlık Örgütü’ nün 2002 yılı verilerine göre ülkemizdeki ölümlerin başında iskemik kalp hastalıkları gelmektedir.12 2004 yılı Devlet İstatistik Enstitü’sü verilerine göre ölümlerin %21.45’inin kalp hastalıklarına bağlı olduğu bilinmektedir.13 Ülkemizde kalp hastalığından ölümlerin 155.000 dolayında olacağı tahmin edilmektedir.11 Kardiyovasküler hastalıklar, önemli sağlık giderlerine yol açmaktadır. Kanada ekonomisine yıllık 18.4 milyar dolar, İngiltere ekonomisine ise 26 milyar pound yük getirmektedir.10 Avrupa birliğine bağlı ülkelerde ise; her vatandaşa sağlık hizmetleri için yaklaşık 230 euro maliyet oluşturmakla birlikte 268.8 milyon kayıp iş günü, 2 milyon ölüm ve 4.4 milyon insanın günlük yaşamının etkilenmesine yol açmıştır.10 Kardiyovasküler sistemde kalbin fizyolojik ritmi dışındaki patolojik ritm bozuklukları aritmi olarak ifade edilir. 14, 15 Aritmiler çoğunlukla sistemik hastalıklardan bağımsız primer aritmi şeklinde görülmekle birlikte kardiyovasküler ve diğer sistem hastalılarına bağlı sekonder olarak da gelişmektedir. Klinik önemi olmayan basit ritm bozukluklarından hayatı tehdit eden tablolara kadar uzanan aritmiler kardiyovasküler hastalıklara bağlı ölümlerin yarısını oluşturmaktadır. Aritmiye bağlı gelişen ölümler kardiyovasküler hastalıkların sadece ileri evresinde değil, hastanın asemptomatik veya hafif semptomatik olduğu evrelerde de yaygın bir şekilde görülebilmektedir. 15, 16, 17, 18 Aritmili hastalarda genellikle ani başlayan düzenli ve düzensiz bir çarpıntı, halsizlik, göğüs ağrısı, baş dönmesi, dispne ve konfüzyon gibi semptomlar görülebilmekte ve ani ölümler gerçekleşmektedir. 14,19 Bu semptomları düzeltmek ve ani ölümü önlemek için kalbin elektriksel olarak 2 uyarılması sağlayan cihazlar geliştirilmiştir.19,20,21Bu cihazlar, bradiaritmi ya da taşiaritmi tedavisinde kullanılan, elektrik enerji uyarılarını, kalple temas eden elektrotları vasıtasıyla kalbe gönderen, batarya kaynaklı ve implante edilebilen pacemakerlardır. 21,22 Pacemakerlar, çoğunlukla sinüs düğümü ve atriyoventriküler bloğa bağlı aritmiler ile karotis sinüs senkopu ve diğer tanıların tedavisinde kullanılmaktadır. Pacemakerlar başlangıçta basit yapıda ve sabit hızda iken, günümüzde yerlerini vücudun gereksinimlerine uygun hızda uyarı oluşturabilen ve kalpteki birçok fizyolojik özelliği taklit edebilen, yüksek biyolojik uyumluluğa sahip maddelerden üretilmiş, uzun süre dayanıklı, gelişmiş pacemakerlara bırakmıştır. 20,21 Ritim ve iletim bozukluklarının tedavisinde kullanılan antiaritmik ilaçların zamanında alınmasındaki güçlükler ya da ilaçların ateş basması, göğüs ağrısı, sersemlik, bulantı, diyare, depresyon gibi yan etkileri pacemakerın ilaç tedavisine tercih edilmesine yol açmıştır.23, 24 Pacemakerlar, eriştikleri güvenirlik düzeyi ve giderek kolaylaşan uygulama yöntemleri ile tedavide yaygın olarak kullanılmaktadır.25 Ayrıca pacemaker kalp yetmezliği olan hastalar için, donör yetersizliği nedeniyle kalp transplantasyonuna iyi bir alternatif olarak sunulmaktadır. Bu anlamda Hochleitner ve atriyoventriküler arkadaşları; gecikmeli kalp yetmezliği pacemaker olan tedavisinin hastalarda yararlı kısa olduğunu göstermişlerdir.26 Pacemaker implantasyonu cerrahi bir işlem gerektirdiğinden çeşitli komplikasyonlara neden olabilmektedir. Van ve arkadaşları, ilk pacemaker implantasyonundan sonra müdahale gerektiren sorunların insidansını %10.1 oranında bulmuştur.27 Mark S. Link ve arkadaşları ise yaşlı hastalarda pacemaker komplikasyonlarını değerlendiğinde; %6.1 oranında komplikasyon geliştiğini; en sık görülen komplikasyonun ise 3 leadin yerinden çıkması olduğunu ortaya koymuştur.28 Pacemaker lead implantasyonu; oluşturabileceği trombüs ile pacemaker yerinde ciddi sorunlara ve pulmoner emboliye yol açabilmektedir. Rooden ve arkadaşları pacemaker leadlerine bağlı trombüs gelişme insidansını beklentilerinden yüksek bulmuşlardır.29 Moller ve arkadaşlarının 5648 hastayla yaptığı bir çalışmada ise; % 0,3 hematom, %1,9 atriyal leade ve %1,9 ventriküler leade bağlı erken dönem komplikasyon, %0,2 enfeksiyon, % 1,3 atriyal leade ve %1,2 ventriküler leade bağlı geç dönem komplikasyonlar saptanmıştır.30 Ciddi bir komplikasyon olarak, pacemaker leadinin enfeksiyonu sonucu endokardit gelişebilmektedir. Bu durum özellikle immün yetmezliği olan hastalar için büyük bir risk faktörüdür. Çeşitli çalışmalarda enfeksiyon insidansı %0.4 – 1.1 arasında değişmektedir.31,32 Bunun dışında; pacemakerın neden olabileceği ağrı ve rahatsızlık hissi, hastanın farkında olmadan pacemakera manipülasyonuna yol açabilmektedir. 33 Aydemir ve arkadaşlarının pacemakerı olan hastalarla yaptıkları çalışmada; hastaların % 19.1’ine psikiyatrik tanı konulmuş ve % 5.9’unda uyum bozukluğu, % 4.7’sinde majör depresyon belirlenmiştir.34 Duru ve arkadaşları yaptıkları çalışmada ise pacemakerı olan hastalarda olası depresif bozukluk % 5.2, anksiyete bozukluğu % 13.1 oranında gözlemlenmiştir.35 Pacemakerı olan hastaların günlük yaşantısına ilişkin deneyimlerinde; pacemaker implantasyonu sonrası hastalarda sıklıkla ev işi, bahçe işi, yüzme gibi fiziksel aktivitelerin elektrotlarda gevşeme oluşturacağına dair korku vardır. Bu da aile içinde önemli rol değişikliklerine ve sosyal aktivitelerde sınırlamalara neden olmaktadır. İmplantasyonu takiben hastaların iyileşmesine rağmen yakın çevreleri tarafından aşırı ilgiye, aşırı desteğe, koruyucu davranışlara maruz 4 kalmaları kendilerini yetersiz hissetmelerine yol açmaktadır. Diğer taraftan hastalar pacemaker öncesi, semptomlar nedeniyle ölüm korkusu yaşarken; semptomları açıklanıp tanı konulduğunda ve pacemaker implante edildiğinde iyileştiklerini ve normal yaşantılarına tekrar dönebileceklerini düşünmektedirler. 36 Hastalar detektörleri cep kendilerini telefonları, engelleyen güvenlik hassas alarmları bir ve problem metal olarak algılamaktadırlar. Oysa bazı çalışmalar hastaların belli önlemleri aldığında bu konuda risk arkadaşlarının olmadığını yaptığı göstermektedir.37, çalışmada cep 38 Tandoğan telefonlarının ve pacemakerın baskılanması hariç hastalarda önemli semptomlara neden olmadığını ve telefonun uzaklaştırılmasıyla semptomların normale döndüğünü saptanmıştır.39 Hekmat ve arkadaşları ile Altamura ve arkadaşları ise hastaların cep telefonlarını pacemakera yakın taşımadıkları taktirde risk oluşmayacağını bildirmiştir.40,41 Kolb ve arkadaşları hava limanındaki elektromanyetik alanların herhangi bir komplikasyon oluşturacak etkilenmeye yol açmadığını, elektromanyetik interferans riskinin belli faktörlerle ilişkili olduğunu bulmuştur. 37 Elektromanyetik interferans ile ilgili olarak; cerrahi işlemlerde kullanılan bazı ekipmanlar pacemakerı olan hastalar için sorun yaratabilmektedir. Özellikle elektrokoterler yaygın olarak kullanılmakta, cerrahi girişim sırasında bu hastalarda aritmi ve ölüme kadar gidebilen istenmeyen yan etkilere yol açabilmektedir. Ancak etkileşimlerin bilinmesi ve gerektiğinde cihaza müdahale edilmesi olası birçok komplikasyonu önlemektedir.21, 42,43 Pacemaker implante edilmiş bir hasta için cihaz fonksiyonel olarak onun bedeninin bir parçasını oluşturmaktadır. Cihaza bağımlı 5 yaşamak ise hastanın beden bilincinin bozulması, endişe, korku gibi olumsuz duygulara yol açmaktadır. Dereli’nin belirttiği gibi Goldman ve arkadaşları ile Greene ve arkadaşları giderek artan sayıda uygulanan kalıcı pacemaker implantasyonun yaşam kurtarıcı ve basit bir uygulama olmasına rağmen bildirmişlerdir. 23 hastada psikolojik etkilere neden olduğunu Özellikle sağlığın kaybını kabullenmenin güç olması ve kalbin yapay bir elektriksel cihaz kontrolünün gerektirmesi, hastalarda sıklıkla pacemakerı olmaktadır. 23, 44, 45 reddetme, depresyon ve anksiyeteye neden Yabancı bir cismin insan vücuduna implantasyonu ilk dönemde uyum gerektiren bir süreçtir. Uyum sürecinde de emosyonel tepkiler ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle depresyon ve anksiyetenin pacemakerı olan hastalarda daha yaygın olduğu belirtilmektedir.46, 47, 48, 49, 50 Pacemaker implantasyonu, hastaların yaşantısını etkileyen semptomlara olumlu cevap vermekte diğer yandan da hastanın ömür boyu yaşamını vücuduna yerleştirilmiş yabancı bir madde ile geçirmesi anlamına gelmektedir. Bu durum hastaların alışılmış yaşam şekli üzerinde değişikliklere neden olmakta ve yaşam kalitesi değerlerinin etkilenmesine yol açmaktadır. 51 Benzer ve arkadaşları araştırmalarında, pacemaker implantasyonu sonrasında yaşam kalitesinin arttığını, bu artışın özellikle senkop ve baş dönmesi olan hastalarda daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.52 Çiftçi;100 hasta ile yaptığı çalışmasında genel iyilik hali, fiziksel bulgular ve aktivite, uyku bozukluğu, iştah, cinsel bozukluk, bilişsel işlevler, iş performansı, sosyal katılım ve toplam yaşam kalitesini içeren 9 boyutta; kalıcı saptamıştır. 20 pacemaker yerleştirildikten sonra önemli düzelme Pacemaker implantasyonunun normal sağlığa eşdeğer seviyede sağlık değerlerini geliştirdiği, sinüs düğümü fonksiyonu bozuk olan hastalarda yaşam beklentisini arttırmasa da semptomları düzelttiği 6 belirtilmektedir.15, 53 Mlynarski ve arkadaşları pacemaker implantasyonu öncesi ile implantasyondan 6 ay sonra yaptıkları çalışmalarında, hastaların yaşam kalitelerinde artış olduğunu saptamışlardır.54 Hemel ve arkadaşları pacemaker implantasyonun yaşam kalitesini önemli ölçüde yükselttiğini belirlemişlerdir.55 Fleischmann ve arkadaşları da yaptıkları çalışmalarında benzer sonuç elde etmiştir.56 Pacemakerı olan hastalara, psikososyal uyumlarının ve sorunlarıyla baş edebilme yeteneklerinin geliştirilmesi için fiziksel, eğitsel, sosyal ve emosyonel destek verilmelidir.57 Hemşireler hastaların fizik ve ruhsal iyiliğini sürdürmekle sorumlu olan hastalara bilgi sağlama ve danışmanlık yapan anahtar kişilerdir. Hemşire, hastanın ve ailesinin ihtiyaç duyduğu sağlık danışmanlığını yaparak, fiziksel ve sosyal faaliyetlerde bulunabilme yeteneklerini artırarak, bireyin yaşam biçimi değişikliklerinde ve hastalığa uyumlarında kaliteli bir yaşam düzeyine ulaşmalarına yardım etmektedir.23,57,58 Pacemakerı olan hastalara ve ailelerine uygulanacak psikososyal girişimler, hasta ve ailelerinin yaşadıkları sorunları azaltmaya yardımcı olmaktadır. 59, 60 Pacemakerı olan hastaların yaşam kalitesinin ve yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesinin; hemşirelik girişimlerine ışık tutacağı ve hastaların karşılaştıkları sorunların çözümüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 1.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırma pacemakerı (kalp pili) olan hastaların yaşam kalitesini belirlemek amacıyla yapılmıştır. 7 2.GENEL BİLGİLER 2.1. Kalp Pilinin Tarihçesi 19. yüzyılın başından itibaren elektrik akımının kalp kası üzerindeki etkileri araştırılmaktadır.1774 yılında Aldini’nin, merdivenden düşen bir çocuğu, göğsü üzerine elektrik uygulaması sonucu hayata döndürdüğü bildirilmiştir. Kalbi elektrik uyarısıyla uyarabilen bir pil ilk kez 1932 yılında Hyman tarafından oluşturulmuştur. 7.2 kg ağırlığındaki ve yaylı bir motorla çalışan bu aletin 6 dakikada bir yeniden kurulması gerekmekteydi. Hyman alete, sinüs düğümünün pacemaker fonksiyonunu gerçekleştirdiği için yapay pil ismini vermiş ve bugünkü modern pacemaker teknolojisine öncülük etmiştir.16,61,62 1952’de Zoll toraks üzerine koyduğu cilt elektroduyla kalbi uyararak Adams-stokes nöbeti geçiren iki vakada yapay pil yardımıyla dolaşımın devamını sağlamıştır. 1957 yılında Weirich, Gott ve Lillihei ilk kez elektrodları insan kalbi üzerine doğrudan yerleştirerek iatrojenik kalp bloğunu tedavi etmişlerdir. 61,62 Tamamen implante edilebilen kalp pili ise ilk kez 1958’de Sening tarafından atriovenriküler blok nedeniyle Adams stok sendromu atakları geçiren 43 yaşındaki bir hastada denenmiştir.16 Venöz kateter yoluyla endokardın uyarılması ise aynı yıl Furman ve Schwedel tarafından gerçekleştirilmiştir.16,23 1970’lerde enerji kaynağı olarak yeniden doldurulabilir nikel-kadmiyum piller yerine lityum piller kullanılmaya başlanılmıştır. 1980’lerde pillerde hız adaptasyonu mümkün olmuştur.16,22 8 2.2.Kalıcı Pacemakerlar Belli aralıklarla, ani elektrik akımı sağlayarak kalbi yapay yolla uyaran, cilt altına yerleştirilen, batarya kaynaklı, küçük elektronik cihazlara Pacemaker denir.16,63,64 Kalıcı pacemakerlar, kalıcı semptomatik bradiaritmilerde yaygın olarak kullanılmakta ve kalbin ventriküllerin kasılması için gerekli uyarıyı çıkaramadığı, uyarıların iletilemediği veya ektopik (kendinden ) uyarıların yeterli ve düzenli kasılma oluşturamadığı durumlarda, kalbi elektriksel uyarı ile uyarır.15 Pacemakerın oluşturduğu elektrik akımı, kalp dokusuna yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla iletilir ve kalp kasının ritmik kasılmasını sağlar.64 2.3. Geçici Pacemakerlar Hemodinamiyi bozan geçici bradiaritmilerde altta yatan sebep ortadan kalkıncaya kadar veya semptomatik bradiaritmilerde kalıcı pacemakera karar verildiğinde implantasyona kadar zaman kazanılması amacıyla uygulanmaktadır.15 Miyokard infarktüsünün komplikasyonu olarak oluşan tam kalp bloğunda, en geç 1-2 haftada atriyoventriküler iletimin normale dönmesi beklenmektedir.63 Hasta tam kalp bloğunda veya hemodinamik tehlikede ise iletim düzelene ya da kalıcı pacemaker takılan kadar geçici pacemaker uygulanmaktadır. Antiaritmik tedaviye cevap vermeyen taşikardilerde de antitaşikardik geçici pacemakerlar kullanılabilmektedir.15 9 2.4. Pacemakerların Yapısı Pacemakerlar, nabız jeneratörü ve elektrot olmak üzere iki ana bölümden oluşurlar.61, 62,65 2.4.1 Nabız jeneratörü Kalpte oluşan elektrik uyarılarını algılayan ve gerektiğinde kalbe pace uyarısı gönderen nabız jeneratörüdür. Nabız jeneratörlerinin yapısında enerji kaynağı ve elektronik devreler olmak üzere iki kısım vardır. 