Risk değerlendirmesi ve tıp alanında radyasyon
advertisement
NRC (National Research Council 1991) “çevre epidemiyolojisi” tanımı “Yaygın olarak kabul edilen dış çevrede kimyasal, biyolojik ve fizik etkenlerin insan sağlığına olan etkilerinin çalışılmasıdır. Farklı çevre koşullarıyla karşı karşıya olan toplulukların gözden geçirilmesiyle, insan sağlığı ve kimyasal, biyolojik ve fizik etkenler arasındaki ilişki aydınlatılır.” Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) Snow’un çalışması- “hastalık merkezli” Hastalıklar öncelikle enfeksiyöz yapıda (Bir mikroorganizma - Bir hastalık) Laboratuvar incelemelerine güven öncelikli Günümüzde epidemiyolojik çalışmalar “maruziyet merkezli” Etken Etken hastalık hastalık Etken hastalık Etken Etken Etken Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) hastalık Çeşitli hastalık ve çevresel ajanlar arasındaki ilişkinin değerlendirilmesiyle ilgili Hill kriterleri (1965) İlişkinin gücü ve özgünlüğü Farklı çalışma bulgularının tutarlılığı Maruziyet ile hastalığın ortaya çıkışı arasında doz-yanıt ilişkisi varlığı Kurulan ilişkinin biyolojik olabilirliği Hastalığın doğal gidişi ile kanıtların tutarlılığı Deneysel ya da yarı deneysel destekli kanıtlar Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) Maruziyet Maruziyet Biyolojik İnternal doz etkin doz Etki Erken biyolojik etki Duyarlılık Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) Değiştirilen Yapı ya da fonksiyon Klinik hastalık Prognostik anlam Veri tipleri Gerçek maruziyetin tahmini EN İYİ Niceliksel kişisel ölçümler Yaşanılan yer civarında ya da diğer aktivite bölgelerinde alan ölçümleri Maruziyeti temsil edebilecek şeylerin ölçümü (içme suyu, besin tüketimi...) Maruziyet kaynağı yakınında yerleşim yeri ya da iş yeri Maruziyet kaynağının bulunduğu genel coğrafik alanda yerleşim yeri ya da iş yeri Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) EN KÖTÜ Çevresel maruziyetlerle ilişkili sağlık risklerinin değerlendirilmesinde üç metodolojik basamak Maruziyet-etki ilişkisi için bir risk modeli oluşturmak ya da bulmak üzere literatür taranması Maruziyet ölçümü, alt grupların maruziyet düzeyi ve maruz kalan topluluğun büyüklüğünün tahmini Değişen maruziyet düzeyinin sağlık üzerine olan etkisinin önceden haber verilmesi Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 TEHLİKE sağlıklı Herhangi bir sorun yaratma potansiyeli olan görünür ya da gizli durum TEHLİKE hasta Olumsuz bir sonucun ortaya çıkma olasılığı TEHLİKE Radyoaktif madde bulunan ortamda çalışmak ? sağlıklı Herhangi bir sorun yaratma potansiyeli olan görünür ya da gizli durum Radyoaktif maddenin dökülme ve elimize değme olasılığı? TEHLİKE hasta Elimizde radyasyon yanığı Olumsuz bir sonucun gelişmesi? ortaya çıkma olasılığı TEHLİKE Kontrol ? Radyoaktif madde maruziyeti için ne yapmalı? Tehlikenin yok edilmesi ya da kabul edilebilir düzeye getirilmesi 3. Maruziyet 4. Risk Risk değerlendirmesi 2. Tehlike Değerlendirmesi (doz /yanıt değerlendirmesi) Kaynak: Public Health and Prevention Medicine karakterizasyonu tanımlanması 1.Tehlike değerlendirmesi 1. Tehlike tanımlanması 3. Maruziyet değerlendirmesi Risk değerlendirmesi 2. Tehlike değerlendirmesi (doz /yanıt değerlendirmesi) 4. Risk karakterizasyonu Kaynak: Public Health and Prevention Medicine Risk değerlendirmede beş adım 1. Tehlikenin değerlendirilmesi 2. Kimler zarar görüyor nasıl? 