genel öneriler - Selçuk Üniversitesi Dijital Arşiv Sistemi

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
YÖNETİM VE ORGANİZASYON BİLİM DALI
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ’LERİN REKABET
GÜCÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA
İŞLETMELERİNDE BİR UYGULAMA
Abdullah OĞRAK
DOKTORA TEZİ
Danışman
Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK
Konya – 2010
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
Bilimsel Etik Sayfası .................................................................................................... i
Tez Kabul Formu ......................................................................................................... ii
Önsöz .......................................................................................................................... iii
Özet............................................................................................................................. iv
Summary..................................................................................................................... vi
Kısaltmalar ve Simgeler ........................................................................................... viii
Tablolar Listesi .......................................................................................................... ix
Şekiller Listesi ............................................................................................................ xi
Giriş ............................................................................................................................. 1
BİRİNCİ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN TANIMI VE ÖRGÜTSEL YAPIYA ETKİLERİ
Sayfa No
1.1.Bilgi Teknolojilerinin Tanımı................................................................................ 3
1.2.Bilgi Teknolojileri’nin Araçları ............................................................................ 6
1.2.1.İnternet ............................................................................................................. 6
1.2.2.İntranet-Extranet ............................................................................................. 8
1.2.3.Yerel Alan Ağları(LAN).................................................................................. 9
1.2.4.Geniş Alan Ağı (WAN) ................................................................................... 9
1.2.5.Elektronik Veri Değişimi............................................................................... 10
1.2.6.E-Ticaret ....................................................................................................... 11
1.2.7.İleri İmalat Teknolojileri ............................................................................... 15
1.2.8.Bilgi Sistemleri ............................................................................................. 18
1.2.8.1. Üst Yönetim Destek Sistemleri (ÜYDS) ................................................ 21
1.2.8.2. Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS)............................................................. 22
1.2.8.3. Karar Destek Sistemleri (KDS) .............................................................. 23
1.2.8.4. Ofis Otomasyon Sistemleri (OOS) ......................................................... 25
1.2.8.5. Yapay Zeka (YZ) ve Uzman Sistemler (US).......................................... 26
1.2.8.6.Elektronik Veri İşlem Sistemleri (EVİS)................................................. 28
1.2.9.Bilgi Sistemlerinin Firma Düzeyinde Yararları............................................. 28
1.3.Bilgi Teknolojileri Ve Örgütsel Yapıya Etkileri.................................................. 29
1.3.1.Merkezileşme ve Yerelleşme ........................................................................ 38
1.3.2.Otorite ve Kontrol ......................................................................................... 41
1.3.3.Denetim Alanı ............................................................................................... 43
1.3.4.Örgütsel Düzey Sayısı ................................................................................... 43
1.3.5.Departman Yapısı .......................................................................................... 44
1.3.6.Karar Alma Süreci ......................................................................................... 45
1.3.7.İletişim Süreci ................................................................................................ 46
1.3.8.İşin Örgütlenmesi........................................................................................... 48
1.4.Bilgi Teknolojileri ve Endüstriyel Yapıya Etkileri.............................................. 52
1.5.Bilgi Teknolojileri ve Organizasyonel Etkileri.................................................... 57
1.6.Bilgi Teknolojileri ve Üretim Yapısına Etkisi..................................................... 63
1.7.Bilgi Teknolojileri ve İnsan Kaynakları Yönetimi .............................................. 68
1.8.Bilgi Teknolojileri ve Yönetim-Yöneticilik ve Yönetsel Süreçler ...................... 72
1.9.Bilgi Teknolojileri Alt Yapısı ve Örgütsel Değişim............................................ 76
İKİNCİ BÖLÜM
KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER(KOBİ) VE
REKABET GÜCÜ
Sayfa No
2.1.KOBİ Tanımı Ve Özellikleri ............................................................................... 82
2.2.KOBİ’lerin Ekonomik Ve Sosyal Alandaki Yeri Ve Önemi............................... 84
2.3.Rekabet Ve Rekabet Kavramının Tanımı ............................................................ 88
2.4.İşletmelerde Sürdürülebilir Rekabet Üstünlüğü ................................................. 90
2.5.KOBİ’lerde Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler............................................... 94
2.5.1.Verimlilik....................................................................................................... 94
2.5.2.Hız.................................................................................................................. 95
2.5.3.İhracat Payı .................................................................................................... 96
2.5.4.Esneklik ......................................................................................................... 96
2.5.5.Mal ve Hizmet Kalitesi .................................................................................. 98
2.5.6.Maliyetlerden Tasarruf .................................................................................. 98
2.5.7.Araştırma-Geliştirme-(AR-GE)-Teknoloji .................................................... 99
2.5.8.Nitelikli İşgücü ............................................................................................ 103
2.5.9.Güvenirlik .................................................................................................... 104
2.5.10.Ülke ve Firma İmajı................................................................................... 104
2.5.11.Rakipler ve Rekabetin Şiddeti ................................................................... 104
2.5.12.Entelektüel Sermaye .................................................................................. 105
2.6.Rekabet Gücü Kavramı...................................................................................... 106
2.6.1.Bilgi Teknolojilerinin Kobi’lerin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri ......... 107
2.6.2.Rekabet Gücü Düzeyleri.............................................................................. 108
2.6.2.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü............................................................ 108
2.6.2.2.Endüstri Düzeyinde Rekabet Gücü........................................................ 111
2.6.2.3.Ulusal (Uluslar arası ) Düzeyde Rekabet Gücü (URG) ......................... 112
2.7.Küresel Rekabetin Dinamikleri ......................................................................... 115
2.7.1.Teknoloji...................................................................................................... 116
2.7.2.Küreselleşme................................................................................................ 119
2.7.3.Küresel Rekabet.......................................................................................... 122
2.7.4.Yenilik(İnovasyon) ...................................................................................... 128
2.7.4.1.İnovasyon Döngüsü ............................................................................... 130
2.7.4.2.İşletmelerde Yeniliğin Rekabet Açısından Önemi ............................... 132
2.7.4.3.KOBİ’lerde Yenilik Uygulamaları ........................................................ 134
2.7.4.4.Yenilik - Rekabet Gücü İlişkisi ............................................................. 135
2.7.5.Bilgi Ekonomisinin Tanımı ve Özellikleri................................................... 137
2.7.6. Bilgi Ekonomisi (Yeni Ekonomi) Ve Rekabet İlişkisi .............................. 140
2.8.Bilgi Teknolojileri İle Rekabet Arasındaki İlişki .............................................. 144
2.9.Rekabet Üstünlüğünün Gerçekleştirmede Bilgi Teknolojileri’nin Rolü ........... 147
2.9.1.Değer Zinciri ve Değer Sistemi Modeli....................................................... 148
2.9.2.Değer Zincirinin Tanımı ............................................................................... 148
2.9.3.Değer Zincirinin Unsurları........................................................................... 151
2.9.4.Sektör Analizi Modeli..................................................................................... 153
2.10.Rekabet Stratejileri ......................................................................................... 156
2.10.1.Toplam Maliyet Liderliği Stratejisi ........................................................... 158
2.10.2. Farklılaştırma Stratejisi............................................................................. 159
2.10.3.Odaklanma Stratejisi.................................................................................. 161
2.11.Rekabet Stratejileri Ve KOBİ’ler .................................................................... 162
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ’LERİN REKABET GÜCÜ
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA SEKTÖRÜNDE BİR
UYGULAMA
Sayfa No
3.1. Araştırmanın Kavramsal Modeli ve Metodolojisi ............................................ 164
3.1.1. Araştırmanın Kavramsal Modeli ................................................................ 165
3.1.2. Araştırmanın Önemi ................................................................................... 169
3.1.3.Araştırmanın Problem Cümlesi ................................................................... 169
3.1.4.Araştırmanın Amaçları ve Hipotezleri......................................................... 169
3.1.4.1. Araştırmanın Amaçları ............................................................................ 170
3.1.4.2.Araştırmanın Hipotezleri .......................................................................... 170
3.2. Araştırma Süreci ve Araştırma Verilerinin Değerlendirilmesi ......................... 172
3.2.1. Veri Toplama Metodunun Belirlenmesi ..................................................... 172
3.2.2.Veri Toplama Aracının Hazırlanması.......................................................... 174
3.2.2.1.Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi ................................................... 174
3.2.2.2.Veri Toplama Aracının Ön Testi ........................................................... 175
3.2.2.3.Güvenirlik Ve Faktör Analizi ................................................................ 176
3.2.2.4. Anket Formunun Tasarımı.................................................................... 177
3.2.3.Örnek Seçimi ve Büyüklüğünün Belirlenmesi ............................................ 179
3.2.4.Cevap Veren İşletmelerin Örneği Temsil Yeteneği..................................... 179
3.2.5.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi ve Verilerin Düzenlenmesi.................... 180
3.2.5.1.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi.......................................................... 180
3.2.5.2.Verilerin Düzenlenmesi ......................................................................... 181
3.3. Verilerin Analizi ve Sınırlılıklar ....................................................................... 181
3.3.1. Verilerin Analizi ......................................................................................... 181
3.3.2. Sayıltılar Ve Sınırlılıklar............................................................................. 182
3.4. Araştırmanın Bulguları ve Değerlendirilmesi................................................... 182
3.4.1. Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı Bulgular ............................ 182
3.4.2. Firma Yöneticilerinin Bilgi Teknolojilerini Algılama Düzeyine İlişkin
Bulgular ................................................................................................................... 185
3.4.3. Firmalarda Kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin Bulgular ..... 185
3.5.İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin Bulgular .............................. 186
3.5.1. Bilgi Teknolojilerinden İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine İlişkin
Bulgular ................................................................................................................... 188
3.5.2 İşletmede İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı Bulgular 190
3.5.3. İşletmelerin Son Mali Yıl İçinde Elde Ettiği Ortalama Ciroya İlişkin
Tanımlayıcı Bulgular ............................................................................................... 191
3.5.4. Katılımcı Firmalarda Kullanılmakta Olan Bilgi Sistemlerine İlişkin
Tanımlayıcı Bulgular ............................................................................................... 191
3.5.5. Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma Fikrinin Kaynak/Kaynaklarına İlişkin
Bulgular ................................................................................................................... 192
3.5.6. İşletmelerin Bilgi Teknolojileri Sistemini geliştirmedeki Amaçlarına İlişkin
Bulgular ................................................................................................................... 192
3.6. Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı Etkilere İlişkin
Bulgular ................................................................................................................... 193
3.7. Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine Etkilerine İlişkin
Tanımlayıcı Bulgular .............................................................................................. 196
3.8. İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemlere İlişkin
Bulgular .................................................................................................................. 203
3.9. Araştırma Hipotezlerinin Test Edilmesi İle İlgili Bulgular .............................. 207
3.10. Araştırmanın Hipotezlerine İlişkin Tartışma .................................................. 222
3.11. Sonuç Ve Öneriler .......................................................................................... 231
3.11.1. Sonuç ........................................................................................................... 231
3.11.2. Öneriler ....................................................................................................... 235
Kaynakça ................................................................................................................. 238
Ek-1:Anket Formu ................................................................................................... 261
Özgeçmiş ................................................................................................................. 269
i
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel
etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin
etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca
tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının
eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf
yapıldığını bildiririm.
Abdullah OĞRAK
ii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
DOKTORA TEZİ KABUL FORMU
Abdullah OĞRAK tarafından hazırlanan “Bilgi Teknolojilerinin Kobi’lerin Rekabet
Gücü Üzerindeki Etkileri: İnegöl Mobilya Sektöründe Bir Uygulama” başlıklı bu
çalışma 22.10.2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile
başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK
Başkan
İmza
Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ
Üye
İmza
Prof.Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ
Üye
İmza
Prof.Dr. Muhsin HALİS
Üye
İmza
Doç.Dr. Doğan UYSAL
Üye
İmza
1.
2.
iii
ÖNSÖZ
Bu çalışmanın seçiminde ve yürütülmesinde değerli destekleri ile bana yön
veren Danışmanım Prof.Dr. M.Şerif ŞİMŞEK’e, ders aşamasında değerli bilgileri
ile beni aydınlatan hocalarım Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ’ye ve Prof.Dr. Adem
ÖĞÜT’e, çalışmanın hazırlanması sürecinde görüşleri ile önemli katkılarda bulunan
Prof.Dr. Muhsin HALİS’e, Prof.Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ’e, Doç.Dr. Reha
SAYDAN’a, Doç.Dr. Doğan UYSAL’a, Doç.Dr. Rıfat IRAZ’a, Yrd. Doç. Dr.
Faruk KALAY’a ve çalışma süresince büyük sabır göstererek desteklerini
esirgemeyen aileme çok teşekkür ederim. Ayrıca, araştırmanın uygulama
aşamasında her türlü desteği veren İnegöl MÜSİAD Şube Başkanı ve NURHAS
Mobilya A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet GÜLEÇ’e, İTSO yöneticilerine,
İnegöl Mobilyacılar ve Marangozlar Odası Başkanı Hamdi İDİL’e, BySEHPACI
LTD.ŞTİ. Genel Müdürü Abdulkadir OĞRAK’a ve anketleri sabırla cevaplayan
işletme temsilcilerine teşekkür ederim.
Abdullah OĞRAK
iv
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Öğrencinin
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı
Ana Bilim /
Bilim Dalı
Danışmanı
Abdullah OĞRAK
Numarası: 014127001009
İşletme / Yönetim Organizasyon
Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK
Bilgi Teknolojilerinin KOBİ’lerin Rekabet Gücü
Üzerindeki Etkileri: İnegöl Mobilya İşletmelerinde Bir
Uygulama
Tezin Adı
ÖZET
Bu araştırmanın amacı; bilgi teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü
üzerindeki
etkilerini
ortaya
koymak,
işletmelerin
bilgi
teknolojilerindeki
değişikliklere uyumlarının rekabet avantajı elde edip etmedikleri konusunda
yöneticilerin algılarını ölçmek ve bu algıların anket kapsamında ele alınan rekabet
unsurlarına göre farklılık gösterip, göstermediğini belirlemektir. Bu amaç
doğrultusunda yapılan araştırma, İnegöl mobilya imalat sanayinde faaliyet gösteren
imalatçı firmalarda kullanılan bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki
etkilerini konu almaktadır. Bu amaçla İnegöl’de mobilya üzerine faaliyette bulunan
imalatçı firmaların durum tespiti yapılarak, çeşitli özellikleri incelenmeye
çalışılmıştır. Ayrıca, bilgi teknolojilerinin firmaların rekabet gücü üzerinde etkili
olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Ekonomilerin ve pazarların küreselleşmesi ve hızla değişen bilgi teknolojileri,
iletişim, ulaştırma, haberleşme ve özellikle üretim alanlarında çok büyük yenilikler
meydana getirmiş bu da dünya ticareti ve ekonomisinde yeni bir rekabet ortamı
yaratmıştır. Küresel rekabet olarak ifade edilen bu yeni ortamda, yerel olarak
faaliyet gösteren ve tüm dünya ekonomilerinde lokomotif görevi gören KOBİ’ler bu
hızlı gelişmeler karşısında mücadele ve rekabet etmek zorunda kalmışlardır. Yeni
ekonomi ve ortaya çıkan küresel pazar ile beraber tüketici, mal ve hizmetlerden
beklentilerini yükseltmiş, bunun sonucu olarak KOBİ’ler de bu değişime ayak
uydurmak amacıyla yeniden yapılanma gereği duymuşlardır. KOBİ’ler büyük
v
işletmelere karşı birçok dezavantajına karşılık, bu yeni ortama uyum sağlayabilecek
esnek yapıya sahip, verimli çalışan, kaliteyi sağlayan ve ileri üretim teknolojilerini
kullanarak ancak rekabet gücü kazanabilir ve bu küresel pazarda varlıklarını
sürdürebilirler.
Çalışmamız,
İnegöl
mobilya
imalat
işletmelerinde
kullanılan
bilgi
teknolojilerinin bu sektördeki rekabet gücünü nasıl etkilediğine yönelik yapılan
saha çalışmasının bulguları ve bu bulguların istatistiki olarak analizi ve
yorumlanmasından oluşmaktadır. Bu amaçla, İnegöl’de faaliyette bulunan 61
işletmeden anket yöntemi ile elde edilen veriler ve sonuçlara göre, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet gücü üzerinde olumlu etkiler yarattığı ancak bilgi
teknolojilerinin yarattığı fırsat ve avantajlardan yeterince faydalanılmadığı
görülmektedir.
vi
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Öğrencinin
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı
Ana Bilim /
Bilim Dalı
Danışmanı
Tezin Adı
Abdullah OĞRAK
Numarası:014127001009
İşletme / Yönetim Organizasyon
Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK
The Effects of İnformation Technologies On The
KOBIs (Small And Medium Sized Firms)
Competitive Power Of An Application In İnegöl
Furniture Firms.
SUMMARY
The aim of this study is to determine the effects of information echnologies
upon the compatibility of KOBIs, measure the perception of managers about
cohether the adaptations of managements to changes in information Technologies
could obtain any compatibility advantages and find out whether these perceptions
varied according to compatibility elements within the context of the questionaire.
Based on the above premises, the focus of our concern was İnegöl furniture
manufacturing industry.
The globalization of economies and markets and the rapid change in
information technologies have brought about significant innovations in such fields
as communications industry, transportation and especially production, thereby
paving the way for global compayibility in the world production, trade and
economy. In such an environment of global compatibility, small and medium sized
firms played a conducive role in struggling against and competing with the
emerging forces and challenges in this milieu, giving way to upping the ante of the
consumer in terms of commodities and servies. As a result of this a restructuring of
KOBIs became inevitable in order to be able to compete with the means and modes
of the global markets in much more effective ways and qualitative forms of
technology.
Our study is composed of the findings of field study carried out about the
effect of information technologies used in İnegöl furniture manicacturing
vii
managements and the statistical analyses and iterpratetions of these findings. In
conclusion, we found that information technologies positively efected compotibility
force, however they were not sufficiently benefitted in the 61 managements in
İnegöl according to the results of the questionaire.
