XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001 RADYASYON

XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001
RADYASYON KİM YASININ PO L İM E R VE ÇEVRE UYGULAMALARINDA
SON G EL İŞM EL ER
Olsun Güven
Hacettepe Üniversitesi, Kimya Bölümü, Beytepe, 06532, Ankara and
International Atom ic Energy Agency, Industrial Applications and Chemistry Section,
YVagramerstrasse 5, A-1400, Vienna, Austria
Radyasyon teknolojisi, enerji kaynağı olarak İyonlaştırıcı ışınların (gama veya hızlandırılmış
elektronlar) çeşitli endüstriyel süreçler veya çevre korunması amacıyla kullanıldığı oldukça yeni bir
teknolojidir. Hemekadar bu ışmlarin varlığı yaklaşık yüzyıldır bilinmekteyse de kimyasal ve fiziksel
etkilerinden çeşitli endüstriyel uygulamalar için yararlanmak son yirmi-otuz yıl içerisinde mümkün
olmuştur. İyonlaştırıcı ışınların madde ile etkileşmesi özelliklerinden ve bu etkileşme sonuçlarından
başarı ile yararlanılan uygulamaların başında sağlık sektöründe sterilizasyon, polimer İşlemciliğinde
yapısal modifikasyon ve çevre korumada baca gazı ve atık su arıtılması gibi konular gelmektedir.
Polimerlerin radyasyon ile işlenmesi konusunda araştırma geliştirme aşamasını geçip endüstriyel
uygulama safhasına ulaşmış uygulamalar arasında radyasyonun hem çapraz bağlayıcı hem de degrade
edici özelliklerinden yararlanılmaktadır. Çapraz bağlama etkisinin kullanıldığı tipik uygulamalar
arasında kablo ve kablo kılıflarının çapraz bağlanması, ısı ile büzülen ambalaj malzemeleri, doğal
lastik lateksinin vulkanizasyonu, ileri kompozit malzemeler, yüzey kaplamaları, üstün Özellikli elyaf
yapımı, hidrojel sentezi gibi örnekler sayılabilir. Radyasyonun polimer zincirlerini degrade eden
özelliğinden teflondan dolgu maddeleri yapımı, selülozun viskoz endüstrisinde kullanılması için
bozunması, bazı doğal makromoleküllerin (chitin/chitosan, karragenan, aljinatlar) kontrollü
degradasyonu gibi uygulamalarda yararlanılmaktadır.
İyonlaştırıcı ışınların çevre kirliliğini giderme veya azaltmadaki rolü son yıllarda geliştirilen yüksek
güçteki elektron hızlandırıcılarının kullanılmaya başlanması ile yüksek bir ivme kazanmıştır. Kömürle
çalışan güç santrallerinin baca gazlarında bulunan S0 2 ve NOx çevre için en büyük sorunu oluşturan
gazların başında gelmektedir. Bu gazların belli şartlarda amonyak gazı varlığında hızlandırılmış
elektronlarla bombardımanı ile %80-95 oranında amonyum tuzlarına yani gübreye dönüştürülmesi
artık endüstriyel boyutlarda uygulanır olmuştur. Diğer bir çevre kirliliği sorunu olan evsel veya
endüstriyel atık suların taşıdığı patojen veya organik kirleticiler yine İyonlaştırıcı ışınlar kullanılarak
zararsız hale getirilebilmektedir.
Bu tebliğde yukarıda sayılan ve diğer bazı radyasyon uygulamaları bilimsel, teknik ve ekonomik
açılardan ele alınarak değerlendirilecek ve en son gelişmeler hakkında bilgi verilecektir.