3. Önlemler yeterli mi? Radyasyon nedir? Sağlık etkileri nelerdir? Maruziyet süresi ve miktarı? Sağlık çalışanları? Tedavi gören hastalar? Hasta yakınları Gebe, çocuk..... Daha fazla yapılabilecek bir şeyler var mı? 4. Bulguların kaydedilmesi Hastane kayıt sistemi? Radyasyon güvenliği için geliştirilmiş kayıt sistemi? 5. Değerlendirmenin zaman zaman gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa düzeltme yapılması Kaynak: http://www.jicosh.gr.jp/Japanese/news/MrKadlay/FIVESTEPSTORISKASSESSMENT.doc BİZİM İÇİN ÖNEMLİ OLAN NE? Öncelik belirleme Sık görülme Ciddi sağlık sorunlarına neden olma Öncelikli alt gruplara olumsuz etkiler (çocuk, gebe, yaşlı) Üstteki ölçütlere göre kategorizasyon Risk değerlendirme Beklenen yaşam süresinden kayıp Günde 20 sigara içimi 6 yıl Aşırı kiloluluk (%15) 2 yıl Tüm kazalar 207 gün Mesleksel radyasyon maruziyeti (300mrem/yıl) 15 gün Mesleksel radyasyon maruziyeti (1rem/yıl) 51 gün Karşılaştırmalı risk değerlendirmelerine göre Radyasyona bağlı ölümcül kanser gelişimi riski düşük ? Kaynak: Idaho State University radiation information network (http://www.physics.isu.edu/radinf/risk.htm) Radyasyon çalışanları Doğal Radyasyon Kaynak: http://tis.eh.doe.gov/whs/rhmwp/Radiation-final-6-20.pdf Çernobil’in ardından Çernobil’in ardından İyonlaştırıcı Radyasyonun İnsan Sağlığına Etkileri Eşikli (non-stokastik) etkiler Belirli bir eşik değerden daha yüksek dozlarda HERKESTE Eşiksiz (stokastik) etkiler Çok düşük dozlarda BAZI KİŞİLERDE Genetik Etki Karsinojenik Etki Embriyo ve Fetus Üzerine Etki Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Radyasyon kazaları ve acil durumlar Radyasyon acilleri - yılda birkaç kez (radyoterapi alan hastalarda kazayla aşırı doz uygulaması, çevrede bir radyasyon kaynağının ortaya çıkması..) Nükleer kazalar Radyoaktif madde ya da nükleer silah kullanılan terörist saldırılar The International Atomic Energy Agency (IAEA) Radyasyon kazalarına uluslar arası yanıt vermek Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ Öncelik belirleme Proje Neyi? Neden? Nasıl araştıralım? (hangi verileri nasıl toplayalım?) Risk değerlendirme Hastanede radyasyon maruziyeti riski Radyoloji Nükleer Tıp Radyasyon Onkolojisi Bazı Laboratuvarlar Occupational Workers Radyasyon kaynağı çevresinde çalışan diğer sağlık personeli Hemşireler Temizlik, hasta bakımı, güvenlik ve büro çalışanları Hastanın taşınmasında, ameliyathanelerde ve nekahat odalarında çalışan personel Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Allied Medical Workers Tıpta radyasyon kullanım alanları (Tanısal ) X ışını makineleri Mobil (portable) x-ray makineleri Fixed x-ray makineleri Floroskopi (C- arms) CT scanner Nükleer tıpta radyoaktif maddeler (kapsül, sıvı, gaz) Laboratuvarda radyoaktif maddeler (kan, idrar, hücre – test tüp çalışmaları) Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Tıpta radyasyon kullanım alanları (Tedavide ) Lineer akseleratörler ya da teleterapi makineleri Radyoaktif ilaçlar Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Sintigrafi Teknesyum-99, Fosfor-32, İyot-131 vb. Kobalt 60 cihazları kanser tedavisinde Radyolojide x ışını Tıbbi malzemelerin sterilizasyonunda (kalp kapakçığı, çeşitli solüsyonlar...) Gama ışını Paketlenmiş malzeme Sterilizasyonunda Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Öncelik