viii
KISALTMALAR VE SİMGELER
AMT
AR-GE
BT
BİT
CAD
CAPP
:
:
:
:
:
:
Advanced Manufacturing Technologies
Araştırma-Geliştirme
Bilgi Teknolojileri, Bilişim Teknolojileri
Bilgi İletişim Teknolojileri
Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarım)
Computer Aided Proses Planning (Bilgisayar Destekli Süreç
Planlama)
CAM
: Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli Üretim)
CIM
: Computer Integrated Manufacturing (Bilgisayar Bütünleşik Üretim)
CNC
: Sayısal Kontrollü Makineleri
DİE
: Devlet İstatistik Enstitüsü
DPT
: Devlet Planlama Enstitüsü
EDI
: Elektronik Veri Değişimi
ERP
: Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması)
EFT
: Elektronik Fon Transferi
FMS
: Esnek İmalat Sistemleri
FTP
: File Transfer Protokol
GATT
: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret genel Anlaşması
İTT
: İleri İmalat Teknolojileri
İKY
: İnsan Kaynakları Yönetimi
İKYBS : İnsan Kaynakları Yönetimi Bilgi Sistemi
AMT
: Advanced Manufacturing Technologies
ITC
: International Trade Centre
İTSO
: İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası
KDS
: Karar Destek Sistemleri
KOBİ
: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
LAN
: Local Area Netweork (Yerel Alan Ağları)
OECD
: Organisation for Economic Co-operation and Development
OOS
: Ofis Otomasyon Sistemleri
SAP
: Systems, Applications and Products in Data Processing
TCP/IP : Transmission Control Protocol/Internet Protocol
UN-CEFACT: The Unıted Nations Centre For Trade Facilitation and
Electronic Business
UNCITRAL : The United Nations Commission on International Trade
Law
URG
: Ulusal (Uluslar arası ) Düzeyde Rekabet Gücü
US
: Uzman Sistemler
ÜYDS
: Üst Yönetim Destek Sistemleri
YBS
: Yönetim Bilgi Sistemleri
WAN
: Geniş Alan Ağı
WTO
: World Trade Organization
WWW
: World Wide Web
YZ
: Yapay Zeka
ix
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo-1: Elektronik Ticaretin Araçları
13
Tablo-2: Geleneksel Ticaret- Elektronik Ticaret Karşılaştırılması
15
Tablo-3: İleri İmalat Teknolojileri
18
Tablo-4: KDS ile YBS Arasındaki Temel Farklar
24
Tablo-5: Üretim Sürecinde Uzman Sistemlerin Kullanım Alanları
28
Tablo-6: Taylorizm-Fordizm ve Alternatifi
36
Tablo-7:Bilgi Teknolojileri Sayesinde Yıkılabilecek Geleneksel İş Organizasyonu
Kuralları, Yıkıcı Teknoloji ve Yeni Kurallar
52
Tablo-8:Günümüz İş Çevresinde Meydana Gelen Değişimler
56
Tablo-9: Bilgi Teknolojileri Uygulamalarının İşletmelere Sağladığı Yararlar
62
Tablo-10: Esnek Üretim ile Geleneksel Üretimin Karşılaştırılması
(General Electrics)
Tablo-11: Kitle ve Esnek Üretim Modelleri ve Mekansal Özellikleri
64
65
Tablo-12: Üretim Sorunlarına Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemlerinin
Çözüm Önerileri
67
Tablo-13: İleri İmalat Teknolojisi Uygulamasının Faydaları
68
Tablo-14: Modern ve Post-Modern Yönetim İlkelerinin Karşılaştırılması
75
Tablo-15: Türkiye’nin Resmi KOBİ Sınıflandırması
84
Tablo-16: Bazı Ülke Ekonomilerinde KOBİ’lerin Payları (%)
88
Tablo-17: Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Karşılaştırılması
112
Tablo-18: Eski Ekonomik Sistem ile Yeni Ekonomik Sistemin Karşılaştırılması
139
Tablo-19: Sanayi Ekonomisi ve Bilgi Ekonomilerinin Karşılaştırılmalı Özellikleri 140
Tablo-20: E-Piyasada Yoğun Rekabetin Karakteristikleri
141
Tablo-21: Ölçeklerin Güvenilirlik Katsayıları
176
Tablo-22: Sınıflama Ölçeği
178
Tablo-23: Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler
183
Tablo-24: Bilgi Teknolojilerinin Yöneticilerdeki Algılamasına İlişkin İstatistikler 185
Tablo-25:Firmalarda Kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler
186
Tablo-26: İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin İstatistikler
187
Tablo-27: İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine İlişkin İstatistikler
189
Tablo-28: İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler
190
Tablo-29: İşletmelere Ait Yıllık Cirolarına İlişkin İstatistikler
191
x
Tablo-30: Bilgi Sistemlerine İlişkin İstatistikler
191
Tablo-31:Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma fikrinin kaynak/ kaynaklarına
İlişkin İstatistikler
192
Tablo-32: Bilgi Teknolojileri Sistemi Geliştirme Amacına İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler
193
Tablo-33: Bilgi Teknolojileri Sisteminin Firmada Yarattığı Etkilere İlişkin
İstatistikler
193
Tablo-34:Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine
Etkilerine İlişkin İstatistikler
196
Tablo-35: İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli
Önlemlere İlişkin İstatistikler
203
Tablo-36: Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı İle Rekabetin Şiddeti Arasındaki
İlişkiye Ait İstatistikler
217
Tablo-37: Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı
Etkinin T Testi İle Analizine İlişkin İstatistikler
219
Tablo-38: Bilgi Teknolojilerinin Rekabet Unsurları Üzerinde Yarattığı Etkinin
T Testi İle Analizi
221
xi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil-1: Bir Ekstranet Modeli ----------------------------------------------------------- 9
Şekil-2: Bir EDI’nın İşleyişi ------------------------------------------------------------ 11
Şekil-3: İnternet’in Gelişmesinde Aşamalar------------------------------------------- 13
Şekil-4: İnternet’in ve E-ticaretin Evriminde Kilometre Taşları-------------------- 14
Şekil-5: Bilgi Sistemi Öğeleri ve İlişkileri -------------------------------------------- 19
Şekil-6: Bilgi Sistemlerinin Sınıflandırılması Ve Görevleri------------------------- 21
Şekil-7: Ofis Otomasyon Sistemleri ---------------------------------------------------- 26
Şekil-8: Organizasyon Yapısını Belirleyen Faktörler -------------------------------- 31
Şekil-9: Örgütsel Yapı ve Teknoloji Arasındaki Bağ -------------------------------- 33
Şekil-10: Bilgisayar İletişim Devrimi ve Toplumsal Etkileri ----------------------- 55
Şekil-11: Toplum, Endüstri ve Ekonomi İlişkisi-------------------------------------- 57
Şekil-12: Esnek Organizasyonlar ------------------------------------------------------- 58
Şekil-13: Bilgi Toplumunda İşletme Yapısı ------------------------------------------- 60
Şekil-14: İşletme Stratejisi, İş Sürecleri ve BT -------------------------------------- 61
Şekil-15: Organizasyonu Etkileyen Güçler-------------------------------------------- 62
Şekil-16: Esneklik –Rekabet Gücü İlişkisi -------------------------------------------- 97
Şekil-17: İşletmelerin Teknolojik Yenilik ve AR-GE Stratejisi ------------------- 103
Şekil-18: Entelektüel Sermayenin Kavramsal Yapısı -------------------------------- 106
Şekil-19: Rekabet Gücü Piramidi------------------------------------------------------- 107
Şekil-20: Kalite Rekabet Gücü ile Üretim ve İstihdamda Sağlanan Artış --------- 110
Şekil-21: Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma İçi Etkenler ------------ 114
Şekil-22: Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma Dışı Etkenler ---------- 114
Şekil-23 Küresel Rekabet Ortamında Bilgi Çağı Örgütleri ------------------------- 116
Şekil-24: Küreselleşmeyi Yönlendiren Temel Faktörler ---------------------------- 121
Şekil-25: İnovasyon Döngüsü ----------------------------------------------------------- 130
Şekil-26: Etkileşimli Bir İnovasyon Süreci Modeli ---------------------------------- 142
Şekil-27: Bütünleştirilmiş Sistemler ve Ağ yapılaşma------------------------------- 143
Şekil-28: Bilişim Teknolojilerinin Değerler Zinciri Üzerindeki Etkisi ------------ 150
Şekil-29: Değer Sistemi ------------------------------------------------------------------ 151
Şekil-30: Endüstrinin Yapısını Oluşturan Rekabet Güçleri ------------------------- 153
Şekil-31: Kapsamlı Üç Genel Rekabet Stratejisi ------------------------------------- 158
Şekil-32: Rekabet Stratejisini Etkileyen Faktörler ----------------------------------- 161
Şekil-33: Üç Kritik Rekabet Faktörü --------------------------------------------------- 163
Şekil-34: Bilgi Teknolojileri Ve Rekabet Gücü İlişkisinin Kavramsal Modeli --- 168
Şekil-35: Veri Toplama Modelinin Tasarımı------------------------------------------ 173
1
GİRİŞ
Bilgi teknolojileri işletmelerin ulusal ve uluslar arası pazarlarda rekabet
üstünlüğü
kazanması
ve
kazanılan
rekabet
üstünlüğünün
sürekli
hale
dönüştürülmesinde önemli etkilere sahiptir. Günümüzde pazarlarda geleneksel
yöntemlerle rekabet etmek artık imkansız hale gelmiştir. Hızla değişen rekabet
şartları ve ortamına uyum sağlayabilmeleri için, bilgi teknolojilerini, işletmelerde
rutin işlerin görülmesinde kullanılan bilgisayarlar şeklinde görmenin daha ötesinde,
rekabet edebilmek için kullanılan fırsatlar, imkanlar ve araçlar olarak görmeleri ve
anlamaları gerekmektedir. Özellikle KOBİ niteliğindeki işletmelerin, küreselleşme
ve bilgi teknolojileri sonucu ortaya çıkan e-ticaret yapabilen e-işletmelere (e-busines)
dönüşmeleri büyük rekabet gücü kazandıracaktır. Bu sayede, yeni ve geniş pazarlara
ulaşma imkanına kavuşarak, rakipleri karşısında önemli bir rekabet avantajı elde
edebileceklerdir.
Bu çalışmanın amacı, İnegöl mobilya imalat işletmelerinin rekabet gücünü ve
bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini incelemektir. Bilgi
teknolojileri, işletmelerin yapısını ve çalışma usullerini köklü bir şekilde
değiştirmiştir. Küreselleşme ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerin tüm sektörlerde
yol açtığı değişimler mobilya sektörünü de etkilemektedir. Günümüzde küreselleşme
ve
bilgi
teknolojilerindeki
gelişmelerle
birlikte,
tüketici
tercihlerinde
ve
beklentilerinde büyük değişimler meydana gelmiştir. Mobilya sektörü tüketici tercih
ve beklentilerinin en fazla değiştiği sektörlerin başında gelmektedir. Mobilya imalat
işletmeleri sürekli ve hızlı bir şekilde değişen tüketici beklenti ve tercihlerini
karşılamak ve piyasada rekabet gücü kazanmak için bilgi teknolojilerinden
faydalanmaları bir zorunluluk halini almıştır. Büyük bir kısmı KOBİ’lerden oluşan
bu işletmelerin, ulusal ve uluslar arası piyasada rekabet gücü kazanmaları bilgi
teknolojilerini kullanma düzeyine bağlıdır.
Çalışmamız
üç
bölümden
oluşmaktadır.
Birinci
bölümde,
bilgi
teknolojilerinin tanımı ve bilgi teknolojilerinin örgütsel yapıya etkileri ele alınmış ve
teorik olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca, işletmelerdeki öneminden dolayı eticaret ve bilgi sistemleri ele alınmıştır. İkinci bölümde, KOBİ kavramı, KOBİ’lerin
özellikleri, ekonomik ve sosyal hayattaki yerleri ve önemleri, rekabet kavramı,
2
rekabet gücü ve düzeyleri, rekabet ile bilgi teknolojileri arasındaki ilişki, rekabet
stratejileri ve KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki etkileri teorik olarak ele alınmıştır.
Araştırmanın üçüncü ve son bölümünde, İnegöl mobilya imalat işletmelerinde
kullanılan bilgi teknolojilerinin bu sektördeki rekabet gücünü nasıl etkilediğine
yönelik yapılan saha çalışmasının bulguları ve bu bulguların istatistiki olarak analizi
ve yorumlanmasından oluşmaktadır. Uygulama bölümü de dört kısımdan
oluşmaktadır. Birinci kısımda anketlere cevap veren kişileri tanıtmaya yönelik kişisel
bilgiler, ikinci kısımda firmayı tanıtmaya yönelik bilgiler, üçüncü kısımda, bilgi
teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki etkileri, işletme performansı üzerindeki
etkileri ve işletmelerin rekabet gücünü korumaya yönelik alınacak önlemlerin neler
olduğu istatitistiki olarak analiz edilmiştir. Uygulamanın dördüncü kısmında ise,
İnternet kullanımının işletmenin rekabet gücü üzerindeki etkileri elde edilen veriler
ışığında analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Bu amaçla, araştırmada, İnegöl’de
faaliyette bulunan 61 işletmeden yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilen anket
yöntemiyle elde edilen verileri değerlendirmede SPSS (Sosyal Bilimler İçin
İstatistik) programı kullanılmış, elde edilen veriler, ki kare (X2) ve T-testi ile analiz
edilerek sonuçları yorumlanmıştır.
BİRİNCİ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN TANIMI VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN
ÖRGÜTSEL ETKİLERİ
1.1. Bilgi Teknolojilerinin Tanımı
Dilimizde bilgi işlem sözcüğü, İngilizce'deki "data processing" veya
"electronic data processing" terimleri karşılığı kullanılmakta; bir kuruluştaki verilerin
toplanarak bilgisayar ortamında depolanması, işlenmesi ve sonuçlarının yayılması ve
saklanması gibi işlemlerin tümünü içermektedir. Bilişim ise: dilimizde Fransızca'daki
"in fo nuatique" ve İngilizce'deki "informatics" sözcüklerinin karşılığı olarak
kullanılmıştır. Bu sözcüğe ek olarak yine yabancı dillerde "telematique",
"teleprocessing" vb. terimlerin kullanım zorunluluğu ortaya çıktığında, bilgi
teknolojisi (information technology), daha genel bir terim olarak kullanılmaya
başlanmıştır. Bu nedenle, BT teriminin dilimizde bilişim yerine ve daha genel bir terim
olarak kullanımı daha uygun olacaktır. (Kurulgan,2004:8) Çalışmamızda bilgi
teknolojileri (BT), bilişim teknolojileri (BT) ile bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT)
kavramları, literatürdeki benzerliklerinden dolayı aynı anlamda kullanacaktır.
Bilgi teknolojilerini tanımlamada üzerinde uzlaşılan bir tanım olmamasına ve
literatürde farklı tanımlar yapılmasına rağmen, çalışmamızda genel kabul gören
tanımlar üzerinde duracağız. Bilgi teknolojileri ile benzer tanımlara sahip
kavramlarda kullanılmaktadır. Bilgi teknolojileri ve bilgi iletişim teknolojileri bu
kavramlardan bazılarıdır. Bilgisayar ve bilgi teknolojisi ile ilgili literatür incelendiği
zaman, bilgi teknolojisi kavramının çeşitli biçimlerde tanımlandığı görülmektedir.
Tanımlardaki ortak noktalar göz önüne alındığı zaman, bilgi teknolojisi teriminde,
bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin birlikte kullanılmasıyla ortaya çıkan güçlü
sistemlerden söz edilebilir (Kurulgan,2004:8).
Bilgi teknolojileri kavramını tanımlamak için, bilgi ve teknoloji kavramlarını
tanımlamak faydalı olacaktır. Bilgi, verilerin karar alma sürecine destek çıkacak
şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesi ile oluşan
sonuçlardır (Bensghir,1996:14). Çeşitli kaynaklara göre bilgi, “düşünme, yargılama,
akıl yürütme, okuma, araştırma, gözlem ve denge sonucunda elde edilen düşünsel
ürün” (Büyük Larouse, 1992: 1637) ya da “öğrenilen şey” ( Fındıkçı,1996:38 ),
4
“değeri yok olmayan bir senet” (Bedük,2002:696), “sayısallaştırılabilen ve parçalar
halinde kodlanabilen her şey” (Carl Shapiro ve Varian,1999:3) şeklinde
tanımlanmaktadır. Bilgi aynı zamanda değişimin ve gelişimin kaynağıdır. Faaliyetler
içinde taban teşkil ederek bir bireye yahut kuruma değişik veya daha etkin eylemler
yapma yeteneği vererek bir şeyi veya bireyi değiştiren bilgidir (Drucker,2000:72).
Bilgi bir şeyi ya da bir kimseyi değiştiren enformasyon demektir –bunu, ya eylem
için bir neden oluşturarak yapar, ya da bireyi (veya kuruluşu) farklı ve daha etkili bir
eylem gerçekleştirebilecek duruma getirir (Drucker, 1998:256). Nonaka’nın bilgi
tanımlaması çok çarpıcıdır. Nonaka’ya göre bilgi, “gerekçelendirilmiş gerçek
inançtır. Kişi kendi inançlarının doğruluğunu dünyaya ilişkin gözlemlerine
dayanarak gerekçelendirir. Bu gözlemler ise kişiye özgü bakış açısına, kişisel
duyarlılık düzeyine ve bireysel deneyimlere dayanır.” (Nonaka vd., 2002:72)
Neticede, bilgi toplumunda bilginin kullanımı arttıkça üretim yapısı da değişmekte;
bilgi, işgücü ve sermayeden de önemli bir faktör olarak üretime girmektedir.
Enformasyon ve bilgi günümüzün termonükleer rekabet silahlarıdır. Bilgi doğal
kaynaklardan, büyük fabrikalardan ya da şişkin banka hesaplarından daha değerli ve
güçlüdür ( Stewart,1997:19 ).
Örgütlerde rekabet üstünlüğü sağlayan bilgiyi aşağıdaki şekilde ortaya koymak
mümkündür ( Yeniçeri ve İnce,2005:41):
• İşaretsel Bilgi
Üretilen ve yayılan çoğu bilgi yoğun bilişsel bir içerik taşımakta ve dolayısıyla
alıcıya yorumlanması gereken mesajlar sunmaktadır. Bu işaretleri yorumlayarak
eyleme dönüştürmek ve bilgiyi işaretlere dönüştürerek yaymak bilgi yönetiminin
önemli bir işlevini oluşturur. Bilgi yönetimi ulusal ve uluslararası çevrelerde (politik,
ekonomik, sosyolojik, ekolojik, teknolojik, vs.) değişiklik işaretlerini hızla elde edip
nedensellik yargıları geliştirmeli, pazar güçlerinin (rakipler, müşteriler, ikame mal
üreten sektörler, satıcılar, potansiyel yatırımcılar vs. ) davranışlarını gözlemleyerek
haklarında varsayımlar geliştirmeli ve rafine etmelidir.
• Deneyimsel Bilgi
Bu bilgi türü diğer bilgi kategorilerinden farklı olarak, ancak yaparak,
tekrarlanarak ortaya çıkacak bilgi türünü oluşturur. Bu bilgi türünün elde edilmesi
5
zaman, enerji ve kaynak gerektirdiği için kolay ve çabuk elde edilemez. Dolayısı ile
pozitif bir fark yaratma ve onu sürdürme bağlamında önemli bir rol oynar. Bilgi
ekonomisinde deneyimsel bilgi daha belirli, daha kontrollü ve hızlı olarak
üretilmektedir.
Teknoloji , “üretim faaliyetinde bulunurken insanların kullandığı yol ve
yöntemler” ve “insanın çevresini değiştirmek için sahip olduğu ve kullandığı
tekniklerin tümü” olarak tanımlanabilmektedir (Şimşek,1975:4). Bilgi teknolojisi ise,
bir örgütün taşıdığı misyonun gerçekleştirilebilmesi için ihtiyaç duyulan bilgiyi
yönetmekle ilgili kaynaklara ilişkin bir kavramdır (Griffin,1996:667). Bir diğer
tanıma göre ise, bilgi teknolojisi, bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin, özellikle
iletişimin alt yapısındaki gelişmelerin ortaya çıkardığı her tür verinin elde edilmesi,
işlenmesi, depolanması ve dağıtılması konusunda yeni ve sürekli gelişmelere neden
olan bir teknolojidir (Daniels,1993:36).
Bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmeler ekonomilerde makro ve mikro
düzeyde devrimsel dönüşümlere yol açmaktadır. Bilgi teknolojileri, bilginin elde
edilmesi, analizi, depolanması, yayılması ve uygulanmasında yararlanılan bilgisayar,
elektronik ve iletişim teknolojilerindeki son gelişmelerin tümünü ifade eden bir
kavramdır. Makroekonomik düzeyde bilgi teknolojileri bir bölgenin küresel pazarda
rekabet gücünün yanında refah ve gelişmişlik seviyesini belirleyen bir araç haline
gelmiştir. Mikroekonomik düzeyde ise, bilgi teknolojileri stratejik yönetimin ve
işletme yönetiminin tüm işlevlerini etkilerken işletmelerin rekabet gücünü de
belirlemektedir (Buhalis,1988:409).
Bilgi teknolojileri; kavram olarak, verilerin kayıt edilmesi, saklanması, belirli
bir işlem sürecinden geçirmek suretiyle bilgiler üretilmesi, üretilen bu bilgilere
erişilmesi, saklanması ve nakledilmesi gibi işlemlerin etkili ve verimli yapılmasına
olanak tanıyan teknolojileri tanımlamada kullanılan bir terimdir. Bilgi teknolojileri;
sesli, resimli, metinli ve sayısal verilerin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması ve
dağıtımını yürüten mikro-elektroniğe dayalı hesaplama ve iletişim teknolojilerini
içerir. Bu çerçevede, başta bilgisayarlar ve bunlara destek sunan girdi ve çıktı
donanımları olmak üzere faks, mikrografik, telekomünikasyon, doküman doldurma ve
hazırlama makineleri ve basım makineleri vb. bilgi teknolojileri terimi içinde yer alan
donanımlar olmaktadır. Bilgi teknolojileri lazer, fiber optik, ses tarayıcıları gibi iletişim
6
teknolojilerinin gelişimine paralel olarak hızla gelişmektedir. Bilgi ve iletişim
teknolojilerinin işbirliği içinde gelişmesi, bilginin üretilmesi ve akışının daha etkili ve
verimli gerçekleştirilmesinde devrimsel bir değişimi sağlamıştır. Bilgi artık daha
verimli ve etkili işlenebilmekte, daha hızlı ve arzu edilen biçimlerde iletilebilmektedir
(Bensghir,1996:19).
Bilgi teknolojileri (BT); erişim, depolama, veri işleme, taşıma ya da transfer ve
teslim etmeyi içeren elektronik ortamda modern bilgi kullanımı (edinme) olarak
tanımlanabilir. Bilgi edinme sürecinin; bilgi üretimi, depolaması ve geri alma, bilgi
transferi (iletme ve karşılama), bilginin değişime uğraması, bilginin sunumu ve
gösterimi gibi yönlerinden dolayı bilgi teknolojilerine talep hızla artmaktadır
(Ömürbek ve Gülaltın,1997:16-17). Günümüzde bilgi teknolojileri, isletmelerin
rekabet üstünlüğü sağlamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Bilgi teknolojisi,
bilginin toplanmasına, islenmesine, saklanmasına, iletilmesine ve erişilmesine olanak
sağlayan bilgisayar ve iletişim teknolojileri seklinde tanımlanabilir (Güleş,2000:90).
