harran üniversitesi tıp fakültesi ve fen¬edebiyat fakültesi birinci sınıf

Araştırma Makalesi
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve
Fen-Edebiyat Fakültesi Birinci Sınıf
Öğrencilerinin Riskli Sağlık Davranışları
Zeynep ŞİMŞEK
İbrahim KORUK
Abdurrahman ALTINDAĞ
Health Risk Behaviors of First
Year Students of Harran University
Medical Faculty and Faculty of
Science and Letters
® ÖZET
® ABSTRACT
Amaç: Bu araştırmada Harran Üniversitesi Tıp ve Fen-Edebiyat
Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin yaşam tarzlarının ve riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Kesitsel tipteki bu araştırma, Harran Üniversitesi Tıp
Fakültesi ve Fen Edebiyat Fakültesinin birinci sınıfında okuyan
245 öğrencinin katılımı ile 2005 yılında yapılmıştır. Yanıtlama
hızı %82.5’dir. Uluslararası Çocuk Merkezi (ICC) tarafından “Sekiz Üniversite Araştırmasının” bir bölümü olarak yürütülen bu çalışmada, ICC araştırma ekibi tarafından hazırlanan anket gözlem
altında uygulanmıştır. Veri girişi ve analizlerde SPSS 10.0 istatistik
programı kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması erkeklerde 20,6±1,7, kızlarda 20,4±1,4’dür. Öğrencilerin %24,7’si hiçbir sağlık güvencesinin bulunmadığını bildirmişlerdir. Öğrencilerin
beden kitle indeksi değerlendirildiğinde; %31’inin zayıf olduğu,
%5,8’inin kilolu ve %11’inin şişman oldukları saptanmıştır. Öğrencilerin %25,4’ü halen sigara, %10,6’sı alkol ve %2,5’i uyuşturucu
madde kullandıklarını bildirmişlerdir. Otomobil kullanan öğrencilerin %57,1’i emniyet kemerini nadiren kullandığını ya da hiç kullanmadığını ifade etmiştir. Erkek öğrencilerin %19,3’ü, kız öğrencilerin %2,5’i cinsel ilişki deneyimi yaşamıştır. Cinsel Yolla Bulaşan
Hastalıktan (CYBH) korunmak için kondom kullanılması gerektiğini
bilmeyenler %33,6’dır. Öğrencilerin %63,6’sı hiç spor yapmadıklarını bildirmişlerdir. Öğrencilerin %47,1’inin en az bir çürük dişi
vardır. Öğrencilerin %52,2’si adolesan sağlığı hizmetlerini medikososyal merkezlerinden almak istediklerini belirtmişlerdir.
Sonuç: Araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinde sağlık
açısından riskli davranışlar yüksektir. Üniversitede her fakültenin
ders programında “gençlerin sağlığı’ adı altında bir dersin yer almasının uygun olacağı düşünülmektedir.
Objective: This study aimed to determine the life styles and
health risk behaviors of first year students at Medical Faculty and
Faculty of Science and Letters of Harran University .
Method: This cross-sectional study was conducted with the
participation of 245 first year students from Medical Faculty and
Faculty of Science and Letters in Harran University in 2005. General response rate was 82.5%. In this study which was a part of
research project named Eight University Study conducted by International Children Center (ICC), a questionnaire developed by ICC
was applied to participants under observation. SPSS 10.0 statistical
program was used for data entering and analyses.
Results: The mean age of male and female students were
20.6±1.7 and 20.4±1.4 respectively. Of the students, 24.7% have
no health insurance. According to the body mass index, 31% of the
students were found stunded, 5.8% was overweight and 11% was
obese. The overall prevelance of current cigarette use, and alcohol
use and narcotic drug abuse were 25.4%, 10.6%, and 2.5%, respectively. Of the students, 57.1% have rarely or never worn a seat
belt while driving a car. Of the male students, 19.3% and 2.5% of
female students experienced sexual intercourse. Of the students,
33.6% reported that they have no idea regarding the necesity of
condom use in order to prevent sexually transmitted diseases. Of
the students, 63.6% reported that they didn’t do physical exercise.
Of the students; 47.1% have at least one decayed tooth. Fifty two
point two percent of the students reported that they prefered obtaining various health services as well as health information from
Harran University Medical Center.
Conclusions: The prevelance of health risk behaviours were
found to be high among university students. We suggest that courses such as “adolescent health” would contribute to the reduction
of health risk behaviours among university students.