61, 62,65 Enerji kaynağı; uyarı çıkarılması ve elektronik devreler için enerji sağlayan kısımdır. Günümüzde enerji kaynağı olarak lityum pilleri kullanılmaktadır. Lityumlu piller 6–10 yıl dayanabilmekte ve minimal kitle ile maximal enerjiyi sağlamaktadır.61,65,66 Elektronik devreler; kalpte oluşan uyarıların algılandığı ve kalbe gönderilecek olan uyarıların oluşturulduğu kısımdır. Kalp kasının kasılması için gereken elektrik enerjisini ihtiyaca göre belirli zaman aralıklarında istenen miktar ve sürede verilmesini sağlar.17,62,61,65 2.4.2 Elektrotlar Nabız jeneratöründen çıkan elektrik uyarısını kalbe, kalpte oluşan elektrik uyarılarını nabız jeneratörüne ileten bölümdür. Elektrotlar unipolar ya da bipolar olabilirler. Unipolar elektrotlarda tek bir iletken tel vardır. Bu, elektrodun ucunda sonlanır. Akımın dönüş yolu bütün vücuttur. Bipolar elektrotlarda ise ayrı iki tel bulunmaktadır. Hem anod hem katod elektodun ucunda olup kalp kasına dokunarak devreyi kapatır. 17,62,61,65 10 Pacemakerlerin uzun ömürlü olmasında enerji kaynağının yanı sıra elektrodların da önemli payı vardır. Son yıllarda kullanıma girmiş olan ve ucundan kortikosteroid çıkararak dokunduğu miyokarda fibröz doku oluşumunu olmaktadırlar. azaltan elektrotlar enerji tasarrufunda yararlı 62 2.5. Kalp Pili Endikasyonları 2.5.1. Erişkinlerde Sonradan Oluşan (Akiz) Atriyoventriküler (AV) Bloklarda Pacemaker Endikasyonu AV blok birinci, ikinci ya da üçüncü derecede olabilir. İkinci derecede AV blok da; Tip I ve Tip II olarak iki alt gruba ayrılır. Tip I ikinci derece AV blokta (Wenckebach tipi), PR giderek uzar ve sonunda biri ventriküle iletilemez, QRS dalgası dardır. Tip II ikinci derece AV blokta, bloke olan vurulardan önce ve sonra PR mesafesi değişmez, QRS dalgası ise geniştir. İlerlemiş ikinci derecede Av blokta peş peşe iki veya daha fazla P dalgası ventriküllere iletilemez. Üçüncü derecede AV blokta (AV tam blok) P dalgalarının hiçbirisi ventriküllere iletilemez. 16,22 AV blok çoğu kez idyopatik olmakla birlikte koroner kalp hastalığı, kalsifik kapak hastalığı, AV düğüm ablasyonu, radyoterapi, enfeksiyonlar, kollajen hastalıklar, nöromüsküler hastalıklar gibi pek çok hastalılar ya da bazı ilaçlar (digoksin, beta bloker, diltizem gibi) AV bloğa yol açabilir. 16,22 Endikasyonların tarifinde sık olarak kullanılan ‘‘semptomlu bradikardi’’ deyimi yavaş kalp hızına bağlı olarak gelişen baş dönmesi, geçici sersemlik hissi, presenkop veya senkop, belirgin egzersiz intoleransı veya kalp yetersizliğini kapsamaktadır.16,22 11 I.Sınıf (Kesin) Endikasyonlar 1.Aşağıda belirtilen durumlarda, hangi anatomik düzeyde olursa olsun üçüncü derece AV blok veya ileri düzeyde ikinci AV blok bulunması a) Kalp yetersizliği dahil Av bloğa bağlı olduğu düşünülen semptomlu bradikardi b)Semptomlu bradikardiye yol açan ilaçların kullanılmasını gerektiren aritmi ve diğer medikal rahatsızlıkların bulunması c)Semptomsuz hastalarda, uyanık iken üç saniye veya daha uzun süren asistoli galişmesi veya kaçış ritmi hızının 40/dk’nın altında olması d)AV kavşak’ın kateter ablasyonu e)Kalp cerrahisi sonrasında gelişen AV bloğun beklenmemesi f)AV ileti bozuklığunda beklenmedik ilerlemeler gelişmesi ihtimali nedeniyle, semptomlu olsun ya da olmasın, miyotonik müsküler distrofi, Kearns-Sayere sendromu, Erb distrofisi ve peroneal müsküler atrfi gibi AV bloka yol açan nöromüsküler hastalıkların varlığı 2.Bloğun tipi ya da yerine bakılmaksızın semptomlu bradikardiye yol açan ikinci derecede AV blok bulunması 2.5.2. Kronik Bifasiküler ve Trifasiküler Bloklarda Pacemaker Endikasyonu EKG’de Av düğümün altında her iki fasikülde (sağ dal ve sol dal) de ileri bozukluğuna ilişkin bulunması Bifasiküler Blok olarak adlandırılır.Alterne eden dal bloku( Bilateral dal bloku) olması üç fasikülün de hasta olduğunu göstermektedir. 16,22 I.Sınıf (Kesin) Endikasyonlar 1.Aralıklı üçüncü derecede AV blok 2.II. Tip ikinci derecede AV blok 3.Alterne eden dal bloku 12 2.5.3. Miyokard İnfarktüsüne Bağlı Olarak gelişen AV Bloklarda Pacemaker Endikasyonu Akut miyokard infarktüsünden sonra AV bloku gelişen hastaların uzun süreli yaşam beklentisi büyük oranda AV blokun kendisinden ziyade miyokard hasarının yaygınlığına ve intraventriküler ileti bozukluklarının niteliğine bağlıdır. Diğer klinik durumlardaki kalıcı pacemaker endikasyonlarından farklı olarak, akut miyokard infarktüsüe bağlı olarak AV bloku gelişen hastalardaki indikasyon kriterleri semptomların varlığına bağlı değildir. 16,22 I.Sınıf (Kesin) Endikasyonlar 1.Akut miyokard infarktüsünden sonra, His Purkinje sisteminde ikinci derecede AV blokla birlikte bilateral dal bloku veya His Purkinje sisteminde veya altında üçüncü derecede AV blok 2.Geçici ileri derecede (ikinci veya üçüncü derecede) infra-nodal AV blokla birlikte dal bloku.(Blok yeri kesin bilinmiyorsa elektrofizyolojik inceleme gerekli olabilir. 3.Sürekli ve semptomatik ikinci veya üçüncü derecede AV blok 2.5.4. Sinüs Düğümü Disfonksiyonunda Pacemaker Endikasyonu Sinüs düğümü disfonksiyonu sinüs bradikardisi, sinüs duraklaması (“arest”), sinoatriyal blok, asistoli ve bradikardi atakları ile alterne eden paroksismal supraventriküler taşikardiyi içeren bir aritmi topluluğunu ifade eder. Profesyonel atlerde, vagal tonus artışına bağlı olarak sinüs bradikardisi nedeniyle kalp hızı istirahatta ve uyanıkken 40/dk’ya, uykuda ise 30/dk’ya kadar inebilir, ayrıca 2.8 saniyeye kadar 13 uzayabilen sinüs duraklamaları olabilir. Bu durum fizyolojik bir durum olarak kabul edilmeli ve pacemaker takılması düşünülmemelidir. 16,22 I.Sınıf (Kesin) Endikasyonlar 1.Sinüs düğümü disfonksyonu bulunan hastalarda semptomların bradikardiye bağlı olduğunun kesin olarak belirlenmesi. Bradikardi hastasının kesin olarak kullanması zorunlu olan ilaca bağlı olsa da pacemaker takılmalıdır. 2.Semptomatik kronotropik yetersizlik 2.5.5. Taşiaritmilerde Kalıcı Pacemaker Endikasyonu Atriyum ya da ventrikülden değişik türde pacing yaparak supraventriküler ya da ventriküler taşikardiler sonlandırılabilir. Bu antitaşikardik kalp pilleri taşikardiyi tanıyarak belli bir uyarı dizisini başlatabilmektedir. Atriyal fibrilasyon atakları atriyal pacin ile azaltılabilmektedir. Ventriküler taşikardinin tedavisinde ise taşikardiyi sonlandırmak amacıyla yapılan ventriküler pacing ise implante edilebilen defibrilatörleri tamamlayan bir özellik olarak kabul edilmektedir. 16,22 2.5.6. Hipersensitif Karotid Sinüs Senkopu ve Nörokardiyojenik Senkopta Pacemaker Endikasyonu Karotid sinüs refleksi karotid sinüs basısı ile ortaya çıkan fizyolojik bir cevap olup kalp hızında yavaşlamaya neden olur.Bazı insanlarda ise Karotid basısına aşırı yanıt alınabilir. Karotid uyarısına sadece kardiyoinhibitör yanıt alınan semptomlu hipersensetif Karotid sinüs sendromunda kalıcı kalp piklinin takılması semptomlaron kontrol altına alınmasını sağlamaktadır. 16,22 14 Nörokardiyojenik senkop nöral mekanizmalarla ortaya çıkan, organik kalp hastalığının bulunmadığı ve ağrı, anksiyete, stresle oluşabilen bir senkop türüdür. Özellikle sık oluşan ve yaralanmalara yol açan vakalarda düşünülebilmektedir. 16,22 2.5.7. Bazı Özel Durumlarda Pacemaker Endikasyonu Hipertrofik kardiyomiyopati Bazı çalışmalar hipertrofik obstrüktif kardiyomiyopatili hastalarda pacemakerın semptomları düzettiğini gösterilmiş olmasına rağmen halen hastalığın seyrini değiştirdiği ya da yaşam süresini uzattığına ilişkin kesin kanıt bulunmamaktadır. 16 Dilate Kardiyomiyopati Medikal tedaviye dirençli ve uzun PR intervali olan semptomlu dilate kardiyomiyopatili hastalarda kalıcı pacemakerın kısa dönemde yarar sağlayabileceği bilinmekle beraber uzun dönem sonuçları belirsizdir ve bu konuda pacemaker takılması konusunda fikir birliğine varılamamıştır. 16,22 Kalp Nakli Kalp nakli sonrasında hastaların %8-23’ünde, çoğunluğu sinüs düğümü disfonksiyonu ile ilgili olan bradiaritmi problemi gelişmektedir.bu hastaların yaklaşık yarısında 6-12 ay içerisinde bradiaritmi düzelmekte, pacemaker takılmasına gerek kalmamaktadır.Diğer yandan belirgin bradiaritmi ve asistolün ani ölüme neden olabileceği bilinmektedir.Geri dönmeyen sinüs düğümü disfonksiyonu ya da AV blokta kalıcı pacemaker takılması zorunludur. 16,22 15 2.6 Kalp Pili Komplikasyonları • Pacemaker fonksiyon bozukluğu • Pacemaker konulan cep içinde kanama ya da enfeksiyon oluşumu • Cilttte nekroz • Nabız jeneratörünün yerinden kayması sonucu elektrotun kırılması ya da yerinden çıkması • Miyokartın perforasyonu • Hava embolisi • Hemotoraks • Pnömotoraks • Alerjik reaksiyon • Venöz trombüs • Adale stimülasyonu, pektoral kasın uyarılması • Pacemaker sendromu; atriyal ve ventriküler kontraksiyonun uygunsuz zamanlamasına bağlı gelişen senkop, dispne, öksürük, göğüs ağrısı, hipotansiyon halsizlik gibi semptomların oluşması16,22,67 2.7. Yaşam Kalitesi Yaşamı destekleyen birçok teknolojik gelişmenin, yeni ilaçların, alternatif tedaviye bakım yaklaşımlarının, sağlık hizmetlerinde kullanılması sonucu yaşamı korumak ve yaşam süresini uzatmak mümkün olurken, bu gelişmelerin yaşama olumlu ya da olumsuz etkilerinin kapsamlı olarak değerlendirilmesi gerektiği daha fazla hissedilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeler yaşam kalitesi kavramını ve yaşam kalitesini değerlendirme ölçeklerini geliştirilmesinde etkili olmuştur. 68 16 Yaşam kalitesi ilk kez Thorndike (1939) tarafından “sosyal çevrenin bireyde yansıyan tepkisi” olarak tanımlanmıştır.1960’lı yıllarda ABD’de politik tartışmalardan kaynağını almış ve o yıllardan sonra kullanımı yaygınlaşmaya başlanmıştır. 69,70 Yaşam kalitesi yalnızca günlük konuşmalarda kullanılmamakta, sosyoloji, tıp, psikoloji, hemşirelik, ekonomi, felsefe gibi çeşitli özel alanlardaki çalışmalar içinde de yer almaktadır. Klinisyenlerden politikacılara kadar uzanan geniş bir yelpaze içinde hastalıkla baş etme ve politik kararlarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesi ve elde edilen sonuçların karar vermede kullanılması yaklaşımı benimsenmektedir. Yaşam kalitesi kavramı bu kadar geniş bir alanda kullanılıyor olmasına karşın kavramın ne olduğu hala belirsizliğini korumakta ve tam olarak tanımlanamamaktadır.68 Yaşam kalitesi genel olarak “iyilik hali”nin bir derecesi olarak ifade edilmektedir. Kişinin kendi durumunu, kendi kültürü ve değerler sistemi içinde algılayış biçimini kapsamaktadır. Kaliteli bir yaşam için herhangi bir kriterden söz edilmez. Bu nedenle yaşam kalitesi kavramı soyuttur ve görecelidir. 69,70 Yaşamın kalite ve kantite olmak üzere 2 boyutu vardır. Yaşamın kantitesi; yaşam süresini tanımlamakta ve beklenen yaşam süresi mortalite oranları ve belirli nedenlere bağlı ölüm olaylarının değerlendirilmesi ile ifade edilmektedir. Yaşamın kalitesi ise değişik göstergeler kullanmayı gerektirmektedir. Yaşam kalitesi estetik ve güzellik olarak algılanabildiği gibi yaşam memnuniyeti olarak da ele alınabilmektedir. Renedobus yaşam kalitesinin büyük ölçüde subjektif değer yargıları içerdiğini ve günlük yaşam aktivitelerinin yerine getirirken duyulan memnuniyete eşit olduğunu öne sürmüştür. 69,70 17 Michigan Üniversitesi’nde Campbell tarafından yapılan yaşam kalitesi çalışmalarında yaşam kalitesi boyutlarının fiziksel sağlığın dışında diğer özel durumlarla ilişkili olduğu belirtilmekte ve yaşam kalitesi bıyutları şu şekilde gösterilmektedir.71 Fonksiyonel durum - özbakım - hareket - fiziksel aktivite Rol aktiviteleri - iş (meslek) - evdeki rol Sosyal fonksiyon - kişisel etkileşim - dostluk, arkadaşlık - toplumsal etkileşim Emosyonel durum - anksiyete - stres - depresyon - kontrol kaybı - iyilik hali Algılama Uyku ve istirahat Enerji ve canlılık Sağlık algılamaları Genel sağlık memnuniyeti 18 1980’lerin ortalarında DSÖ yaşam kalitesinin ölçümü ve kavramsallaşması için çalışma başlatmış ve 1996 yılında yaşam kalitesini “bireylerin; yaşadıkları kültür ve değer sistemleri içinde ve hedeflerine ilişkin, yaşamlarındaki kendi pozisyonlarına bakış açıları, beklentileri, standartları ve endişeleri” olarak tanımlamıştır. Yaşam kalitesini fiziksel sağlık, psikolojik durum, bağımsızlık düzeyi, sosyal ilişkiler, çevre ve kişisel inançlar şeklinde alanlarının olduğu belirtmiştir.58,70 DSÖ’ ne göre yaşam kalitesinin değerlendirildiği alanların kapsadığı maddeler: - - - - - Fiziksel sağlık • Ağrı, rahatsızlık • Enerji, halsizlik, yorgunluk • Uyku, dinlenme Psikolojik durum • Pozitif düşünceler • Düşünme, öğrenme, hafıza, konsantrasyon • Kendine güven • Beden imajı ve dış görünüş • Negatif düşünceler Bağımsızlık düzeyi • Hareket edebilme • Günlük yaşam aktiviteleri • İlaçlara ve tedaviye bağımlı olma durumu • Çalışma kapasitesi Sosyal ilişkiler • Kişisel ilişkiler • Sosyal destek • Seksüel aktivite Çevresel özellikler • Fiziksel güvenlik 19 - • Ev çevresi • Finansal kaynaklar • Sağlık ve sosyal bakıma ulaşılabilirlik ve kalite • Yeni bilgilere ve becerilere ulaşma fırsatı • Fiziksel çevre (hava kirliliği, gürültü, trafik, iklim) Maneviyat ile ilgili özellikler • Ruhsal/dinsel/kişisel inançlardır. Son yıllarda kabul gören yaşam kalitesi tanımı ise “hastanın var olan fonksiyon düzeyini karşın ne algıladığının değerlendirilmesi ve bunlardan aldığı doyum” şeklindedir. Bu alanda birçok uzman yaşam kalitesini çok boyutlu bir yapı olarak algılamıştır. Bunlar; - Fiziksel fonksiyon: Hastanın kendine bakım performansının, fonksiyonel durumunun, hareket, fiziksel aktiviteler ve iş ya da aile sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini değerlendirir. - Hastalık ve tedavi ile ilgi semptomlar: Ağrı ya da solunum güçlüğü gibi hastalık semptomları, impotans, sedasyon vb. tedavi yan etkilerinin olup olmadığını içerir. - Psikolojik fonksiyon: Hastalık ve tedavisine bağlı olarak gelişen anksiyete ya da depresyon durumunu kapsar. - Sosyal fonksiyon: Normal sosyal aktivitelerde kesilme olup olmadığını araştırır. Yaşam kalitesi araştırmaları üç yönden yararlı olmaktadır. 1.si bireysel kalitenin saptanabilmesinin verdiği teknik veri kolaylık2.si sistemleri sosyal ve çevrenin süreçleriyle bireye olan etkilerinin anlaşılması ve bu etkilerin toplum planlamacıları tarafından uygulamaya aktarılması olanağı 3.sü bireyin yaşantısını algılamasına ve doyum bulma süreçlerinin tanımasına katkısıdır. 