Abdül Aziz El-Hekim`in Ardından IİYK
advertisement
Abdül Aziz El-Hekim’in Ölümünün Ardından Irak İslam Yüksek Konseyi 2007 yılında henüz 57 yaşındayken akciğer kanseri teşhisi konulması sonucunda kemoterapi görmeye başlayan Irak İslami Yüksek Konseyi (IİYK)1 lideri Abdül Aziz El-Hekim 26 Ağustos 2009’da tedavi gördüğü İran’da hayatını kaybetmiştir. El-Hekim’in cenazesi 29 Ağustos günü Necef’te yüz binlerce insanın katıldığı cenaze töreniyle toprağa verilmiştir. Babası Şii toplumunun (Irak) 1955-1970 yılları arasında ruhani liderliğini yapan Büyük Ayetullah Muhsin El-Hekim, ağabeyi ise Iraklı Şiiler’i korumak amacıyla Saddam Hüseyin’in Baas Rejimi’ne karşı 1982’de İran destekli kurulan Irak İslami Devrimi Yüksek Konseyi (IİDYK) kurucusu Ayetullah Muhammed Bekir El-Hekim’dir. Yüksek Konsey’in kuruluşuna sürgünde bulunduğu İran’dan destek veren Abdül Aziz El-Hekim; 2003 yılında ağabey El-Hekim’in Necef’te uğradığı bir suikast sonucu hayatını kaybetmesi üzerine Yüksek Konsey’in liderliğini devralmıştır. IİYK’nın ikinci başkanlığını yapan, El-Hekim’in oğlu Ammar El-Hekim’in adı, baba El-Hekim’e konan kanser teşhisi sonrası olası liderlerden biri olarak geçmeye başlamıştır. Baba El-Hekim’in tedavisine Tahran’da devam etmesi üzerine oğul ElHekim, babasının görevlerini üstlenmiş ve parti içerisinde ön plana çıkmıştır. Abdül Aziz El-Hekim’in ölümü üzerine 31 Ağustos 2009’da IİYK liderliğine Ammar El-Hekim getirilmiştir. Irak’ta 2010 yılında yapılacak parlamento seçimleri ve seçimlerin Irak, bölge ülkeleri ve Irak’taki gruplar açısından travmatik gelişmelere yol açabilecek sonuçları ABD’nin çekilme süreci ile birlikte düşünüldüğünde Ammar El-Hekim’in Yüksek Konsey içerisindeki konumu ile imkan ve kabiliyetleri birçok uzman tarafından sorgulanmakta, hatta parti içerisinde liderlik mücadelesinin baş gösterebileceği dahi dile getirilmektedir. Sözü edilen düşüncelerin, Abdül Aziz El-Hekim gibi ülke siyasetini yönlendirebilen etkin bir figürün yokluğunda, tamamen gerçek dışı ve olanaksız olduğunu söylemek güç görünmektedir. Bununla birlikte Ammar El-Hekim’in Irak, IİYK ve Şii unsurlar değerlendirildiğinde ortaya çıkan konumunun anılan olasılığı minimize ettiği değerlendirilmektedir. 1 Ayrıntılı bilgi için bkz. EK-1 1 IİYK Liderliği için Gerekli Temel Parametreler Parti içerisindeki liderlik mücadelesi söz konusu olduğunda unutulmamalıdır ki, El-Hekim’ler gerek Irak, gerekse İran’da önemli kökleri ve geçmişi olan; bölgedeki dini faktörlerin etkin yoğunluğu göz önüne alındığında küçümsenmemesi gereken bir nitelik olarak, peygamber soyundan geldiğine inanılan2 ve IİDYK’yi birçok bedel ödemelerine karşın3 Saddam rejimine muhalif olarak kuran bir ailedir ve liderliğin bu aileden kopması olası görünmemektedir. Yakın tarihsel perspektifle incelendiğinde görülmektedir ki İran, Yüksek Konsey’e daima destek vermiş, konseyin paramiliter örgütü olan Bedir Tugayları’nın finansmanı ile askeri eğitim ve malzeme gereksinimini karşılamıştır4. Anılan unsurlar göz önüne alındığında rahatlıkla söylenebilir ki, IİYK içinde, düşük bir olasılıkla da olsa meydana gelebilecek liderlik mücadelesinde İran’da söz sahibi olacaktır. Abdül Aziz El-Hekim’in ölümü üzerine, her ne kadar lider olarak Ammar ElHekim ilan edilmişse de, yaşanacak olası bir liderlik mücadelesinde