Anahtar Kelimeler: Adolesan, Riskli Davranışlar, Sağlık Düze-
Key Words: Adolescent, Risky Behaviours, Health Level
yi
Doç.Dr., Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Yrd.Doç.Dr., Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Doç.Dr., Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı
Yazışma Adresi: Doç. Dr. Zeynep ŞİMŞEK
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı AD, Yenişehir Kampüsü, Şanlıurfa
e-posta: [email protected]
Bu çalışma X.Halk Sağlığı Kongresi’nde bildiri olarak sunulmuştur.
19
[Geliş Tarihi: 07.12.2007 – Kabul Tarihi: 31.12.2008]
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Şimşek ve diğerleri
Giriş
hizmetlere ulaşma hakkının korunması ve desteklenmesi” kararlaştırılmıştır. Arka arkaya yapılan bu iki uluslararası toplantıda Türkiye’nin de içinde olduğu 180’den
fazla sayıda ülkenin temsilcileri üreme sağlığının kapsamlı bir tanımı üzerinde anlaşmaya varmışlardır (5, 6).
Bu tanım kapsamında aile planlaması, gebelik ve cinsel
yolla bulaşan enfeksiyonların önlenmesi konularının
içinde yer aldığı bütüncül bir üreme sağlığı yaklaşımı
ile koruyucu programların geliştirilmesi önerilmektedir.
Koruyucu programlar kapsamında toplumsal cinsiyet
eğitimi çalışmaları, şiddet ve cinsel istismara yönelik
danışmanlık, ruh sağlığı çalışmaları, erken tanı ve tedavi yaklaşımının benimsendiği merkezlerinin kurulması,
cinsellik ve sorumlu cinsel davranışlar konusunda sağlık
personelini ve gençleri bilgilendirme ve davranış değişikliğine yönelik eğitim programları yer almaktadır (7,8).
Ancak kanıta dayalı programların başarıyla geliştirilebilmesi ve uygulanabilmesi için toplumdaki adolesanların
yaşam biçimlerinin, riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi ve hizmet sunum sistemine yönelik düşüncelerinin
alınması gerekmektedir.
Bu araştırmada da, Harran Üniversitesi Tıp ve FenEdebiyat Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin yaşam
tarzlarının ve riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi
amaçlanmıştır.
Son yıllara kadar gerek bilimsel alanda gerekse sağlık
hizmeti sunumunda öncelik 5 yaş altı çocuklara verilmiştir. Ancak çocuk sağlığı düzeyinin yükselmesi yanı
sıra, adolesan dönemde görülen riskli davranışların
olumsuz sağlık sonuçlarının görülme sıklığının artması
sonucu adolesan dönem halk sağlığı açısından öncelikli
risk grupları arasında yer almaya başlamıştır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından adolesan dönem 10-19 yaşlar arası, gençlik dönemi ise 15-24 yaşlar arası olarak tanımlanmaktadır ve bu dönem üreme sağlığı sorunları başta
olmak üzere, madde kullanımı, beslenme bozuklukları,
ruhsal sorunlar ve riskli davranışların sıklıkla görüldüğü önemli gelişimsel dönemlerden biridir (1). Gençlik
dönemi, bütün yaş dönemleri içinde en sağlıklı olanı,
aynı zamanda uzun ve sağlıklı bir yaşamın temellerinin
atılabileceği bir dönem olarak da tanımlanmakla birlikte, gerçekte fiziksel, psikolojik ve sosyal değişimlerin olduğu bir dönemdir. Genç, bazen bu değişimlere uyum
sağlayamamaktadır; Ortaya çıkan sorunlar, davranışlarını, sağlık düzeyini ve yaşam kalitesini olumsuz olarak
etkilemektedir. Bu yaş grubunu yetişkinlerden ayıran
önemli bir özellik ise riskli davranışa yönelme eğilimleridir. Gençler sıklıkla riskli davranışları bir sorun olarak
değil, bir çözüm olarak görmektedirler (2).
Riskli sağlık davranışları, Hastalık Kontrol ve Önleme
Merkezi (Centers of Disease Control-CDC) tarafından
istemsiz yaralanmalara neden olan davranışlar, istemli
yaralanma ve şiddete neden olan davranışlar, alkol ve
diğer madde kullanımları, cinsel davranışlar, beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite olarak tanımlanmaktadır
(3). Bu tür davranışlar birey ve toplum sağlığı için tehlike
oluşturmaktadır. Araştırmalar riskli davranış başladıktan
sonra önleyici müdahalelerin başarısının düşük olduğunu göstermektedir (4).