69,70, 71,72 20 Myokart infarktüsü, angina pektoris, kalp yetmezliği ve aritmi tedavisi alanında yapılan büyük ve çok merkezli çalışmalarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesi önemli bir sağlık çıktısı haline gelmiştir. Yeni tedavi seçenekleri yaşam süresini iyileştirmekle birlikte semptomların düzeltilmesini ve yaşam konforunun sağlanmasını gerekli kılmıştır.73 Pacemaker implantasyonu da aritmilerde yaygın olarak kullanılan tedavi seçeneklerindendir. Pacemaker implantasyonu da hastaların yaşantısını etkileyen semptomlara olumlu cevap vermekte diğer yandan da hastanın ömür boyu yaşamını vücuduna yerleştirilmiş yabancı bir madde ile geçirmesi anlamına gelmektedir. Bu durum hastaların alışılmış yaşam şekli üzerinde değişikliklere neden olmakta ve yaşam kalitesi değerlerinin etkilenmesine yol açmaktadır. 51 Pacemakerı olan hastaların yaşam kalitesine ilişkin yapılan çalışmalar genel olarak pacemaker implantasyonun yaşam kalitesini yükselttiği yönündedir. Çiftçi; çalışmasında genel iyilik hali, fiziksel bulgular ve aktivite, uyku bozukluğu, iştah, cinsel bozukluk, bilişsel işlevler, iş performansı, sosyal katılım ve toplam yaşam kalitesini içeren 9 boyutta; kalıcı pacemaker yerleştirildikten sonra önemli düzelme saptamıştır.20 Mlynarski ve arkadaşları pacemaker implantasyonu öncesi ile implantasyondan 6 ay sonra yaptıkları çalışmalarında, hastaların yaşam kalitelerinde yükselme olduğunu saptamışlardır.54 Hemel ve arkadaşları pacemaker implantasyonun yaşam kalitesini önemli ölçüde yükselttiğini belirlemişlerdir.55 Fleischmann ve arkadaşları da yaptıkları çalışmalarında hastaların yaşam kalitesini yüksek bulmuşlardır.56 Benzer ve arkadaşları araştırmalarında, pacemaker implantasyonu sonrasında yaşam kalitesinin 21 arttığını, bu artışın özellikle senkop ve baş dönmesi olan hastalarda daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.52 Yaşam kalitesini etkileyen en önemli faktörler hastalık süresi tedavi tipi, hastalığa uyum ve hastalığa ilişkin verilen eğitim olduğu için hastayı rahatlatma, yardım etme, esenlik durumunu yükseltmeye yönelik hemşirelik bakımlarının verilmesi önemlidir.71 22 3. GEREÇ ve YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Şekli Araştırma pacemakerı (kalp pili) olan hastaların yaşam kalitesini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. 3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri Araştırma, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi ve Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Pil polikliniğinde yapılmıştır. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi 84 yatak kapasitesine sahiptir. Poliklinikte bir kardiyoloji asistanı ve iki personel görev yapmakta, hemşire bulunmamaktadır. Poliklinik, çarşamba günleri 09.00- 12.00 arasında hizmet vermektedir. Merkezde, kalp pili olan hastaların rutin izlemleri pilin implantasyonunu takiben 1., 3., 6. ay sonunda ve daha sonra her 6 ayda bir Pil polikliniğinde yapılmaktadır. Hastaların EKG sonuçları ve pilin bataryası değerlendirilmekte gerektiğinde hastalara sözel bilgi verilmektedir. Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde bir Pil polikliniği bulunmaktadır. Hafta içi 13.30-16.00 arasında hizmet veren Pil polikliniğinde bir kardiyoloji uzman doktoru ve iki hemşire görev yapmaktadır.Hastaların rutin izlemleri implantasyon sonrası 1., 3., 6. ay sonunda ve sonrasında her 6 ayda bir yapılmaktadır. Poliklinikte gerektiğinde hastalara sözel bilgi verilmektedir. 23 3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi Araştırmanın evrenini, Ocak - Aralık 2007 tarihlerinde pacemaker implante edilmiş, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi’ndeki 105 ve Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim Araştırma Hastanesi’ndeki 245 hasta olmak üzere toplam 350 hasta oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde olasılıklı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örneklem büyüklüğü evrendeki birey sayısının bilindiği durumlarda kullanılan formülle hesaplanmıştır.74 n= Nt2pq _____________ d2(N-1)+t2pq N=Evrendeki birey sayısı (105+245=350) P= İncelenecek olayın görülüş sıklığı (%50) q= İncelenecek olayın görülmeyiş sıklığı (%50) t = Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t tablosunda bulunan teorik değer (1.96) d= Olayın görülüş sıklığın göre yapılmak istenen ± sapma (%5) değerler formülde yerine konulduğunda: n= 350x(1.96)2x0.5x0.5 n=183 olarak bulunur. ___________________________ (0.05)2x(350-1)x(1.96)2x0.5x0.5 Tabakalama74 için: Örnekleme Oranı= n / N 24 na = (n / N)x Na na: 1 a tabakasından alınacak birey sayısı n: Örnekleme alınan birey sayısı Na: a tabakasının evreni Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi’nden alınan birey sayısı için: (183/350)x105= 55 olarak bulunur. Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nden alınan birey sayısı için: (183/350)x245= 128 olarak bulunur. Örneklem kapsamına, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi Pil polikliniğine pacemaker kontrolü nedeniyle başvuran 55 ve aynı nedenle Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Pil polikliniğine başvuran 128 hasta olmak üzere toplam 183 hasta alınmıştır. 3.4. Verilerin Toplanması Araştırmanın verileri Veri Toplama Formu (EK–1) ve SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği (EK–2) kullanılarak elde edilmiştir. 25 3.4.1. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında kullanılan Veri Toplama Formu (EK1) konu ile ilgili hazırlanmıştır. literatür taranarak araştırmacı tarafından 58,70,73,74 Veri Toplama Formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde bireye ilişkin sosyodemografik değişkenleri (cinsiyet, yaş, eğitim durumu, medeni durum, çocuk sayısı, aile tipi, çalışma durumu ve statüsü, sosyal güvencesi, gelirin gideri karşılama durumu) oluşturan 10 soru, ikinci bölümde ise hastalığa ilişkin değişkenleri (pacemakerın takılma zamanı, süresi, başka hastalıklarının varlığı, pacemaker öncesi ve sonrası şikayetleri, kullandığı ilaçlar, kontrollere gelme durumu, pacemaker ile ilgili eğitim alma durumu, kimden aldığı, eğitimin içeriği, pacemakera ilişkin duyguları, sosyal hayatında ve günlük yaşantısında değişiklikler gibi) oluşturan 27 soru yer almaktadır. SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği, ilk kez İngiltere’de Ware tarafından 1987 yılında kullanılmıştır.73 SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği’nin geçerlilik ve güvenirlik çalışmasını ülkemizde Pınar (1995) tarafından yapılmış ve kronik hastalıklarda kullanılabilir olduğunu belirtilmiştir. Pınar, SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği’nin geçerlilik ve güvenirlilikle ilgili ilk çalışmaları, kardiyak, hemodiyaliz ve diyabetli 180 hasta üzerinde başlatmış, aracın dil ve içerik geçerliliğini (content validity) faktör analiziyle güvenirliğini (reliability) test-tekrar-test yöntemiyle yapmıştır. SF–36 skalaları için yapılan test-tekrar-test güvenirlik katsayılarının 0.83-0.92 arasında değiştiği, bu rakamların güvenirlik için öngörülen 0.70’in üzerinde olduğu ve aracın güvenilir bir şekilde kullanılabileceği belirtilmiştir.74 26 Çalışmamızda SF–36 yaşam kalitesi ölçeğinin iç tutarlılığı, “Cronbach’s Alpha” tekniğinden yararlanarak hesaplanmıştır. “Cronbach’s Alpha” çözülmesi ile incelenen iç tutarlılıkta ölçeğin “alpha değeri” 0.85 olarak bulunmuştur. Bu değer ölçeğin iç tutarlılığı için belirtilen 0-1 arasında bir değerdir. SF–36 yaşam Kalitesi Ölçeği, fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı olmak üzere 3 temel skala ve global yaşam doyumu/kalite alanlarından oluşmaktadır. SF–36 yaşam Kalitesi Ölçeği’nde yer alan 3 majör sağlık alanı ve bunların 9 belirleyicisi aşağıda yer almaktadır. 1. Fonksiyonel Durum Sağlık problemlerine bağlı olarak fiziksel aktivitelerin kısıtlanması Emosyonel ve sosyal problemlere bağlı sosyal aktivitelerin kısıtlanması Fiziksel sağlık problemlerine bağlı olarak günlük yaşam aktivitelerinin yapılmasının engellenmesi Emosyonel Sağlık problemlerine bağlı olarak günlük yaşam aktivitelerinin yapılmasının engellenmesi 2. Esenlik Mental sağlık (Emosyonel distres ve esenlik) Beden ağrıları Canlılık (zindelik/yorgunluk) 3. Genel Sağlık Anlayışı Bir bütün olarak sağlığın değerlendirilmesi Geçen yıl süresince sağlıktaki değişkenler 27 3.4.2. Ön Uygulama Hazırlanan Veri Toplama Formunun (EK–1) işlerliğini saptamak amacıyla Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi Pil Polikliniği’ne pacemakerı için kontrole gelen 10 hastaya ön uygulama yapılmıştır. Ön uygulama sonucunda Veri Toplama Formunda (EK–1) gerekli düzenlemeler yapılarak son şekli verilmiştir. 3.4.3. Veri Toplama Aracının Uygulanması Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılan Veri Toplama Formu (EK–1) ve SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği (EK-2), Nisan Haziran 2008 tarihleri arasında, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi Pil polikliniğine pacemaker kontrolü nedeniyle başvuran 55 hasta ve aynı nedenle Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Pil polikliniğine başvuran 128 hasta olmak üzere toplam 183 hastaya uygulanmıştır. Veri toplama araçları hastalarla görüşme tekniği kullanılarak araştırmacı tarafından doldurulmuştur. Her bir görüşme yaklaşık 15- 20 dakika sürmüştür. 3.5. Verilerin Değerlendirilmesi Veri Toplama Formundaki (EK–1) sosyodemografik ve hastalığa ilişkin değişkenler bağımsız değişkenleri, SF–36 (EK–2) yaşam kalitesi ölçeğindeki alt boyutlar ise bağımlı değişkenleri oluşturmaktadır. Hastaların tanıtıcı bilgileriyle yaşam kalitesinden elde ettikleri her boyuta ilişkin puanlar araştırmacı tarafından SPSS 11.0 for Windows paket programı kullanılarak bilgisayara aktarılmıştır. 28 SF-36’nın değerlendirilmesi tablo1, 2, 3, 4, 5, 6, tablo7,8 ve tablo 9’da yer almaktadır: SF–36 NIN DEĞERLENDİRİLMESİ TABLO 1. Fiziksel Fonksiyon Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 3a Koşu, ağırlık kaldırma ve ağır sporlar gibi büyük çaba gerektiren aktivitelerde 3b Masayı, elektrik süpürgesini itmek gibi hafif / orta aktivitelerde 3c Paket veya çantayı taşırken 3d Birkaç kat merdiven çıkarken 3e Bir kat merdiven çıkarken 3f Eğilirken, çömelirken 3g Bir kilometreden fazla yürürken 3h Birkaç yüz metre yürürken 3i Yüz metrelik mesafeyi yürürken 3j Giyinirken veya yıkanırken Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama Evet çok engelliyor 1 1 Evet biraz engelliyor 2 2 Hayır hiç engellemiyor 3 3 Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanmasında, ilk değerlendirme puanlarının yeniden kodlanması gerekmez. 29 TABLO 2. Sosyal Fonksiyon Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 9j Geçen ay boyunca sağlığınız, akraba ve arkadaş ziyaretleri gibi sosyal aktivitelerinizi ne dereceye kadar sınırladı? 6 Geçen ay boyunca fiziksel ve ruhsal sağlığınız ailenizle, arkadaşlarınızla, komşularınızla ilişkilerinizi ne dereceye kadar etkiledi? Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama (9j) Her zaman 1 1 Çoğunlukla 2 2 Biraz fazla 3 3 Bazen 4 4 Çok az 5 5 Hiç 6 6 Pek etkilemedi 1 5 Çok az 2 4 Orta 3 3 Oldukça 4 2 Aşırı 5 1 (6) Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanması, bir başlığın yeniden kodlanmasını gerektirir. 30 TABLO 3. Fiziksel İşlev (rol) Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 4a İşinizde veya diğer aktivitelerinizde çalışma zamanınızı azaltınız mı? 4b İşlerinizde amaçladığınızdan daha az mı verimli oldunuz? 4c İş veya diğer aktivitelerinizi zahmetsiz (kolay) olanlarla sınırladınız mı? 4d İş veya diğer aktivitelerinizi gerçekleştirirken zorluk çektiniz mi? (örneğin; ekstra çaba harcadınız mı?) Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama Evet 1 0 Hayır 2 1 Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanmasından önce, başlıkların yeniden kodlanması gerekir. TABLO 4. Mental İşlev (rol) Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 5a Sağlık sorunları yüzünden işinizde veya diğer aktivitelerinizde çalışma zamanınızı azalttınız mı? 5b İşlerinizde amaçladığınızdan daha az mı verimli oldunuz? 5c İşlerinizi veya diğer aktivitelerinizi her zamankinden daha az mı dikkatli yaptınız? Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama Evet 1 0 Hayır 2 1 Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanmasından önce, başlıkların yeniden kodlanması gerekir. 31 TABLO 5. Mental Sağlık Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 9b Çok sinirli biriydiniz 9c Hiçbir şeyin sizi neşelendiremeyeceği kadar canınız sıkkındı 9d Sakin ve huzurluydunuz 9f Moralsiz ve kederli hissettiniz 9h Hiç mutlu oldunuz mu? Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama (9d ve 9h) Her zaman 1 6 Çoğunlukla 2 5 Biraz fazla 3 4 Bazen 4 3 Çok az 5 2 Hiç 6 1 Her zaman 1 1 Çoğunlukla 2 2 Biraz fazla 3 3 Bazen 4 4 Çok az 5 5 Hiç 6 6 (9b, 9f, 9c) Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanmasından önce, 5 başlıktan ikisinin yeniden kodlanması gerekir. 32 TABLO 6. Enerji (zindelik)/ Yorgunluk Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 9a Tam enerjik /zinde) hissettiniz 9e Fazla enerjiniz vardı 9g Çok yorgun (bitkin) hissettiniz 9i Yorgun hissettiniz Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama (9a ve 9e) Her zaman 1 6 Çoğunlukla 2 5 Biraz fazla 3 4 Bazen 4 3 Çok az 5 2 Hiç 6 1 Her zaman 1 1 Çoğunlukla 2 2 Biraz fazla 3 3 Bazen 4 4 Çok az 5 5 Hiç 6 6 (9b, 9f, 9c) Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanının hesaplanmasında, 4 başlıktan ikisinin yeniden kodlanması gerekir. 33 TABLO 7. Ağrı Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 7 Geçen bir ay boyunca vücudunuzda ne kadar ağrı oldu? 8 Geçen bir ay boyunca ne kadar ağrı normal işlerinizi yapmanıza (ev ve ev dışındaki işleriniz dahil) olumsuz etki gösterdi? Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama (7) Hiç 1 6 Çok hafif 2 5 Hafif 3 4 Orta 4 3 Fazla 5 2 Çok fazla 6 1 Çok değil 1 5 Az 2 4 Orta 3 3 Oldukça fazla 4 2 Aşırı 5 1 (8) Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanının hesaplanmasından önce, her iki başlığın yeniden kodlanması gerekir. 34 TABLO 8. Genel Sağlık Anlayışı Başlıkları ve Puanlaması Başlıklar: 1 Genelde sağlığınız için ne söyleyebilirsiniz? 10a Diğer insanlardan daha sık hasta oluyor gibiyim 10b Tanıdığım herhangi biri kadar sağlıklıyım 10c Sağlığımın daha kötüye gideceğini sanıyorum 10d Sağlığım mükemmel Puanlama Yanıt Seçenekleri İlk Değerlendirme Son Puanlama (1) Mükemmel 1 5 Çok iyi 2 4 İyi 3 3 Orta 4 2 Kötü 5 1 Kesinlikle doğru 1 1 Çoğunlukla doğru 2 2 Emin değilim 3 3 Çoğunlukla yanlış 4 4 Kesinlikle yanlış 5 5 Kesinlikle doğru 1 5 Çoğunlukla doğru 2 4 Emin değilim 3 3 Çoğunlukla yanlış 4 2 Kesinlikle yanlış 5 1 (10a ve 10c) (10b ve 10d) Skala puanlaması: Başlık puanlarının tamamı hesaplanır, kaçırılan ya da boş bırakılan yanıtlar varsa tamamlanır. Bu skala pozitif olarak puanlanmıştır. İlk değerlendirme puanları ölçekte basılmış durumdadır. Skala puanlarının hesaplanmasından önce, 5 başlıktan üçünün yeniden kodlanması gerekir. 35 TABLO 9.Yeniden Kodlanmış Değerlerin Kaydedilmesinden Sonra SF-36’nın Her bir Alt Başlığının Son Puanlanması ve Değerlendirilmesi Skala adı Toplam Başlık Puanı (Tablo2 ve 8’deki Puanlamadan sonra) Beklenen (olası) en düşük ve en yüksek puan Fiziksel Fonksiyon 3a+3b+3c+3d+3e+ 3f+3g+3h+3i+3j Sosyal Fonksiyon Olası Puan 10 - 30 20 6+9j 2 - 11 9 Rol Fonksiyonu (Fiziksel) 4a+4b+4c+4d 0-4 4 Rol Fonksiyonu (Emosyonel) 5a+5b+5c 0-3 3 Mental Sağlık 9b+9c+9d+9f+9h 5 - 30 25 4 - 24 20 2 - 11 9 Zindelik/ Yorgunluk 9a+9e+9g+9i Ağrı 7+8 Genel Sağlık (Genel Bakış Açısı) 1+10a+10b+10c+10d 5 - 25 20 Ham Skala Puanının Dönüştürülmesi: Ham Skala Puanı – En Düşük Olası Puan x 100 Dönüştürülmüş Puan: Olası Puan Örnek: Fiziksel fonksiyon puanı 21 ise bu puan şu şekilde dönüştürülür; [(21-10)/20]x100=%55 SF–36 Yaşam Kalitesi Ölçeği, fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı olmak üzere 3 temel skaladan ve global yaşam doyumu/kalitesi alanlarından oluşmaktadır. Bu 3 temel skalanın her birinin ve global yaşam doyumu/kalitesi skalasının puanları 0–100 arasında değişmektedir. 59,73,74 SF–36 yaşam Kalitesi Ölçeğinin skala puanlarının hesaplanması 4 aşamada gerçekleşmektedir. Birincisi, soru değerlerinin yeniden kodlanması, ikincisi boş bırakılan ya da yanıtlanmamış soruların belirlenmesi ve puanlanması, üçüncüsü ham skala puanlarını hesaplamak 36 için her bir skala içinde yer alan puanların toplanması ve dördüncüsü ise ham skala puanlarının 0–100 arasında puanlara dönüştürülmesidir. Böylece 8 sağlık alanı için özet puanlar belirlenmektedir. SF–36 yaşam Kalitesi Ölçeği, her sağlık alanının puanı yükseldikçe, sağlığa ilişkin yaşam kalitesi artacak şekilde puanlanmıştır. 59,73,74 Yaşam Kalitesi, sağlık problemlerine bağlı aktivitelerin kısıtlanması, emosyonel ve sosyal problemlere bağlı sosyal aktivitelerin kısıtlanması, fiziksel sağlık problemlerine bağlı günlük yaşam aktivitelerinin yapılmasının engellenmesi başlıklarını içeren fonksiyonel durum, mental sağlık, beden ağrıları ve canlılığı içeren esenlik, bir bütün olarak sağlığın değerlendirilmesi başlıklarını içeren genel sağlık anlayışı olmak üzere 3 temel skala ve bu 3 temel skalanın aritmetik ortalamasından oluşan global yaşam doyumu/ kalitesi olarak değerlendirilir. 59,73,74 3.6. Araştırmanın Etik Yönü Araştırmanın uygulaması için kurumlardan yazılı olarak izin alınmıştır. (EK–3) Uygulama öncesi hastalara araştırma hakkında bilgi verilip katılımlarına yönelik sözlü onamları alınmıştır. Araştırmada etik ilkeler doğrultusunda; insana zarar vermeme, insana ve insanın karar verme hakkına saygı, bilgilendirilmiş sözlü onam, gizlilik hakkına saygı etik ilkelerine bağlı kalınmıştır. Hastaların kalp piline ilişkin yönelttikleri sorular uygulama sonrası cevaplanarak yarar ilkesi de sağlanmaya çalışılmıştır.75 37 4.BULGULAR Bu bölümde araştırma kapsamına alınan hastalara ve hastalıklarına ilişkin tanıtıcı özellikler, hastalıklarına ilişkin tanıtıcı bilgiler ve yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar ile ilgili bulgular yer almaktadır. Tablo 4.1. Hastaların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı (n=183) Tanıtıcı Özellikler Cinsiyet Kadın Erkek Yaş (X: 60.55) 20-40 41-60 61 ve üzeri Eğitim Durumu Okur yazar değil İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Medeni Durum Evli Bekar Çocuk Sayısı Yok 1 2 3 ve üzeri Yalnız Yaşama Durumu Yaşayan Yaşamayan Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Sayı % 89 94 48.6 51.4 22 62 99 12.0 33.9 54.1 36 84 21 25 17 19.7 45.9 11.5 13.6 9.3 138 45 75.4 24.6 16 15 35 117 8.7 8.2 19.2 63.9 11 172 6.0 94.0 23 160 12.6 87.4 38 Tanıtıcı Özellikler Çalışma Statüsü Memur İşçi Serbest Meslek Ev hanımı Emekli Sosyal Güvence Var Yok Gelirin Gideri Karşılama Durumu Karşılıyor Karşılamıyor Kısmen Karşılıyor Sayı % 15 6 6 65 92 8.1 3.3 3.3 35.2 50.1 167 16 91.3 8.7 46 61 76 25.2 33.3 41.5 Tablo 4.1’de araştırma kapsamına alınan hastaların tanıtıcı özelliklerine göre dağılımı görülmektedir. Tablo 4.1 incelendiğinde araştırmaya katılan hastaların yarısına yakınının (%48.6) kadın, %54.1’nin 61 ve üzeri yaş grubunda olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan hastaların yaş ortalaması ise 60.55’dir. Araştırma kapsamındaki hastaların %19.7’si okur yazar değil, %45.9’u ilkokul mezunudur. Hastaların çoğunluğu (%75.4) evli, %63.9’u 3 ve daha fazla çocuk sahibi, %94.0’ı yalnız yaşamamaktadır. Hastaların %87.4’ü çalışmamakta, %50.1’i emekli, büyük çoğunluğunun (%91.3) sosyal güvencesi bulunmaktadır. %41.5’i gelirinin giderini kısmen karşılamakta olduğunu belirtmiştir. 39 Tablo 4.2. Hastaların Kalp Piline İlişkin Özelliklerine Göre Dağılımı (n=183) Kalp Pilinin Takılı Olma Süresi 1 yıl ve altı 2-5 yıl 6-9 yıl 10 yıl ve üzeri Sayı 40 65 34 44 % 21.9 35.5 18.6 24.0 Pilin Takılı Olduğunu Hissetme Durumu Sürekli Ara sıra Hissetmeyen 35 95 53 19.1 51.9 29.0 Günlük Yaşamda Kısıtlama Olma Durumu Olan Olmayan Kısmen Olan 26 125 32 14.2 68.3 17.5 Çevresinde Pili Olan Birey Olması Var Yok 32 151 17.5 82.5 Kontrole Düzenli Gelme Durumu Gelen Gelmeyen 163 20 89.1 10.9 Eğitim Alma Durumu Alan Almayan 128 55 69.9 30.1 Eğitimi Alma Zamanı (n=128) Önce Sonra Önce ve Sonra 11 93 24 8.6 72.7 18.7 Tablo 4.2’de hastaların hastalığa ilişkin özelliklerine göre dağılımı görülmektedir. 40 Tablo 4.2 incelendiğinde hastaların %35.5’inde 2-5 yıldır kalp pili takılı olduğu görülmekte ve çoğunluğu (%78.2) kalp pili takıldıktan sonra kendisini iyi hissettiğini, %51.9’u kalp pilinin takılı olduğunu ara sıra hissettiğini, %68.3’ü günlük yaşamında kısıtlama olmadığını ifade etmektedir. Hastaların büyük çoğunluğunun (%82.5) çevresinde kalp pili olan birey bulunmamakta ve %89.1’i kontrole düzenli gelmektedir. Hastaların %69.9’u kalp piline ilişkin eğitim aldığını, eğitim alanların ise %72.7’si eğitimi kalp pili takıldıktan sonra aldığını belirtmiştir. Tablo 4.3. Hastaların Cinsiyetlerine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Kadın 72.91 70.33 65.00 Erkek 84.37 78.83 80.00 P 0.157 0.005 0.047 Mann –Whitney U Cinsiyet Global Yaşam Kalitesi 67.63 78.43 0.034 Tablo 4.3’de hastaların cinsiyetlerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.3 incelendiğinde; erkek hastaların yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar, kadın hastalarınkine göre daha yüksektir. Hastaların cinsiyetlerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi arasındaki fark anlamlı(p<0.05), fonksiyonel durumları arasındaki fark ise anlamsız (p>0.05) bulunmuştur. 41 Tablo 4.4. Hastaların Yaşa Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaş 20-40 41-60 61 ve üzeri P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 94.37 82.00 82.50 90.31 78.16 80.00 67.29 71.00 65.00 0.000 0.011 0.042 Tablo 4.4’de hastaların yaşlarına Global Yaşam Kalitesi 86.88 79.68 68.25 0.003 göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.4 incelendiğinde; hastaların yaş grupları yükseldikçe yaşam kalitesi saptanmıştır. alanlarından Hastaların aldıkları yaşam ortalama kalitesine puanların azaldığı aldıkları ortamla ilişkin puanlardan, en yüksek ortalama puan 20-40 yaş grubuna ait fonksiyonel durum, en düşük ortalama puan ise 61 ve üzeri yaş grubuna ait genel sağlık anlayışı alanındadır. Hastaların yaşları ile yaşam kalitesi ortalama puanları arasındaki fark, fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 42 Tablo 4.5. Hastaların Eğitim Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Eğitim Durumu Okuryazar değil İlkokul Ortaokul Lise Üniversite P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 58.75 63.66 55.00 Global Yaşam Kalitesi 56.96 72.18 85.41 95.00 93.75 0.000 69.78 78.02 89.47 86.44 0.000 71.66 82.33 84.33 81.33 0.000 65.00 80.00 90.00 90.00 0.000 Tablo 4.5’de hastaların eğitim durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.5 incelendiğinde; genel olarak hastaların eğitim durumları arttıkça yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar artmakla birlikte lise mezunu bireylerin fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından en yüksek puanları aldıkları görülmektedir. En düşük ortalama puan ise okur yazar olmayan grubun fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarına aittir. Hastaların eğitim durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 43 Tablo 4.6. Hastaların Medeni Durumlarına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Evli 84.68 75.33 75.00 Bekar 66.25 72.00 65.00 P 0.029 0.243 0.096 Mann –Whitney U Medeni Durum Global Yaşam Kalitesi 76.23 68.50 0.053 Tablo 4.6’da hastaların medeni durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.6 incelendiğinde; evli olan hastaların fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların bekar hastalarınkine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaların medeni durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; fonksiyonel durumları arasındaki fark anlamlı (p<0.05) ; esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi arasındaki fark ise anlamsız bulunmuştur. (p>0.05) 44 Tablo 4.7. Hastaların Çocuk Sayısına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Çocuk Sayısı Yok 1 2 3 ve üzeri P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 70.62 72.33 70.00 95.00 85.00 90.00 76.25 75.33 65.00 72.91 71.33 70.00 0.000 0.000 0.009 Global Yaşam Kalitesi 74.54 89.58 72.97 70.72 0.001 Tablo 4.7’de hastaların çocuk sayılarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.7 incelendiğinde; 1 çocuğu olan grubun diğer gruplara göre fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında en yüksek ortalama puanı aldığı saptanmıştır. En düşük ortalama puan ise çocuğu olmayan ile 3 ve üzeri çocuğu olan gruba ait genel sağlık anlayışı alanında görülmektedir. Hastaların çocuk sayısına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde, fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 45 Tablo 4.8. Hastaların Yalnız Yaşama Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Yalnız Fonksiyonel Esenlik Genel Yaşama Durum Sağlık Durumu Anlayışı Yaşayan 57.50 61.33 60.00 Yaşamayan 81.87 74.66 70.00 P 0.026 0.141 0.146 Mann –Whitney U Global Yaşam Kalitesi 64.61 71.47 0.068 Tablo 4.8’de hastaların yalnız yaşama durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.8 incelendiğinde; yalnız yaşamayan hastaların fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların yalnız yaşayan hastalarınkine göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Hastaların yalnız yaşama durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde, fonksiyonel durumları arasındaki fark anlamlı (p<0.05); esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi arasındaki fark ise anlamsız (p>0.05) bulunmuştur. 46 Tablo 4.9. Hastaların Çalışma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Çalışan 93.75 79.33 85.00 Çalışmayan 76.04 73.33 70.00 p 0.086 0.315 0.259 Mann –Whitney U Çalışma Durumu Global Yaşam Kalitesi 86.44 72.31 0.194 Tablo 4.9’da hastaların çalışma durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.9 incelendiğinde; çalışan hastaların yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların çalışmayan hastalarınkine göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Hastaların çalışma durumuna göre fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05) 47 Tablo 4.10. Hastaların Meslek Statüsüne Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Çalışma Statüsü Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 96.25 84.16 90.00 81.25 57.66 35.00 54.27 59.33 35.00 Memur İşçi Serbest Meslek Ev Hanımı 68.75 Emekli 83.75 P 0.002 Kruskal-Wallis Tablo 4.10’da 69.33 79.66 0.000 65.00 75.00 0.000 Global Yaşam Kalitesi 90.11 56.30 47.03 64.61 78.02 0.000 hastaların meslek statülerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.10 incelendiğinde; meslek statüsü memur olan grubun diğer gruplara göre fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında en yüksek ortalama puanı aldığı saptanmıştır. Meslek statüsü emekli olan grubun yaşam kalitesi alanlarından aldığı ortalama puanlar, meslek statüsü işçi, ev hanımı ve serbest meslek olan diğer üç gruba göre daha yüksektir. Meslek statüsü ev hanımı olan grubun esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında aldığı ortalama puanları meslek statüsü işçi ve serbest meslek olan gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir. En düşük ortalama puan ise meslek statüsü işçi ve serbest meslek olan gruba ait genel sağlık anlayışı alanındadır. Hastaların çalışma statülerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde aradaki fark anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 48 Tablo 4.11. Hastaların Sosyal Güvencelerine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Var 79.16 75.33 70.00 Yok 87.08 67.00 62.50 P 0.898 0.043 0.358 Mann –Whitney U Sosyal Güvence Global Yaşam Kalitesi 73.44 67.86 0.335 Tablo 4.11’de hastaların sosyal güvencelerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.11 incelendiğinde; sosyal güvencesi olan hastaların esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların, sosyal güvencesi olmayan hastalarınkine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaların sosyal güvencelerine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi arasıdaki fark anlamsız (p>0.05) , esenlikleri arasındaki fark anlamlı (p<0.05) bulunmuştur. 