Irak iç siyasi dengeleri de değerlendirilecektir. Irak’ta Ocak 2010’da parlamento seçimleri yapılacak olup seçimler Irak açısından siyasi bütünlüğün korunması temelinde belirleyici olacaktır. Yüksek Konsey’in 2009 yılında vilayet konseyi seçimlerinde kaybettikleri oyları geri kazanmayı amaçlayacağı, en azından sahip oldukları pozisyonu korumak isteyeceği açıktır. Göz önünde bulundurulması gereken temel parametrelerden sonuncusu ise ABD’nin 2010 yılı itibariyle asker çekmeye başlayacak olması ve bu bağlamda geride güvenlik ve istikrarın sağlandığı bir Irak ile yedi sene boyunca yaptığı savaş yatırımının boşa gitmesini önleyecek, Washington ile yakın ilişkiler kurmaya uygun bir Bağdat Hükümeti isteğidir. Ammar El-Hekim Kimdir? 1971 yılında Necef’te doğan Ammar El-Hekim Şii ruhani liderlerinden Büyük Ayetullah Muhsin El-Hekim’in torunu, IİDYK kurucusu Ayetullah Muhammed Bekir El- 2 ‘Iraklı Liderler ve Yaşam Öyküleri’ Hürriyet, Bağdat, 14 Aralık 2005 Ayrıntılı bilgi için bkz. Irak İslam Yüksek Konseyi resmi internet sitesi 4 Ayrıntılı bilgi için bkz. ‘Irak : Gelecek Senaryoları’ BÜSAM, İstanbul, Temmuz 2009 3 2 Hekim’in yeğeni ve 26 Ağustos 2009’da ölen IİYK lideri Abdül Aziz El-Hekim’in oğludur. Saddam güçlerinden 1979 yılında babasıyla birlikte kaçarak İran’a gelen Ammar El-Hekim, eğitimini Tahran’daki seçkin okullarda tamamladıktan sonra Kum Kenti’nde bulunan Arap İslam Üniversitesi’nde İslami bilimleri üzerine eğitim görmüş, mezuniyetini müteakip aynı üniversitede ders vermiştir. İslami bilimler ve kültür üzerine birçok projeye katılan El-Hekim, 2003 yılında amcası Muhammed El-Hekim’in finansmanını üstlendiği, halihazırda Irak’ın en geniş kapsamlı sivi toplum kuruluşu olan “El-Mihrab Şehitleri Organizasyonu”nu kurmuş, birçok sosyal projeye önderlik ederek önemli ölçüde halk desteği kazanmıştır. Amcası El-Hekim’in özel temsilciliğini yapmış olan Ammar El-Hekim Arapİslam coğrafyasında ve uluslararası arenada sıklıkla temaslarda bulunmuş, diplomatik misyonlarla görüşmüş, şiddet karşıtı ve diyalog yanlısı tutumuyla ön plana çıkmıştır. BM seviyesinde çok sayıda din ve insan hakları konulu toplantıya katılan El-Hekim, birçok dini, kültürel ve uluslararası organizasyonun aktif üyesidir. Babası Abdül Aziz El-Hekim’in ölümü üzerine Konsey önde gelenlerinden biri olan ve Irak Anayasası oluşturma çabalarında aktif görevler alan Hamam Hamudi, Ammar El-Hekim için ‘IİYK’ya liderlik edebilecek kadar tecrübeli, bilgili ve yüce bir insan’ açıklamasını yapmıştır. El-Hekim 31 Ağustos 2009 itibariyle Konsey liderliğine getirilmiştir. Sonuç Ammar El-Hekim’in biyografik bilgileri değerlendirildiğinde, Yüksek Konsey açısından gerek aile geçmişi gerekse sosyal ve kültürel projelerle ön plana çıkması dolayısıyla halkın desteğini sağlayabilecek güçte olduğu düşünülmektedir. El-Hekim’in değerlendirildiğinde İran olası tarafından “veto gözükmemektedir; edilmesi”, zira politik konjonktürel yaklaşımları koşullar gereği5 Tahran’ın, formasyonu nedeniyle de Kum’un ve dolayısıyla mollaların desteğini almasının mümkün olduğu değerlendirilmektedir. 5 Ayrıntılı bilgi için bkz. Mlada Vronta’nın Ammar El-Hekim ile 14.10.2005 tarihli röportajı. 