Bugün dünyada 1,5 milyar 10-24 yaş grubu genç
yaşamaktadır. Gençlerin erken yaşta gebe kalma, düşük
yapma, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, anemi, sigara
ve alkol kullanımı başta olmak üzere madde kullanımı,
yetersiz beslenme, şiddet, kaza ve yaralanmalar, cinsel
istismar ve seks işçiliği gibi üreme sağlığı ve riskli davranışlar kapsamında birçok soruna sahip oldukları bilinmektedir (2, 5). Adolesan dönemde sağlık risklerinin görülme sıklığının artması, dünyada ve Türkiye’de bu döneme özgü üreme sağlığı hizmetlerinin planlanması ve
hizmet sunumu kapsamında gelişmeleri hızlandırmıştır.
Dünya nüfusunu ilgilendiren sorunların tartışıldığı Nüfus ve Kalkınma Konferansı Eylem Programında (1994)
ve kadının toplumdaki konumunun tartışıldığı Pekin Kadın Konferansı sonuç bildirgelerinde (1995) “Gençlerin
cinsellik ve üreme sağlığı konusunda bilgilendirilme ve
Yöntem
Uluslararası Çocuk Merkezi tarafından 2005 yılında 8
üniversitede yürütülen kesitsel tipteki bu araştırmada,
araştırma protokolü çerçevesinde Harran Üniversitesi
Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi’nin birinci sınıfında okuyan toplam 297 öğrenciden 247 öğrenci değerlendirmeye alınmıştır. Ancak, veri kontrolü sırasında 2
öğrencinin hiçbir soruyu yanıtlamaması nedeniyle analizlerden çıkarılmış ve analizler 245 (%82,5) öğrencinin
katılımı ile yapılmıştır. Yanıtlama hızları incelendiğinde;
Fen- Edebiyat Fakültesi’nde %82,6, Tıp Fakültesi’nde
%81,3 ve genel olarak %82,5 olduğu belirlenmiştir.
Araştırmada Uluslararası Çocuk Merkezi araştırma
ekibi tarafından hazırlanan anket formu kullanılmıştır.
Anket formunda öğrenci ve ailelerinin sosyo-demografik
özelliklerine ilişkin soruların yanı sıra beslenme durumu, madde kullanımı, fiziksel egzersiz, üreme sağlığı ve
cinsel yolla bulaşan hastalıklar ile emniyet kemeri kullanma alanlarında riskli davranışları sorgulayan toplam
97 soru yer almıştır. Öğrencilerin kendi ifadelerine göre
beden kitle indeksi (BKI) değerlendirilmiştir; BKI gruplandırmasında 19 ve altı “zayıf”, 20-24 arası normal”,
25-29 arası “kilolu” ve 30 ve üstü ise “şişman” olarak
değerlendirilmiştir.
Araştırmanın saha çalışması için üniversite yöneti20
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Şimşek ve diğerleri
Tablo 1. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Beden
Kitle İndeksi ve Beslenme Durumları (2005)
minden gerekli izinler alınmış, anabilim dalı başkanlıklarının belirlediği gün ve saatte dersin öğretim elemanı
ile iletişim kurularak sınıflara gidilmiştir. Öğrencilere
araştırma hakkında kısa bilgi verilmiş, izinleri alınmış,
daha sonra anketler dağıtılarak gözlem altında uygulanmıştır. Araştırmanın uygulandığı saatte sınıfta bulunmayan öğrencilere tekrar gidilmemiştir. Araştırma
tamamlandıktan sonra Harran Üniversitesi Toplumsal
Duyarlılık Projeleri Öğrenci Kulübü “akran eğiticileri”
tarafından adolesan sağlığı konularında bireysel ya da
grup eğitimleri yapılmıştır.
Veri girişi ve analizlerde SPSS 10.0 istatistik programı kullanılmıştır. Analizlerde ortalama, standart sapma,
sayı ve yüzdeler kullanılmış, veri, ikili, çapraz ve çok
değişkenli tablolar halinde sunulmuştur. Erkek
Değişkenler
Beden Kitle
İndeksi**
19 ve altı
20-24
25-29
30 ve üstü
Yanıtsız
Bulgular
Sayı
Kız
%*
Sayı
Toplam
%*
Sayı
%*
39
101
14
12
-
23,5
60,8
8,5
7,2
-
37
27
15
-
46,8
34,2
19,0
-
76
128
14
27
-
31,0
52,2
5,8
11,0
-
Beslenme Durumu
İyi beslenme
Orta düzeyde
beslenme
Kötü beslenme
Yanıtsız
16
9,6
15
19,0
31
12,6
103
46
1
62,2
27,8
0,4
45
19
-
57,0
24,0
-
148
65
1
60,5
26,5
0,4
Toplam
166 100,0
79 100,0
245 100,0
* Sütun %
** Beden kitle indeksi, kişilerin kendi ifadelerine göre belirttikleri boy
uzunluğu ve vücut ağırlığı değerlerinden hesaplanmıştır.