belirleme Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması Söz konusu tehlike ne? Elektromanyetik Spektrum Görünen Solar radyasyonun görünen kısmı Kırmızı turuncu sarı yeşil mavi mor Düşük enerji Yüksek enerji Düşük frekans Telefon Radyo dalgaları Yüksek frekans mikrodalga Görünen ışık UV X ışını Kaynak 1: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Kaynak 2: http://uvb.nrel.colostate.edu/UVB/publications/uvb_primer.pdf Gamma ışını Kozmik ışınlar Radyasyon birimleri Kantite Birim Yeni birim Radyasyon maruziyeti Röntgen (R) Coulomb/kg Absorbe olan doz Rad Gray (Gy) Eşdeğer doz Rem Sievert (Sv) Radyoaktivite Curie (Ci) Becquerel (Bq) 1 R = 10000 mR 1 rad = 1000 mrad 1 rem = 1000 mrem 1 Gy = 100 rad 1 Sv = 100 rem 1 Ci = 37 000 000 000 Bq Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Background radyasyon Çevrede doğal olarak var olan iyonizan radyasyon Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Uzak mor ötesi ışınlar X ışınları Alfa ışınları Beta ışınları İyonlaştırıcı radyasyon Radyasyonun giriciliği iyonlaştırma yeteneği ile enerjisi ortamın fiziksel özelliği Gama ışınları Nötronlar Protonlar Radyasyonun giriciliğine göre küçükten büyüğe; Diğer temel parçacıklar Alfa ışınları Beta ışınları Gama ışınları Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Yarılanma süresi Fiziksel yarılanma süresi Biyolojik yarılanma süresi İnsan sağlığı için en tehlikeli olanlar Radyoaktivitesi yüksek (fiziksel yarılanma süresi kısa) Bedende kalış süresi fazla ( biyolojik yarılanma süresi uzun) Etkin yarılanma süresi 1 1 1 .......... = ............... + .................. Tetkin Tfiziksel Tbiyolojik Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Kimyasal tehlikeler pestisitler Su sağlanması Sanitasyon Hijyen kurşun Güvenli gıda Mikrobiyolojik tehlikeler Hava kirliliği gürültü Su kaynakları Tarımsal çevre Trafik kazaları Fizik tehlikeler GENEL ÇEVRE Kazalar Risk faktörleri Arbovirus Ve protozoalar vektörler Yüksek riskli Doğal çevre Tehlike tipleri İyonizan radyasyon Kaynak: Introduction and methods - Assessing the environmental burden of disease at national and local levels World Health Organization Protection of the Human Environment Ceneva 2003 mesleksel medikal doğal Radyasyon kaynakları Radyasyon maruziyet kaynakları Medikal maruziyet %20 Besin /su %8 Kozmik ışınlar % 13 Diğer %1 Radon (doğal internal maruziyet) % 43 Yeryüzü Gamma Radyasyon (doğal eksternal maruziyet) % 15 Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ Öncelik belirleme Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması Genel olarak toplumda yıllık sınır doz 100mrem (U.S. Nuclear Regulatory Commission) Yıllık mesleksel sınır doz Total eşdeğer etkin doz 5000mrem Gebe çalışanlar için 500 mrem / gebelik Kaynak: Idaho State University radiation information network (http://www.physics.isu.edu/radinf/risk.htm) Maruziyet değerlendirme Tüm bedenin (akut) 300 rem üzerinde doz alımı ile immun sistem zarar görür 400 rem - %50 ölüm (maruziyet sonrası 60 gün içinde) 1000 rem ve üzeri - %100 ölüm (özellikle beyinde vasküler hasar ) Her yaş, cins ve tüm kanser tipleri için ortalama olarak; Akut alınan her bir doz (rem) için kanserden ölüm riski %008 Uzun sürede alınan her bir doz (rem) için kanserden ölüm riski %004 Kaynak: Idaho State University radiation