Ceyhun’a göre, organizasyonlarda kullanılan bilgi teknolojileri; bilgisayarlar,
bilgi girdi ve çıktı donanımları ve iletişim araçlarından oluşur. “Bir bilginin
toplanmasını, bu bilginin işlenmesini, bu bilginin saklanmasını, gerektiğinde
herhangi bir yere iletilmesini yada herhangi bir yerden bu bilgiye erişilmesini bugün
için elektronik, optik vb. (yarını bilemeyiz) tekniklerle otomatik olarak sağlayan
teknolojiler bütününü bilgi teknolojileri olarak tanımlayabiliriz (Ceyhun ve
Çağlayan,1997:16-17).
1.2. Bilgi Teknolojileri’nin Araçları
Literatürde en fazla sözü edilen bilgi teknolojileri şunlardır:
1.2.1. İnternet
İnternet dünya üzerindeki birçok bilgisayar ağının birbiriyle ortak bir protokol
çerçevesinde iletişim kurmasını ve bilgi kaynaklarını paylaşmasını sağlayan ağlardır.
Internet, dünya kapsamında birçok bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü ile
birbirine bağlayan ve gittikçe büyüyen bir iletişim ağıdır. TCP/IP (Transmission
Control Protocol/Internet Protocol) bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri
arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini
mümkün kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. İnternet erişimi
7
olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse, internete bağlı diğer herhangi bir
bilgisayardaki bilgilere erişebilir, onları kendi bilgisayarına alabilir, kendi
bilgisayarından da internet erişimi olan başka bir bilgisayara dosya/bilgi
gönderebilir.
İnternetin
hızla
yaygınlaşması,
elektronik
ticareti,
ticari
işlemlerin
yürütülmesinde yeni ve çok etkin bir araç haline getirmiştir. Elektronik ticaret, tüm
dünyada ticaretin serbestleştirilmesi eğilimi ile birlikte, son on yılda yaşanan ve bilgi
iletişimini
kolaylaştıran
teknolojik
gelişmelerin
bir
ürünü
olarak
ortaya
çıkmıştır(www.musiad.org.tr,12.10.2009). Stratejilerini doğru belirleyen, hedeflerini
doğru ortaya koyan firmalar elektronik ticaretin avantajlarından ve yeni iş
imkanlarından faydalanarak rakipleri karşısında avantaj sağlayacaklardır. İşletme
için ürün, yeni fikir ve mevcut genel durum ile ilgili bilgilere erişim olanağı çok
değerlidir. Enformasyon toplumunda bilgiye ulaşmanın rasyonel yolu internetten
geçmektedir (Haşıloğlu,1999:97).
İnternet gibi açık bilgisayar ağlarının tüketici ve isletmelere sağladığı hızlı,
ucuz ve küresel erişim imkânları, e-ticaretin yaygınlaşmasına ve bu alanda dünya
genelinde altyapı oluşturulma çabalarının arttırılmasına neden olmuştur. Böylece
bilgi ve iletişim teknolojileri gelişirken, ticaretin de şekli değişmiş ve e-ticaret ortaya
çıkmıştır. Gelecekte ulusal veya uluslar arası haberleşmelerin ve e-ticaret
işlemlerinin yoğun bir şekilde bilgisayar ağları üzerinden yapılması kaçınılmazdır
Çünkü internet’in olağanüstü büyümesi yalnızca hayatımızı kolaylaştırmakla kalmaz
aynı zamanda organizasyonların şimdiki durumlarını ‘dijital ’ çağına hazır olabilmek
için revize etmelerini mecbur bırakmıştır.
İnternet, iletişimin daha şeffaf olmasını da sağlamıştır. Bilgiye ulaşma maliyeti
azalmıştır. Rekabet farklı bir boyut kazanmış, müşteri sadakati kazanmak için ürün
ve hizmetlerin diğerlerinden farklı olması, avantajlar sunması, pratik ve duygusal
değer taşıması zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla internet is dünyasının tüketicilerle
olan ilişkisine çok farklı boyutlar kazandırmıştır. Aynı zamanda is yerleri arasındaki
ve tedarik zinciri içindeki işlem olanakları ile tedarik zincirinin verimliliğini de
artırmaktadır (Nasser,2001:10).
8
1.2.2. İntranet-Extranet
İntranet (Kurum İçi Ağ) işletme içi bir ağ yapısı olup işletme çalışanları ve
bölümlerini internet yazılımlarını kullanarak birbirine bağlayan özel bir bilgisayar
iletişim ağıdır. İntranet, sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel ağları
ve geniş alan ağlarını birbirine bağlayan bir ağdır. İntranet Web sitelerini diğer
sitelerden farklı kılan bir koruma sistemi aracılığıyla istenmeyen kişilerin siteye
erişiminin engellenmesidir. İntranetin temel amacı kuruluş bünyesinde bilgileri ve
bilgi işlem kapasitesini paylaşmaktır (Yıldız,2008:25).
İntranet, özünde internet teknolojisinin şirket içerisinde kullanılmasıdır.
İntranet, internetin iletişim standartlarına ve www'nin içerik standartlarına dayanan,
erişimi sadece belirli bir grup insan (bir şirketin tüm çalışanları, şirketin bir
bölümünün çalışanları vb.) veya kaynakla sınırlandırılmış, çalışanların bilgi ve
iletişim ihtiyacın, karşılama amacını taşıyan bir sistemdir. Bölümler, firmanın diğer
bölümlerine ulaştırmak istedikleri bilgileri web sayfaları halinde yayınlamakta,
duyumları posta listeleri aracılığıyla göndermekte, bilgi akışını e-posta aracılığı ile
gerçekleştirmektedirler. İntranet, internet'in kolay kullanım özelliklerini, özel iletişim
ağının güvenliğiyle birleştirmektedir. Dolayısıyla internet üzerinde kullanılan
servisler, intranette de kullanılabilmektedir (Gökçen,2007:256-257).
İntranet;
örgütsel
amaçlara
ulaşma
yolunda,
iş
süreçlerinin
gerçekleştirilmesinde gerekli bilgi paylaşımı ve her türlü iletişimin doğru kişiler
tarafından (örgüt çalışanlar ve iş yaptığı ortakları), hızlı ve güvenli bir biçimde
sağlanması için oluşturulan örgüte ait özel bir iletişim sistemidir. Bu sistem, WWW
için geliştirilen yazılımları ve Internet bağlantı standartlarını, Internet gibi küresel
boyutta değil, yalnızca örgüt boyutunda kullanır (Kurulgan,2004:16).
Extranet; örgüt dışı yetkilendirilmiş kullanıcılara kadar genişletilmiş Internetağına verilen addır (Kurulgan,2004:16). Bazı firmalar, firma dışından kişi ve
organizasyonların, kendi dahili intranetlerine sınırlı erişimine izin vermektedirler.
Firma dışından yetkili kullanıcıların erişimine izin verilen bu özel intranetler,
ekstranet olarak isimlendirilirler. Yetkili müşteriler, ürünlerin özellikleri ve
maliyetleriyle ilgili bilgileri almak için genel internetten (public internet), firmanın
intranetinin bir kısmına bağlanabilirler. Firma, dahili verilerine erişimin sınırlanması
ve güvenliğin sağlanması için ateş duvarı kullanabilir. Ateş duvarı, sadece yetkili
9
kişilerin siteye erişimini sağlamak amacıyla kullanıcıların doğruluğu kanıtlamak için
de kullanılabilir. Ekstranetler, organizasyonlarla, müşteriler ya da diğer iş ortaklarını
ilişkilendirmede özellikle faydalıdır. Elektronik veri değişiminde (EDI-Electronic
Data Interchange) sıklıkla kullanılmaktadırlar (Gökçen,2007:257). Şekil-1’de bir
ekstranet modeli sunulmaktadır.
Şekil-1:Bir Ekstranet Modeli
Veritabanı
Müşteri
İstemci
Tedarikçi
İnternet
Ateş
Duvar
ı
Sunucu
İş Ortakları
İstemci
İstemci
Kaynak: Hadi Gökçen, Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme yayıncılık, Ankara,2007,s.257.
1.2.3.Yerel Alan Ağları(LAN)
Yerel Alan Ağı (LAN); ofis, sınıf, bina, fabrika gibi küçük bir alan içinde yer
alan bilgisayarların ve diğer bilgi süreçleme araçlarını birbirine bağlanmasıyla
oluşturulan düşük maliyetli bir ağdır. LAN kullanıcıların başka bir bilgisayarın
diskine, yazıcılarına, CD-ROM sürücülerine ve bilgisayar kontrollü diğer
makinelerine bağlanmalarına olanak tanır. Bir ağ üzerinde yer alan her bilgisayar iş
istasyonu (workstation) görevini yürütmektedir. Sahip olduğu kaynakları diğer iş
istasyonlarının kullanımına açan sunucular (server), tıpkı bir kütüphaneci gibi
çalışarak; ağ kullanıcıları için program düzenlerler (Kurulgan,2004:11).
1.2.4. Geniş Alan Ağı (WAN)
Geniş Alan Ağı (WAN), telekomünikasyon ağlarının büyük coğrafik alanları
kapsayan biçimidir. Büyük şehirleri veya metropolleri içine alan MAN (Metropolitan
Area Networks) sınıfında olan ağlan da kapsamaktadır. Geniş ağlardan her biri pek
çok işletme ve kamu örgütlerindeki son kullanıcıların günlük faaliyetlerini yerine
10
getirebilmeleri
için
oluşturulmuştur.
Sözgelişi;
WAN'lar
kendi
çalışanları,
müşterileri, tedarikçileri veya diğer şehir, ülke ve bölgelerdeki işletmeler arasında
bilgi alma ve aktarma sürecini etkin kılabilmek için pek çok çokuluslu işletmeler
tarafından kullanılmaktadır.
Geniş alan ağı, iki veya daha fazla yerel alan ağının birleştirilmiş halidir. Yerel
alan ağları bir firma veya bir fakülte ile sınırlı iken, geniş alan ağları(WAN) ise
birbirinden uzak sistemleri birbirine bağlarlar. Dünyada birçok WAN kullanımdadır.
Bunlardan en çok bilinenlerden biri de internettir. Geniş alan ağlarının en temel
kurulum amacı geniş bir coğrafyadaki dağınık yerel ağlarının birbirleri ile
haberleşmesini sağlamaktır. Bilgi sistemleri otomasyonunu yazılım, database ve
LAN/WAN entegre olarak tesis etmiş olan ve kullanan bir işletme; iş gücünü,
finansmanını ve verimliliğini en üst seviyelere çıkartmaktadır (Yıldız,2008:25).
1.2.5. Elektronik Veri Değişimi
Elektronik veri değişimi (EDI), bir işletmenin diğer işletmelerle olan her türlü
iş evrakı alışverişini elektronik olarak ve belirli bir veri standardı yardımıyla
gerçekleştirilmesi işlemidir. Bu işlem, temel iş verilerinin bir bilgisayardan diğerine
gönderilmesinde kullanılacak işlem setlerinin veya mesajların standardize edilerek
belirli bir formata oturtulması prensibine dayanmaktadır. Elektronik veri değişimi
(EDI) uygulaması ile veriyi gönderen konumdaki şirket bir işlem oluşturur ve bunu
alıcıya gönderir. Alıcı gelen bilgi doğrultusunda işlemi gerçekleştirmek için kendi
sistemi içindeki düzenlemeleri, operasyonları yerine getirir. Elektronik veri değişimi
(EDI) sistemi aracılığı ile transfer edilen verinin alıcı tarafından tanımlanabilmesi
için standart bir formatta olması gerekir. Dolayısıyla başarılı bir elektronik veri
değişimi (EDI) uygulaması için iki taraf öncelikle işlemlerin içeriği ve format
hakkında karşılıklı bir anlaşma içerisinde olmalıdırlar. Böylelikle gelen verinin ek bir
işlem gerekmeden doğrudan alıcının sistemini harekete geçiren girdi olması sağlanır
(Yıldız,2008:25).
Aynı kuruluş içerisinde ve/veya ticaret yapan iki kuruluş arasında, kağıt
dokümanların fiziki olarak iletilmesi yerine, bilgilerin standart bir elektronik
formatta bilgisayar ağları, radyo frekans sistemleri gibi elektronik iletişim araçları
üzerinden iletilmesini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli ve eski
11
bir aracıdır (Erdağ,2006:14). E-ticareti bilgisayar ortamına taşıyan ilk uygulama
elektronik veri değişiminin (EVD) kullanımıdır. EVD, ticaret yapan iki kuruluş
arasında insan müdahalesi olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile yapılanmış bilgi
ve belge değişimi sağlayan bir sistemdir (Canpolat,2001:9).
EDI’NİN yararları;
•
Hızlı ve doğru veri akışını,
•
Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini,
•
Üretkenliğin ve karlılığın artmasını,
•
İş ilişkilerinin geliştirilmesini,
•
Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün arttırılmasını sağlayacaktır.
Şekil-2:Bir EDI’nın İşleyişi
Satcı
Satıcı
Sipariş emirleri
Ödemeler
Taşıma Bilgileri
Müşteri
Fiyat Değişimleri
Fatura
Kaynak: Hadi Gökçen,(2007), Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme Yayıncılık,Ankara,s.256-257.
1.2.6. E-Ticaret
Elektronik ticaret, kısaca ticari faaliyetlerin birbirine bağlı bir bilgisayar ağları
arasında ve bu ağlar aracılığıyla gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. Yani;
Elektronik ticaret genel olarak, mal ve hizmet alım ve satımının elektronik ortamda
gerçekleştirildiği bir süreci ifade etmektedir (İşler,2008:278). Bilgi teknolojilerindeki
ilerlemeler, görsel ve işitsel verilerin bilgisayarlar arasında hızlı bir şekilde iletimini,
işlenmesini ve saklanmasını mümkün kılması ve her alanda artan bilgisayar
kullanımı, yeni ticaret şekli olan elektronik ticareti büyük potansiyeliyle işletmelerin
hizmetine sunmuştur. Basit bir ifade ile elektronik ticaret, ağ üzerinden işlemlerin
dijital süreçler vasıtasıyla yürütülmesidir. Bu anlamda elektronik ticaret, bilişim
teknolojisi kullanımı aracılığıyla işletme performansının geliştirilmesine odaklanan
modern bir metodolojidir. Elektronik iş yapma süreci ile işletmeler arası ve
12
tüketiciye yönelik işlemlerin otomasyonu sağlanmaktadır. Elektronik ticarete ilişkin
diğer tanımlar ise aşağıdaki gibidir (Güleş,2003:464).
Çeşitli Kuruluşların e-ticaret Tanımları (www.yeniekonomi,13.07.2009);
WTO: Mal ve hizmetlerin, üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının
telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır.
UNCITRAL: Elektronik ortamda açık ve kapalı ağlar üzerinden yapılan; mal
(taşınır-taşınmaz), ve hizmet (bilgi servisleri, danışmanlık, finans, hukuk, sağlık,
eğitim, ulaştırma vb.) ticaret sayısal biçime dönüştürülmüş yazılı metin, ses, video
görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesi, ürün tasarımı, üretim, doğrudan tüketiciye
pazarlama, üretim izleme, sevkiyat izleme, tanıtım, reklam, bilgilendirme, sipariş
verme, sözleşme yapma, banka işlemleri, fon transferi, gümrükleme, ortak tasarım
geliştirme ve mühendislik, kamu alımları, elektronik para çıkarma, sayısal imza,enoterlik, vergilendirme, fikri mülkiyet haklarının transferi, kiralanması vb. işlemler
e-ticaret kapsamında değerlendirilmektedir.
ITC: İletişim, iş, hizmetler ve bilgisayar ağları açılarından ele almak biçiminde
olmaktadır. İletişim perspektifinden ele alındığında e-ticaret; bilginin ürün ve
hizmetlerin ya da diğer ödemelerin ve dağıtımın telefon, bilgisayar ağları gibi
araçlarla gerçekleştirilmesidir. İş perspektifinden; işletme işlemlerinde ve iş akışında
otomasyon ve teknoloji uygulamalarıdır. Hizmet perspektifinden; firma, tüketici,
yönetim isteklerine odaklanmak suretiyle maliyetler azalırken kalite ve dağıtım
hızının artması durumu ele alınmaktadır. Bilgisayar ağları açısından ise; malların ve
hizmetlerin, bilginin alım satımı ve dağıtımının internet yoluyla yapılması
anlaşılmaktadır.
Güneş, elektronik ticaretin araçlarını klasik araçlar ve çağdaş araçlar olmak
üzere
iki
başlık
altında
(Güneş,2000:327-335).
ele
almıştır.
Aşağıda
Tablo-1’de
gösterilmiştir
13
Tablo-1:Elektronik Ticaretin Araçları
Çağdaş Araçlar
İnternet
FTP(File Transfer Protokol)
Elektronik Posta
Konferans Sistemleri
· Telekonferans
· Data Konferans
· Video Konferans
Klasik Araçlar
Televizyon-Radyo
Telefon
Fax
Elektronik Ödeme ve Para Sistemleri
· Bankamatik Makineleri
(ATM)(Asynchrous Transfer Mode)
· Kredi Kartları
· POS makineleri
İntranet: Kapalı Bilgisayar Ağları
· Elektronik Fon Transferi (EFT)
· Elektronik Veri Değişimi (EDI)
Mobil iletişim için Küresel Sistem
Teknolojisi (GSM),Kısa Mesaj Servisi (SMS)
WAP: Telsiz Uygulama Programı
Protokolü (Wireless Application Protocol)
Kaynak: İsmail Günes, Elektronik Ticaret ve Kobiler İçin Yeni Fırsatlar,Çukurova Üni.İİBF,
“Krizden Çıkışta KOBİ’lerin yeniden yapılanması ve 2000’li yıllar için değişim Stratejileri” Kongresi
22-24 Mayıs 2000 Kongre Kitabı Sahife:327-335
Bu araçlar arasında internet, elektronik ticaret açısından en etkin araç olarak
kabul edilmektedir. İnternet ve World Wide Web’in olmaması halinde, elektronik
ticaretin günümüzde anladığımız sekli ile gerçekleştirilmesine olanak yoktur.
İnternet, ortak standartlara göre kurulmuş olan bilgisayar ağlarından oluşan dünya
çapında bir ağdır. (Laudon ve Laudon,2004:19). Sekil 3’ten de görüleceği üzere,
1960’ların sonunda ortaya çıkan internet, yıllar geçtikçe önce kurumsallaşmış daha
sonra da ticarileşerek dünyada 500 milyon kullanıcıyı birbirine bağlayan dünyanın en
büyük bilgisayar ağı olmuştur. İnternet isletmeleri, kurumları, bireyleri birbirine
bağlayan, kullanıcılarına; elektronik posta, doküman transferi, haber grupları kurma
ve iletişim sağlama, alışveriş, araştırma, anında mesajlaşma, müzik, video ve haber
transfer olanağı sağlayan bir ağdır (Laudon ve Laudon,2004:21). Elektronik ticaret
araçları arasında önemli gelişmelerden biri de mobil iletişim olarak da adlandırılan
cep telefonları ve ona bağlı uygulamalardır.
Şekil-3: İnternet’in Gelişmesinde Aşamalar
Keşif
1961-1974
Kurumsallaşma
1975-1995
Ticarileşme
1995-
Kaynak : Kenneth C. Laudon ve Carol Guercio Traver (2004), E-commerce, 2nd Edition, Addison –
Wesley, USA
14
E-ticaretin tarihçesi eskilere dayanmakla birlikte yaygın ve profesyonel olarak
1995 yılı ile başlamaktadır. Başladığı ilk yıllarda daha çok internet ile ilgili islerde,
bilgi teknolojisine yönelik isletmelerde ve büyük şirketler, bankalar ve diğer finans
kurumları arasında gerçekleştirilen on-line işlemlerde kullanılmaktaydı. Web
sayfalarının reklamlarının çok yoğun olarak yapıldığı elektronik ticaretin ilk dönemi
olarak da adlandırılabilinecek bu dönem Mart 2000’de dot.com firmalarının hisse
senedi pazar değerlerinin düşmesi ile bitmekte, 2.dönem ise Ocak 2001’de elektronik
ticaret firmalarının yeniden değerlendirilmesi ile başlamaktadır (Laudon ve
Traver,2004:219). Günümüzde küçük şirketler de en güçlü rakipleri kadar on-line
ticaret yapma becerisine sahiptirler. Artık, her büyüklükteki / ölçekteki isletmeler, eticareti yaygınlaştırarak maliyetlerini düşürmeye çalışmaktadır. Bunu da mevcut
şebekelerin yerine internet’i koyarak, onu başka bir iletişim aracı olarak kullanarak,
ticari bilgilerini sayısal sekle dönüştürerek ya da çalışma yöntemlerinde internet
fonksiyonlarını kullanarak yapabilmektedirler (Pınar,2005:32). Şekil-4’te internet ve
e-ticaretin tarihi süreç içerisinde geçirmiş olduğu
aşamalar gösterilmiştir
(www.emreguzer.com,16.06.2009).