Görüşme yapılan öğrencilerin %89,4’ü Fen Edebiyat
Fakültesinde ve %16,6’sı ise Tıp Fakültesi’nde öğrenim
görmektedirler. Araştırmaya katılan öğrencilerin %67,8’i
erkek, %32,2’si kızlardan oluşmaktadır. Görüşülen öğrencilerin yaş ortalaması erkeklerde 20,6±1,7 ve kızlarda 20,4±1,4’dür. Öğrencilerin cinsiyete göre dağılımı
üniversitede öğrenim gören tüm öğrencilerin cinsiyet
dağılımı ile benzerlik göstermektedir (sırasıyla; %69 ve
%31). Öğrencilerin her iki cinsiyet için de liseden mezun oldukları yer en fazla Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgeleridir. Öğrencilerin %24,7’si hiçbir sağlık
güvencesinin bulunmadığını ve %27,3’ü de ekonomik
durumlarının kötü olduğunu bildirmiştir.
Tablo 2. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Madde
Kullanma Durumları (2005)
Erkek
Sigara, Alkol, Madde
Kullanma
Sigara İçme
“En az bir kez içme”
Hiç içmemiş
Bir defa denemiş
Bir süre içmiş, halen
içmiyor
Halen arada sırada
içiyor
Halen düzenli olarak
içiyor
Yanıtsız
Öğrencilerin üçte biri vücut ağlıklarına az özen
gösterdiklerini ya da hiç özen göstermediklerini bildirmişlerdir. Öğrencilerin beden kitle indeksi değerlendirildiğinde; %31’inin zayıf olduğu, %5,8’inin kilolu ve
%11’inin şişman oldukları saptanmıştır (Tablo 1).
Tablo 2’de öğrencilerin cinsiyete göre madde kullanım durumları verilmiştir. Öğrencilerin %25,4’ü halen
sigara, %10,6’sı alkol ve %2,5’i uyuşturucu madde kullandıklarını bildirmişlerdir. Kızlar erkeklere göre daha
az sigara ve alkol kullandıklarını ifade etmişlerdir. Madde kullananların tümü erkektir.
Tablo 3’de görüldüğü gibi, otomobil kullanan öğrencilerin %57,1’i emniyet kemerini nadiren kullandığını
ya da hiç kullanmadığını %69,4’ü ise hız sınırını aştığını
bildirmiştir.
Tablo 4’de görüldüğü gibi öğrencilerin %13,9’u cinsel ilişki deneyimi yaşadıklarını bildirmişlerdir. Bu oran
kızlarda %2,5, erkeklerde ise %19,3’dür. İlk cinsel ilişki
yaşı 16,8±2,4’dür. Cinsel ilişki yaşayanların %50’si ilk
cinsel ilişkilerinde yöntem kullanmadıklarını, yöntem
kullananların ise %26,9’u geri çekme kullandıklarını
Alkollü İçki İçme
“En az bir kez içme”
Hiç içmemiş
Bir defa denemiş
Bir süre içme, halen
içmiyor
Halen arada sırada
içiyor
Halen düzenli olarak
içiyor
Yanıtsız
Madde Kullanımı
“En az bir defa”
Kullanmamış
Kullanmış
Yanıtsız
Toplam
*Sütun %
21
Sayı
Kız
%*
Sayı
Toplam
%*
Sayı
%*
124
74,7
34
43,0
158
64,5
42
54
25,3
32,4
45
21
57,0
26,6
87
75
35,5
30,6
19
11,5
1
1,2
20
8,2
19
11,5
6
7,6
25
10,2
31
1
18,8
0,5
6
-
7,6
-
37
1
15,2
0,3
52
31,3
27
34,2
79
32,2
114
17
68,7
10,2
52
16
65,8
20,3
166
33
67,7
13,5
14
8,4
6
7,6
20
8,2
21
12,7
5
6,3
26
10,6
-
-
-
-
-
-
159
7
95,8
4,2
78
1
98,7
1,3
237
7
1
97,1
2,5
0,4
166 100,0
79 100,0
245 100,0
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Şimşek ve diğerleri
Tablo 3. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Otomobil Kullanma ile İlgili Davranışlarının Dağılımı (2005)
Otomobil Kullanma
İle İlgili Davranışlar
Erkek
Sayı
Kız
%*
Otomobil Kullanırken
Emniyet Kemeri
Kullanma
Evet (Her zaman ve
çoğunlukla)
Bazen ve nadir
Hiç
17
19
7
Toplam
43 100,0
Otomobilde Seyahat
Ederken Emniyet
Kemeri Kullanma
Evet (Her zaman ve
çoğunlukla)
Bazen ve nadir
Hiç
Yanıtsız
57
66
38
5
Toplam
Otomobil Kullanırken
Hız Sınırını Aşma
Hiç hız sınırını aşmaz
Arada sırada hız
sınırını aşar
Her zaman hız sınırını
aşar
Yanıtsız
Toplam
Sayı
39,5
44,2
16,3
34,5
40,0
23,0
2,5
166 100,0
Toplam
%*
4
2
-
Sayı
66,6
33,4
-
6 100,0
29
29
18
3
35,2
30,3
32,0
2,5
21
21
7
%
42,9
42,9
14,2
49 100,0
88
95
56
8
34,9
37,8
21,9
5,4
79 100,0 245 100,0
10
23,3
2
33,4
12
24,5
26
60,5
4
66,6
30
61,2
4
3
9,3
6,9
-
-
4
3
8,2
6,1
43 100,0
bildirmişlerdir. Cinsel ilişki deneyimi olduğunu bildiren
öğrencilerin %35’i sevgilisiyle, %31,6’sı seks işçileriyle,
%19,3’ü para karşılığı olmaksızın yabancı bir kişi ile,
diğerleri ise nişanlı ya da sözlüsüyle ilişki yaşadıklarını
belirtmişlerdir.