49 Tablo 4.12. Hastaların Gelirin Gideri Karşılama Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Gelirin Gideri Karşılama Durumu Karşılıyor Karşılamıyor Kısmen Karşılıyor P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 87.25 82.33 80.00 74.16 70.00 60.00 73.02 73.66 70.00 Global Yaşam Kalitesi 82.01 65.04 72.68 0.034 0.010 0.006 0.031 Tablo 4.12’de hastaların gelirin gideri karşılama durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.12 incelendiğinde; gelirinin giderini karşıladığını ifade eden hastaların yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların, gelirin giderini karşılamadığını ya da kısmen karşıladığını ifade eden hastalarınkine göre daha yüksek olduğu görünmektedir. Hastaların gelirin gideri karşılama durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 50 Tablo 4.13. Hastaların Kalp Pilinin Takılı Olma Süresine Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 63.02 72.33 57.00 82.50 76.33 70.00 70.62 70.00 75.00 88.75 78.16 75.00 Süresi 1 yıl ve altı 2-5 yıl 6-9 yıl 10 yıl ve üzeri P 0.173 Kruskal-Wallis 0.510 0.283 Global Yaşam Kalitesi 60.60 73.61 69.61 77.53 0.209 Tablo 4.13’de hastaların kalp pilinin takılı olma süresine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.13 incelendiğinde; kalp pilinin takılı olma süresi 10 yıl ve üzeri olan grubun yaşam kalitesi alanlarında en yüksek puanı aldığı görülmektedir. Kalp pilinin takılı olma süresi 1 yıl ve altı olan grubun ise fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanında en düşük puanı aldığı saptanmıştır. Kalp pili takılma süresi 2-5 yıl olan grubun kalp pili takılma süresi 6-9 yıl olan gruba göre aldığı ortalama puanın; fonksiyonel durum ve esenlik alanında daha yüksek, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanında ise daha düşük olduğu görülmektedir. Hastaların kalp pili takılma süresine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların istatistiksel olarak anlamsız olduğu bulunmuştur. (p>0.05) 51 Tablo 4.14. Hastaların Kalp Pilinin Takılı Olduğunu Hissetme Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Pilin Takılı Olduğunu Hissetme Durumu Sürekli Ara sıra Hissetmeyen P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Global Yaşam Kalitesi 67.29 78.75 85.00 0.152 64.20 72.23 78.15 0.106 71.33 71.33 80.00 0.019 65.00 70.00 80.00 0.218 Tablo 4.14’de hastaların kalp pilinin takılı olduğunu hissetme durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.14 incelendiğinde; kalp pilinin takılı olduğunu hissetmediğini ifade eden hastaların yaşam kalitesi alanlarında en yüksek ortalama puanı aldığı saptanmıştır. Kalp pilinin takılı olduğunu sürekli hissettiğini ifade eden hastaların ise fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında, en düşük ortalama puanı aldığı görülmektedir. Hastaların kalp pilinin takılı olduğunu hissetme durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; esenlikleri arasındaki fark anlamlı (p<0.05); fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanları arasındaki fark ise anlamsız (p>0.05) bulunmuştur. 52 Tablo 4.15. Hastaların Kalp Pili Takıldıktan Sonra Günlük Yaşantısında Kısıtlama Olma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Günlük Yaşamda Kısıtlama Olma Durumu Olan Olmayan Kısmen Olan P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı Global Yaşam Kalitesi 57.70 86.25 69.89 0.000 57.03 67.66 67.66 0.000 66.00 78.33 70.00 0.001 45.00 80.00 62.50 0.000 Tablo 4.15’de hastaların kalp pili takıldıktan sonra günlük yaşantısında kısıtlama olma durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.15 incelendiğinde; günlük yaşantısında kısıtlama olmayan hastaların yaşam kalitesi alanlarında en yüksek puanı aldığı görülmektedir. Kısmen kısıtlaması olan hastaların ise yaşam kalitesin alanlarında aldığı ortalama puanlar kısıtlaması olan hastalarınkine göre daha yüksektir. Hastaların günlük yaşantısında kısıtlama olma durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortamla puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; aradaki fark anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 53 Tablo 4.16. Hastaların Çevresinde Kalp Pili Olan Birey Olma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Çevresinde Fonksiyonel Esenlik Genel Pili Olan Durum Sağlık Birey Olması Anlayışı Var 80.62 73.16 70.00 Yok 78.75 74.33 70.00 P 0.823 0.377 0.959 Mann –Whitney U Global Yaşam Kalitesi 72.16 73.15 0.681 Tablo 4.16’da hastaların çevresinde kalp pili olan birey olma durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.16 incelendiğinde; çevresinde kalp pili olduğunu ifade eden hastaların, çevresinde kalp pili olmadığını ifade eden hastalar göre; esenlik ve global yaşam kalitesi alanında daha düşük, genel sağlık anlayışında aynı, fonksiyonel durumda ise daha yüksel ortalama puan aldığı saptanmıştır. Hastaların çevresinde kalp pili olan birey olma durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05) 54 Tablo 4.17. Hastaların Kontrole Düzenli Gelme Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Kontrole Fonksiyonel Esenlik Genel Düzenli Durum Sağlık Gelme Anlayışı Durumu Gelen 82.50 75.00 75.00 Gelmeyen 58.64 71.16 47.50 P 0.017 0.188 0.014 Mann –Whitney U Global Yaşam Kalitesi 75.77 55.20 0.014 Tablo 4.17’de hastaların kontrole düzenli gelme durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.17 incelendiğinde; kontrole düzenli gelen hastaların yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların kontrole düzenli gelmeyen hastalarınkine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaların kontrole düzenli gelme durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak değerlendirildiğinde; fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanları arasındaki fark anlamlı (p<0.05); esenlikleri arasındaki fark anlamsız (p>0.05) bulunmuştur. 55 Tablo 4.18. Hastaların Eğitim Alma Durumuna Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=183) Yaşam Kalitesi Alanları Eğitim Alma Fonksiyonel Esenlik Genel Durumu Durum Sağlık Anlayışı Alan 85.20 78.00 80.00 Almayan 60.00 66.33 45.00 p. 0.01 0.00 0.00 Mann –Whitney U Global Yaşam Kalitesi 79.19 57.86 0.00 Tablo 4.18’de hastaların eğitim alma durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.18 incelendiğinde; eğitim alan hastaların yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar, eğitim almayan hastalarınkine göre daha yüksektir. Hastaların eğitim alma durumu ile yaşam kalitesi ortalama puanları arasındaki fark, fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 56 Tablo 4.19. Hastaların Eğitim Alma Zamanına Göre Yaşam Kalitesi Alanlarından Aldıkları Ortalama Puanların Dağılımı (n=128) Eğitim Alma Zamanı Önce Sonra Önce ve Sonra P Kruskal-Wallis Yaşam Kalitesi Alanları Fonksiyonel Esenlik Genel Durum Sağlık Anlayışı 82.50 71.33 80.00 85.00 76.66 75.00 94.37 79.66 85.00 Global Yaşam Kalitesi 75.77 77.47 85.97 0.153 0.236 0.453 0.389 Tablo 4.19’da hastaların eğitim alma zamanlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların dağılımı görülmektedir. Tablo 4.19 incelendiğinde; eğitimi önce ve sonra alan grubun yaşam kalitesi alanlarından aldığı ortalama puanlar diğer iki gruba göre daha yüksektir. Ayıca eğitimi sonra alan grubun, fonksiyonel durum ve esenliğine ait ortalama puanının, eğitimi önce alan gruba göre daha yüksek olduğu görülürken; genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanından aldığı ortalama puanının ise daha düşük olduğu saptanmıştır. Hastaların eğitim alma zamanı ile yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05) 57 5. TARTIŞMA Bu bölümde araştırma kapsamına alınan hastalara ilişkin veriler; sosyodemografik değişkenler ve yaşam kalitesi; hastalığa ilişkin özellikler ve yaşam kalitesi olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır. 5.1.Sosyodemografik Değişkenler ve Yaşam Kalitesi 5.1.1. Cinsiyetin Yaşam Kalitesine Etkisi: Pacemaker olan hastaların yaşam kalitesinin incelendiği çalışmalarda kadınların yaşam kalitesinin erkeklere göre daha düşük olduğu belirtilmektedir. Bunun nedeni ise kadınların erkelere göre yapabildiği günlük yaşam aktivitelerinin azalması gereksinimlerinin daha fazla olması olarak belirtilmektedir. ve 52,76,78 destek Aydemir ve arkadaşlarının kalp pili olan hastalarla yaptığı çalışmada kadınlarda enerji kaybı, uykusuzluk, ilgi azalması, anksiyete ve depresyonun daha yüksek çıktığı saptanmıştır.34 Bir başka çalışmada da kalp pili olan kadın hastaların korku ve emosyonel duyarlılığının erkek hastalara göre daha fazla olduğu gösterilmektedir.79 Eski’nin belirttiği gibi Emery ve arkadaşlarının kalp hastalarında cinsiyet farkının yaşam kalitesine etkisini incelediği çalışmada kadın hastaların yaşam kalitelerinin erkeklere göre daha düşük olduğu saptanmıştır. 58 Eski de çalışmasında miyokart infarktüsü geçiren kadın hastalarda yaşam kalitesinin daha düşük olduğunu belirtmiştir.58Özpancar da yaşam kalitesi üzerine yaptığı çalışmasında araştırmamıza paralel sonuçlar elde etmiş ve kadın hastaların yaşam kalitesini daha düşük bulmuştur. 71 58 Çalışmamızda kadın hastaların yaşam kalitelerinin erkek hastalardan daha düşük olduğu belirlenmiştir. Cinsiyete göre yaşam kalitesi arasındaki fark esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında istatistiksel olarak anlamlıdır.(p<0.05) (Tablo 4.3) Kadın hastaların erkek hastalara göre yaşam kalitelerinin daha düşük çıkmasının nedeni; daha fazla yaşam tarzı değişikliği yapmak zorunda kalmaları, ev işleri ve çocuk bakımı gibi aile içi rollerinin daha ağır olması, artan sorumluluklarına karşın sosyal desteklerinin yetersiz olması olarak düşünülmektedir.58 5.1.2. Yaşın Yaşam Kalitesine Etkisi: Artan yaşla birlikte bilişsel ve fiziksel fonksiyonların azalması günlük yaşam aktivitelerinde çeşitli güçlükler yaşanmasına neden olmaktadır. Araştırmamızda yaş artışıyla birlikte yaşam kalitesinin düştüğü ve yaş ile yaşam kalitesi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır.(p<0.05)(Tablo 4.4) Malm çalışmasında pacemakerı olan yaşlı hastaların yaşam kalitesini daha düşük bulmuştur.76 Miyokard infarktüsü geçiren hastaların yaşam kalitesinin incelendiği bir çalışmada fiziksel boyutta yaş artışıyla birlikte azalma görülmüştür.70 Yaşam kalitesi üzerine yaptıkları başka bir çalışmada yaşam kalitesinin yaş artışıyla düştüğü saptanmıştır. 69 Literatürde pacemaker hastalarının çoğunun yaşlı olduğu belirtilmektedir.22 Çalışmamızda hastaların %54.1’i 61 ve üzeri yaştadır. (Tablo 4.4) İlerleyen yaşla birlikte bireylerde fizyolojik gerilemelerin olması, kronik hastalıkların varlığı, psikososyal desteğe gereksinimin artışının yaşam kalitesini olumsuz etkilediğini düşünebiliriz. 59 5.1.3. Eğitim Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi: Özpancar, Eski ve Öz yaptıkları çalışmalarda eğitim düzeyi arttıkça yaşam kalitesinin de arttığını ve eğitim düzeyi ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir fark olduğunu saptamışlardır. 58,70,71 Eskinin belirttiği gibi Bergner ve arkadaşları ile Palmore ve arkadaşları eğitim durumunun artmasıyla yaşam kalitesin yükseldiğini belirtmişlerdir.58 Durademir kronik kalp yetmezliği olan hastalarda özbakım davranışlarını incelemiş ve eğitim durumunun artması ile özbakım davranışlarının arttığını saptamıştır. 79 Çalışmamızda genel olarak hastaların eğitim durumları arttıkça yaşam kalitesi puanları artmakla birlikte lise mezunu bireylerin tüm yaşam kalitesi alanlarından en yüksek puanı aldığı saptanmıştır. En düşük ortalama puan ise okur yazar olmayan grubun fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarına aittir. Hastaların eğitim durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) (Tablo 4.5) Kişilerin sağlık anlayışlarını eğitim durumunun etkileyebileceği düşünülmektedir. Ancak lise mezunu bireylerin yaşam kalitesinin üniversite mezunu bireylerden daha yüksek olması, üniversite mezunu bireylerin sağlıklarını koruma ve sürdürmede daha fazla beklenti ve arayış içinde olmalarına bağlanabilir. 71 5.1.4. Medeni Durum ve Yalnız Yaşama Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi: Harrison ve arkadaşları evliliğin, yeti yitimi algılamasını, psikolojik esenlik ve yaşam kalitesini olumlu etkilediğinin bildirildiğini 60 belirtmektedirler.80 Sevli çalışmasında duygusal duruma ilişkin alanda evlilerin bekarlara göre puanları yüksek, aradaki fark ise anlamlı bulmuştur.69 Yaşam kalitesine ilişkin çalışmalarında evliliğin yaşam kalitesini olumlu etkilediğini saptamıştır.58,71 Evli olan hastaların yaşam kalitelerinin daha yüksek bulunması destek kaynaklarının daha fazla olması, aile hayatının ve paylaşma duygularının verdiği psikolojik rahatlık ile açıklanabilir. Kaya’nın yaptığı çalışmada ailesiyle yaşayan bireylerin yaşam kalitesi daha yüksek saptanmıştır. Bir başka çalışmada da yalnız yaşayan bireylerin yaşam kaliteleri eş ya da çocuğuyla yaşayanlardan daha bulunmuştur.82 düşük Ancak Ölüç yaşam kalitesine ilişkin çalışmasında duygusal sağlıkla ilgili alanda yalnız yasayanlarda yaşam kalitesinin daha iyi olduğunu saptamıştır. 81 Araştırmamızda evli olan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar bekar hastalardan yüksek bulunmuş ve fonksiyonel durumları arasındaki farkın anlamlı olduğu saptanmıştır.