Şekil-4:İnternet’in ve E-ticaretin Evriminde Kilometre Taşları
Kaynak:http://www.emreguzer.com,16.06.2009.
15
Tablo-2: Geleneksel Ticaret- Elektronik Ticaret Karşılaştırılması
Satın Almayı Yapan Firma
Bilgi Edinme Yöntemleri
Talep Belirtme Yöntemi
Talep Onayı
Fiyat Araştırması
Sipariş Verme
Tedarikçi Firma
Stok Kontrolü
Sevkiyat Hazırlığı
İrsaliye Kesimi
Fatura Kesimi
Siparişi Yapan Firma
Teslimat Onayı
Ödeme Programı
Ödeme
Geleneksel Ticaret
Elektronik Ticaret
Görüşmeler, dergiler, kataloglar,
reklamlar
Yazılı form
Yazılı form
Kataloglar, görüşmeler
Yazılı form, fax
Elektronik posta
Elektronik posta
Web sayfaları
Elektronik posta, EDI
Yazılı form, fax, telefon
Yazılı form, fax, telefon
Yazılı form
Yazılı form
Online Veritabanı, EDI
Elektronik Veritabanı, EDI
Online Veritabanı, EDI
Elektronik Posta, EDI
Yazılı form
Yazılı form
Banka Havalesi, Posta, Tahsildar
Elektronik Posta, EDI
Online Veritabanı, EDI
İnternet bankacılığı, EDI, EFT
Web sayfaları
Kaynak: Mehmet Civan, Vedat Bal E-Ticaret ve KOBİ’lerin Geleceği Kocaeli Üniversitesi İİBF
İktisat ve İşletme Bölümü, IUlusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi /Bildiriler Kitabı,10-11
Mayıs 2002,Hereke-Kocaeli.
1.2.7. İleri İmalat Teknolojileri
İleri İmalat Teknolojileri (Advanced Manufacturing Technologies-AMT-)
kavramı 1980’li yılların sonlarında literatüre kullanılmaya başlanmış ve fiili
uygulamaların artısıyla hızla yaygınlaşmıştır (Patterson vd.,2004:649). İleri imalat
teknolojileri kavramı ile yapılan tanımlamalar çok farklılıklar göstermektedir. Tekin
ve Zerenler’in, Gerwin ve Kododny’den aktardığına göre, ileri imalat teknolojileri,
“ürün ve süreç tasarımı, üretim planlama ve kontrol, üretim süreci ve bu faaliyetlerin
bütünleştirilmesi amacıyla kullanılan teknolojilerin tümüdür.” (Tekin ve Zerenler,
2002:15-26) AMT, imalat işletmeleri tarafından kullanılan bilgisayar temelli
teknolojilerdir. Esnek imalat sistemleri (FMS) gibi bazı özel teknolojik donanımlar
ile bilgi teknolojilerinin ürünü çeşitli yazılımların birbirleriyle ilişkilendirildiği
bilgisayarla bütünleşik imalat sistemleri olarak tanımlanabilir. Bu anlamda sayısal
kontrollü makineleri (CNC), robotları, bilgisayar destekli tasarımı (CAD) ve
bilgisayar yardımlı süreç planlamasını (CAPP) kapsar. Bu teknolojiler, ortak
bilgisayar kontrolünü paylaşarak esnek imalat sistemlerini biçimlendirmek için,
malzeme yönetimi ve transferi araçlarıyla eşleştirilebilir (Pınar, 2008:31-32). İleri
imalat teknolojileri, üretim sürecinde yeni üretim tekniklerini, bilişim teknolojileri ile
donatılmış makinaları, mikroelektronik ve yeni organizasyonel uygulamaları
16
içermektedir. İleri imalat teknolojileri, küresel pazarlarda rekabetin gereklilikleri
olan
verimlilik,
kalite
ve
maliyet
azaltımını
sağlamaktadır
(Deruntz
ve
Turner,2003:1-7).
1980'li yıllar boyunca sanayileşmiş ülkelerde, bilişim teknolojileriyle ileri
imalat teknolojileri eş anlamlı olarak kullanılmışlardır. Bilişim teknolojileri,
bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin bir karması olarak düşünülebilir. Bir fabrikada;
siparişlerin alınması, üretim için hammadde ve yan girdilerin satın alınması, üretim
süreci, üretim planlaması, kalite kontrol ve dağıtım bilgi temelli işlemlerdir. Bu
durumda bilişim teknolojilerinden yararlanmak kaçınılmaz olmaktadır. Artan küresel
rekabet ileri imalat teknolojilerinin uygulanma, geliştirilme ve transfer edilmesine
olan ilgiyi artırmıştır. Daha düşük maliyet için işletmelerin yeteneğini artıran ve
müşterilere uygun ürünlerin hızlı dağıtımını sağlayan ileri imalat teknolojileri çoğu
yeni üretim stratejisinin temel taşını oluşturmaktadır. İleri imalat teknolojileri
günümüz iş dünyasının en önemli gelişmelerinden biri ve endüstrinin geniş bir
bölümünde kabul edilmektedir. Bununla birlikte, ileri imalat teknolojisi sisteminin
uygulanması veya transferi, organizasyonel değişiklikleri ve birbirine bağlı
tekniklerin uygulanmasını gerektirmektedir (Ömürbek ve Yılmaz,2009:377).
Bilgisayarla bütünleşik üretim (CIM); üretilecek olan ürünün tasarımından
detay resminin çizilmesine, malzeme ihtiyaç planlamasından maliyet analizlerine
kadar olan aşamaların üretimden önce tasarlanması ve üretim için gerekli
planlamaların (işlem, zaman, maliyet) ve üretim işleminin bilgisayar desteği ile
yapılması olarak tanımlanabilir. CIM (Computer Integrated Manufacturing)
kavramının üç temel ayağı vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir(Koç ve
Koç,2005:67):
• Bilgisayar Destekli Tasarım CAD (Computer Aided Design):
Bir ürününün tasarımının yaratılması, geliştirilmesi ve doküman haline
getirilmesinde etkili bir bilgisayar kullanımını içeren bir tasarım faaliyeti olarak
tanımlanabilir.
• CAPP Bilgisayar Destekli Süreç Planlama (Computer Aided Proses
Planning):
CAD ve CAM sistemleri arasındaki bağlantı, bilgisayar destekli süreç planlama
sistemleri ile sağlanmaktadır. CAPP özet olarak planlama ve kontrol fonksiyonun
17
yerine getirir. Ürünün üretimi için gerekli ardışık adımlar, ürünün işlem göreceği
makine hücreleri, her bir hücrede işlem sürecinin gerektirdiği takım, ilerleme ve
devir hızları, paso derinliği gibi teknolojik bilgiler ve koordinatlar, işlem yolları gibi
geometrik veriler bilgisayar destekli sistemlerle planlanır ve uygulanma süreci
kontrol altında tutulur.
• CAM Bilgisayar Destekli Üretim (Computer Aided Manufacturing):
Tasarımı, konstrüksiyon hesapları ve mühendislik analizleri yapılan bir ürünün,
uygun üretim planı ve gerekli iş hazırlığı yapıldıktan sonra amaca uygun olacak
şekilde bilgisayar kontrollü tezgahlarda üretilmesidir. Bu amaçla ürünün yüzey
modeli oluşturularak yüzeyin elde edilmesi için gerekli makine işlem yolu belirlenir.
Bu işlem bir CAPP sistemi desteğiyle önceden yapılmış ise CNC tezgaha ardışık
faaliyetleri izlemek ve iş istasyonlarında gerekli işleri uygulayarak kontrol etmek
kalır. Bu, CNC makinenin programlanması işlemidir. Programlama işlemi, ürün ve
tezgaha ait geometrik veriler kadar, takımın izleyeceği yol, koordinatlar, kesme,
ilerleme, talaş kaldırma gibi teknolojik bilgilere ihtiyaç duyar.
Mobilya endüstrisinde CNC tezgahlara, CAD-CAM, ve bilgisayarla bütünleşik
üretim uygulamalarına yönelmenin amaçları çeşitli çalışmalardan çıkarılan ortak
değerlendirmelerle aşağıdaki gibi özetlenebilir.(Koç ve Koç,2005:67):
• Ürün kalitesini yükseltmek,
• Üretim zamanını kısaltmak,
• Sipariş karşılama süresini garanti altına almak,
• Çalışan sayısını azaltmak,
• Yatırımın sürekliliğini garanti altına almak,
• Madde ve enerji sarfiyatını azaltmak,
• Çalışma koşullarını iyileştirmek,
• Planlama ve yürütme faaliyetlerini şeffaf hale getirmek,
• Karmaşık iş parçalarının üretimidir (Baykasoğlu ve Dereli,2006:59).
AMT’nin sağladığı yararlar teoride geniş bir şekilde ele alınmıştır. AMT’nin
sağladığı yararları somut ve soyut olarak iki grupta sınıflayabiliriz. Somut yararlar
kolaylıkla sayıyla ifade edilebilen türdendir. Soyut olan yararlarını ise sayılarla ifade
etmek zordur (Pınar, 2008:32).
18
Stok miktarının azalması, stokların daha az yer kaplaması, yatırımların hızlı
geri dönüşü ve düşük birim maliyet ileri imalat teknolojilerinin somut faydaları
arasında sayılabilmektedir. Rekabet üstünlüğü, artan esneklik, gelişmiş ürün kalitesi
ve müşteri isteklerini daha hızlı karşılama da ileri imalat teknolojilerinin soyut
faydaları arasında sayılabilmektedir (Deruntz ve Turner,2003:1). Literatürde ileri
imalat teknolojileri olarak kabul edilen teknolojiler Tablo-3’de gösterilmektedir.
Tablo-3:İleri İmalat Teknolojileri
İleri İmalat Teknoloji
Bilgisayar Destekli Mühendislik
Bilgisayar Destekli Tasarım
Bilgisayar Destekli Üretim
Bilgisayar Destekli Üretim Süreci
Planlaması
Bilgisayar Bütünleşik Üretim
Esnek İmalat Sistemleri
Eşzamanlı Üretim Mühendisliği
Grup Teknolojisi
Malzeme İhtiyaç Planlaması
Malzeme İşleme Lazerleri
Optimize Edilmiş Üretim Teknolojisi
Otomatik Depolama
Kısaltma
BDM
BDT
BDÜ
BDÜSP
İleri İmalat Teknoloji
Otomatik Kontrol Ve İnceleme
Otomatik Malzeme Taşıma
Otomatik Yönlendirilen Taşıma Araçları
Robotlar
Kısaltma
OKİ
OMT
OYTA
-
BBÜ
EİS
EÜM
GT
MİP
MİL
OÜT
OD
Sayısal Denetimli Tezgahlar
Sürekli Geliştirme Programı
Tam Zamanında Üretim
Toplam Kalite Yönetimi
Toplam Verimli Bakım
Toplam Verimlilik Artışı
Üretim Kaynakları Planlaması
SDT
SGP
TZÜ
TKY
TVB
TVA
ÜKP
Kaynak: Mahmut Tekin, Hasan Kürşat Güleş, Tom Burgess, Değişen Dünyada Teknoloji Yönetimi,
Damla Ofset, Konya, 2000, S. 19.
Güleş, değişen rekabet ortamında başarılı olmak için, İİT kullanımının, büyük
işletmeler kadar küçük işletmeler içinde hayati bir öneme sahip olduğunu
belirtmektedir. Güleş’in, Brennan, Finnan ve O’Kelly’den aktardığına göre, küçük
ölçekli işletmelerin rekabet güçlerini arttırmak için İİT kullanımını artırmalıdırlar.
KOBİ’ler esnek yapıları, değişime uyum sağlayabilme yetenekleri ve pazarda
rekabet ederken İİT kullanımının sağlayacağı avantajları (müşteri taleplerini hızlı
karşılayabilme, müşteri siparişlerine uygun ve çeşitli üretim gibi) halihazırda
kullanmaları, onlara büyük işletmelerle karşılaştırınca İİT kullanımında bir takım
avantajlar sağlamaktadır (Güleş, 2001: 63).
1.2.8. Bilgi Sistemleri
Bilgi sistemi, isletme içindeki her türlü veri, bilgi ve üst bilgi faktörlerini bir
araya getiren, stratejik düzeyden operasyonel düzeye kadar, farklı isletme
fonksiyonlarını içerecek şekilde oluşmuş, bilgiye dayalı bir sistemler bütünü olarak
görülmektedir. Ancak, sadece isletme içindeki bilgi sisteminin etkin ve mükemmel
19
çalışması, günümüzde yeterli görülmemektedir. İşletme kendi bünyesindeki çeşitli
bilgi sistemi özelliklerini dış çevresindeki yapılar ve kurumlarla paylaşabilmesi ve
bütünleştirebilmesi gerekir. Farklı işletmelerin bilgi sistemlerinin farklı parçalarının
birbirlerine açılması, aynı pazar içinde rekabet halinde bulunan işletmeler için yatay
bir entegrasyonu, birbirlerine mal ve hizmet sağlayan işletmeler için de dikey bir
entegrasyonu ortaya çıkarabilmektedir (İlter,2007:4).
Bilgi teknolojileri alanındaki gelişmelere paralel olarak bilişim sistemleri
alanındaki gelişmeler örgütlere birçok kolaylık sağlayarak stratejik araç olarak
kullanılmışlardır. Örgüt içinde kurulacak bilişim sisteminin rolü genel olarak şu
şekilde açıklanabilir (O’Brein,1991: 44): Üst yönetime stratejik üstünlük desteği
sağlama, fonksiyonel yönetime yönetsel karar alma desteği sağlama ve alt kademe
yönetime organizasyon faaliyetlerinde destek sağlama. Bilişim sistemleri sadece
otomatik veri akışı, karar verme algoritmaları veya veri tabanlarından oluşmaz, aynı
zamanda mevcut organizasyonun yeniden düzenlenmesi, yeni problem çözme
yolları, alternatif çalışma şekillerinin bulunması ile ilgili sosyal senaryoları da
yönetir (Oktal,2006:784). Bilgi sistemlerinin amacı, bilginin marjinal değerinin o
bilgiyi elde etmenin marjinal maliyetine eşit olduğu optimum noktaya erişmektir
(Bensghir,1996:18). Bilgi sistemleri insanların kontrolü ve sorumluluğu altında
olmalıdır (Yeniçeri ve İnce,2005:169). Bilgi sistemlerinin öğeleri ve bu öğeler
arasındaki etkileşim Şekil-5’deki gibi gösterilebilir (Gökçen,2007: 27). Bir bilgi
sisteminde yer alan bu öğeler örgütsel problemlere ve kararlara bilgi üretmek
suretiyle katkıda bulunmaktadır.
Şekil-5: Bilgi Sistemi Öğeleri ve İlişkileri
Kaynak: Hadi Gökçen, Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme Yayıncılık, Ankara, 2007, s. 27.
20
Donanım: Bilgi sisteminin girdi, veri işleme ve çıktıları üreten donanımsal
bilgisayar ekipmanlarından oluşur.
Yazılım: Bilgi sisteminden beklenen hedefleri gerçekleştirmek üzere girdi, veri
işleme ve çıktı donanımlarının faaliyetlerini kontrol etmek üzere talimat içeren
komutlardan oluşan programlardır.
Veritabanı: Verilerin sistematik bir şekilde toplanmasını, ilişkilendirilmesini
ve organize edilmesini sağlar.
Personel (kullanıcı): Bilgi sisteminin tasarımı ve uygulanması sürecinde
sistemi yöneten, programlayan, çalıştıran ve bakımını sağlayan sistem mühendisi,
yöneticiler, karar vericiler, çalışanlar, programcı, operatör ve sistem analisti, kısacası
bilgi sisteminden fayda sağlayan tüm insanlardır.
Prosedürler: Bilgi sistemini çalıştırmak için kullanılan stratejiler, politikalar,
izlenen yollar, metotlar ve kurallardır. Veri tabanlarına kimlerin hangi haklarla
erişebileceği, verilerin ilişkilendirilmesi ve verilerden anlamlı bilgi üretilmesi belli
başlı prosedürlerle yapılır.
Küresel pazarlar içinde, rekabet avantajını artırmak, müşterisini işletmenin
merkezine oturtmak, verimlilik ve etkinlik konusunda büyük basarı kazanmak, kar
elde etmek ve sürekliliği sağlamak için, bir işletmenin etkin bir bilgi sistemine sahip
olması gerekmektedir. Ancak bilgi sistemine sahip olmak bütün bunlar için yeterli
değildir. Bilgi sisteminden maksimum faydayı elde etmenin yolu, bilgi odaklı
düşünmektir. Bilgi odaklı düşünmek, bilgiyi üretim faktörlerinden biri olarak
kullanmak, is süreçleri içinde bilgiden faydalanmak, bilgi üretmek veya bilgiyi
yönetmek anlamına gelmekle birlikte, bütün is süreçlerini bilgi sistemleri üzerinden
yürütebilecek bir bilgi bakış açısına sahip olmak demektir (İlter,2007:2).
Veritabanı: Verilerin sistematik bir şekilde toplanmasını, ilişkilendirilmesini
ve organize edilmesini sağlar. O’Brien’nin yaptığı bilgi sistemleri sınıflandırması ve
bu sistemlerin görevleri Şekil-6’da gösterilmektedir (O’Brien,1997:29).
21
Şekil-6:Bilgi Sistemlerinin Sınıflandırılması Ve Görevleri
BİLGİ
SİSTEMLERİ
Operasyonel
Destek
sitemleri
Kayıt İşleme
Sistemleri
Süreç
Kontrol
Sistemleri
Yönetim
Destek
Sistemleri
Ofis
Otomasyon
Sistemleri
Yönetim
Bilgi
Sistemleri
Karar
Destek
Sistemleri
Üst Yönetim
Destek
Sistemleri
Kaynak: James A. O’Brien, Introduction to Information Systems, Irwin, 1997, s. 29.
1.2.8.1. Üst Yönetim Destek Sistemleri (ÜYDS)
ÜYDS, üst yönetime kararlarında destek olan sistemlerdir. ÜYDS, üst
yönetime faydalı bilgi sağlamak için gerekli çaba ve zamanın azaltılması bakımından
kritik
verileri
filtreden
geçirmekte,
özetlemekte
ve
izini
sürmektedir
(Gökçen,2007:69). Yöneticiler, ÜYDS aracılığıyla yazılı olarak elde edilmiş olan
raporlar, kayıtlar ve yazışmaları içeren birçok kaynaktan bilgi alır. Genellikle
grafiklerden oluşan tablo biçimine getirilmiş çok özet bilgiler, kolay kullanılabilir bir
biçimde üst düzey yöneticilere sunulur. Yöneticiler stratejik kararlar alırken ÜYDS
sistemlerinden faydalanırlar (O’Brien,1996:384). ÜYDS, organizasyonun stratejik
kademesindeki yapısal olmayan kararların verilmesini, gelişmiş grafikler ve iletişim
sayesinde belirlemeyi amaçlayan bilgi sistemleridir (Laudon ve Laudon,1994:8).
Bensghir’e göre, etkili bir ÜYDS, şu soruların cevaplandırılmasında yöneticiye
yardımcı olmalıdır (Gökçen,2007:69). Hangi işte olmalıyız? Rakiplerimiz ne
yapıyor? Ne gibi yeni kazançlar bizi iş dalgalanmalarından korur? vb. ÜYDS’nin
ofis destek hizmetleri, planlama ve kontrol süreçlerini iyileştirme, akıllı modeller
geliştirme gibi üç yönetsel amacı gerçekleştirmesi beklenir.
ÜYDS’lerle, işletme dışından ve işletme içindeki diğer bilgi sistemlerinden
bilgiler toplanır. Toplanan bu bilgiler, yöneticilerin, örgütler için kıt kaynak olan
22
zamanı etkin ve verimli bir şekilde kullanarak doğru kararlar almaları için
düzenlenip,
üst
düzey
yöneticilerin
kullanımına
sunulur
(Laudon
ve
Laudon,2002:45). ÜYDS’nin diğer belirgin özellikleri ise şunlardır (Şakar,1997:29):
1. İşletme için önemli olan verileri toplar, süzgeçten geçirir ve özetler.
2. Kullanıcıyı detaylı verilere ulaştırır.
3. Herhangi bir aracı olmadan doğrudan üst yöneticiler tarafından kullanılır.
4. Örgüt dışı bilgileri içeren raporları sağlar.
5. Geniş kapsamlı iç ve dış kaynaklı bilgilere erişim olanağı sağlar ve bunları
bütünleştirir.