Öğrencilerin %14,3’ü ise cinsel yolla bulaşan hastalıkları (CYBH) bilmediklerini ifade etmiştir. CYBH’den
korunma ile ilgili olarak, %59,8’i kondomun kullanılması gerektiğini ifade ederken, %33,6’sı bilmediğini belirtmiştir. CYBH’olarak tanımladıkları hastalıklar arasında ise, %94,5 ile AIDS birinci sırada yer almakta, bunu
%36,7 ile Hepatit B, %22,8 ile Gonore izlemektedir.
Öğrencilerin %63,6’sı hiç spor yapmadığını bildirmiştir. Öğrencilerin %36’sı en az bir dişinin çekilmiş olduğunu, %47,1’inin en az bir çürük dişinin olduğunu,
%26,9’u en az bir dolgulu dişinin olduğunu ve %19,2’si
ise diş eti hastalığı bulunduğu belirtmişlerdir.
Öğrencilerin %52,2’si adolesan sağlığı hizmetlerini
mediko-sosyal merkezlerinden almak istediklerini belirtirlerken, hizmeti sunanın cinsiyeti konusunda %42,9’u
fark etmeyeceğini, %45,5’i ise erkeklerin erkek, kadınların kadından hizmet almasının daha iyi olacağını ifade
etmişlerdir (Tablo 5).
6 100,0
Tartışma ve Sonuç
Adolesan ve gençlik dönemi günümüzde, gerek nüfusunun artması ve toplam nüfus içindeki payının yükselmesi gerekse ortaya çıkan sağlık sorunları açısından, halk
sağlığının öncelikli risk grupları arasında yer almaktadır.
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat birinci sınıf öğrencilerinin riskli davranışlarının belirlenmesi
amacıyla yapılan bu araştırmada, öğrencilerin %24,7’sinin sosyal güvencesi yoktur. Beş Üniversite Çalışması ile
karşılaştırıldığında, sosyal güvencesi olmayanlar daha
fazladır (9). Bu bulgu öğrencilerin çoğunluğunun Güneydoğu Anadolu Bölgesinden olmaları ve bu bölgede
diğer bölgelere göre sosyal güvencesi olmayan ailelerin
fazla olmasıyla açıklanabilir.
47 100,0
*Sütun %
Tablo 4. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat
Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Cinsel
İlişki Deneyimi Ve Yöntem Kullanma İle İlgili Davranışlarının
Dağılımı (2005)
Erkek
Sayı
Cinsel İlişki Deneyimi
Yok
Var, cinsel ilişki ile
sonuçlanmadı
Var, cinsel ilişki ile
sonuçlandı
Yanıtsız
Toplam
%*
Kız
Sayı
112
67,5
76
19
11,4
1
32 19,3
3
1,8
166 100,0
Toplam
%*
Sayı
96,2 188
1,3
20
%*
76,7
8,2
Öğrencilerin beslenme durumları değerlendirildiğinde, kızlarda daha fazla olmak üzere öğrencilerin %31’i
zayıf, %16,8’i fazla kilolu ve şişmandır. Ayrıca %26,5’i
kötü beslenmektedir. Eaton ve arkadaşlarının Amerika
Birleşik Devletleri’nde gençlerin riskli davranışlarını
belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, öğrencilerin
%13,1’inin fazla kilolu ve şişman olduğu, %40,7’si zayıflamak için düşük kalorili beslendiği ve miktar olarak
daha az yedikleri saptanmıştır (10). Bu bulgu, gençlerin
önemli beslenme sorunları olduğunu, buna bağlı olarak
da sağlıklarını olumsuz etkileyecek riskler aldıklarını
göstermektedir.
Günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde
2
2,5 34 13,9
3
1,2
79 100,0 245 100,0
İlkCinsel İlişkide
Yöntem Kullanma
Kullanmamış
Kullanmış
26
23
53,1
46,9
3 100,0
26
26
50,0
50,0
Geri Çekme
Kondom
Gebeliği Önleyici Hap
Rahim İçi Araç
6
15
1
1
26,0
65,4
4,3
4,3
1
2
-
7
17
1
1
26,9
65,5
3,8
3,8
33,3
66,7
-
*Sütun %, Gebeliği önleyici yöntem dağılımı, yöntem kullanan öğrenci
sayısı temel alınarak hesaplanmıştır
22
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Şimşek ve diğerleri
Tablo 5. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat
Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Cinsel
Sağlık/Üreme Sağlığı Hizmetlerinin Verilmesi İle İlgili Düşünceleri (2005)
Gençlere Cinsel
Sağlık/Üreme Sağlığı
Hizmetleri
Sunum Yeri*
Bu hizmet verilmemelidir,
Hastane
Sağlık ocağı
Üniversitelerin medikososyal merkezleri
İlköğretim okulları
Ortaöğretim okulları
Sadece bu tür hizmet
veren bağımsız danışma
merkezlerinde
Diğer
Fikri yok
Hizmet İçeriği*
Bu hizmet verilmemelidir
Sadece danışmanlık
Danışmanlık ve tedavi
hizmetleri
Gebeliği sonlandırıcı
yöntemler
Gebelik ve doğum
hizmetleri
Düşük hizmetleri
Diğer
Fikri yok
Hizmet Sunan Kişi*
Bu hizmet verilmemelidir
Doktor
Hemşire
Psikolog
Danışman
Diğer
Fikri yok
Hizmet Sunan Kişinin
Cinsiyeti*
Bu hizmet verilmemelidir
Evet, kadınlara kadın,
erkeklere erkek görevli
hizmet sunmalıdır
Hayır, fark etmez
Fikrim yok
Erkek
Sayı
%
Kız
Sayı
Toplam
%
Sayı
12
7
82 35,3
26 11,2
55 23,7
39 16,8 121 52,2
8 3,4 34 14,7
21 9,1 76 32,8
37 15,9
1
0,4
18
7,8
23
12
9,9
5,2
60 25,9
1 0,4
30 12,9
10
4,3
30 12,8
1
11
0,4
4,7
11 4,7
41 17,5
17
5,2
3,0
%
7
3,0
37 15,9
24 10,3
106 45,3
7 3,0
49 21,1
31 13,4
51 21,8 157 67,1
7,3
14
6,0
31 13,2
37 15,8
14
6,0
1
0,4
18
7,7
21
7
12
9,0
3,0
5,1
58 24,8
21 9,0
1 0,4
30 12,8
4
117
66
113
87
1,7
50,0
28,2
48,3
37,2
57
28
62
40
18
7,7
8
3,4
3
1,3
-
-
69 29,6
70 30,0
16
6,9
%14,4’ünün halen sigara içtikleri, %4,9’unun da madde
kullandıkları saptanmıştır (13). Her üç araştırmada da
sigara içme yönünden erkekler daha yüksek riskli davranışlar göstermektedir. “United States Youth Risk Behavior Surveillance-2005’de düzenli alkol kullanma sıklığı
%25,5, madde kullanımı ise %3,4-%38,4 arasında değişmektedir (10). Bizim çalışmamızda madde kullanımı
daha düşük görünmekle birlikte, gençler bu konuda en
önemli hedef gruptur.
Trafik kazaları gençlik dönemindeki ölümlerin ilk
nedenidir. Bu dönemde hızlı otomobil kullanma ve kurallara uymamanın sıklıkla görüldüğü bildirilmektedir
(2). Bu çalışmada öğrencilerin otomobil kullanırken yalnızca %34,9’u her zaman ya da sıklıkla emniyet kemeri
takmakta, yine otomobil kullanan öğrencilerin yaklaşık
%24,5’i hız sınırını aşmamaktadır. Bu bulgu otomobil
kullanan öğrencilerin çoğunluğunun riskli davrandıklarını göstermektedir. Kanada’da, motorlu araç kazası
yapanlarda emniyet kemeri takmamaya bağlı yaralanma 16-24 yaş grubu erkeklerde ve her zaman hızlı araç
kullananlarda daha sık bulunmuştur (14). “United States
Youth Risk Behavior Surveillance-2005” de otomobilde
seyahat ederken emniyet kemerini hiç takmayanlar ya
da arada sırada takanlar %10,2 bulunmuştur.