(p>0.05) (Tablo 4.6) Yalnız yaşama durumuna göre yaşam kalitesi incelendiğinde; fonksiyonel duruma ilişkin yaşam kalitesi alanında fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuş ve yalnız yaşamayan bireylerin yaşam kalitelerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. (p>0.05) (tablo 4.7) Evli olan ya da yalnız yaşamayan hastaların yaşam kalitelerinin daha yüksek bulunması destek kaynaklarının daha fazla olması, aile hayatının ve paylaşma duygularının verdiği psikolojik rahatlık ile açıklanabilir. 5.1.5. Çocuk Sayısının Yaşam Kalitesine Etkisi: Özpancar’ın yaşam kalitesine ilişkin çalışmasında çocuk sayısı arttırdıkça yaşam kalitesi düşmektedir. 71 61 Çalışmamızda yaşam kalitesi alanlarından en yüksek puanı bir çocuğu olan hastaların aldığı saptanmıştır. 2 çocuğu olan hastaların fonksiyonel durum, esenlik, global yaşam kalitesi puanlarının 3 ve üzeri çocuğu olan hastalardan düşük; genel sağlık alanına ilişkin puanlarının ise yüksektir. Çocuğu olmayan hastalar ise fonksiyonel durumda 2, 3 ve daha fazla çocuğu olan hastalardan daha düşük, global yaşam kalitesinde ise daha yüksek puan almıştır. Hastaların çocuk sayısı ile yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark anlamlıdır. (Tablo4.8)(p<0.05) Çocuk sahibi olmanın bireye psikolojik ve fiziksel destek sağladığını ancak artan çocuk sayısının da getirdiği sorumlulukların bireyin yaşam kalitesini olumsuz etkilediğini düşünebiliriz. 5.1.6. Çalışma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi: Yıldırım, bypass geçirmiş hastalarla yaptığı çalışmada çalışan hastaların yaşam kalitesini çalışmayan hastalara göre daha yüksek bulmuştur.83 Çeşitli çalışmalarda benzer sonuçlar elde edilmiş, çalışan hastaların çalışmayan hastalara göre yaşam kalitesi puanlarının daha yüksek olduğunu belirtilmektedir. 72,84 Araştırmamızda çalışan hastaların yaşam kalitesi çalışmayan hastalara göre daha yüksek ancak aradaki fark anlamsız bulunmuştur.(Tablo4.9) (p>0.05) Çalışan hastaların daha yüksek yaşam kalitesine sahip olmaları düzenli bir iş ve gelire, sosyal güvenceye, belirli düzeyde arkadaş çevresi sayesinde daha fazla sosyal desteğe sahip olmalarından kaynaklanabilir. 62 5.1.7. Meslek Statüsünün Yaşam Kalitesine Etkisi: Belirli bir işe ve ücrete sahip olanların daha aktif bir yaşama sahip oldukları, kendilerini daha yararlı ve üretken hissettikleri ve bunun da yaşam kalitesini etkilediği bilinmektedir. 70 Yapılan bir çalışmada mesleki durumun yaşam kalitesini etkilediği saptanmış, memur olanların yaşam kalitesinin daha yüksek, ev hanımlarının daha düşük olduğu belirlenmiştir.58 Öz’ün miyokard infarktüsü geçirmiş hastalarla yaptığı yaşam kalitesi çalışmasında da benzer sonuç elde edilmiş, memurların yaşam kalitesi en yüksek ve aradaki fark anlamlı bulunmuştur. 70 Araştırmamızda çalışma statüsü memur olan grubun yaşam kalitesi alanlarından en yüksek puanı aldığı, emekli olan grubun ise işçi, ev hanımı ve serbest meslek olan diğer üç gruba göre daha yüksek puan aldığı saptanmıştır. (Tablo 4.10) Çalışma statüsüne göre yaşam kalitesi alanlarından alınan puanlar incelendiğinde ise aradaki fark anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) 5.1.8. Sosyal Güvencenin Olma ve Gelirin Gideri Karşılama Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi: Sosyal güvencenin yaşam kalitesine etkisi incelendiğinde; Öz’ün miyokard infarktüsü geçirmiş hastalarla yaptığı çalışmasında araştırmaya katılan hastaların büyük çoğunluğunun sosyoekonomik düzeyi orta düzeyde olup sosyal güvencesi vardır ve sosyal güvencesi olan hastaların fiziksel ve mental boyuta ilişkin yaşam kalitesi puanlarının daha 63 yüksek olduğu saptanmıştır.70 Çubukçu yaptığı çalışmasında sosyal güvenceye sahip hastaların, olmayanlara göre tüm yaşam kalitesi alanlarında belirgin derecede yüksek puan aldığını ve puanlar arasındaki farkı anlamlı bulmuştur.84 Eski ve Akal da yaşam kalitesi üzerine yaptıkları çalışmalarda sosyal güvencesi olan hastaların, sosyal güvencesi olmayan hastalara göre daha yüksek puanlar aldığını belirlenmişlerdir.58,82 Sosyal güvencesi olan bireylerin puanlarının daha yüksek olması, emeklilik hakkına sahip olma, sosyal imkanların ve sağlık ulaşılabilirliğin artmasından kaynaklandığı düşünülebilir. hizmetlerine Çalışmamızda esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarında sosyal güvencesi olan hastaların daha yüksek puanlar aldığı fakat puanlar arasındaki farkın sadece esenlik alanında anlamlı olduğu saptanmıştır. (p<0.05) (Tablo 4.11) Çeşitli çalışmalarda, sosyoekonomik düzeyi yüksek olan hastaların yaşam kalitelerini sosyoekonomik düzeyi düşük olan hastalardan daha yüksek olduğunu saptamış ve aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulmuştur. 59,72 Literatür incelendiğinde ekonomik durumun, ülkemiz ve dünyada teknoloji ilerlediği bir çağda tanı, tedavi ve sosyal yaşam için önemli bir faktör olarak görüldüğü belirlenmiştir. Ancak gelir düzeyi iyi olanlar bu olanaklardan yararlanabilmektedir. Bu nedenle gelir düzeyinin yaşam kalitesinin genel ve fonksiyon alanında doğrudan etkili olduğu bilinmektedir. Ekonomik güçlük bireylerin yaşam standartlarını düşürdüğü için yaşam kalitesini doğrudan etkilediğini söyleyebiliriz. 71 Araştırmamızda örneklem grubunu oluşturan bireylerin çoğunluğunun (%91.3) sosyal güvencesi vardır ve yine çoğunluğu (%74.8)gelirinin giderini kısmen karşıladığını ya da karşılamadığını ifade etmiştir.(Tablo 4.1) Literatür düşük sosyoekonomik durumun kardiyovasküler hastalık risk ve prevalansını artırdığı yönündedir. 4 64 Gelirinin giderini karşıladığını ifade eden hastaların yaşam kaliteleri, gelirinin giderini kısmen karşılayan ya da karşılamayan hastalara göre daha yüksek, aradaki fark ise istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05) (Tablo 4.12) 5.2. Hastalığa İlişkin Özellikler Ve Yaşam Kalitesi 5.2.1. Kalp Pilinin Takılı Olma Süresinin Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp pacemakerin pili takılmadan takılan hastalarda öncesine göre yapılan takıldıktan çalışmalarda sonra yaşam kalitesinde artış olduğu belirtilmektedir.57,55 Kalp pili gibi kalbe implante edilebilen implantable kardiyak defibrilatörün uygulanması sonrasında yaşam kalitesine yönelik bazı çalışmalarda da benzer sonuçlar gösterilmiştir.85,86 Flamme ve arkadaşları olan hastaların yaşam kalitelerini, implantasyon öncesi, implantasyondan 3 ve 12 ay sonra değerlendirmiştir. Sonuç olarak sağlık fonksiyonu, psikolojik, spiritual ve aile alanlarında memnuniyetin implantasyondan 12 ay sonrasında, implantasyon öncesi ve implantasyondan 3 ay sonraki döneme göre daha yüksek bulmuştur.85 Carroll ve arkadaşları intrakardiyak defibrilatörü olan hastaların yaşam kalitesine ilişkin fiziksel rol, sosyal fonksiyon ve enerji boyutlarında uzun sürede anlamlı bir düzelme olduğunu saptamıştır.86 Çalışmamızda kalp pilinin takılı olma süresi 10 ve üzeri yıl olan grubun yaşam kalitesi en yüksek bulunmuştur. Genel olarak yıl artışına paralel yaşam kalitesinin de yükseldiği saptanmakla birlikte fonksiyonel durum, esenlik, global yaşam kalitesi alanlarında kalp pilinin takılı olma süresi 6-9 yıl olan grup, kalp pilinin takılı olma süresi 2-5 yıl olan 65 gruptan daha düşük puan almıştır. Kalp pilinin takılı olma süresine göre yaşam kalitesinden alınan puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır. (p>0.05)(Tablo 4.13) 5.2.2. Kalp Pilinin Takılı Olduğunu Hissetme Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Literatürde pacemakerı olan hastaların implantasyondan sonraki ilk dönmelerde, pozisyon değişikliğiyle ağırlık ve rahatsızlık hissi duydukları ancak zamanla bu duruma alıştıkları belirtilmektedir.29,34,51 Çalışmamızda, kalp pilinin takılı olduğunu hissetmeyen hastaların yaşam kalitesi, kalp pilinin takılı olduğunu ara sıra hisseden hastalara göre; kalp pilinin ara sıra takılı olduğunu hisseden hastaların yaşam kalitesi ise kalp pilinin takılı olduğunu sürekli hisseden hastalara göre daha yüksektir. Hastaların kalp pilinin takılı olduğunu hissetme durumu ile esenlikleri arasındaki fark anlamlı bulunmuştur. (p<0.05)(tablo4.15) 5.2.3. Günlük Yaşamda Kısıtlama Olma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Pacemaker implantasyonu sonrasında hastalarda anksiyete ve korku gibi çeşitli psikolojik etkiler oluştuğu bilinmektedir. 23,44,45 Bu etkilerin hastaların günlük yaşantısına da yansıyabileceği düşünülmektedir. Malm ve Halberg’in pacemakerı olan hastaların günlük yaşantısına incelemek amacıyla yaptığı çalışmada; hastalarda ev ve bahçe işi, yüzme gibi fiziksel aktivitelerle elektrotlarda gevşeme oluşacağına ilişkin korku olduğu belirtilmektedir.36 Bunun yanı sıra yakın çevreleri tarafından aşırı koruyucu davranışlar sergilenmesi hastaların kısıtlılık 66 yaşamasına neden olmaktadır. Bu da aile içi rollerde ve sosyal aktivitelerde önemli değişikliklere yol açmaktadır. 36 Hastaların cep telefonları, güvenlik alarmları ve metal detektörler gibi elektromanyetik alan oluşturan cihazları kendilerini engelleyen bir sorun olarak algılamaları belli önlemlerin alınmasına oluşturabilmektedir. rağmen günlük yaşantılarında kısıtlama 36, 38 İngiltere ‘de ehliyet düzenlemesinden sorumlu olan araba kullanma ve araç lisans bürosu, pacemaker takılan hastaların durumlarını kendilerine bildirmesini zorunlu kılmıştır. Büro, pacemaker implantasyonundan sonraki bir hafta içinde otomobil kullanımına izin vermemektedir. Ancak hastalar, yeterli pacemaker kontrollerinden sonra, 3 yılda bir yenilenecek edebilmektedirler. ehliyetleri ile araç kullanmaya devam 63 Araştırmamızda günlük yaşamında kısıtlama olmadığını ifade eden hastalar, kısmen kısıtlama olduğunu ifade eden hastalara göre; kısmen kısıtlama olduğunu ifade edenler hastalar ise kısıtlama olduğunu ifade eden hastalara göre daha yüksek yaşam kalitesine sahiptir. Günlük yaşamda kısıtlama olma durumu ile yaşam kalitesi arasındaki fark anlamlı bulunmuştur.(p<0.05)(tablo4.16) 5.2.4. Çevresinde Kalp Pili Olan Birey Olma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp pili olan bireylerin durumlarına yönelik fiziksel, emosyonel ya da sosyal sorunlarını diğer kalp pili olan bireylerle ya da yakın çevresiyle paylaşması, sorunlarıyla baş etme yöntemleri geliştirmesinde ve özgüvenlerinin artmasında etkili olabilir. 67 Eski’nin çalışmasında çevresinde miyokart infarktüsü geçiren birey olan hastaların yaşam kalitesi, çevresinde miyokart enfarktüsü geçiren birey olmayan hastalara göre daha yüksek bulunmuştur.58 Moser’in çalışmasında miyokart infarktüsü geçirmiş bireylerin semptomları ile ilgili durumlarını aile, arkadaş, komşu ya da yabancı kişilere anlatmayan kişilerin daha çok ağrı deneyimlediği ve daha çok emosyonel problemler yaşadığı belirtilmektedir. 87 Araştırmamızda, çevresinde kalp pili olan birey bulunan hastalar, çevresinde kalp pili olan birey bulunmayanlara göre fonksiyonel durumda daha yüksek, esenlik ve global yaşam kalitesinde daha düşük, genel sağlık anlayışında ise aynı puanı almışlardır. Çevresinde kalp pili olan birey olma durumu ile yaşam kalitesi alanlarında fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur.(tablo4.17)(p>0.05) 5.2.5. Kontrole Düzenli Gelme Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Pacemakerı olan hastaların yakından izlenmesi önemlidir. Bu izlemlerde EKG, holter monitoring, algılama eşiği, uyarı eşiği, pacemaker bağımlılığı ve pil ömrü gibi parametreler değerlendirilerek pacemakerın işlevselliği kontrol edilmektedir.16,14 Uygun ayarlar ile kalp pilinin programlanması kalp pilinin ömrü ortalama 4.2 yıl uzatabilmektedir.16Kontrollerde uyarı sisteminde enfeksiyon bulguları araştırılması, hastaların sorgulanması sunmaktadır . hastanın şikayetleri pile ya da semptomların adaptasyonunu varlığının değerlendirme fırsatı 14 Çalışmamızda, kontrole düzenli gelen hastaların yaşam kalitesi kontrole düzenli gelmeyen hastalara göre daha yüksek 68 bulunmuştur. Kontrole düzenli gelme durumu ile fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanları arasında fark istatistiksel olarak anlamlıdır. (p<0.05)(tablo 4.18) Hastaların kontrol sonuçlarıyla özellikle pil ömrüne yönelik endişelerinin azalması ve kendilerini güven içinde hissetmelerinin yaşam kalitesini olumlu etkilediği düşünülebilir. 5.2.6. Eğitim Alma Durumunun Ve Eğitim Alma Zamanın Yaşam Kalitesine Etkisi Pacemaker uygulamasının basit bir işlem olmakla birlikte hastada anksiyete yarattığı bilinmektedir. Dereli’nin araştırmasında pacemaker takılmadan önce hastalara hemşire tarafından verilen eğitimin hastaların anksiyete düzeyini azalttığı belirtilmektedir.23 Ala’nın araştırmasında da benzer sonuç elde edilmiş ve pacemakerı olan hastaların eğitimle anksiyeteleri azalmaktadır.25 Bir başka çalışmada koroner arter bypass grafti olan hastalar kardiyak rehabilitasyon programına alınmış ve rehabilitasyon programı sonrasında ölçülen yaşam kaliteleri özellikle sosyal fonksiyonda oldukça yüksek bulunmuştur.88 Xiaolian ve arkadaşları hemşire liderliğinde uygulanan kardiyak rehabilitasyon programının sağlık tutulumlarını geliştirdiği ve hastaların kardiyak risk faktörlerini azaltan davranışlar sergilediğini saptamıştır.89 Kalp hastalarına yaşam tarzı, diyet ve ilaç kullanımı gibi önemli konularda hemşire yönetimiyle verilen eğitim bu hastaların yaşam kalitelerinin yükselmesine dahası fonksiyonel kapasitelerinin artışına yol açmaktadır. 90 Pacemakerı olan hastalarda bu eğitim programlarının implantasyon sonrası bakım planlarında bulunması gerektiği belirtilmektedir.92 Kouchaksaraei’nin çalışmasında pacemakerı olan fonksiyonel ve sosyal duruma ilişkin yaşam kalitesinin düşük olduğu saptanmış ve bu hastaları desteklemek için eğitim programlarına ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır. 91 Shahriari ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada hasta eğitiminin, 69 pacemakerı olan hastaların yaşam kalitesinin yükselmesinde etkili olduğu saptamıştır. 92 Araştırmamızda kalp piline ilişkin eğitim aldığını ifade eden hastaların yaşam kalitesi, eğitim almadığını ifade eden hastalara göre daha yüksektir ve hastaların eğitim alma durumu ile tüm yaşam kalitesi alanları arasındaki fark anlamlıdır. (p<0.05)(tablo 4.19) Eğitimi önce ve sonra alan hastalar yaşam kalitesi alanlarında en yüksek puanı almasına rağmen eğitim alma zamanı ile yaşam kalitesi alanlarında anlamlı bir fark bulunmamaktadır.