information network (http://www.physics.isu.edu/radinf/risk.htm) Önerilen sınır dozlar Maruziyet tipi NCRP ( National Council on Radiation Protection ) Stokastik etki Kümülatif etkin sınır doz 10mSv x yaş Stokastik etki Yıllık etkin sınır doz 50 mSv Deterministik etki Lens dokusu için yıllık sınır doz 150 mSv Deterministik etki Deri, el ve ayaklar için yıllık sınır doz 500 mSv Embriyo ya da fetus için aylık sınır doz 0.5 mSv/ay İhmal edilebilir yıllık sınır doz 0.01 mSv Kaynak: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Niceliksel risk değerlendirmenin (QRA) çok önemli bir parçası bilgileri özetler ve yorumlar risk tahmininde beşirsizlikleri ve sınırlılıkları belirler Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 Toksisite değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi) Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Özetlenen ve yorumlanan bilgiler üzerinden bir gözden geçirme çalışması Başka ne olabilir? Başka neden? Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi) Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Alternatif değerlendir Grafikle riskin özetlenmesi Risk Karakterizasyon (risk analizi) Risk değerlendirme Risk yönetimi Risk değerlendirme sonuçlarının çözüm geliştirme ve uygulamaya dönük kullanılması Risk yönetimi Risk değerlendirme RİSK YÖNETİMİ Risk değerlendirmesini izleyen karar verici süreç Sosyal ve politik bileşenler gözönünde bulundurularak riskin azaltılması ya da önleme stratejilerinin geliştirilmesi Kaynak: Environment Economics and Development Policy Course World Banc Institute, July 15-26, 2002, Washington Risk değerlendirmede ana sorunlar • • • • Tehlike tanımlanması Toksisite değerlendirmesi Maruziyet değerlendirmesi Risk karakterizasyonu Risk değerlendirmesinde “Uncertainty” konusunu anlamak risk yöneticilerinin daha fazla bilgilenmesini ve risk temelli kararlar almasını sağlar Kaynak: http://tis.eh.doe.gov/oepa/guidance/risk/uncert.pdf Risk değerlendirme süreci ve epidemiyolojik stratejilerle ilişkisi Niteliksel risk değerlendirme Tanımlayıcı epidemiyoloji Doz-yanıt modeli Moleküler epidemiyoloji Niceliksel risk değerlendirmesi (maruziyet tahmini, sağlık etkilerinin tahmini, risk karakterizasyonu) Analitik epidemiyoloji Risk ölçümlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi Girişimsel epidemiyoloji Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 Monte Carlo Simulasyon Tekniği Yineleyen süreçte olası sonuçları ortaya koymak için yapılan ardışık olayların analizi Kesinsizlik ve değişkenliği taklit etmede kullanılabilir Her bir olasılık dağılımı gösterilir ve hesaplanır Ortaya çıkma olasılığı gösterilebilir Risk tahminine büyük etkisi olan etmenler tanınır ve potansiyel risklerin dağılım sıklığı elde edilir. Karşılaştırmalara olanak sağlar Kaynak 1: Introduction and methods - Assessing the environmental burden of disease at national and local levels World Health Organization Protection of the Human Environment Ceneva 2003 Kaynak 2: http://tis.eh.doe.gov/oepa/guidance/risk/uncert.pdf Bir ya da daha çok olasılık dağılımından rasgele sayılar seçme tekniği Zaman en temel elemanlardan Dinamik bir sistemin özelliklerini ve davranışlarını bilgisayar aracılığıyla taklit eder ve sayısal sonuç verir AVANTAJLAR Karmaşık sorunların çözümünde etkili (What-if) senaryoların modellenmesi - yöneticilere