6. Trend ve regresyon analizleri yapar.
1.2.8.2. Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS)
Yönetim bilgi sistemi bir anlamda örgütün kalbidir. Nasıl ki canlılarda kalp
ritmik atışlarla kan pompalayarak, tüm vücuda yaşam için gerekli olan oksijenin
ulaşmasını sağlıyorsa, aynı şekilde yönetim bilgi sistemi de, örgütün varlığını
sürdürmesi için gerekli bilgileri sürekli olarak üretir ve gerekli yerlere ulaşmasını
sağlar. Dünya ölçeğinde geniş ticaret hacmine ulaşan firmaların yöneticileri, rekabette
üstün olabilmek için bilgi kaynaklarından en yüksek düzeyde yararlanmak
durumunda kalmaktadırlar. Yönetim düşüncesindeki bu değişimle beraber bilgi, iş
dünyasının en önemli stratejik silahı durumuna gelmiştir. Böylece bu kaynağı üretme
ve yönetmede etkili bir araç olan yönetim bilgi sistemi de örgütlerin gündeminde yer
alan en önemli konu olmuştur (Bensghir,1996:57). YBS’nin örgüt içindeki
fonksiyonları ile ilgili yapılan bazı tanımlar şunlardır: YBS, organizasyonda, bilginin
bir kaynak olarak işlenmesi, kullanılması ve idare edilmesi için gerekli tüm
faaliyetlerin ve sistemlerin kümesidir (Gökçen,2007:40). YBS, rutin veri işlemlerini
yapmak ve karar alıcılarına gerekli bilgileri sunmak için tasarlanmış işletme
sistemleri dizisidir (Yeldan,1991:336). YBS, öncellikle, planlama, denetleme ve
karar verme işlevlerinde yönetim kademelerinde hizmet etmek (Ülgen,1990:97) ve
aynı zamanda karar alma organlarına doğru, zamanında ve anlamlı bilgi sağlamak
için geliştirilmiş bir sistemdir (Laudon ve Laudon,2001:44). YBS ile ilgili birçok
tanımlama olmasına rağmen, bu tanımlamaların ortak özelliği; sistemin karşılıklı
23
soru-cevap olanağı ile işletmelerin bilgi ihtiyacını karşılama amacına hizmet
etmesidir.
YBS’nin kendine özgü temel özellikleri şunlardır (Bayraktaroğlu, 2002:86):
1) YBS Bütünleşik bir sistemdir: YBS’deki tüm alt sistemlerin faaliyetlerinin
birbirleriyle ilişkili olması, alt sistemlerin bütünleşmiş olduğunu göstermektedir.
Bütünleşme, verilerin alt sistemler arasında iletimi ile sağlanmaktadır. Böylece
bilgilerin bütünleşik biçimde işlenmesi ve iletilmesi geniş bir sistem planı içinde
gerçekleşir. Bu sistem tek bir sistemden ziyade, alt sistemlerin bileşimi olarak
tasarlanır, bütünleşik bir veri tabanı kullanır ve fonksiyonel alanların çeşitliliğini
destekler.
2) YBS çeşitli yollardan verimliliği arttırır. Doküman hazırlama gibi olağan
işlerin daha hızlı ve daha iyi yapılmasına yardımcı olur. Örgüt içi problemler ve dış
tehlikeler konusunda önceden uyarır. Bu bağlamda YBS, bir stratejik yönetim aracı
olara kullanılabilir. Yöneticilere değişik içerikte raporlar sunabilir. Zira YBS,
raporlama ve kontrol odaklıdır. İşlemlerin günlük kontrolünün yapılmasına olanak
sağlar.
3) YBS, operasyonel, taktik ve stratejik seviye yöneticilerin bilgiye kolay ve
zamanında erişimini sağlar, özellikle, yoğun olarak taktik seviye yönetici için hizmet
sağlar (Gökçen,2007:41). Her YBS’nde günlük işlemlere ilişkin birçok bilgi işlenir.
Böylelikle yöneticiler için yetersiz olan bilgiler daha düzenli ve yararlı bir biçimde
saklanmış olur. Aynı zamanda sadece yetkili şahısların erişimine imkan veren sistem
güvenliği sağlar.
4) YBS koordine edilmiş bir sistemdir. YBS’yi oluşturan parçaların tek bir
merkezden yönetilmesini ortaya koyar. Kontrol etmenin yerine bir bilgi işlem
yöneticisi ya da ayrı bir birim tarafından koordinasyon sağlanır.
1.2.8.3. Karar Destek Sistemleri (KDS)
Karar
destek
sistemi
kavramı
aslında
yönetim
bilgi
sistemlerinin
yetersizliğinden doğmuştur. Yöneticilerin zamanında ve doğru karar verebilme
istekleri, karar verme ortamı ile doğrudan ilişkilidir. En genel anlamıyla Karar
Destek Sistemi, yönetici konumundaki karar vericilerin karar vermelerinde yardımcı
olan sistemlerdir. Diğer bir deyişle, verilmesi gereken kararla ilgili veriyi daha iyi
24
anlayarak, daha etkin karar seçeneklerini oluşturma, alternatifleri belirleme ve
değerlendirme işlevlerinde destek sağlayan ve doğru karar verme olasılığını artıran
sistemlerdir (Sayın ve Şen,1996:8-9).
Yöneticiler ve diğer karar vericilerin, zamanında ve doğru karar verebilme
istekleri ve ihtiyaçları bu sistemlerin ortaya çıkmasına ve gelişmesine sebep
olmuştur. En basit tanımıyla KDS, yöneticilerin karar vermelerinde yardımcı olan
sistemlerdir. Diğer bir deyişle, verilmesi gereken kararla ilgili veriyi daha iyi
anlayarak, daha etkin karar seçeneklerini oluşturma, alternatifleri belirleme ve
değerlendirme işlevlerinde destek sağlayan ve doğru karar verme olasılığını arttıran
sistemlerdir (Gökçen,2007:48). Karar destek sistemlerinin
(KDS) amacı büyük
ölçüdeki rutin olmayan ve yapılandırılmamış problemlerin çözümünde yöneticilere
yardımcı olmaktır (Tekin vd.,2003:191).
Karar destek sistemleri, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış kararlarda
kullanılan bilgilerin elde edilmesi sırasında bilgisayar ile karar alıcılar arasında
karşılıklı etkileşime izin veren ve karar vericiye yardım için kullanılan bilgisayar
temelli bir sistemdir ve temel olan kararın alınması değil, kararın alınmasına destek
olmaktır (Reynolds, 1999:36). KDS’nin karar vericilere yardımcı olduğu alanlardan
bazıları; işletmeler arası birleşmeler, yenilenme yatırımları, yarı ürün geliştirme ve
pazarlama konularıdır (Hicks,1993:2).
KDS ile YBS arasındaki temel farklar aşağıdaki Tablo-4’te verilmektedir
(Laudon ve Laudon,1996:9) .
Tablo-4: KDS ile YBS Arasındaki Temel Farklar
Yönetim Bilgi Sistemi
Karar Destek Sistemi
Temel ticari operasyonlar ve plandan sapmalar
hakkında rapor hazırlarlar.
Kolay analitik araçlar kullanırlar.
Yapılandırılmış ve rutin sorunları çözmede
kullanılırlar.
Rutin raporları oluşturmada faydalanılırlar.
Karar vermeye yardımcı olmak için veri ve
modellerler sağlarlar.
Kompleks analiz ve modelleme araçları
kullanırlar.
Yarı yapılandırılmış problemleri çözmede
kullanılırlar.
Rutin olmayan sorunlara etkileşimli cevaplar
sunarlar.
Kaynak: Kenneth C. Laudon ve Jane P. Laudon, Management Information Systems, MacMillan
Publishing Company, New York, 1996, s. 9.
25
KDS’nin temel özellikleri (Kurulgan,2004:36);
1. Karar verme olgusuna çok geniş açıdan bakarak; yöneticilerin sorunu bir
bütün olarak görmelerini sağlar.
2. Karar verme sürecinde yöneticiyi devre dışı bırakmaz; tersine, en son kararı
yöneticinin vermesi yönünde ona ışık tutar.
3. Karar almaya hız ve güvenirlik sağlar.
4. Soruna uygun matematiksel ve istatistiksel modeller kurar.
5. İşletmenin her düzeydeki birimlerine ve birim yöneticilerine karar desteği
sağlayarak onların karar vermedeki yürek güçlerini arttırır.
1.2.8.4. Ofis Otomasyon Sistemleri (OOS)
OOS, verimlilik ve ofis iletişimini arttıran buna ilaveten ofis işlemlerini
otomatik hale getiren bir sistemdir (O’Brein,1996:46). Diğer bir deyişle, ofis
otomasyonu çalışanların geleneksel ofisini düzene sokmak, yapılan işleri daha kolay
hale getirmek ve çalışanların verimini yükseltmek için bilişim teknolojilerinin ofis
işlerinde kullanılmasıdır. Ofis otomasyon sistemleri, bireyler, gruplar ve örgütler
arasında elektronik mesajların, belgelerin ve diğer iletişim formlarının toplanmasını,
işlenmesini, kayıt edilmesini ve aktarılmasını sağlayan bilgisayar temelli bilişim
sistemleri olmaktadır (Tekin vd.,2000:186). Bu bilgi üretim sistemleri, bilgi
teknolojisi ile bilgi üreticisi profesyonellerini bütünleştirip etkinliği arttıracak
biçimde tasarlanmıştır (Şakar,1997:35). Bu sistemler, çeşitli bilgi çalışanlarını, farklı
coğrafyalardaki birimleri ve çeşitli işlev alanlarını birbirine bağlayarak, bilgi
üretimine evrensel katılım sağlamaktadır (Kurulgan,2004,32).
Günümüzde ofis otomasyon sistemleri sayesinde faks, telefon, rapor, not gibi
farklı kaynaklardan gelen bilgiler doğrultusunda hazırlanan belgeler iletişim ağı
aracılığıyla örgüt içi ya da örgüt dışındaki ilgili kişilere iletilerek bilgi akışı
sağlanmış olur. Ofis otomasyon uygulamalarından bazıları aşağıda verilmiştir:
• Kelime işlemci, yazılı dokümanları oluşturan, görüntüleyen, biçimleyen ve
yazıcıya gönderen yazılımlardır ve ilk ofis otomasyon uygulamasıdır.
• Elektronik posta ve sesli posta (voice mail) telefonla haberleşmeye alternatif
olarak tasarlanmıştır. Her iki durumda da kullanıcının posta kutusu,
26
bilgisayarın deposunda yer almaktadır.
• Faks makineleri veya bilgisayarlar kullanılarak, uzun mesafeli belge
kopyalamaları yapılabilir.
• Görüntü işleme, doküman yoğun işletmelerde, dokümanların elektronik bir
görüntü üretmek üzere taranmasıdır.
• Elektronik ajanda, firmadakilerin, toplantı ve ziyaretlerinin planlanması
amacıyla, diğer insanların randevu takvimlerine erişimini mümkün kılar.
• Telekonferans sistemiyle (ses, video ve bilgisayarlar vasıtasıyla), aynı
mekanda bulunmadan yüz yüze iletişim sağlamak mümkündür.
• Masaüstü yayıncılık, bilgisayar yardımıyla profesyonel anlamda basılı ve
görüntülü iletişim malzemelerini (yazışma, raporlar, slayt gibi eğitim
materyalleri, firma dışı için reklam ilanları, broşürler vb) üretir.
Uygulamada en çok kullanılan ofis otomasyon sistemleri Şekil-7’de
görülmektedir.
Şekil-7:Ofis Otomasyon Sistemleri
OFİS
OTOMASYON
SİSTEMLERİ
Elektronik
Yayın
Sistemleri
Elektronik
İletişim
Sistemleri
Elektronik
Toplantı
Sistemleri
Ekil İşleme
Sistemleri
Ofis Yönetim
Sistemleri
Kaynak: James A. O’Brien, Introduction To Information Systems, Irwin, Boston, 1994, s.243.
1.2.8.5. Yapay Zeka(YZ) ve Uzman Sistemler (US)
Yapay zeka çalışmaları, bilgisayara insana özgü bir takım davranış ve
yetenekleri kazandırmak amacıyla başlatılmıştır (Sayın,1996:59). Yapay zeka
27
bilgisayarlara insan gibi düşünme, hareket edebilme ve yorumlama yeteneği
kazandırma işlevidir. Yapay zekâ, insan yerine düşünen ve davranan makineler
yapma bilimidir (Heag,1998:64).
Uzman Sistem -ki bazen bilgi-tabanlı bir karar destek sistemi olarak söylenirçok dar bir alanda insanın uzmanlığını kullanma davranışına özenen bilgisayar
programıdır ve bu program bir uzmanın çok özel bir görevde kullandığı bilgi ve
sezgilerini içine alır (Geyik ve Cedimoğlu,1998:4). Uzman sistemler, yapay zeka
(artificial intelligence) tekniklerinin, pratik sorunlara çözüm önermek amacıyla
kullanılmaları ya da kullanıcılara belirli uzmanlık konularında danışmanlık desteği
sağlayan bilgi sistemleri olarak tanımlanır (Öğüt,2003:135). Tıpkı KDS’ler ve diğer
bazı sistemler gibi sorun çözme ve karar almada yardımcı olan bilgi sistemleridir.
Ancak diğer sistemlerden farklı olarak US’ler, kendisine sorulan sorulara yanıt
verebilen, açıklama talep edebilen, önerilerde bulunabilen ve etkin kararlar almaya
yardımcı olan bilgisayara dayalı bir sistemdir. Uzman sistem; özel takım
problemlerinin çözümünde, uzman bilgisini ve çıkarım işlemini taklit etmeyi
amaçlayan danışman programlardır (Allahverdi,2002:100).
Öğüt’ün Hicks’ten aktardığı, organizasyon süreçlerinde kullanılan uzman
sistemlerden beklenen yararlardan bazıları şunlardır (Öğüt,2003:136):
1. Yüksek ücret ödenen uzmanlara duyulan gereksinim azalmakta ya da
uzmanların daha verimli çalışması sağlanmaktadır.
2. Uzmanlık bilgisinin korunması, yeniden uygulanması ve dağıtılmasını
gerçekleştirmektedir.
3. Kullanıldıkları özel organizasyonel uygulama alanında kararların tutarlılığını
ve doğruluk derecesini arttırmaktadır.
4. Özel uzmanlık bilgisine sahip olan uzmanlar ile karşılaştırıldığında, US’ler,
rasyonalite açısından daha nitelikli doküman sağlamaktadır.
5. Karar verme sürecine öngörü katkısı yapmaktadır.
Uzman sistemlerin işletmecilik konularında ve üretim sürecinde, Tablo-5’te
belirtilen aşamalarda ve şekillerde kullanım alanları vardır (O’Brein,1997:336).
28
Tablo-5: Üretim Sürecinde Uzman Sistemlerin Kullanım Alanları
İŞLETME FAALİYETİ
Müşterinin bulunması
Doğru teklifin yapılması
Sipariş alınması
Üretim programlaması
Hammaddenin sipariş edilmesi
Ürün üretimi
Ürünün kontrol edilmesi
Ürün ambalajlama
Ürün depolama ve dağıtma
UZMAN SİSTEMLER
Müşteri belirleme danışmanı, ürün danışmanı
Ürün seçimi, fiyatlandırma danışmanı
Sipariş formu danışmanı, kredi riski danışmanı
Programlama danışmanı
Tedarikçi seçimi, süreç yardımcısı
Makine hazırlık danışmanı, kontrol danışmanı,
makine teşhisi, bakım danışmanı, süreç teşhisi.
Kalite güvence, test yöntemleri
Etiketleme danışmanı
Depolama danışmanı, yön danışmanı
Kaynak: : James A. O’Brien, Introduction To Information Systems, Irwin, Boston, 1994, s. 336’dan
tasarlanmıştır.
1.2.8.6. Elektronik Veri İşleme Sistemleri (EVİS)
Gökçen’göre, veri işleme sistemleri, organizasyonlardaki günlük işlemler
sırasında meydana gelen verilerin ve elde edilen kayıtların toplanması, işlenmesi ve
çeşitli kademelerdeki yöneticilerin kullanımına hazır duruma getirilmesi için
geliştirilmiştir (Anameriç, 2005:15). Uygulamada, Elektronik Veri İşlem Sistemleri
(Electronic Data Processing Systems) olarak da geçen bilgi sistemi türüdür. VİS, işin
yapılması için gerekli rutin günlük muameleleri (transaction: Bir iş olayıdır.
Müşteriye satış, bir dosyada her hangi bir değişmenin olması vb.) işleyen ve
kaydeden bilgisayara dayalı sistemlerdir (Gökçen,2007:35).
1.2.9. Bilgi Sistemlerinin Firma Düzeyinde Yararları
Öğüt ve diğerlerinin aktardığına göre, bilişim sistemleri kullanımının işletme
yönetimine sağladığı yararları şu şekilde sıralamak mümkündür (Öğüt vd.,2003:115116):
1. Örgütle ilgili tüm bilgiler daha düzenli ve kolay erişilebilir bir biçimde
yöneticilere sunulabilmektedir.
2. Merkezi bilgi bankası, hızlı hesaplama yeteneği ve hızlı hazır programlar
sayesinde örgüt yöneticilerinin bilgi talepleri daha çabuk karşılanabilmektedir.
3. Yönetsel öngörülerin ve yönetsel planların dayandığı kararların tutarlılığı ve
doğruluk derecesinde artış olmaktadır.
Gökçen’göre, etkin olarak geliştirilmiş bilgi sistemlerinin firma stratejileri ve
organizasyonel başarı üzerinde çok büyük olumlu etkilerinden bazıları şunlardır
(Gökçen2007:31):
29
1.Daha iyi hizmet
9. Verimliliğin artması
2.Daha iyi güvenlik
10.Daha etkin yönetim
3.Rekabet avantajı
11.Daha fazla fırsatlar
4.Daha az hata
12.İşgücü ihtiyacının azaltılması
5.Büyük ölçüde doğruluk
13.Maliyetlerin azaltılması
6.Yüksek kalitede çıktılar (ürünler) 14.Daha etkin finansal karar verme
7.Sağlıklı haberleşme
15.Aşırı faaliyetlerin etkin kontrolü
8.Etkinliğin artması
16.Daha etkin yönetimsel karar verme
1.3. Bilgi Teknolojileri Ve Örgütsel Yapıya Etkileri
Endüstri toplumu örgütleri, F. W. Taylor’un “Bilimsel Yönetim (Taylorizm)”
yaklaşımı, H. Fayol’un “Yönetim Süreci” yaklaşımı ve M. Weber’in “Bürokrasi”
yaklaşımıyla
şekillenen
örgütlerdir.
Ancak
bunlardan
geleneksel
yönetim
yaklaşımlarına damgasını vuran yaklaşım Taylor ve arkadaşlarının geliştirdikleri
“Bilimsel Yönetim” akımı olmuştur (Şimşek,2001:41). 1970’li yılların sonlarından
itibaren baş gösteren ekonomik kriz, teknolojik gelişmeler, işgücünün yapısında
meydana gelen değişmeler ve tüketici davranışlarındaki değişmeler endüstri
toplumunun örgüt biçimlerinde ve üretim düzeninde değişimi dayatmıştır.
Bilgi teknolojilerinin örgütsel yapıya olan etkilerine geçmeden örgütsel yapıyı
etkileyen unsurlara bakmakta yarar vardır. Bir organizasyon yapısını belirleyen
başlıca unsurlar aşağıdaki gibi belirtilebilir (Koçel,2003:172-174):
1) Amaç: Ulaşılmak istenilen amaçların ve bu amaçlara ulaştıracak
faaliyetlerin niteliğine göre organizasyon yapısı değişik olacaktır.
2) İş Bölümü ve uzmanlık derecesi: İşlerin çok küçük parçalara (görevlere)
ayrılarak her görevi bir kişinin sürekli olarak yapması anlamındaki uzmanlaşma ve iş
bölümünün derecesi organizasyon yapısını belirleyecektir.
3) Formalleşme derecesi: Neyin, ne zaman, nerede, nasıl ve kim tarafından
yapılacağı önceden ayrıntılı olarak belirlenmiş ve bunlara uyulması zorunlu hale
getirilmiş ise formalleşme derecesi çok yüksek olacaktır.
4) Kontrol alanı: Organizasyonda bir üst’e kaç sayıda ast bağlanacağı ile
ilgilidir.
30
5) Organizasyondaki kademe sayısı: Kontrol alanı yakından ilişkili olan bu
faktör organizasyonun basık (flat) veya sivri (tall) olması ile sonuçlanacaktır.
6) Merkezileşme derecesi: Organizasyonda karar verme yetkisinin kademeler
arasında dağıtımı ile ilgilidir. Eğer bu yetki alt kademelere doğru kaydırılırsa ademimerkezi, eğer karar yetkisi üst kademelerde toplanırsa merkezi bir organizasyondan
söz edilecektir.