(p>0.05)(tablo4.20) Araştırma sonuçlarımız literatürle uyumludur. Hastaya en yakın sağlık personeli olarak hemşireler tarafından verilen eğitimlerin pacemakerla yaşam konusunda hastaların endişelerini azaltarak ve günlük yaşamlarında karşılaşacakları olası sorunlarla baş etme yöntemleri kazandırarak yaşam kalitelerini yükselteceği düşünülmektedir. 70 6. SONUÇ VE ÖNERİLER 6.1. Sonuçlar Pacemakerı (kalp pili) olan hastaların yaşam kalitesinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmada; bulguların incelenmesi sonucunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: Örnekleme alınan hastaların yaklaşık yarısı kadın (%48.6), ilkokul mezunu (%45.9), emekli (%50.1), geliri giderini kısmen karşılayan (%41.5); büyük çoğunluğu ise yalnız yaşamayan (%94.0), çalışmayan (%87.4), evli (%75.4), sosyal güvenceleri olan (%91.3) hastalardan oluşmaktadır. Hastaların %63.9’u 3 ve üzerinde çocuk sahibi olup %54.1’i 61 ve üzeri yaş grubunda bulunmaktadır. Araştırmaya katılan hastaların yaş ortalaması 60.55’dir. (Tablo 4.1) Hastaların %35.5’nin kalp pili takılı olma süresinin 2-5 yıl olduğu, %50.9’unun pilin takılı olduğunu ara sıra hissettiği ve çoğunluğunun yakın çevresinde başka kalp pili olan birey olmadığı (%89.1), kalp piline ilişkin eğitim aldığı (%69.9) ve eğitimi pacemaker takıldıktan sonra aldığı (%72.7), kalp pili takıldıktan sonra kendini daha iyi hissettiği (%78.1), kontrole düzenli geldiği (%89.1) kalp pili takıldıktan sonra günlük yaşantısında kısıtlama olmadığı (%68.3) saptanmıştır. (Tablo 4.2) 6.1.1. Cinsiyetin Yaşam Kalitesine Etkisi Erkek hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların kadın hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve hastaların cinsiyetlerine göre esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.3) 71 6.1.2. Yaşın Yaşam Kalitesine Etkisi Hastaların 61 ve üzerindeki yaş grubunda tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların diğer yaş gruplarına göre düştüğü belirlenmiş ve hastaların yaş gruplarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.4) 6.1.3. Eğitim Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Okuryazar olmayan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından en düşük puanı aldığı belirlenmiş ve hastaların eğitim durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.5) 6.1.4. Medeni Durumun Yaşam Kalitesine Etkisi Evli olan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların bekar hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve hastaların medeni durumlarına göre fonksiyonel durumlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.6) 6.1.5. Çocuk Sayısının Yaşam Kalitesine Etkisi Bir çocuk sahibi olan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların daha yüksek olduğu saptanmış ve hastaların 72 çocuk sayısına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.7) 6.1.6. Yalnız Yaşama Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Yalnız yaşamayan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların yalnız yaşayan hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve hastaların yalnız yaşama durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.8) 6.1.7. Çalışma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Çalışan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların belirlenmiştir. alanlarından çalışmayan Hastaların aldıkları çalışma puanlar hastalardan daha yüksek olduğu durumuna göre yaşam kalitesi istatistiksel olarak arasındaki fark anlamsızdır. (p>0.05). (Tablo 4.9) 6.1.8. Meslek Statüsünün Yaşam Kalitesine Etkisi Meslek statüsü memur olan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların daha yüksek olduğu saptanmış ve hastaların meslek statüsüne göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05). (Tablo 4.10) 73 6.1.9. Sosyal Güvencenin Yaşam Kalitesine Etkisi Sosyal güvencesi olan hastaların esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların sosyal güvencesi olmayan hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve hastaların sosyal güvencelerine göre esenliklerinden aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.11) 6.1.10. Gelirin Gideri Karşılama Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Gelirinin giderini karşıladığını ifade eden hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanların gelirinin giderini karşılamadığını ifade eden hastalara göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Hastaların gelirin gideri karşılama durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.12) 6.1.11. Kalp Pili Takılı Olma Süresinin Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp pilinin takılı olma süresi 10 yıl ve üzeri olan grubun yaşam kalitesi alanlarında daha yüksek puan aldığı saptanmıştır. Hastaların kalp pili takılma süresine göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların istatistiksel olarak anlamsız olduğu bulunmuştur. (p>0.05). (Tablo 4.13) 6.1.12. Kalp Pilinin Takılı Olduğunu Hissetme Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp pili takılı olduğunu hissetmediğini ifade eden hastaların yaşam kalitesi alanlarında en yüksek ortalama puanı aldığı saptanmıştır. 74 Hastaların kalp pili takılı olduğunu hissetme durumuna göre fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05). (Tablo 4.15) 6.1.13. Kalp Pilinin Takıldıktan Sonra Günlük Yaşantısında Kısıtlama Olma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Günlük yaşantısında kısıtlama olmayan hastaların yaşam kalitesi alanlarında en yüksek puanı aldığı belirlenmiş ve kalp pili takıldıktan sonra hastaların günlük yaşantısında kısıtlama olma durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.16) 6.1.14. Yakın Çevrede Kalp Pili Olan Birey Olmasının Yaşam Kalitesine Etkisi Çevresinde kalp pili olduğunu ifade eden hastaların esenlik ve global yaşam kalitesi alanında daha düşük, genel sağlık anlayışında aynı, fonksiyonel durumda ise daha yüksel ortalama puan aldığı belirlenmiştir. Hastaların çevresinde kalp pili olan birey olma durumuna göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05). (Tablo 4.17) 6.1.15. Kontrole Düzenli Gelme Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Kontrole düzenli gelen hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların kontrole düzenli gelmeyen hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Hastaların kontrole düzenli gelme durumuna göre fonksiyonel durum, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi 75 alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.18) 6.1.16. Kalp Piline İlişkin Eğitim Alma Durumunun Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp piline ilişkin eğitim alan hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların eğitim almayan hastalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve hastaların eğitim alma durumlarına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (p<0.05).(Tablo 4.19) 6.1.17. Kalp Piline İlişkin Eğitim Alma Zamanının Yaşam Kalitesine Etkisi Kalp piline ilişkin eğitimi hem kalp pili takılmadan önce hem de takıldıktan sonra aldığını ifade eden hastaların tüm yaşam kalitesi alanlarından en yüksek ortalama puanları aldığı saptanmıştır. Hastaların eğitim alma zamanına göre yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. (p>0.05). (Tablo 4.20) 76 6.2. Öneriler Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, şu önerilerde bulunabiliriz: 1.Hemşirelerin, pacemakerı (kalp pili) olan hastaların yaşam kalitelerini düzenli aralıklarla değerlendirmeleri. 2.Hemşirelerin pacemakerı (kalp pili) olan hastaların başvurduğu kalp pili polikliniğinde, sağlık ekibi içinde yer alarak eğitim ve danışmanlık hizmetini sürdürmesi. 3.Hastaların eğitim düzeyleri değerlendirilerek görsel işitsel araçlarla eğitim gereksinimlerinin karşılanması. 4.Hastaların psikososyal destek durumları değerlendirilerek gerekli destek sistemleri konusunda bilgi ve danışmanlığın verilmesi. 77 7. ÖZET Bu araştırma, pacemakerı (kalp pili) olan hastaların yaşam kalitelerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Nisan – Haziran 2008 tarihlerinde Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp Merkezi ve Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne başvuran 183 hasta oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan hastaların tanıtıcı özelliklerini ve hastalıklarına ilişkin tanıtıcı bilgilerini içeren anket formu ve SF-36 yaşam kalitesi ölçeği kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde Mann –Whitney U ve Kruskal-Wallis yöntemleri kullanılmıştır. Bilindiği gibi bakım ve eğitim hemşireliğin işlevleri arasındadır. Bu nedenle kalp pili polikliniklerinde hemşirelerin çalıştırılması ve polikliniğe başvuran hastaların yaşam kalitelerinin hemşirelerce düzenli aralıklarla değerlendirerek eğitim ve danışmanlık hizmetinin sürdürülmesi önerilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre erkek, evli, çalışan, gelirinin giderini karşıladığını ifade eden yaşam kalitesi alanlarından aldıkları ortalama puanların yüksek olduğu belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda araştırmacı tarafından önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Pacemaker, Kalp pili, Ritim bozukluğu, Yaşam kalitesi, Hemşirelik 78 8. ABSTRACT This study has been performed descriptively to investigate the effects of pacemaker patients’ quality of life. Study sample is composed of 183 patients with pacemaker and those are admitted to Ankara University Medical Department and Turkey Hıgh Specialization Educatıon and Investigation Hospıtol , between AprilJune 2008.As data collecting tool, ‘Survey Form’ including descriptive data about the patients and their disease and ‘SF-36 Quality of Life Scala’ were used. Survey Form was formed by the researcher. Given data was analysed by using Mann –Whitney U and Kruskal-Wallis. As it is known, care and education are among the task for nursing; therefore it has been recomended that nurses should be employed at cardiac pacemaker policlinics and continuing education and consultancy service should be provided by nurses through means of evaluating the quality of life for patients at regular intervals. As a result of analysis; patients who are men, married, and have a work, hıgh ıncome hav high mean ouality of life point in quality of life fields. According to the results derived from the study, ıt was suggested by researcher. Key Words: Pacemaker, Cardiac pacing, Rhythm disorder, Quality of life, Nursing 79 9.KAYNAKLAR 1. Chronic Diseases [online]. 2008 [22 Temmuz 2008]. Elektronik adresi: http://www.who.int/topics/chronic_diseases/en/ 2. Chronic Disease Prevention [online]. 2008 [28 Temmuz 2008]. Elektronik adresi: http://www.cdc.gov/nccdphp/ 3. Taşcı S. Kronik Böbrek Yetmezliğindeki Hastaların Yaşam Kaliteleri. Doktora. Ankara: Hacettepe Üniversitesi; 1998 4. Chronic Diseases [online]. 2007 [22 Temmuz 2008]. Elektronik adresi: http://www.doh.wa.gov/HWS/doc/CD/CD-CD2007.pdf 5. Diet, Nutrition and The Prevention of Chronic Diseases [online]. 2003 [22 Temmuz 2008]. Elektronik adresi: http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_916.pdf 6.Akdemir N.Birol L. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı.2. Baskı.Ankara:Sistem Ofset; 2005 7. Aydınlı F. Türkiye’nin Tansiyonu [internette]. 2008 [03.06.2008]. elektronik adresi: www.turkiyenintansiyonu.org/doc/FehmiAydinli.pdf 8. Bilir N. Sigara ve kalp damar hastalıkları [internette]. 2008 [03.06.2008]. Elektronik adresi: www.havanikoru.org.tr/Docs_Tutun_Dumaninin_Zararlari/Sigara_ve_Kal p-Damar_Hastaliklari.pdf 9. Cardiovasculer Disease [online]. 2007 [02.04.2008]. Elektronik adresi: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html 80 10. International cardiovascular [01.07.2008]. disease statistics [online].2007 elektronik adresi: http://www.americanheart.org/downloadable/heart/1177593979236FS06IN TL07.pdf 11.Yeşildal N, Aslan D. Kardiyovasküler Hastalıların Önlenmesinde Beslenme Önerileri. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi 2003:12(7);248-249 12. Mortality country fact sheet [online]. 2006 [03.06.2008]. elektronik adresi: http://www.who.int/whosis/mort/profiles/mort_euro_tur_turkey.pdf 13. Hastanelere Yatan Hastaların Seçilmiş 150 Hastalık Nedenine Göre Dağılımı [internete]. 2008 [03.06.2008]. elektronik adresi: http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=6&ust_id=1 14.Gök H. Klinik kardiyoloji. 2. baskı Konya: Nobel tıp kitapevi; 2002 15. Enar R, editör. Temel Kardiyoloji Semiyoloji ve Kardiyovasküler Hastalıklar. 1.Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 2007 16. Erol Ç, editör.Klinik Kardiyoloji. 1.Baskı Ankara: MN Medikal ve Nobel Tıp Kitapevleri; 2004. 17. Sonel A. Kardiyoloji. 4.baskı. Ankara: Semih Ofset; 2002. 18. Rourke R, Fuster V, Alexander R, Roberts R, King S, Wellens H. Kalp Hastalıkları. Konuk M.(Çev),10.baskı.Nobel tıp kitapevleri, 2005 81 19. Gemici K. Aritmiler ve tedavileri. İçinde: Dolar E, editör.İç hastalıkları 1. baskı. Bursa: Nobel tıp kitapevleri,2005.sf 85-92 20.Çiftçi Ö. Kalıcı Pacemaker Modellerinde Yaşam Kalitesi Ve Sağkalım Analizi. Uzmanlık. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2002 21. Özin B, Yiğit F. Kalp pilleri implante edilebilir kardiyoverter defibrilatörler ve cerrahi. Anestesi Dergisi 2006:14 (3) 164-170 22. Dündar C. Kalıcı Pacemaker Takılmış Asemptomatik Olgularda Tee İle Lead Üzerinde Kitle Saptanması Ve Bu Kitlelerin aktif Lead Endokarditi İle İlişkisinin Araştırılması. Uzmanlık. İstanbul: Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi; 2006 23. Dereli N. İlk Kez Kalıcı Pacemaker Yerleştirilen Hastalara Uygulanan Programlanmış Eğitimin Hastanın Anksiyete Düzeyine Olan Etkisinin İncelenmesi. Doktora. İzmir: Ege Üniversitesi; 1992 24. Koşar A, Öztürk M, editörler. Dahili bilimler.3. baskı. Nobel kitapevleri;2004 25. Ala Z. Kalıcı Pacemaker İmplante Edilmeden Önce Anksiyetenin Giderilmesi İçin Eğitimin Etkinliğinin Saptanması. Yüksek Lisans. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 1992 26. Braunwald E.Harrison Kardiyolojide Gelişmeler. Kabakcı G.(çev).1.Baskı.Ankara: Güneş Kitabevi; 2005 82 27. Eck J, Hemel N, Zuithof P, Asseldonk J, Voskuil T, Grobbee et al. Incidence and predictors of in hospital events after first implantation of pacemakers. Europace 2007:9;884-889 28. Link S, Estes N, Griffin J, Wang P, Maloney J, Kirchhoffer J, et al. Complications of dual chamber pacemaker implantation in the elderly. Journal of Interventional Cardiac Electrophsiology 1998; 2: 175- 179 29. Rooden C, Molhoek S, Rosendaal F, Schalıj M, Meınders A, Huısman M. Incidence and risk factors of early venous thrombosis associated with permanent pacemaker leads. J Cardiovasc Electrophysiol 2004:15;12581262 30. Moller M, Arnsbo P, Asklund M, Christensen, Gadsboll N, Svendsen J, et al. Quality assessment of pacemaker implantstions in Denmark. Europace 2002:4;107-112 31. Sacar M, Kurtoglu T, Duver H, Inan K, Guler A, Ucak A, et al. Surgial removal of a pacemaker lead causing infective endocarditis. Trends Biomater Artif Organs 2007;20: 127-130 32.Izquıerdo R, Llorente C, Mayo J, Porrua C, Juanatey C, Gay M.pacemaker infection due to aspergillus report of two cases and literature review. Clin. Cardiol. 2005:28;36-38 33. Fahraeus T, Höijer C. Early pacemaker twiddler syndrome. Europace 2003;5: 279-281 34. Aydemir O. Ozmen E. Kuey L, Kultur S.Yeşıl M. Postacı N.Bayata S. 83 Psychiatric Morbidity and Depressive Symptomatology in Patients with Permanent Pacemakers (PACE 1997; 20:1628-1632) 35. Duru F, Büchi S, Klaghofer R, Mattmann h, sensky T, Buddeberg C, et al. How different from pacemaker patients are recipients of cardioverter defibrillators with respect to psychosocial adaptation, affective disorders and quality of life. Heart 2001: 85;375-379 36. Malm D , Halberg M, Lillemor R. Patients’ experiences of daily living with a pacemaker. Journal of Health Psychology 2006:11(5);787-798 37. Kolb C, Schmieder S, Lehmann G, Zrenner B, Karch M, Plewan A, et al. Do airport metal detector ınterference with ımplantable pacemaker or cardioverter defibrillators. Journal of the American College of Cardiology 2003:41(11); 2054-2059 38. Shand D. The assesment of fitness to travel. Occup Med 2000: 50;556571 39. Tandoğan İ. The Effects of Mobile Phones on Pacemaker Functions [internette]. 2002 [03.02.2008]. Elektronik adresi: http://www.tkd.org.tr/pages.asp?pg=!106 40. Hekmat K, Salemink B, Lauterbach G, Schwinger R, Südkamp M, Weber H, et al. Interference by cellular phones with permanent implaneted pacemakers. Europace 2004;6:363-369 84 41. Altamura G, Toscano S, Gentilucci G, Ammirati F, Castro A, Pandozi C, Santini M. Influence of digital and analogue cellular telephones on implanted pacemakers. European Heart Journal 1997;18:1632-1641 42. Yıldırım İ, Çoban H, Komesli G, Erdemir F, Tahmaz L, Peker A. Kalp pili olan hastalarda elektrokoter seçimi. Türk Üroloji Dergisi 2005: 31(4);580-584 43. Senthuran S. Implanted Cardiac Pacemakers and Defibrilators in Anaesthetic Practice. Board of Manag. And Trust. Of Britsh J. Of Anaes. 2003; 3: 627-631 44. Schüppel R. Psychosomatic aspects of pacemaker therapy Jour .Ther Umsch. 1995;52(2):150-4. 45. Alpern D.Uzark K. Psychosocial responses of children to cardiac pacemakers. J Pediatr. 1989 ;114(3):494-501. 46. S Shah. A White.S White. W A Littler.Heart and mind: relationship between cardiovascular and psychiatric conditions. Postgrad. Med. J. 2004;80;683-689 47.Samuel. F Sears. Jamie B. Qualıty of Lıfe and Psychologıcal Functıonıng of ICD Patıents Heart 2002;87;488-493 48. Aydemir Ö. Özmen E. Önal C. S Kültür S. Bayata S .Kalıcı Pacemaker Takılan Hastalarda Depresif Belirtiler ve Psikiyatrik Tanı Dağılımı NöroPsikiyatri Arş. 1994;31(1):14-19 85 49. Müler J.Schüler G.Roll S. Willich N. Implantation of a cardiac pacemaker – Clin Res Cardiol 95:539–546 (2006) 50. Catıpovı K. Skrınjarıc S.Mrdenovıc S. Mujıc N. Caıpovıc B.Andric M . et al. Emotion Profiles and Quality-of-Life of Paced Patients PACE 2006;13(4):399-404 51. Oto A. Müderrisioğlu H. Özin M.Qality of Life in Patients with Rate Responsive Pacemakers. PACE. 1991:14;800-806 52. Benzer W.Oldridge N. Mont M. Clinical predictors of Quality of life after pacemaker implantation. Mid Europ. J. 2006:23;739-743 53. Health values before and after pacemaker implantation Francisco Lopez-Jimenez, MD, MSc,a Lee Goldman, MD, MPH,b E. John Orav, (Am Heart 2002;144:687-92.) 54. Mlynarski R, Drewiecka A, kargul W. Correlation of echo measurements and quality of life in patients before and 6 months after pacemaker implantation. Eur J Echocardiography 2006 :1112;194 55. Hemel N, Holwerda K, Slegers P, Spierenburg H, Timmermans A, Meeder J, et al. The contribution of rate adaptive pacing with single or dual sensor to health related quality of life. Europace 2007:9;233-238 56. Fleischmann E. Orav E. Pacemaker Implantatıon and Quality of Life in the Mode Selection Trial. Herth Rhytm. 2006:3 (6);653-659 86 57. Akın S, Durna Z. Kalp yetersizliği hastalarının psikososyal uyumu. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006:10(2),1-7 58. Eski S. Miyokart Enfarktüsü Geçiren Bireylerin Yaşam Kalitelerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans. Ankara: Hacettepe Üniversitesi; 1999 59. James E. Caring for patients with an automatic internal cardioverter defibrillator: seeking a balance between technological nursing and patientand family-centered care - implications for practice Coronary Health Care 1999: 3, 25-31 60. Thomas S. Friedmann E.Kao C. Inguito P. Metcalf M.Kelley F. Gottlieb S Qualıty of Lıfe and Psychologıcal Status of Patıents wıth ICD American Journal of Critical Care. 2006;15:389-398 61. Arslan C. Pacemaker Tasarımı Ve İmalatı. Yüksek Lisans. Konya:Selçuk Üniversitesi; 2004 62. Öncül A. Tek ve İki Odacıklı “hız cevaplı” Pacemaker Uygulamasının Egzersiz Kapasitesine Etkisi. İstanbul Üniversitesi.1989 63. Soyer H: Kardiyoloji. 1. Baskı.Nobel Kitabevi.2005 64. Cicella R.Kalp Hastalıkları.Tümer G.(çev) 1. Baskı.Ankara: Hekimler Yayınbirliği;1999 65. Oral D. Candan İ. Kardiyoloji. 1. Baskı. Ankara :Antıp Yayınları;2002 66. Candan İ. Medikal Tedavi.1. Baskı.Ankara: Antıp Yayınevi; 2003 87 67. Antonio.C.The Complications of Cardiac Pacemakers and The Problems of Cardiac Pacing in HongKong. HongKong Practitoner.1992:14(12);2387-2395 68. Tel H. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Bireylerde Yaşam Kalitesinin ve Geliştirilen Hasta İzlem Formunun Değerlendirilmesi. Doktora. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 1998 69. Sevli Z. Kemoterapi Alan Hematolojik Malignansili Hastalarda Yaşam Kalitesi. Yüksek Lisans. İstanbul: Marmara Üniversitesi; 2006 70. Öz H. Miyokart İnfarktüsü Geçiren Hastalarda Umut, Moral Ve Algılanan Sosyal Desteğin Yaşam Kalitesine Etkisi. Yüksek Lisans. İstanbul: Marmara Üniversitesi; 2006 71. Özpancar N. Hipertansiyonu Olan Hastaların Yaşam Kalitesinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans. Ankara: Gazi Üniversitesi; 2005 72. Pınar R. Diabetes Mellitus’lu Hastaların Yaşam Kalitesi Ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Doktora. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 1995 73. Şekuri C. Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Kardiyovasküler Hastalıklarda Kullanımı. Sağlıkta Birikim 1(2);64-70 74. Sümbüloğlu K,Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. 11. Baskı. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.2005 75. Erefe İ.Hemşirelikte Araştırma.3.Baskı.Ankara:2004 88 76. Malm D.Svensson E. Karlsson E . Fridlund B. Health-related quality of life in pacemaker patients: a single and multidimensional self-rated health comparison study Eur J. Card. Nurs. 2003 :(4);291-302 77. Malm D.Karlsson J.Fridlud. Quality of Life in Pacemaker Patients from Nursing Perspective. Coron. Health Care. 1998;2:17-27 78. Nordhon j. Roll S. Implantation of Cardıac pacemaker.Clin. Res. Card.2006;95:539-546 79. Durademir A. Kronik Kalp Yetmezlikli Hastaların yaşam Kaliteleri ve Özbakım Davranışları.Doktora.İstanbul Üniversitesi.1998 80. Harrison T, Stuifbergen A, Adachi E, Becker H. Marriage, Impairment, and Acceptance in Persons With Multiple Sclerosis. Western Journal of Nursing Research, 2004, 26(3), 266-285. 81. ÖlüçF. Edirne Kentsel Kesimde Yaşlılarda Sağlıkla İlintili Yaşam Kalitesi.Trakya Üniversitesi.2007.Edirne. 82. Akal Ç. Evde Yaşayan Yaşlı Bireylerin Yaşam Kalitesine Etki Eden Etmenlerin Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi.2005. Sivas. 83. Yıldırım N. Koroner Arter Bypass Olan Hastaların Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi.2001.Sivas 84. Çubukçu S.Edirne’de 65 Yaş ve Üzeri Bireylerde Hipertansiyon Prevalansı,Hipertansiyonun Günlük Yaşam Aktiviteleri ve Yaşam Kalitesine Üzerine Etkisi.Erciyes Üniversitesi.2005. Kayseri. 89 85. Flemme I.Bolse K.Life Situation of Patients with an ICD.Jour. Clinc. Nursing.2001:4;563-572 86. Caroll D.,Hamilton G.Kenney B.Changes in Health Status,Psychocial Distres and Quality of Life in ICD Between 6 Months and 1 Year After Implantatıon. Eur.J.Card. Nursing.2002:1;213-219 87. Moser D. Correcting Misconceptions About Women and Heart Disease. Amer. Jour. Nurs.1997:97(4);26-33 88. Smichen E. Irıt N. Zitser Y. Brown D. Galai N.Is Practıcıpation in Cardiac Rehabilitation Programs Associated with Beter Quality of Life and Return to Work after Coronary Artery Bypass Operations. Rehb. QoL.2001:3;399-403 89. Xiaolian J. Janet. W. Thomas. W.A Nursed-led cardiac rehabilitation programme improves Health behaviors and cardiac physiological risk parametrs.J. Clin. Nursing.2006:1886-1897 90. Kutzleb J Dana R. The İmpact of Nurse-directed Patient education on Quality of Life and Functional Capacity in People with Heart Failure. J. Amer. Acad. Nurs. Pract.2006:18,116-123 91. Kouchaksaraei F, Akbarzadeh F, Hashemi M.Quality of Life With Implanted Cardiac Pacemakers in North West of Iran. Atherosclerosis Journal 2007:2(4);197-203 92. Shahriari M. Jalalvandi F. Yousefi H.Takvol K. Saneei H.The Effect of Self-care Programme on Quality of Life of Patients with Permanent Pacemaker. Ira. J. Med. Educ..2005.5(1)45-51 90 EK - 1 Sosyodemografik Özellikler 1. cinsiyet a)erkek b)kadın 2. yaş……. 3. eğitim durumu a) okur yazar değil b) okur yazar c) İlkokul d) ortaokul e) lise f) üniversite 4. medeni durum a)bekar b)evli 5. cocuk sayısı a)yok b)1 c)2 d)3 ve üstü 6. yaşadığı aile tipi a)anne - baba b) eş-çocuk c) yalnız yaşıyor 7. çalışma durumu a)çalışıyor b)çalışmıyor 8. çalışma statüsü a)memur b)işçi c)serbest meslek d)emekli (nerden…………………) e) ev hanımı 9. sosyal güvencesi a) var b) yok 10. gelirin gideri karşılama durumu a) karşılıyor b) karşılamıyor c) kısmen karşılıyor Hastalığa İlişkin Özellikler 11.ne kadar zamandır Pacemaker takılı? …………. 91 12.Pacemaker takılma nedeni nedir? ………………………… 13.Pacemakerınızın modeli nedir? ……………………… 14.Pacemaker takıldıktan sonra kullandığınız ilaç var mı? a)var b)yok 15.evet ise hangi ilacı kullanıyorsunuz? Açıklayınız. …………………………………….. 16.ilaçlarınızı kullanma durumunuzu nasıl değerlendiriyorsunuz? a)düzenli kullandım b)düzensiz kullandım c)hiç kullanmadım 17. kontrole kaçıncı gelişiniz? a)ilk b)ikinci c)üçüncü 11. kontrollere düzenli gelme durumunuz nasıl? a)düzenli geliyor b)düzenli gelmiyor 18.Düzenli gelmiyor iseniz neden? ………………………………………………………………… 19.Pacemaker ile ilgili herhangi bir eğitim/bilgi aldınız mı? a)evet b)hayır 20. Evet ise eğitim/bilgi kim tarafından verildi? a)hemşire b)doktor c) arkadaşları d) diğer hastalar e)pacemakerı üreten firmanın yetkilisi f)broşür 21. eğitim/bilgi hangi konuları içerdi? ……………………………………………………………………. 22.sizce eğitim/bilgi yeterli oldu mu? a)evet b)hayır 23.yanıt hayır ise ne/nelerin anlatılmasını isterdiniz? Beklentiniz nedir? …………………………………………………………………… 24.pacemakerın varlığı duygusal yaşantınızda değişikliğe neden oldu mu? a)evet b)hayır c)alıştım 25. Pacemaker takıldıktan sonra sosyal yaşantınızda değişiklik oldu mu? a)evet b)hayır 92 26.evet ise ne/nelerde değişiklik oldu? a)iş b)ev c)ziyaret d)seyahat f) diğer……….. e)elektronik eşya kullanımında 27. Ailenizde ya da yakın çevrenizde Pacemaker takılı olan biri var mı? a)evet b)hayır 28.evet ise bilgi/duygu paylaşımı oldu mu? a)evet b)hayır 29.evet ise bu paylaşımlar nedir? …………………………………………………………………… 30. Pacemaker bataryası hakkında endişesiniz var mı? a)var b)yok c) zaman zaman 31.pacemaker implantasyonu sonrasında dikkat etmeniz/uymanız gereken kurallar /durumlar var mı? a)hayır b)elektronik eşyalara c)cep telefonlarına d)güvenlik alarmlarına e)Pacemaker takıldığını belirten kartın yanınızda taşınmasına f)günlük nabız kontrolüne g)egzersiz/spor aktivitelerinize f)diğer………… 93 94 95 96 97 98 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın gerçekleştirilme sürecinde ve her aşamasındaki değerli katkıları ve manevi desteğinden dolayı tez danışmanım Doç. Dr. Hatice FESCİ’ye, Çalışmanın yapılabilmesi için gerekli olanakları sağlayan ve manevi desteğini esirgemeyen Prof. Dr. Tülin BEDÜK’e, Bilimsel katkılarından dolayı Yard. Doç. Dr. Sevinç KUTLUTÜRKAN’a, Çalışmanın istatistiksel değerlendirmesinde yardımlarından dolayı Arş. Gör. Derya ÖZTUNA’ya, Hayatımın her döneminde olduğu gibi bu çalışmam esnasında da bütün destekleriyle yanımda olan sevgili ailem İbrahim-Serpil- Erk KÖROĞLU’na teşekkür ederim. Esra KÖROĞLU 2008 99 ÖZGEÇMİŞ Adı: Esra Soyadı: KÖROĞLU Doğum Yılı ve Yeri: ZONGULDAK/ 08.03.1983 Eğitimi: 2008 Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı, 2006 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü, 2001 Mehmet Çelikel Anadolu Lisesi. Yabancı Dili: İngilizce Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar: Türk Hemşireler Derneği Email: [email protected] 100