değişik seçenekler Pek çok faktörün etkisi aynı anda ve etkileşimli olarak incelenebilir DEZAVANTAJLAR Model geliştirmek zaman alıcı ve pahalı Hatalar? Kaynak: http://www.angelfire.com/ia/selcukkoc/Is.html Monte Carlo Simulasyon Tekniği 1 Risk algoritmasını saptamak Monte Carlo Simulasyon tekniği Kaynak: Anahtar parametreleri tanımlamak için duyarlılık analizi yapmak Kümülatif olasılık ya da dağılım sıklığı histogramını ve tanımlayıcı istatistikleri gözden geçirmek Dağılım tipini tayin etmek ya da geliştirmek (kümülatif sıklık) Değişkenler arasında kesin olmayan korelasyonlar Risklerin seçilmiş güvenli üst sınırları için en olası risk tahmini; Kesinsizliğin tartışılması Monte Carlo Simulasyon Tekniği 2 Akış diyagramı frekans frekans dağılım frekans dağılım frekans dağılım algoritma Kümülatif olasılık RİSK Kaynak: dağılım Risk yönetimi NE YAPMALI? Risk değerlendirme sonuçlarının çözüm geliştirme ve uygulamaya dönük kullanılması Hastanede Neler Yapılmalı ? (1) Korunma önlemleri radyasyon komitesince planlanmalı, uygulanması sağlanmalı ve denetlenmeli Tanı tedavi ve araştırma amaçlarıyla radyasyonla çalışılan her bölüm için bir organizasyon şeması oluşturulmalı ALARA ilkesine uygun çalışılmalı Radyasyon kaynakları kaydedilmeli ve belli aralıklarla güncellenmeli Olağandışı durumlar değerlendirilmeli Hastanede Neler Yapılmalı ? (2) Radyasyon kaynaklarının tümünün lisanslı olması sağlanmalı Radyasyon kaynağı çevresinde alan monitörü bulunmalı ve ölçüm yapılmalı Radyoaktif maddelerin teslim alınması, hastane içinde kullanımı, taşınması ve depolanması yönetmeliğe uygun olmalı Kapalı radyasyon kaynaklarına sızıntı testi yapılmalı Cihaz bakım, onarım ve kalibrasyonları düzenli yapılmalı ve kaydedilmeli Radyoaktif atık yönetimi, yönetmeliğe uygun olmalı (yarı ömrün 10 katı süreyle depolanma gibi- Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education) Hastanede Neler Yapılmalı ? (3) Nükleer tıpta - Gamma Camera kullanılmalı Floroskopi - koruyucu önlük kullanılmalı, makinenin kontrol paneline dikkat edilmeli ” Hot lab” alanları kullanım dışında kilitli olmalı Radyoaktif olan beden sıvıları (kan...) ile ilgili işlemler kauçuk eldiven gibi koruyucularla yapılmalı Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Hastanede Neler Yapılmalı ? (4) Radyoaktif kaynakların teslim alınması, hastane içinde taşınması, depolanması yönetmeliklere uygun olmalı Radyasyon uyarı işaretleri bulunmalı Personelin doz ölçümü sağlanmalı (dozimetre) düzenli kaydedilmeli Hizmet içi eğitim programları yapılmalı İşe başlamadan önce Düzenli olarak her yıl İş koşullarında ya da mevzuatta herhangi bir değişiklik olduğunda Radyasyon kullanımı ile ilgili ilkeler Kesin yararı yoksa kullanmama ilkesi ALARA (As Low As Reasonably Achievable) ilkesi İzin verilen limit değerler Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 ALARA (As Low As Reasonably Achievable) ilkesi Mümkün olan en düşük dozun kullanımı ilkesi Radyasyonun herhangi bir sağlık sorununa neden olmayan bir düzeyi yoktur Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 1900’ler - Erişkin bir insan için izin verilen en fazla doz 100mSv (10 000 mrem)/gün Günümüzde Radyasyonla ilgili bir işte çalışan erişkin için izin verilen en fazla doz 20 mSv (2000 mrem)/yıl Uluslar arası Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP; International