7) Çapraşıklık (Komplekslik) derecesi (complexity): Organizasyonun dikey,
yatay ve coğrafi olarak yayılma derecesini ifade eder.
8) Departmanlaşma: İş bölümü ve uzmanlık derecesine göre, belirli görevler
bir araya getirilerek işler, belirli işler bir araya getirilerek mevkiler, belirli mevkiler
bir
araya
getirilerek
departmanlar
oluşturulacaktır.
Bu
departmanların
oluşturulmasında; fonksiyona dayalı ayrım, ürün/hizmete göre ayrım, coğrafi temele
göre ayrım, müşteri temeline göre ayrım vb. kriterler organizasyon yapısını
etkileyecektir.
9) Emir- komuta ve kurmay organlarının oluşturulması: Organizasyonda
emir-komuta organı olarak görev yapacak birimler ile kurmay organ olarak görev
yapacak birimlerin ve aralarındaki ilişkilerin belirlenmesi organizasyon dizaynını
etkileyecektir.
10) Komite ve gruplar: Organizasyonlar bazen çeşitli amaçlarla çeşitli
konularda komitelerden ve formal olarak oluşturulan gruplardan yararlanma yoluna
gidebilirler. Komite ve grupların kullanılma durumu, yeri ve önemi gibi konular
organizasyon yapısını etkiler.
11) İletişim kanalları ve şekli: Organizasyonu oluşturan birimler ve bireyler
arasındaki haberleşme ilişkileri ve şekli, organizasyonları karakterize eden diğer bir
unsurdur.
Öğüt’ün Fennel’den aktardığına göre; tedarikçiler, finansal kuruluşlar,
müşteriler ve kamu gücü gibi dışsal çevre unsurları organizasyon yapıları üzerinde
güçlü etkiler yapmaktadır (Öğüt,2003:71). Şekil-8’de organizasyon yapısı ile dışsal
(teknoloji, çevre) ve içsel (strateji, organizasyon büyüklüğü) faktörler arasındaki
ilişki gösterilmiştir.
31
Şekil-8:Organizasyon Yapısını Belirleyen Faktörler
Teknoloji
Çevre
Organizasyon
yapısı
Strateji
Organizasyon
büyüklüğü
Adem Öğüt, Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayın Dağıtım, İkinci Baskı, Ankara, 2003, s. 71.
Ne örgüt yapısı salt olarak teknolojiyi belirler ne de teknoloji salt olarak
örgütsel yapısını belirler. Örgütsel yapı ile teknoloji arasında karşılıklı bir etkileşim
mevcuttur. Birçok farklı organizasyon olduğunu ve bu farklı organizasyonların
birbirinden farklı yapılarının bilgi teknolojilerinden farklı etkileneceğini söyleyen
Crowston ve Malone, örgütsel yapıya ilişkin görüşleri; 1) Rasyonalist görüş 2) Bilgi
işleme görüşü 3) Motivasyonel görüş 4) Politik görüş olarak sınıflandırmaktadırlar
(Crowston ve Malone,1994:250-252).
1) Rasyonalist Görüş: Organizasyonlar daha önce tanımlanmış amaçlara –
genellikle kar maksimizasyonu- doğru işleyen rasyonel birimlerden oluşurlar.
Ekonomik etkinlik ve işletmelerin rasyonel yapılanması üzerinde durur. İlgilendiği
temel konular; istihdam, iş kaybı, yönetimin şiddeti (yoğunluğu), hiyerarşi düzeyleri,
merkezileşme-ademi merkezileşme, farklılaşma ve formalleşmedir.
2) Bilgi işleme görüşü: Rasyonalist görüşün bir çok karakteristik özelliğini
benimserken buna karşın işletmeler için bir örgütsel süreçler ve iletişim modeli
olarak görülür. İlgilendiği temel konular; iletişim modelleri, zayıf linkler ve sosyal
bağlam konularıdır.
3) Motivasyonel görüş: Çalışanların organizasyon yönetiminden farklı
amaçlara sahip olabileceğini ancak çalışanların işlerinin uygun bir şekilde
düzenlenmesiyle amaç birliğinin sağlanabileceğini savunan görüştür. Başka bir
deyişle, eğer iş yeterince motive ediciyse, çalışanlar muhtemelen daha çok tatmin
olacaklar ve işi daha etkin bir şekilde yerine getireceklerdir. İlgilendiği temel
32
konular; bireysel motivasyon, yetenek çeşitliliği (esnek uzmanlaşma), otonomi
(özerklik) ve tüm personelin motivasyonudur.
4) Politik görüş: Organizasyondaki farklı gruplar, uzlaştırılması mümkün
olmayan ve birbiriyle çatışma içinde olan farklı amaçlara sahip olabilirler. Farklı
grupların farklı amaçlarına ulaşmak için başvuracakları araç ise “güç” unsurudur.
Bilgi teknolojileri, organizasyondaki grupların “güç” lerini arttırmak için
başvurabilecekleri bir araç olabilir. İlgilendiği temel konular; güç, dikey örgütlenme
ve yatay örgütlenmedir.
Bilgiyi işleyen ve üreten teknolojiler olarak bilgi teknolojileri örgüt yapıları,
süreçleri, yönetim işlevleri, örgüt düzeyleri (operasyonel, yönetsel ve üst düzey) vb.
süreçler üzerinde köklü dönüşümlere neden olmaktadır. Markus ve Robey’e göre,
Bilgi teknolojileri ile örgütsel yapı arasında; 1) Teknolojik zorunluluk 2)
Organizasyonel zorunluluk 3) Etkileşimci zorunluluk olmak üzere üç türlü bağ
vardır(Crowston ve Malone,1994:253-255):
1) Teknolojik zorunluluk: Teknolojinin örgütsel yapı üzerinde bazı kesin
etkilere sahip olduğunu savunan görüştür. Woodward’ın yaptığı bir araştırmada, bir
işletmenin formal yapısının kullandığı üretim teknolojisine göre şekillendiği ortaya
çıkmıştır (Woodward,1980:). Bu konudaki araştırmaların odak noktasını, bilgi
teknolojilerinin kullanımı sonucu ne tür değişikliklerin ortaya çıkacağı ile ilgili
tahminlerin yapılması oluşturmaktadır. Yani örgütsel değişimi sağlayan unsur
teknolojidir. Bu görüş, Bilgi teknolojileri etkisinin, işletmelerin çevresi gibi diğer
faktörlere bağlı olarak ortaya çıkacağını savunur. Bununla beraber Bilgi
teknolojilerinin etkileri konusunda göz önünde bulundurulması gereken başka
hususlar da vardır. Zira farklı gruplar, sonuçların ölçümü, ekonomik baskılar ve iş
programının kabulü gibi alanlarda farklı davranacakları için, bilgi teknolojilerinden
etkilenme düzeyleri de farklı olacaktır.
2) Örgütsel zorunluluk: Bu görüş, teknolojik zorunluluk görüşünü aksine
nedenselliğin yönünü ters çevirerek, yöneticilerin, bilgi teknolojilerini de kapsayan
örgütsel değişimi, örgütsel ihtiyaçlardan dolayı yapacağını savunur. Bu yaklaşım,
yöneticilerin ne yapmak istedikleri üzerinde durmakla beraber, Bilgi teknolojilerinin
beklenmeyen muhtemel etkilerini göz ardı eder. Aynı zamanda politik gücün
33
arttırılması gibi bilgi teknolojilerinin rasyonel olmayan amaçlar için kullanılma
olasılığını düşürür.
3) Etkileşimci görüş: Markus ve Robey tarafından dile getirilen bu son görüş
ise, bilgi teknolojileri kullanımını; teknolojinin neye izin verdiği ile örgüt ve
yöneticinin ne yapmak istediği arasından kompleks bir etkileşimin sonucu olarak ele
alır. Yazarlara göre, bu görüş, diğer görüşlerin aksine, bilgi teknolojilerinin etkisi
konusunda bir ön tahmine yer vermez. Crowston ve Malone, Bilgi teknolojilerinin
örgütsel
yapıya
etkisi
konusunda
etkileşimci
görüşe
katıldıklarını
söylemektedirler(Crowston ve Malone,1994:255). Söz konusu yazarlara göre, Bilgi
teknolojileri etkileri, birçok durumda, örgütsel değişimi sağlayan bir faktör olarak ele
alınabilir, ancak bu değişimler istenirse gerçekleşebilir. Kling’de benzer bir görüşü
ifade ederek, bilgi teknolojilerinin örgütsel değişim üzerinde kesin birtakım etkilere
sahip olmadığını, ancak önceden tasarlanmış organizasyon birimlerine, teknolojiyi
kullanma biçimine ve belki de en önemlisi teknolojiyi kullanma amacına bağlı olarak
farklı koşullarda genel etkisinin olabileceğini söylemektedir (Kling,1980:110).
Örgütsel yapı ile teknoloji arasındaki bağ ile ilgili görüşler Şekil-9’da verilmektedir.
Şekil-9: Örgütsel Yapı ve Teknoloji Arasındaki Bağ
Teknolojik zorunluluk
Bilgi teknolojileri
Örgütsel Değişim
Örgütsel Zorunluluk
Örgütsel değişim
Örgütsel ihtiyaçlar
Etkileşimci görüş
Bilgi teknolojileri
Örgütsel ihtiyaçlar
Örgütsel değişim
Bilgi teknolojileri
Kaynak: Kewin Crowston ve Thomas W. Malone, Information Technology and Work Organizations;
Thomas J. Allen ve M.S. Scott Morton (Editörler), Information Technology and the Corporation of
the 1990’s, Oxford University Pres, New York, 1994, s. 254.
34
Toplumsal, örgütsel ve bireysel düzlemlerde yeni paradigmalar, yaklaşımlar ve
değişimler yaratan bilgi teknolojileri etkisiyle biçimlenen örgütsel biçim, günümüzde
kimi yazarlar tarafından postmodern örgütler olarak adlandırılmaktadır. Şebeke,
yalın, stratejik işbirlikleri ve sanal örgüt tipleri enformasyon çağının postmodern
örgüt biçimleridir. Castells’e göre, 1980’lerden sonra, ekonomik yeniden yapılanma
süreci beraberinde işletmelerde bir dizi yeniden yapılanma stratejilerini getirdi ve bu
yeniden yapılanma sürecinin beş temel ortak özelliği vardır (Castells,2005:209):
1) Örgütlenmelerdeki değişimlerin kaynakları ve sebebi ne olursa olsun,
1970’lerin ortalarından itibaren, küresel ekonomide üretimin ve piyasaların
örgütlenmesinde önceki dönemle büyük bir ayrışma (sanayi ya da başka bir düzeyde)
yaşandı.
2) Örgütlenme düzeyindeki değişimler, bilgi teknolojisinin yayılışıyla etkileşim
halinde, fakat büyük ölçüde bağımsızdı; genellikle de enformasyon teknolojilerinin
şirketlere yayılmasının ardından gerçekleşmişti.
3) Örgütlenmelerde çeşitli biçimlerde gerçekleşen değişimlerin hedefi, şirketin
ekonomik, kurumsal ve teknolojik ortamındaki hızlı değişimin sebep olduğu
belirsizlikle, üretimde, yönetimde ve pazarlamada esnekliği güçlendirerek başa
çıkabilmekti.
4) Örgütlenmeyle ilgili birçok değişim, otomasyon, işlerin elenmesi ve
yönetsel katmanların bastırılmasıyla emekten tasarruf etmeyi amaçlayan “yalın
üretim” modeline geçerek emek süreçlerini ve istihdam pratiklerini yeniden
tanımlamayı hedefliyordu.
5) Bilginin yönetimi ve bilgi işlem, enformasyonel, küresel ekonomide iş gören
örgütlerin performansı açısından temel önemdeydi.
Enformasyon çağında bu yeni örgüt tiplerini biçimleyen belli başlı gelişmeler
ve modern örgütler ile postmodern örgütler arsındaki farklar şöyle özetlenebilir
(Bensghir,1996:269-270):
1) Modern örgütler zaman içinde çeşitli koşullara bağlı olarak bir taraftan
büyürken, diğer taraftan karmaşıklık düzeyleri artmıştır. Büyüme ile birlikte daha
fazla kaynak tüketir olmuşlardır. Ancak artan kaynak talebine karşın, kaynakların kıt
olması modern örgütlerin etkililiğini ve verimliliğini azaltmıştır. Bu sorunlara çözüm
35
olarak örgütsel kültürün önem kazanmaya başladığı modern sonrası dönemde,
“işlevsel farklılaşma” yerini “farksızlaşmaya” bırakmıştır.
2) Modern örgütler açık ve net belirlenmiş sınırlara sahipken, postmodern
örgütlerlerde sınırlar değişken ve muğlaktır. Bilgi teknolojilerinin sunduğu olanaklar
örgütlerde sınırları ortadan kaldıran faktörler olmuştur. Öte yandan modern
örgütlerde amaçlar açık ve net belli değilken, postmodern örgütlerde amaçlar açıkça
ortaya konulmaktadır.
3) Postmodern örgütleri biçimleyen bir başka unsur da bu örgütlerde işbirliğine
olan açıklık nedeniyle daha yatık yapılara, “ad hoc” yapılanmaya gidilmesidir.
Çalışanlar sadece örgütsel mevkilerine göre değil, nitelik ve mesleki eğitimlerine
göre değerlendirilmektedir.
4) Postmodern örgütlerlerde örgüt şemaları modern örgütlerde olduğu gibi
farklı işlevsel gruplara göre değil, proje gruplarına bağlı olarak geliştirilmektedir.
5) Postmodern örgütlerde, örgütsel iletişimde yaşanan gelişmeler, geçici
gruplar oluşturmaya dayalı iş örgütlenmesini gündeme getirmiştir. İstihdam edilen
işgücü çoğunlukla geçici, sözleşmeli ve yarım zamanlı olmuştur.
6) Modern örgütlerdeki bürokrasinin yerini postmodern örgütlerde demokrasi,
hiyerarşinin yerini piyasa, uzmanlaşmanın yerini yayılma ve çok beceriklilik
almaktadır. Postmodern örgütlerde örgütsel bağlılık, aidiyet duygusu, takım
çalışması gibi kavramlar önem kazanmaktadır. İnsanlar birbirinden izole olmadan,
sürekli etkileşim içinde daha bağımsız ve mobil olabilmektedirler (Vural,2006:90).
Yeni teknolojilerin etkisiyle, “tüm sektörlerin temel örgütlenme biçimi
değişmekte; piyasalar, ürünler ve hizmetler giderek artan ölçüde bilgi teknolojilerine
dayalı hale gelmektedir ve enformasyon, üretimin bileşenlerinin yani toprağın,
emeğin, sermayenin ve enerjinin yerine geçmektedir (Törenli, 2004:51). Bilgi
toplumu kuruluşları kendi iç örgütlenmesini, güç-hiyerarşi ve komuta yerine,
uzmanlık-görev ve sorumluluk üzerine oturtmak durumundadır (Erkan,1997:186).
Bilgi üreten şirketlerde organizasyonel yapı formal bir yapı olmaktan çok insan
merkezli örgütlenmeler şeklindedir (Geyik ve Barca,2004:6). Tablo-6’da Taylorizm
ve Fordizm yönetim yaklaşımıyla örgütlenen örgüt yapısı ile günümüzün esnek örgüt
yapısı yaklaşımının örgütsel süreçlere ilişkin uygulamaları yer almaktadır
(Naschold,1993:129).
36
Tablo-6: Taylorizm-Fordizm ve Alternatifi
Taylorist-Fordist modelin Unsurları
Standart üretim
Bant üretimi
Tek amaçlı makineler
Vasıfsız işçiler
Düşük iş motivasyonu (Umursamazlık)
Çatışmacı iş ilişkileri
Hiyerarşik yönetim
Dikey iş bölümü (Planlama ve uygulama arasında
ayrım)
Yatay iş bölümü (Görevlerin aşırı sınırlandırılması)
İşçileri iş yerine bağlama
Makine temposuna uygunluk
Zaman standardı
Bireysel çalışma
Fonksiyonel Alternatif
Ürün farklılaştırma
Modül üretim
Esnek makineler
Vasıflı işçiler
Yüksek iş motivasyonu (Özdeşleşme)
İş birliğine dayanan ilişkiler
Katılımcı yönetim
Dikey iş entegrasyonu (Zenginleştirme)
Yatay iş entegrasyonu (Genişletme)
Rotasyon
Montaj hattından bağımsızlık
Zaman egemenliği
Grup çalışması
Kaynak: Veysel Bozkurt, Endüstriyel & Post – Endüstriyel Dönüşüm: Bilgi, Ekonomi, Kültür, Aktüel
Yayınları, İstanbul, 2005, s. 129.
Tablo-6’da görüldüğü gibi, Fordist kitle üretiminin standart üretim anlayışı
yerini ürün farklılaştırılmasının arttırılmasına bırakmaktadır. Zira pazar yapısının ve
rekabet koşullarının değiştiği ve aynı malı üreten firma sayısının arttığı günümüzde,
tüketicinin değişen taleplerine uygun mal ve hizmeti kaliteli, ucuz ve hızlı üretmek,
firmaların varlıklarını sürdürebilmesi için hayati öneme sahiptir. Ayrıca işin yeniden
örgütlenmesi sürecinde çatışma yerine işbirliği, makine temposunda çalışma yerine
bant üretiminden bağımsız, katılımcı, grup çalışmasına dayanan, rutin olmayan ve
zenginleştirilmiş bir çalışma tercih edilmektedir.
BT, örgütün yaptığı işleri, çalışma sürecini, müşterileri ve rakipleriyle olan
ilişkilerini değiştirdiği için örgüt stratejisi oluşturmada önemli bir faktördür. Zira
örgütsel stratejiler oluşturulurken bilgi teknolojilerinin rekabetçi üstünlük sağlama
yönünün göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Örneğin örgüt, strateji olarak
dış kaynaklardan yararlanmayı seçtiğinde bu karar doğal olarak örgütün yapı ve
süreçlerini de etkileyecektir. Bu süreçlerin dönüştürülmesi ve stratejiye uyum
sağlaması için bilgi teknolojileri ve sistemlerinin desteğine ihtiyaç vardır. BT, örgüt
stratejilerini aşağıdaki şekillerde etkilemektedir (Davis ve Hamilton,1993:3):
1) Düşük Maliyetle Üretim Yapma: Bilgi teknolojileri, üretim ve taşıma
maliyetlerinde tasarruf sağlayarak, örgütsel kaynakların etkin kullanımına olanak
tanıyarak ve bu kaynaklardan maksimum verim elde etmeyi sağlayarak ve stok
37
maliyetlerini azaltarak örgütlerin düşük maliyetle üretim yapma stratejisini
benimsemelerini sağlayabilir.
2) Mal ve Hizmet Farklılaştırma: Bilgi teknolojilerinin en temel
özelliklerinden biri de örgütlere yeni mal/hizmet üretme olanağı tanımasıdır. Bu
teknolojiler örgütlere, hızlı, kaliteli ve yeni ürünler yaratma olanağı tanıyarak
rekabetçi üstünlüğü ele geçirme fırsatı tanımaktadır.
3) İş Hacminde Büyüme: Bilgi teknolojilerinin örgütlere sağlayacağı hız ve
ağ özelliği ile örgüt iş hacmini arttırabilir. Örneğin e-ticaret, internet işlemleri vb.
uygulamalar daha çok müşteriye ulaşmaya olanak tanıyarak yapılan iş hacminde bir
artışa neden olacaktır.
4) Ürün ve İş Süreçlerinde Yenilik: Bilgi teknolojileri tam zamanında üretim,
toplam kalite yönetimi, değişim mühendisliği vb. yeni yönetim felsefelerinin
uygulanmasına olanak sağlayarak, üretim süreçlerinde yeni uygulamalara gitmeyi ve
yeni ürünler üretmeyi kolaylaştırmaktadır.
5) Boş Pazarlara Odaklanma: Bilgi teknolojileri ve sistemlerinin bilgiyi
toplama, analiz etme ve yeni kararlar için kullanma olanağından faydalanarak
örgütler, boş ve potansiyel müşterisi olan yeni pazarlara girme stratejisi izleyebilirler.
6)
Müşteri
ve
Tedarikçilerle
Etkili
İletişim:
Bilgi,
iletişim,
telekomünikasyon, internet vb. alanlardaki teknolojik gelişmeler coğrafi sınırları
ortadan kaldırarak örgütün müşterileri ve kendisine mal/hizmet sağlayan tedarikçileri
ile etkili bir iletişim ve eşgüdüme olanak sağlamaktadır.