Gençlik döneminde bir diğer riskli davranış alanı
cinsellik ve üreme sağlığıdır. Bu çalışmada diğer çalışmalara benzer şekilde (2) ilk cinsel ilişki deneyiminin
yaşandığı ortalama yaş yaklaşık 17’dir. Hem Beş Üniversite Çalışmasında hem de bu araştırmada cinsel ilişki
deneyimi yaklaşık %14 olarak saptanmıştır. Her iki araştırmada da erkek öğrenciler daha fazla cinsel deneyim
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Springer ve arkadaşları El
Salvador’lu öğrencilerde cinsel ilişki deneyimini %27,4
olarak saptamışlardır (13). Sonuçlar, toplum yapıları ve
toplumsal cinsiyet algısının ülkeler ve cinsiyetler arasında farklılığa neden olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada da diğer çalışmalara benzer şekilde, evli olmayan
gençlerin cinsel ilişkide bulundukları kişiler genellikle
arkadaşları, seks işçileri ve tanıdıkları herhangi bir kadındır (2).
Bu araştırmada cinsel ilişkide gebelikten korunma
yöntemi kullanmayanlar %50 iken, Beş Üniversite Çalışmasında %41,8 bulunmuştur. Her iki çalışmada gençlerin istenmeyen gebelikler yönünden risk altında olduklarını ortaya koymuştur. Benzer şekilde, Beş Üniversite
Çalışmasında (%93,5) ve bu araştırmada (%94,5) en çok
bilinen cinsel yolla bulaşan hastalık AIDS/HIV’dir (9).
Bu durumun AIDS hastalığının medyada daha çok gündeme getirilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Bu araştırmada, cinsel yolla bulaşan hastalıklardan
korunmak için kondom kullanılması gerekliliğini bilmediğini belirtenler (%33,6) Beş Üniversite Araştırmasında
4 1,7
24,4 174 74,4
12,0 94 40,2
26,5 175 74,8
17,1 127 54,3
26 11,1
3
1,3
37 15,9 06 45,5
30 12,9 100 42,9
8 3,4 24 10,3
*Her bir yanıt için yüzdeler toplam yanıtlayan öğrenci sayısı üzerinden
alınmıştır.
gençler arasında sigara epidemisi önemli bir halk sağlığı
sorunu olarak tanımlanmaktadır. Dünyada 150 milyon
gencin sigara kullandığı ve gelecek yaşamlarında 75
milyon gencin sigaranın oluşturduğu bir sağlık sorunu
ile öleceği tahmin edilmektedir (2, 11). Bu çalışmada,
öğrencilerin %25,4’ünün halen sigara, %10,6’sının alkol ve %2,5’inin uyuşturucu madde kullandıklarını bildirmişlerdir. Türkiye’de sekiz üniversitenin birinci sınıf
öğrencileri arasında yapılan çalışmada halen sigara içme
%22,5, alkol kullanma %22,9 ve uyuşturucu madde
kullanım sıklığı ise %3’dür (12). Springer ve arkadaşlarının El Salvador’da yaptıkları çalışmada ise öğrencilerin
23
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 3, Eylül-Aralık 2007
Şimşek ve diğerleri
Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, 23-26 Ekim 2007, Denizli:149-153.
saptanan değerden (%66,7) daha düşüktür (9). Springer
ve arkadaşları El Salvador’lu öğrencilerde kondom kullanılmayan riskli ilişkiyi erkeklerde %69,6 ve kızlarda
%65,7 olarak saptamışlardır (13). Bu sonuçlar, genel
olarak gençlerin cinsel yolla bulaşan hastalıklar hakkında bilgi düzeylerinin düşük olduğunu ve bu hastalıklara
karşı risk altında olduklarını göstermektedir.
“United States Youth Risk Behavior Surveillance2005” de öğrenciler içinde hiç spor yapmayanlar %9,3
iken (10) Harran Üniversitesi öğrencileri arasında %63,6
bulunmuştur. Öğrencilerin spor yapma alışkanlığı kazanmadıkları dolayısı ile özellikle kronik hastalıklara
karşı risk altında oldukları söylenebilir.