Commission on Radiological Protection) Uluslar arası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA; International Atomic Energy Agency) Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Radyasyonla çalışan personel için 1 saatte yaklaşık 2mrem(20 µSv) 1 günde 20 mrem(200 µSv) 1 haftada 0,1 rem(1000 µSv) sınırını aşmamalı Teknik korunma uygulamaları İzolasyon Kapalı sistemler oluşturulması Radyasyon kaynağı ile kişiler arasındaki uzaklığın arttırılması Çalışma süresinin kısaltılması Maske vb kişisel koruyucu kullanımının sağlanması Çalışma ortamında radyoaktivite ölçümlerinin yapılması (environmental monitoring) Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 En kısa sürede işlem yapılması Kişi ile radyasyon kaynağı arasında en fazla uzaklığın sağlanması Radyasyon kaynağının koruyucu bariyerle çevreden ayrılması 12 Fatoş’un maruziyeti Ayşe’ninkinin dörtte biri kadar 3 9 6 Maruziyet süresi AYŞE Bariyer İki birim Kaynak 1: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Kaynak 2: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education Uzaklık İki birim FATOŞ Tıbbi korunma uygulamaları Korumaz Sadece ölçüm yapar Periyodik sağlık kontrolu Kişisel dozimetre kullanımı (personal monitoring) Radyasyona bağlı gelişebilecek biyolojik değişikliklerin belirli aralıklarla değerlendirilmesi (biologic monitoring) Kaynak 1: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Kaynak 2: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education Kişisel dozimetreler (genellikle aylık değerlendirme) İnce tabaka biçiminde Yüzük (halka) biçiminde Cep dozimetre Başka kişilerle paylaşılabilir Odaya girmeden önce ve sonra okunabilir Alan ölçümleri Kaynak : Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education Dozimetre seçimi Kalibre edilebilir Standardize Çevre faktörlerinin etkisi bilinen Üretim partileri arasında sınırlı farklılık olan Doz hızına bağımlılığı düşük Okuma zaman aralığı uzun (1 saat ile 3-4 gün) Işınlama öncesi raf ömrü uzun Kolay sağlanabilir ve ucuz Kolay okunabilir Kategori Dozimetre için kriter H-3 C-14 P-33 S-35 Ca-45 Materyalleri Eksternal dozimetreye gerek yok Nükleer tıp ve brakiterapi Beden ve yüzük dozimetrisi Floroskopi Beden ve boyun dozimetrisi Dental tanısal x-ray uygulaması Eksternal dozimetreye gerek yok Radyografik tanısal x-ray uygulaması Beden dozimetresi Kaynak: Radiation Protection Division (RPD) Minnesota University (http://www.dehs.umn.edu/rpd/forms/dosimetry.doc) Kurşun önlük Beden dozimetresi Yüzük dozimetresi Boyun dozimetresi Kaynak: Radiation Protection Division (RPD) Minnesota University (http://www.dehs.umn.edu/rpd/forms/dosimetry.doc) DSÖ’nün “radyasyon ve çevre sağlığı programı” Çevresel ve işle ilgili radyasyon maruziyet ve sağlık risklerini değerlendirir DSÖ İyonizan Radyasyon Programı İnsan eliyle oluşturulan ve doğal kaynaklardan çevresel iyonizan radyasyon maruziyetine bağlı sağlık sorunlar – Korunma İyonizan radyasyon programında DSÖ’nün rolü Radyasyon güvenliği standartlarının ve koruyucu ölçütler için öneri geliştirilmesi Nükleer ve radyolojik kazalar için destek sağlanması Ulusal güç oluşturulması Bilgi ve eğitim Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ REMPAN - Radiation Emergency Medical Preparedness and Assistance Network of WHO DSÖ’nün acil yönetim programları Radyasyon maruziyeti