3 Uluslararası arenadaki tecrübe ve bilgisi, şiddet karşıtı, ABD ile işbirliğine karşı çıkmayan uyumlu açıklamaları ve Washington’un El-Hekim’le ilgili tutumu6 Irak dışı aktörler açısından da El-Hekim’in cazip, en azından kabul edilebilir bir lider figür olduğunu göstermektedir. Konsey önde gelenlerinin El-Hekim için yaptığı açıklamalar ve babasının sağlık sorunları nedeniyle yaklaşık iki senedir Konsey’in fiili liderliğini üstlenmiş olduğu da değerlendirildiğinde ortaya çıkan tablo, IİYK liderliği açısından kısa vadede bir anlaşmazlık görünmediği ve Yüksek Konsey politikalarının “dünden bugüne” değişmeyeceğini ortaya koymaktadır. 6 El-Hekim 24 Şubat 2007’de kapalı bir sınırdan süresi dolmuş bir pasaportla İran’dan Irak’a giriş yaparken yakalanmış, hemen sonrasında serbest bırakılmış ve kendisinden ABD makamlarınca özür dilenmiştir. 4 EK-1 BÜSAM Tarafından Temmuz 2009’da Yayımlanan ‘Irak: Gelecek Senaryoları’ Adlı Çalışmanın ‘IİYK’ ve ‘Bedir Tugayları’ Başlıklı Bölümüdür7. Irak İslam Yüksek Konseyi 1982 yılında Saddam rejimine muhalif bir örgüt olarak “Irak İslam Devrimi Yüksek Konseyi” (IİDYK) adıyla 1986’ya kadar liderliğini yürüten Ayetullah Muhammed Bakır El-Hekim tarafından İran’da kurulmuştur. Konsey, İran’dan Saddam Hüseyin diktatörlüğüne karşı savaşmak ve teokratik yönetimi hakim kılmak için doğrudan finans ve silah desteği almıştır. Örgüt İran–Irak savaşını müteakip, Saddam Hüseyin’i devirme amacıyla mücadelesine devam etmiş, bu bağlamda silahlı mücadeleyi halka yayma, paramiliter unsurların nitelik ve niceliğini arttırma, diğer yerel muhalif güçlere destek sağlama gibi hedefler belirlemiştir8. Özellikle ABD işgali sonrası güçlenmeye başlayan Konsey, 11 Mayıs 2007 tarihinde devrim şartlarının kalktığı görüşünden hareketle resmi adından “Devrim” sözcüğünü çıkararak “Irak İslam Yüksek Konseyi” (IİYK) adını almıştır9. Politik olarak varlığını IİYK adıyla sürdüren örgüt, aynı zamanda Irak Hizbullahı, büyük önem verdiği sosyal alanda El-Mihrab Şehitleri Vakfı ve Bedir Tugayları’nı bünyesinde barındıran karmaşık bir yapıdır. 2005 Vilayet Konseyi Şeçimleri’nde başarılı bir tablo ortaya koyan IİYK Bağdat, Kasidiye, Basra, Necef, Babil gibi birçok vilayette önemli oranda oy toplamış ancak 2009 seçimlerinde en güçlü olduğu Bağdat, Kadisiye, Basra gibi vilayetlerde dahi önemli bir varlık gösterememiştir. Halihazırda IİYK liderliğini üstlenen Seyit Abdül Aziz Muhsin Mehdi El-Hekim’in akciğer kanseri olduğuna yönelik spekülasyonlar, kuşkusuz ki Konsey’in orta ve uzun vadede politikalarını etkileyecektir.10 Dış bağlantıları oldukça önemseyen Yüksek Konsey, kurucusu Muhammed Bakır El-Hekim’in yurtdışı ziyaretlerini ön plana çıkarmış, bu ziyaretleri resmi 7 Çalışmanın yayımlanan orjinal halinde kullanılan bazı ifadeler redakte edilmiştir. Irak İslami Yüksek Konseyi resmi internet sitesi. 9 Irak İslami Yüksek Konseyi resmi internet sitesi. 10 Çalışmanın kaleme alındığı tarihte (BÜSAM Raporu: ‘Irak: Gelecek Senaryoları’) Mehdi El-Hekim henüz ölmemiştir. Bununla birlikte, sağlık durumuna ilişkin hususlar, biyografik çalışmalar sonucunda rapora eklenmiştir. 