Örgütler etkin olabilmek için karmaşık çevrelerle ilişki kurarken BT’den
yaralanmaktadırlar. Bilgi teknolojileri çevrenin esnekliğine, yenilik getiriciliğine, dış
çevredeki faktörlere ve onların isteklerine hızlıca karşılık vermeyi garanti etmektedir
(Masino,1999:370). Teknoloji faktörünün genelde ve bilgi teknolojilerinin özelde
örgüt yapılarına etkileri konusunda gündeme gelen tartışma, teknolojilerin örgüt
yapılarını merkezileştirdiği ya da yerelleştirdiğidir (Tekin vd.,2003:225). Diğer
taraftan işin örgütlenmesi konusunda yapı ile ilgili daha detaylı çalışmaya
girildiğinde bu teknolojilerin örgütün otorite ve kontrol yapısında, denetim alanı
üzerinde, örgütsel düzey sayısında ve departman sayısı üzerinde etkili olduğu görülür
(Bensghir,1996:243). Bilgi teknolojilerinin belirtilen noktalarda örgüt yapıları
üzerindeki etkileri aşağıda başlıklar halinde ele alınmaktadır.
38
1.3.1. Merkezileşme ve Yerelleşme
Bilgi toplumunun hızlı karar vermek durumunda olan kuruluşları, başarıya
yakın, piyasaya yakın, teknolojiye yakın, toplumsal değişimlere yakın, çevreye
yakın, demokrasiye yakın, bilgiye yakın olması; değişimleri yakından izlemesi,
yenilik fırsatlarını yakalayabilmesi gerekir, bu özellikler kuruluşların özerk ve
ademi-merkeziyetçi olmasını zorunlu kılmaktadır (Erkan,1997:184). Enformasyon
toplumunun ana eksenini oluşturan bilgi işlerinin örgütlenmesinin Weberyen
anlamda
ya
da
Taylorist
yöntemlerle
yapılabilmesi
oldukça
güçtür
(Bozkurt,2005:148). Zira yapısı gereği bilgi/hizmet eksenli işleri, mal üretimini esas
alan standart, katı ve hiyerarşik yöntemlerle örgütlemek mümkün değildir.
Bir örgütün merkezi ya da merkezi olmayan örgütlenme konusundaki isteği
bilgi teknolojileri ile daha çok esneklik kazanmış durumdadır. Merkezi ya da
merkezi olmayan örgütlenme zorlukları ve olumsuzlukları bilgi teknolojilerinin
sunduğu olanaklarla ortadan kalkmakta ve bu konudaki stratejileri üzerinde örgüt
kültürü ve çevresel koşullar etkili olmaktadır. Tınar’a göre, insan ve makine
arasındaki işbölümünün eskiye oranla daha kesin çizgilerle birbirinden ayrılmış
olması ile üretimin veya hizmetin öğelerinin zamansal ve mekansal açıdan göreceli
bağımsızlığı
ademi-merkeziyetçi
organizasyon
yapılarını
kurmaya
olanak
vermektedir. Ancak öte yandan tam otomatikleşme ile merkezi bir yapıya da eğilim
vardır (Tınar,1989:135). Bilgisayar şebekelerinin yayılması, var olan örgüt sınırları,
bölümleri ve hiyerarşinin kendisi üzerinde önemli etkiler oluşturmakta, örgütün
genel yapısı esnek, tepkili ve akışkan bir şekle dönüşmektedir (Vural, 2006:91-92).
Ayrıca örgütlerin merkezi ya da merkezi olmayan şeklindeki örgütlenme tercihlerini
söz konusu örgütlerin kurdukları bilgi sistemlerinin tasarım biçimleri de etkili
olmaktadır. Eğer örgütteki bilgi sistemleri katılımcılığı ve yaratıcılığı ön plana
çıkaracak şekilde tasarlanırsa örgütte yerelleşme (merkezi olmayan) daha çok
olacaktır. Ancak bunun tersi durumda, yani bilgi sistemleri bireysel inisiyatifin
önüne geçecek şekilde tasarlanırsa o zaman da merkezi bir örgüt yapısı tercih
edilecektir. Zira örgüt içindeki bilgi sistemlerinin ya da örgütün yapısının şekli,
doğrudan örgütün kontrol, karar alma, iletişim, denetim vb. örgütsel süreçlerin
yapısını ve işleyişini etkileyecektir.
39
Bütün bunlarla birlikte bilgi teknolojileri kullanımıyla, “örgüt içi yatay-dikey
iletişim kanallarının etkili çalışmasıyla her türlü bilgi merkezde toplanabildiği gibi,
dağıtık (merkezi olmayan) sistemlerin sunduğu olanaklarla da kontrol ve eşgüdümü
kolaylıkla sağlayan yerel yapılanmaya gidilebilmektedir (Bensghir,1996:247). Lan
Barbour’da başlangıçta bilgisayarların merkezi ofislerin karar alma güçlerini
kuvvetlendirdiğini fakat bununla birlikte 1980’ler ve sonrasında minibilgisayarların
ve kişisel bilgisayarların geniş çapta yayılması ve bilgisayarların uzak mesafelerden
veri tabanlarına ulaşmasını sağlayan ağ sistemleriyle birbirine bağlanabilmesi
olanağı ile birlikte şube ofislerinin ve fabrikaların yerel pazarları, envanterleri,
üretimi ve satışları izleyebilme olanağına kavuştuğunu ve diğer şubelerle eşgüdüm
içerisinde merkez ofis tarafından geliştirilen rehber kurallara uygun çalışabilmesinin
mümkün hale geldiğini söylemektedir (Barbour,1997:169).
Görüldüğü gibi bilgi teknolojilerinin, örgüt yapısında önemli bir yer teşkil eden
merkezi ya da merkezi olmayan yapılanma konusundaki etkileriyle ilgili birbirleriyle
çelişen fikirlere rastlanılmaktadır. Kimi yazarlar, bilgi teknolojilerinin denetimi
kolaylaştırma özelliğinden dolayı merkezi yapılanmayı güçlendirdiği, kimilerine
göre, bilgi teknolojilerinin merkezi olmayan bir yapılanmayı kolaylaştırdığı ve
kimileri de bilgi teknolojilerinin örgüt yapılarında bu tür bir değişime yol açmadığı
konusunda hem fikirdirler. Bu konuda yapılan tartışmalar aşağıda açıklanan üç başlık
altında toplanabilir (Vural,2006:120-121):
1) Merkeziyetçi Görüş: Bilgisayarlaşmanın, özellikle bilişim sistemlerinin
yetki devri üzerinde hiçbir olumlu etkisinin olmadığını, tersine üst düzey
yöneticilerin paylaşılan otoriteyi yeniden ele geçirmelerine olanak sağladığını
savunur. Üst düzey yöneticiler sadece kendilerine gerekli olan bilgilere değil aynı
zamanda örgütün tüm işlev ve departmanlarındaki bilgilere de masalarındaki
terminallerin bir tuşuna dokunarak ulaşabilmektedirler. Bu görüşün savunucularına
göre, üst düzey yöneticiler teknolojiyi kullanarak orta ve alt kademe yöneticilere
bırakılmış otoriteyi yeniden ele geçirerek, bunların sorumluluğundaki operasyonel
alanlarla ilgili kararlar üzerindeki kontrollerini arttıracaklardır. Bilgi teknolojilerinin
merkezileşmeye doğru yol açacağını savunan Leavitt ve Whisler, bu yeni teknolojik
olanakların organizasyonun üst kademesine bilgi akışını kolaylaştırarak, kararların
40
global bir perspektif içinde merkezden alınmasına olanak sağladığını belirtmişlerdir
(Leavitt ve Whisler,2003:75).
2)
Ademi-Merkeziyetçi
(Yerelleşme)
Görüş:
Bilgi
teknolojileri
ve
sistemlerinin merkezi olmayan ya da yerel yapılanmayı kolaylaştıracak esnekliğe
sahip olduğunu, merkezi olmayan eğilimlerin BT ile güçleneceğini savunur.
Temelde, bilişim sistemleri gibi teknolojilerle, üst düzey yöneticilerin alt kademe
faaliyetlerini daha kolay izleyebilecekleri için, bu yöneticilerin otoriteyi alt
kademelere aktarma ve kararların bu kademelerde oluşmasına olanak sağlama
yönünde daha fazla istekli olacakları savına dayanır. Bilindiği üzere ağ ve
telekomünikasyon teknolojileri ve bilgi üretiminin karakteristik özelliği bulunulan
yere bağımlılığı azaltmaktadır. BT’nin ürünlere ve süreçlere uygulanması, iş
organizasyonunun, merkezi olarak koordine edilen küçük bağımsız üretim birimleri
şeklinde adem-i merkeziyetçi hale getirilmesi doğrultusunda bir dürtü oluşur
(Evans,1986:144). Yönetim, planlama, üretimin yönlendirilmesi ve üretim artık
farklı yerlerde yapılabilmektedir (Friendriches,1986:160). Zira günümüz örgütleri
için artık merkez her yerdedir. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler, örgütler ve
bireyler açısından coğrafi olarak mesafe kavramını ortadan kaldırmayı olanaklı hale
getirmekte, “ekonomik ve toplumsal ilişkilerdeki ve coğrafi bakımdan uzak
bölgelerin deneyimleri ve olayların eşzamanlılığı konusunda son derece artan
bilinçlilikteki bir küreselleşme” gözlemlenmektedir (Ury,1995:99). Mekansal
özelliklerden bu kopuş beraberinde komuta kademe yapısında da bir yerelleşme
getirecektir. Zira bilgi eksenli sanal, şebeke vb. örgütler bu şekilde örgütlenerek
faaliyetlerini birbirinden farklı yerel noktalarda sürdüren günümüz örgüt tipleridir.
3) Durumsal Görüş: Bilgi teknolojilerinin tek başına örgütlerde herhangi
kayda değer yapısal bir değişikliğe yol açamayacağını, başka bir deyişle yetki
devretmenin, örgütün içinde bulunduğu çevre koşullarına, örgütsel kültüre ve
yönetim felsefesine bağlı olduğunu savunan görüştür. Bilgi teknolojileri ve
organizasyon yapılarına etkileri konusunda yapılmış araştırmaları inceleyen Robey,
bu konuda genel bir sonuca varmak için incelemeye alınan organizasyonun içinde
bulunduğu iş çevresinin (durağan-dinamik) nasıl olduğunu göz önüne almak
gerektiğini savunmuştur (Öğüt, 2003:75).
41
1.3.2. Otorite ve Kontrol
Henry Fayol, otoriteyi emir verme ve itaat bekleme hakkı olarak
tanımlamaktadır. Koçel’e göre otorite, kişiye örgüt tarafından verilen karar verme ve
başkalarının (astlarının) davranışlarını belirleme hakkıdır (Koçel,2003:566). Bu
anlamıyla otorite, yasal (formal) otoritedir. Otorite(yetki) sahipleri bu yasal (formal)
güçlerini kullanarak astlarını, üstlerini veya meslektaşlarını etkilemeye çalışarak
kontrol (denetim) faaliyetine girişirler. Başka bir deyişle üstler, astlarını verili
otoriteyi kullanarak kontrol etmeye çalışırlar. Klasik yönetim teorisi içinde bulunan
bürokratik yönetim yaklaşımı teorisyeni Max Weber, çok küçük parçalara bölünmüş
işler arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla otoritenin merkezileştirilmesi
gerektiğini savunmuştur.
Kapitalizmin gelişme evrelerini iş ilişkileri açısından inceleyen önemli
kitabında Edwards, kontrol fonksiyonundaki değişimi de tarihi olarak beş aşamada
incelemektedir (Kurtulmuş,1996:157). Bu aşamaları aşağıdaki gibi sıralandırmıştır:
1. Girişimci Kontrol
Basit Kontrol
2. Hiyerarşik Kontrol
3. Teknik Kontrol
Strüktürel Kontrol
4. Bürokratik Kontrol
5. İşbirliği Kültürü
Kurum Kültürü
Örgütsel davranış çerçevesinde örgütsel kontrol kavramı birbiri ile ilişkili
ancak birbirinden farklı üç şekilde; “kişisel etkileşim süreci olarak”, “bireyin örgütün
temel amaçlarını etkileme süreci olarak”, “bireyin hareket özgürlüğünü örgütsel
kurallarla sınırlama olarak” tanımlanmaktadır (Davis,1987:118-119). Kontrol,
yönetimin belli başlı beş temel işlevinden (planlama, örgütleme, yürütme,
koordinasyon ve kontrol) sonuncusunu oluşturmaktadır. Diğer yönetim işlevlerinin
sonuçları etkili bir kontrol ile ölçülebilir ve değerlendirilebilir. Bu işlev ile yönetici,
gerçekleştirilmek istenen amaçlara ne ölçüde ulaşıldığını belirlemekte ve planlanan
amaçlar (standartlar) ile gerçekleşen hedefler (fiili sonuçlar) arasında fark varsa
bunun miktarını ve nedenini araştırmaktadır (Şimşek,2001:231). Bu bağlamda etkili
bir kontrol işlevinin yapılabilmesi için sahiplerin yasal güç olan otorite ile
donatılması gerekmektedir.
42
Kontrol ve otoritenin örgüt içinde yatay ve dikey olarak dağılım şekli,
kontrolün merkezi ya da merkezi olmayan bir yapıda olup olmadığını gösterir. Zira
örgütlerde çoğunlukla bu dağılımın tabana doğru yayılmada dengeli olmadığı daha
çok üst düzeylerde toplandığı görülmektedir. Bilgisayarların örgütlere girmesi ile
birlikte tıpkı özel yaşamda olduğu gibi, kontrolün merkezde toplanacağı düşünülür.
Başka bir deyişle, bilgi teknolojilerinin örgütlerde kullanılmasıyla birlikte her şeyden
önce kontrolün merkezileşeceği ve kontrol etme yetkisinin merkezde toplanacağı öne
sürülür (Kök,2006:134). Zira veri, enformasyon ve bilgi yığınlarının bilgisayarlar
tarafından yönlendirilmesi, işlenmesi ve yönetilmesi, örgütlerin karar ve kontrol
alanlarını birleştirmekte ve bu alanlarla ilgili yetkinin tek elde toplanmasını
kolaylaştırmaktadır. Bilgisayarlaşma ile birlikte zaten bilginin yönetilmesi işlevinin
büyük bir bölümü bilgisayarlar ve bilgi sistemi yazılımları tarafından yerine
getirilmektedir. Ancak günümüzde bilgi teknolojileri alanında ulaşılan teknolojik
gelişmeler merkezi ve yerel sistemlerin kurulmasına olanak tanımaktadır, dolayısıyla
bu iki farklı yapıdan birini tercih etmek, yönetimin tercihine bağlı olmaktadır
(Bensghir,1996:248).
Bilgi teknolojileri ve yönetim bilişim sistemleri işletmelerde daha önce insan
tarafından yapılan kontrol (kalite kontrol, süreç kontrol, yönetim işlevleri kontrol
vb.) işlerini üstlenerek hata riskini azaltmaktadır. Bunun yanı sıra örgüt içindeki bilgi
teknolojileri
ile
işgören
davranışları
daha
rahat
kontrol
edilebilmektedir.
Bilgisayarlaşma ile beraber örgütlerde olması muhtemel olan bir başka değişiklik
beklentisi de yetki ve kontrol çizgisinin bulanıklaşmasıdır (Whisler,1970:104). Bu
beklentinin
nedeni,
daha
önce
departman
düzeyinde
yapılan
kontrollerin
bilgisayarlaşma ile birlikte bilgi sistemleri aracılığıyla yapılabilmesidir. Bu durum
bölüm düzeyinde bir yetki-kontrol belirsizliği yaratarak, departman yetkisinin
nereden başlayıp nerede bittiğini belirsizleştirebilmektedir. Bilgi teknolojilerinin
otorite ve kontrol üzerindeki etkisini özellikle örgütlerin operasyonel düzeyinde
çalışan personelin tutum ve davranışlarının daha iyi kontrol edilebilmesi ile etkilediği
görülebilmektedir (Turunç,2006:112).
43
1.3.3. Denetim Alanı
Bilgi teknolojilerinin örgütlere girmesiyle örgüt yapısı ile ilgili gündeme gelen
bir değişimde denetim alanında olmaktadır (Bensghir,1996:249). Denetim alanı,
insan kaynağı kapsamında en genel tanımıyla, bir yöneticiye ya da bir üste rapor
veren ast sayısını ifade etmektedir. Bilgi teknolojilerinin bilinen ilk etkisi,
operasyonel düzeyde çalışan personel sayısında yarattığı düşmedir, dolayısıyla
personel sayısındaki azalışa paralel olarak, denetim alanının da daralacağı varsayımı
ileri sürülebilir (Öğüt,2003:76). Ancak Whisler, denetim alanındaki daralmayı,
bilgisayarlaşma ile doğan kontrolün merkezileşme derecesine bağlamaktadır.
Whisler’e göre, bilgi teknolojileri organizasyonlarda kontrolün merkezileşmesine
neden olarak, kısa dönemde operasyonel düzeyde, uzun dönemde de yönetsel
düzeyde denetim alanında daralmaya neden olmaktadır (Whisler ve diğ,1996:249).
Ağ ekonomisine geçiş sürecinde, hiyerarşik örgüt yapısıyla paralellik gösteren
denetim alanı kavramı, günümüz örgüt tiplerinde her geçen gün daha da
anlamsızlaşmaktadır. Zira şebeke organizasyonlar, stratejik birlikler, organik
organizasyonlar, sanal organizasyonlar vb. postmodern örgüt biçimlerinde ast-üst
ilişkisi anlamını yitirmekte ve kurumsal sistem kendi içinde öz denetimini
sağlamaktadır. Erkan’a göre, bilgi bazlı kuruluşta, bilişim elemanına nezaret
edilemez, ne yapıp yapmayacağı konusunda ona emir verilemez; çünkü o, uzmanlık
alanında kuruluştaki herkesten daha çok şey biliyor, örneğin, pazarlama müdürü
ancak, şirketin nelere ihtiyacı olduğunu ve belli bir ürünün hangi piyasa kesimine
sunulması gerektiğini söyleyebilir (Hüsnü Erkan,1997:185).
1.3.4. Örgütsel Düzey Sayısı
Örgütlerde tepe yöneticileri temel ve stratejik görevleri üzerinde daha çok
zaman harcamak ve yoğunlaşmak için bazı denetleme, yönetme vb. yetkileri alt
kademe yöneticilerine aktarırlar. Bu durum yetki ve sorumluluğu dağıtarak katılımcı
bir örgüt yapısını oluşturma yönünde olumlu bir etki yarattığı gibi, örgütsel düzey
sayısını arttırarak örgütün daha dikey bir yapıya bürünmesine neden olabilmektedir.
Ancak gerek üretim teknolojilerinin, gerekse bilgi teknolojilerinin örgütlerde yaygın
kullanım alanı bulmasıyla birlikte giderek, daha çok makineler işgücünün yerine
ikame edilmekte, bu durumun doğal sonucu olarak, artık denetleme ve yönetme
44
işlevi için yeni bir örgütsel düzey yaratarak yetki devretmeye gereksinim pek
kalmamıştır (Bensghir,1996:250).
Günümüz işletmeleri bilgi temelli, bilginin tek değer ve kaynak olduğu
işletmelerdir. Dolayısıyla bilgiyi işleme- üretme işlevi denetime ve yönetime konu
olan temel işletme işlevidir. Özellikle, bilgi teknolojilerinin sunduğu olanaklarla
faaliyet gösteren bilgi tabanlı organizasyonlar açısından büyük ölçüde bilgi işleme
işlevinden oluşan denetleme işlevini yürütmek üzere, ayrı bir organizasyonel düzey
yaratma gereksinimi ortadan kalkmıştır (Öğüt,2003:77). Bir düzeyden diğerine bilgi
aktarmaktan
başka
görevleri
olmayan
idari
katmanlar
yok
olmaktadır
(Wriston,1994:19). Zira bilgi teknolojileri önemli bilgileri insan müdahalesine gerek
duymadan tüm yönetim düzeylerine ulaştırmayı mümkün kılmaktadır. Yeni
ekonomik
sistemde
yoğun
rekabet
koşulları,
kademe
içeren,
hiyerarşik
organizasyonlar yerine yatay örgütlenmeyi gerektiren, katılımcı organizasyon
yapılarını dayatmaktadır. Örgütlerde geleneksel hiyerarşik yapıların yerini yetenek,
bilgi ve özgünlüğe dayalı fonksiyonel otoritelerin almış olması bu süreci daha da
anlamlı kılmaktadır (Yeniçeri ve İnce,2005:171).
1.3.5.Departman Yapısı
Bilgi çağı ile birlikte örgüt yapılarında bilgi işlem, veri işleme, sistem analizi
vb. yeni departmanların oluştuğu görülmektedir. Bilgiyi işleme ve üretme, değer
yaratan en önemli faktör olarak ayrı bir departmanda yapılmaya başlanmıştır. Bu
değişiklik, bilgi işleme işlevini bir başka bölüme devreden birimlerin küçülmesine
neden olduğu gözlenmektedir (Bensghir,1996:251). Zamanla küçülen bu birimler bir
araya getirilerek örgüt yapısındaki departman sayısında azaltma yoluna gidilmiştir.