ciddi olan ülkelere öneri, pratik yardım ve medikal hazırlık için irtibat enstitüleri ve işbirliği merkezlerinin oluşturduğu ağ REMPAN - 2004 Mart 14 DSÖ İşbirliği Merkezi (10 ülkede) (Armenia, Avustralya, Brezilya, Fransa, Almanya, Japonya, Rusya Federasyonu, İngiltere, Ukrayna ve ABD) 13 İrtibat Enstitüsü (11 ülkede) ( Arjantin, Kanada, Çin, Finlandiya, Macaristan, Almanya, Hindistan, Japonya, Kore, İngiltere ve ABD) Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ İrtibat enstitüleri (liaison institutions )ve işbirliği merkezlerinin (collaborating centres) radyasyon acillerinde sağladığı yardım Uzman kişiler (radyolog, hemşire, teknisyen...) Teçhizat (radyasyon izlemi için taşınabilir aletleri bulunur) Tıbbi hizmet (tanı, tedavi ve tıbbi izlem....) Bilimsel hizmet (REMPAN enstitülerinin çoğu, bio-dozimetri laboratuvarına sahip ve maruziyeti olan kişilerin radyasyon dozu, uzmanlarca değerlendiriliyor) Taşıma Uzmanlaşmış ekipler (çok uluslu ekiplerin organizasyonu) Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ REMPAN yardımı ile tedavi edilmiş olan radyasyon yanığı örneği Maruziyetten üç hafta sonra radyasyon yanığı (Co-60) Maruziyetten altı ay sonra derin radyasyon ülseri Maruziyetten sekiz ay sonra plastik cerrahi ve iyileşme Kaynak: http://www.who.int/ionizing_radiation/en/ Teknik ve tıbbi korunma uygulamaları konusunda hukuksal düzenlemeler • • • • • • • • • • Radyasyon Sağlığı Tüzüğü Radyasyon Güvenliği Tüzüğü Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Nükleer Tanımlar Yönetmeliği Nükleer Santralların Güvenlik Uygulaması Kuralları için Tanınması Yönetmeliği Tıpta Tedavi Amacıyla Kullanılan İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynaklarını İçeren Tesislere Lisans Verme Yönetmeliği İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak 7.5 Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Tüzük Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 E.Ü.T.F Radyasyon Güvenliği Komitesi 2003 Hastanede 20 ünitede radyasyon uygulaması yapılan 61 cihaz var İkisi kullanım dışı Lisans belgesi olan cihaz sayısı 27 Lisans belgesi olmayan cihaz sayısı 32 Bu ünitelerde 283 sağlık çalışanı bulunuyor Dozimetresi olmayan sağlık çalışanı sayısı 39 12 kurşun önlük ve on tane koruyucu boyunluk gerekli İlgili birimlere radyasyon alan monitörü gerekli BİZİM İÇİN ÖNEMLİ OLAN NE? Öncelik belirleme Sık görülme Ciddi sağlık sorunlarına neden olma Öncelikli alt gruplara olumsuz etkiler (çocuk, gebe, yaşlı) Üstteki ölçütlere göre kategorizasyon Risk değerlendirme Öncelik belirleme Proje Neyi? Neden? Nasıl araştıralım? (hangi verileri nasıl toplayalım?) Risk değerlendirme Öncelik belirleme Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Niceliksel risk değerlendirmenin (QRA) çok önemli bir parçası bilgileri özetler ve yorumlar risk tahmininde beşirsizlikleri ve sınırlılıkları belirler Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 Toksisite değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi) Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Özetlenen ve yorumlanan bilgiler üzerinden bir gözden geçirme çalışması Başka ne olabilir? Başka neden? Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi) Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Alternatif değerlendir Grafikle riskin özetlenmesi Risk Karakterizasyon (risk analizi)