8 5 sitelerinde belirttikleri üzere “...başkanmışcasına karşılanması” açısından politik bir zafer olarak yorumlamıştır. Bu bağlantıların bir uzantısı olarak Yüksek Konsey’in, Kanada, Fransa, Hollanda, İsveç, Norveç, Finlandiya, Avustralya ve daha birçok ülkede akredite edilmiş aktif unsurları bulunmaktadır11. Örgütün İran’la olan bağlantıları sadece manevi düzlemde düşünülmemelidir. İran’la Konsey arasında devam eden resmi bir bağlantı olup olmadığı kanıtlanamayacak olsa da unutulmamalıdır ki İran’ın yönetici elitlerinden yargı erkinin başında bulunan Ayetullah Mahmut Haşimi Şahrudi, Saddam rejimi döneminde Konsey’de liderlik yapmıştır12. Söz konusu liderlik bile halihazırda devam etmesi olası bağlantıları ortaya koymaktadır. Bedir Tugayları (Badr Corps) Yüksek Konsey’in paramiliter gücünü oluşturan Bedir Tugayları, ilk zamanlarda, isminden de anlaşılacağı üzere, tugay bazında bir yapılanma olarak ortaya çıkmış, daha sonra tümen ve en sonunda da kolordu (corps) düzeyine erişmiştir; ancak literatürde hala ‘tugay’ sözcüğü kullanılmaktadır. Bedir Tugayları piyade, zırhlı unsurlar, topçu, hava savunma ve komando unsurlarından oluşan bir düzendedir13. İnsan kaynağı olarak eski Irak Ordusu subayları, Irak Ordusu kaçakları ve Iraklı göçmenler değerlendirilmektedir. Silahlı gücü kimi kaynaklarca 20.00014, kimi kaynaklara göre de 10-15 bin olarak kabul edilmektedir (Arı, 2004). Sayısal olarak net rakamlar seslendirmek doğru olmasa da, Şiiler arasında en disiplinli, kaynaklar yönünden zengin ve etkili askeri – paramiliter güç olarak kabul edilmektedir15. 2003 yılında, ABD’nin tugayların tasfiye edilmesi talebine karşın varlık ve aktivitesini devam ettirmiş ancak mümkün olduğunca, politik kanadının (IİYK) ılımlı 11 Irak İslami Yüksek Konseyi resmi internet sitesi. ‘İran’ı Anlamak’ BÜSAM, 2009 13 Irak İslami Yüksek Konseyi resmi internet sitesi. 14 ‘Iraq: Angry Hearts and Angry Minds’ The Senlis Council Security and Development Policy Group, London, June 2008. 15 Stratfor ‘Iraq: The Mehdi Army’s Transformation’, November 2007. 12 6 yöntemleriyle de uyuşacak bir şekilde, ABD güçleri ile mücadele içine girmekten kaçınmış; hatta bazı unsurlarıyla Irak Güvenlik Güçleri (IGG) ’ne dahil olmuştur16. 1983’te kurulan Bedir Tugayları’nın genel sekreterliğini Hadi El-Amiri yürütmektedir. Amiri, 2008 yılında Sadr kuvvetleri ile IGG arasında yapılan barış görüşmelerine katılanlardan biri olmuştur (Cordesman ve Ramos, 2008). Yüksek Konsey resmi makamlarınca da belirtildiği üzere, özünde İslam Devrimi sonrası İran rejiminin en büyük tehdit kaynaklarından olan Halkın Mücahitleri Örgütü’yle savaşmak için kurulan Bedir Tugayları, günümüzde Irak’ın yeni iç dinamiklerinden ötürü Mehdi Ordusu ve Sünni direnişçilerle rekabet ve mücadele halindedir. Öte yandan Bedir Tugayları, Fazilet Partisi’ne bağlı unsurlarla petrolün ve Basra’da limanların kontrolü gibi alanlarda çıkar mücadelesi içinde yer almaktadır. 16 The Senlis Council Security and Development Policy Group ‘Iraq: Angry Hearts and Angry Minds’, London, June 2008. 7 KAYNAKÇA • ARI, Tayyar. Irak, İran ve ABD: Önleyici Savaşi Petrol ve Hegemonya, Alfa Yayınları, Bursa, 2004. • BÜSAM, ‘Irak: Gelecek Senaryoları’ Temmuz 2009. • BÜSAM, “İran’ı Anlamak”, Temmuz 2009. • CORDESMAN, Anthony, H ve Jose RAMOS. “Sadr And The Mahdi Army”, Center For Strategic International Studies, 2008. • Irak İslami Yüksek Konseyi Resmi İnternet Sitesi. • STRAFOR “Iraq: The Mehdi Army’s Transformation”, 2007. • The Senlis Council Security and Development Policy Group. “Iraq: Angry Hearts and Angry Minds” 2008. 8