Beş Üniversite Çalışmasında, öğrenciler %55,4’lere
ulaşan yüzdelerle cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetlerini mediko-sosyal merkezlerden almak istediklerini
belirtmişlerdir (9). Bu araştırmada da benzer şekilde
(%52,2) öğrenciler sağlık hizmeti almak için medikososyal merkezini kullanmak istemektedirler. Üniversite
gençliğinin %85’inin cinsel sağlık/üreme sağlığı konusunda herhangi bir hizmet almadıkları (15) göz önüne
alındığında, öğrencilerin mediko-sosyal merkezlerini
kullanma talepleri bir fırsat olarak görülmelidir.
Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin yaşam tarzlarından kaynaklanan sağlık sorunlarının ve riskli sağlık
davranışlarının yüksek düzeyde bulunduğu gözlenmiştir.
Üniversite öğrencilerinin sağlığını koruyucu ve geliştirici programların hazırlanması ve sürekliliğinin sağlanması açısından, Halk Sağlığı Anabilim Dallarının koordinatörlüğünde mediko-sosyal merkezlerin riskli davranışları
önlemeye yönelik yapılanmaları ve her bölümün ders
programında “Gençlerin Sağlığı’ adı altında bir dersin
yer almasının uygun olacağı düşünülmektedir.
Teşekkür: Bu çalışmanın gerçekleşmesini sağlayan
Bilkent Üniversitesi Uluslararası Çocuk Merkezi yönetici ve çalışanlarına, araştırma ekibine, uygulama izinlerinden dolayı Harran Üniversitesi yönetimi ve araştırmaya katılan öğrencilerimize teşekkür ederiz.
3.Grunbaum JA, Kann L., Kinchen S, Ross J, Hawkins J, Lowrey R. et al. Youth risk behavior surveillance-United States
2003. MMWR 2004;53:1-96.
4.Riesch SK, Anderson LS, Angresano N, Mitchell JC, Johnson DL, Krainuwat K. Evaluating content validity and testretest reliability of the children’s health risk behavior scale.
PHN 2006;23(4):366-372.
5.“Cinsel Sağlık Bilgileri Eğitimi Öğretmen Kitabı”, İnsan
Kaynağını Geliştirme Vakfı, İstanbul, 2000:1-5.
6.Akın A. Dünya Nüfusu ve Kalkınma Konferansı Raporu
Kahire, 5-13 Eylül 1994 (Özet). AÇSAP Genel Müdürlüğü
Yayını, Ankara, 1994.
7.Kırmızıtoprak E. Gençlerin Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar
ve Güvenli Cinsel Yaşam Konusunda Bilgi ve Davranışlarına Akran Eğitiminin Etkisi, Harran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Şanlıurfa 2007.
8.World Health Organization. Child and adolescent health
and development http://www.who.int/child-adolescenthealth/OVERVIEW/AHD/adh_sheer.htm. Erişim Tarihi:
02.06.2006.
9.Üniversite Gençlerinin Cinsel ve Üreme Sağlığı, Beş Üniversite Çalışması (Özet raporu), Sağlık Sosyal Yardım Vakfı-Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve
Uygulama Merkezi-Hacettepe AIDS Tedavi ve Araştırma
Merkezi, Ankara, Aralık 2006.
10.Eaton DK, Kann L, Kinchen S, Ross J et al. Youth Risk Behavior Surveillance-United States, 2005. J Sch Health; Sep
2006;76(7):353-372.
11.WHO, The Health of Young People: A Challenge and a promise, Geneva, 1993.
12.Bertan M, Özcebe H, Haznedaroğlu D, Kırcalıoğlu N, Bülbül SH. The knowledge of adolescent period and the life
style of the first year students in universities. 29th UMEMPS
Congress Union of Middle Eastern and Mediterranean Pediatric Societies, Hilton Convention Center, September 1417, 2005. 55-56.
13.Springer AE, Selwyn BJ, Kelder SH. A descriptive study
of youth risk behavior in urban and rural secondary school students in El Salvador. BMC International Health
and Human Rights 2006; 6(3) http://www.biomedcentral.
com/1472-698X/6/3. (Erişim tarihi: 02.11.2007)
® KAYNAKLAR
14.Ball CG, Kirkpatrick AW, Brenneman FD. Noncompliance
with seat-belt use in patients involved in motor vehicle collision. Can J Surg; Oct 2005;48(5):367-372
1.Bertan M. Introduction. In: Adolescence and Adolescent
Reproductive Health. International Children’s Center, Meteksan AŞ, Ankara, 2003:118-123.
15.“Gençlerin Cinsel ve Üreme Sağlık Gereksinimleri”
Gençlere Yönelik Üreme Sağlığı Hizmetleri Katılımcı Kitabı, Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü, Ankara,
2005:33-37.
2.Özcebe H. Gençlerde riskli davranışlar ve sağlığın geliştirilmesi: Türkiye’de gençlerin sağlığına genel bir bakış, XI.
24