Organizasyon süreçlerinde kullanılan teknolojiler, departman birimleri üzerinde,
bütünsel anlamda organizasyondan daha çok etkili olmaktadırlar (Öğüt,2003:76).
Aynı şekilde büyüyerek çok büyük coğrafyalara yayılmış örgütlerin paralel
bölünmelerini de ortadan kaldırmıştır. Bu tür işletmelerde bölünme daha işlevsel
yönde olmaktadır.
Erkan’a göre; “Yeni yapılanma ve orkestra stili yönetim birçok yönetim
kademesinin ortadan kalkmasına yol açmaktadır. Orkestra şefi ile diğer müzisyenler
arasında ara kademelerin olmayışı gibi, bilgi ve uzmanlık bazlı yapıda ara kademeler
45
ortadan kalkmaktadır. Kuruluş içindeki liderlik, rütbeden koparak, her defasında
göreve bağlı olarak bir kişiden diğerine kayabilecektir (Erkan,1997:184).” Özetle
bilgi teknolojileri, örgütün bölümlerinin birleşmesine, yeniden işlevsel olarak
bölümlenmesine ve yeni bölümler kurulmasına neden olarak örgüt yapılarını
doğrudan etkileyebilmektedir (Bensghir,1996:251) .
1.3.6. Karar Alma Süreci
Karar alma, hem örgütsel hem yönetsel süreç olarak örgütsel eylemin odağını
oluşturmaktadır (Can,1991:169-175). Zira yoğun rekabet koşullarında karar almak
için
gerekli
verilerin
toplanması,
değerlendirilmesi,
alternatif
stratejilerin
belirlenmesi ve en etkin olanına karar verilmesi ve nihayetinde bu işlemin hızlı
yapılması, karar vericiler için hayati öneme sahiptir. Karar verme bir bakıma bilgiyi
işlemektir. Yönetici bilgiyi işleyecek, karar verecek ve bu karar uygulamaya
aktarılacaktır. Bilgi teknolojileri ve bilişim sistemleri, Karar Destek Sistemleri,
Uzman Sistemler, Üst Yönetim Destek Sistemleri gibi birçok araç ile karar verme
sürecini olumlu yönde doğrudan etkilemektedir (Koçel,2003:100). Bilgi teknolojileri
karar almayı genel olarak insan gücünün tekelinden alarak bilgi teknolojileri destekli
karar sistemlerine aktarmaktadır (Bensghir,1996:252). Bilgi teknolojileri, karar
alınırken yapılması gereken araştırmaların hızını arttırarak, yazılımlar aracılığıyla
değerlendirme tekniklerini değiştirerek ve sistemler arası ilişkiye dayanarak karar
alma sürecini etkilemektedir (Whisler,1970:67). Bilgi teknolojileri karar için gerekli
bilgilere erişimi kolaylaştırdığından, daha önceleri ayrı olan karar mercileri bilişim
sistemleri ile bütünleşmiştir. Bilgi teknolojilerinin karar alma sürecindeki etkinliğini,
Laudan ve Laudon aşağıdaki başlıklar altında toplamaktadırlar (Laudan ve
Laudon,1994:566):
1) Karar alma sayısında artış: Bilgisayarlar karar almada büyük miktarda
bilgiye ulaşma ve değerlendirme imkanı sağlayarak, alternatifleri arttırarak ve karar
alıcının hızlı değerlendirmesine imkan tanıyıp sonuca bağlanan karar sayısının
artmasında etkili olmaktadırlar.
2) Planlama döneminde kısalma: Bilişim sistemlerine aktarılan karar alma
fonksiyonu, çevre ile karar alanlar arasında karşılıklı bir geri beslemeye imkan
tanıyarak gerekli değişikliklerin zamanında yapılmasına zemin hazırlamaktadır.
46
Böylece planlama yapma dönemi kısalmakta ve tahminlemede hata riski
azalmaktadır.
3) Karar almayı kişisellikten kurtarma: Bilgi teknolojilerinin karar almada
bir başka etkisi de, karar alma işlevini kişisellikten kurtarmasıdır. Örgüt
çalışanlarının örgütte sahip oldukları konum ve pozisyona göre başkalarına ne
yapmaları gerektiğini söylemeleri yerine ve çalışanın işi ile ilgili olarak yapacaklarını
bir üstünden ya da başkasından öğrenmesi yerine bilişim sistemlerinden öğrenmesi
ile karar almada kişisellik ortadan kalkmaktadır.
4) Kullanılan bilginin niteliğinde değişme: Bilgi teknolojileri yönetsel işler
için gerekli bilgilerin toplanması ve analiz edilmesinde etkinlik sağlayarak daha
nitelikli bilgilere ulaşma imkanı sağlar. Daha nitelikli bilgi, zamanlı, amaca uygun ve
yeterli olma gibi özellikleriyle, yöneticilerin daha rasyonel kararlar almasına imkan
sağlamaktadır.
5) Karar alma fonksiyonunda değişme: Bilgi teknolojileri, özellikle
operasyonel düzeyde yer alan personele yeterli bilgi sağlayarak, karar alma
fonksiyonunu yerine getirmelerine ve alınan bu kararların da üst yönetim tarafından
kolaylıkla izlenmesini sağlayarak karar almada yerelleşmeye neden olabileceği gibi
bazı durumlarda merkezileşmeye de yol açabilir.
6) İdari işlerin niteliğinde değişme: Bilgi teknolojileri özellikle rutin
nitelikteki işlerin astlara devredilmesine imkan tanımasıyla birlikte idari işleri
planlamak ve yürütmek için yöneticilere daha fazla zaman kazandıracaktır.
1.3.7. İletişim Süreci
İletişim süreci, örgütün yönetsel tüm alt sistemlerini (planlama, örgütleme,
yürütme, koordinasyon, denetim vb.) biçimlendirmektedir (Can,1991:169-175). Bilgi
teknolojileri tüm alanlarda olduğu gibi örgütlerde de iletişim olgusunu değiştirmiş ve
hızla değiştirmeye devam etmektedir. Alsen’e göre, enformasyon çağının
örgütlerinde insanlar hem birbirlerinden izole olmadan, sürekli bir diyalog içinde
çalışacaklar, hem de çok daha fazla bağımsız, vasıflı ve mobil olacaklardır
(Alsene,1994:657). İnternet, e-mail, tele konferans vb. gelişmeler iletişim olgusunu
eşzamanlı hale getirmiştir. Örneğin, bireysel ve kurumsal iletişim için yaygın iletişim
ve aynı zamanda bir bilgi teknolojisi aracı olan elektronik posta hizmetinin kullanımı
47
ile yöneticinin telefon konuşmaları ve kağıtlı yazışmalar elimine edilmekte, ayrıca
telekomünikasyon ağları ve bütünleşik veri tabanları aracılığıyla kurumsal iletişim
koordinatif bir düzlemde gerçekleşmektedir (Öğüt,2003:167). Huseman ve Miles,
Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile iletişim sürecinin değişime uğrayıp-uğramadığını
inceleyerek şu sonuçlara ulaşmışlardır (Huseman ve Miles,1988:181-203):
1. Yönetici Bilişim Sistemi, paralel iletişimden çok doğrudan iletişime olanak
sağladığı için, geleneksel hiyerarşik örgütlerde geçerli olan paralel iletişimin,
mesajın üst kademeden alt kademeye ya da tersi yönde yeterince
ulaştırılmaması gibi olumsuzluklarını ortadan kaldırarak mesaj filtreleme,
çarpıtma ve göz ardı etme gibi sorunları yok etmektedir.
2. Yönetici Bilişim Sistemleri astların üstlerine ilettikleri mesajları çarpıtmalarını
azaltmaktadır.
3. Yönetici Bilişim Sistemleri ve Elektronik Veri İşleme Sistemi, önceden
biçimsel olmayan iletişim kanallarından geçen mesajların izlenmesine olanak
tanımaktadır. Aynı şekilde bu sistemler açıklanmaya ihtiyaç duyan karmaşık
mesajların iletişim hatlarından geçmesini engellemektedir.
4. Grup Karar Destek Sistemleri, grup üyelerine ortak bilgiler sağlamaktadır. Bu
da, geleneksel iletişimde ortaya çıkan grup üyelerinin güç ve statü
farklılığından kaynaklanan sorunları ortadan kaldırmaktadır.
5. Bilgi teknolojileri aşırı iletişime neden olabilmektedir. Bu durumla mücadelede
bilişim sistemleri önemli destek sağlamaktadır.
6. Elektronik Veri İşleme, Yönetici Bilişim Sistemi, Grup Karar Destek Sistemi
ve Elektronik Postalama gibi sistemlerin kullanım kolaylığı arttıkça, bunların
alt kademelerde giderek artan oranda kullanım alanı bulduğu görülmektedir.
Temel işlevi bilgiyi aktarmak olan orta düzey yöneticilere gereksinim
kalmamaktadır. Örgütler artık bilgilere yorum, karar alma ve analiz etme
yoluyla değer kazandıran yöneticilere gereksinim duyulmaktadır.
7. Bilgisayar destekli bilişim sistemleri etkili kişiler arası iletişimin önemini
azaltmamakta, aksine arttırmaktadır.
Bilgi teknolojilerinin örgüt içinde iletişim aracı olarak kullanılması beraberinde
bir paradoksu da getirmektedir. Bilginin işlenmesi, üretimi ve dağıtımı bilgi
48
teknolojileri ile yapılırken, işgörenlerde işyerinde daha fazla yüz yüze iletişim
talebinde bulunabilirler. Bu noktada, insan-makine arasındaki uzun süreli etkileşim,
insan ilişkilerine zarar verme olasılığını da beraberinde getirmektedir. Bazı iletişim
bilimcileri de, çağdaş bilgi teknolojilerinin yalnızca insanlar arası etkileşimi
engellemekle kalmayıp, örgütlerdeki olaylarla ilgili değerlendirme yapabilme
yeteneğini de ortadan kaldırdığını belirtmektedir (Vural,2006:125). Whisler’in
yaptığı araştırma, bilgisayarların örgütlerde kullanılmasıyla beraber operasyonel
düzeyde çalışan memur ve işçilerin daha fazla yalnız çalıştıklarını, diğer iş
arkadaşları ve üstleriyle daha az iletişim kurduklarını göstermektedir. Ayrıca bu
araştırmada operasyonel düzeyde çalışan memur ve işçiler arasında yatay iletişimde
azalma olurken, şefler ve yöneticiler arasındaki yatay iletişimde artış olduğu tespit
edilmiştir. Whisler’in araştırmasına göre, örgütlerde bilgisayar kullanımının iletişim
üzerinde; yeni bilgi akışı ve çalışma ilişkileriyle birlikte kişisel iletişimde artışa
neden olması ve online bilgi sistemi ile daha az yüz yüze iletişim sonucunu
doğurması olmak üzere iki şekilde etkili olmaktadır (Whisler,1970:135-138).
1.3.8. İşin Örgütlenmesi
Geleneksel yönetim yaklaşımları, özellikle Max Weber’in Bürokrasi yaklaşımı
işlerin mümkün olduğu kadar standartlaştırılmasına ve standartlaştırılmış işler
arasında
koordinasyonun
sağlanması
için
otoritenin
merkezileştirilmesine
dayanmaktadır. Henry Ford, kendi otomobil fabrikasında ileri düzeyde işbölümü ve
standartlaşmayı kullanarak ve sipariş usulü üretimden kitle halinde seri üretime
yönelerek Taylorizm yönetim anlayışının uygulamada ilk ve en önemli temsilcisi
olmuştur. Ford’un bu uygulaması endüstri toplumu literatürüne “Kitle Üretim”
kavramını sokmuştur. Kitle üretim biçiminde herkesin yalnızca bir işi vardır ve
rutindir. İşgören kafasını önüne eğip mümkün olduğunca hızlı ve verimli bir şekilde
bu işini yapmak zorundadır. Yanındaki, önündeki ve arkasındaki işçinin ne iş
yaptığını ve nasıl yaptığını bilmemektedir ve bilmek zorunda değildir. Karl Marx,
endüstri toplumunda işin örgütlenmesini şu şekilde anlatmaktadır: “Fabrikaya
doluşmuş emekçi yığınları askerler gibi örgütlenmişlerdir. Sanayi ordusunun erleri
olarak, mükemmel bir subaylar ve çavuşlar hiyerarşisinin komutası altına
sokulmuşlardır” (Marks ve Engels,2003:50).
49
Ancak günümüzde iş yapma şekilleri ve bu işleri yapmak için gerekli
organizasyon yapıları, yönetme tarzları ve çalışma anlayışları değişmektedir.
Günümüzde üretim, pazarlama, muhasebe, finans, yönetim, AR-GE, tedarik, insan
kaynakları vb. tüm işletme fonksiyonlarında işler Bilgi teknolojileri kullanılarak
yapılmaktadır. Bilgi teknolojileri, yapılan işin kapsamını, çalışanların fonksiyonlarını
ve çalışanlarda aranan vasıfların niteliğini değiştirmiştir. İş örgütlenmesi değişerek
tele-iş kavramı ortaya çıkmıştır. Bu yeni iş ortamı beraberinde, hem iş zamanlarında
hem de çalışma biçiminde belirli bir esneklik getirmiştir. Bu yeni iş örgütlenmesi,
geleneksel işten farklı olarak bireysel ya da takım halinde, uzaktan çalışmak üzere
tasarlanır.
Geleneksel endüstriyel model, işçilerin çok az yetenekli olduğu ve eğitim için
yeterli zaman ve kapasiteye sahip olmadıkları varsayımına dayanmaktadır. Smith’in
görüşlerine göre insanlar sadece bir tek ve anlaşılması kolay bir iş üstlendiklerinde
daha etkili çalışmaktadırlar. Hammer ve Champy’e göre iki yüz yıl boyunca şirketler,
görevleri basitleştirmenin getireceği yararlar uğruna, karmaşık süreçlerin yol açtığı
tüm zorlukları, zahmetleri ve maliyeti sineye çekmişlerdir. Çağımızın kalite, hizmet,
esneklik ve düşük maliyet gibi gereksinimlerini karşılayabilmek için iş süreçlerinin
basitleştirilmesi gerektiğini ve basitlik gereksiniminin, süreçlerin tasarlanmasında ve
organizasyonların yapılandırılmasında önemli etkilere yol açacağını ifade eden söz
konusu yazarlara göre, çağımız iş süreçlerinin ortak özellikleri şunlardır (Hammer ve
Champy, 1996:45-57):
1) Pek çok iş, bir tek iş halinde birleştirilir: Mümkün ise eğer işlerin
birleştirip bir kişiye verilmesi gerekir. Bu kişiye de vaka elemanı denir.
2) Kararları elemanlar verir: Birbirini takip eden işlerin yatay olarak
birleştirilmesinin yanı sıra, dikey olarak da birleştirilmesi gerekir. Dikey birleştirme,
vaka elemanlarının yanıt almak için yönetim hiyerarşisine gitmek yerine kendi
kararlarını kendilerinin vermesi anlamına gelir. Zira karar aşaması, işten ayrı bir
unsur değil o işin bir parçasıdır. Elemanlar işin, eskiden yöneticiler tarafından
gerçekleştirilen bu parçasını artık kendileri üstlenirler. Zira Fordist üretimde
varsayım, işi gerçekten yapan insanların o işi gözlemleyip kontrol etmeye ya
zamanlarının ya da eğilimlerinin olmadığı ve iş hakkında karar vermek için gerekli
bilgilerden yoksun oldukları şeklindedir.
50
3) Sürecin içindeki adımlar doğal bir sıra içinde gerçekleştirilir: iş süreçleri
düz çizgi sıralamasının sultasından kurtularak, çizgiselliğin yarattığı yapay iş
sıralaması yerine, işler doğal akışında gerçekleştirilir. Çizgisellikten kurtulma iş
süreçlerini iki şekilde hızlandıracaktır. Birincisi pek çok işin aynı anda yapılabilmesi
mümkün olacaktır. İkincisi ise, bir sürecin ilk ve son adımları arasında geçen
zamanın azaltılması, ilk çalışmayı geçersiz kılacak ya da sonraki çalışmayla uyumsuz
hale düşürecek büyük değişikliklerin etkisini azaltır.
4) Süreçlerin pek çok versiyonu vardır: Standartlaşmanın aksine iş
süreçlerinde esnekliği ifade etmektedir. Günümüz ortamının talep çeşitliliğine yanıt
verebilmek için aynı sürecin pek çok versiyonuna ihtiyaç vardır. Her versiyon, başka
pazarların, durumları veya girdilerin gereksinimlerine göre ayarlanmalıdır. Zira
fordist iş süreçleri, kitle pazarı için kitle ürünleri üretmek üzere tasarlanarak, tüm
girdiler benzer kalıplar içinde şekillendirilmekte ve böylece şirketler tek tip ve sabit
çıktılar üretmekteydiler.
5) İş en mantıklı yerde gerçekleştirilir: Özellikle Bilgi teknolojilerinin
uygulanmasıyla zaman ve mekan kavramının anlamını yitirerek, işin, organizasyon
sınırlarının ötesine geçirilmesidir.
6) Kontrol ve denetimler azaltılır: Geleneksel süreçler hiçbir ekonomik değer
yaratmayan, sadece elemanların süreci denetlemelerini sağlayan kontrol ve denetim
adımlarıyla doludur. Günümüz iş idaresinde kontrol ancak ekonomik açıdan mantıklı
olduğu ölçüde kullanılır. İşin yapıldığı anda kontrol edilmesindense, umumi veya
geciktirilmiş kontroller yeğlenir. Zira kontrol, zaman ve işgücü maliyeti gerektiren
bir kavramdır.
7) Mutabakat en aza indirilmiştir: Süreçteki harici bağlantı noktalarının
(departmanların) sayısı azaltılarak ve böylece, mutabakat yapılmasını gerektiren
birbiriyle uyumsuz veri alınması olasılığının azaltılmasıdır. Örneğin bir otomobil
şirketinden ürün satın alan bir müşterinin şirkete olan borç durumunu öğrenmek için,
şirketin satın alma bölümü, teslim alma ofisi ve faturasını aldığı borç bölümü olmak
üzere üç farklı biriminden onay alması gerekiyorsa bu durum birbiriyle uyumsuz
bilgi alınması olasılığını yükseltecektir. Bu tür birim sayısı azaltılarak mutabakatın
en aza indirilmesi gerekir.
51
8) Tek temas noktasını bir vaka yöneticisi oluşturur: İş sürecinin adımları
çok karmaşık ya da bir tek kişi veya küçük bir ekip tarafından birleştirilemeyecek
kadar dağınık olduğunda bu mekanizma işe yaramaktadır. Vaka yöneticisi, karmaşık
olan
süreçle
müşteri
arasında
tampon
vazifesini
görerek
sürecin
gerçekleştirilmesinden kendisi sorumluymuş gibi davranır. Bu şekilde müşterilerin
sorunlarına daha kolay çözüm bulunarak müşteri memnuniyeti sağlanacaktır.
9) Merkeziyetçi/ademi-merkeziyetçi işlemler yaygınlaşıyor: Aynı iş
sürecinde merkeziyetçilik ile adem-merkeziyetçiliğin avantajlarının aynı anda
kullanılmasıdır. Bilgi teknolojileri, şirketlerin ayrı birimlerinin tamamen özerkmiş
gibi faaliyet gösterip yine de merkeziyetçiliğin yarattığı boyut ekonomisinden
yararlanabilmelerini sağlamaktadır. Örneğin satış temsilcilerinin şirketin genel
merkezine bağlanabilen notebook bilgisayarlarla donatılması, satıcılara toplanan
bilgilere anında ulaşma olanağı vermektedir. Aynı şekilde, kullanılan yazılımlara
yerleştirilen kontroller, satıcının mantıksız fiyatlar vermesini ya da şirketin
karşılayamayacağı
teslimat
programları
veya
başka
şartlar
belirlemesini
engellemektedir.
Hammer ve Champy’e göre iş süreçleri bu şekilde tasarlandığında
organizasyonların doğasında ve niteliklerinde değişim oluşarak; işler dar ve görev
odaklı olmaktan çıkıp çok boyutlu hale gelir. Tablo-7’de bilgi teknolojileri sayesinde
yıkılabilecek geleneksel iş organizasyonu kuralları, yıkıcı teknoloji ve yeni
kurallardan örnekler verilmektedir (Hammer ve Champy,1996:76-92) .
52
Tablo-7: Bilgi Teknolojileri Sayesinde Yıkılabilecek Geleneksel İş Organizasyonu
Kuralları, Yıkıcı Teknoloji ve Yeni Kurallar
ESKİ KURAL
Bilgi aynı anda bir tek yerde
bulunabilir
Karmaşık işleri yalnızca
uzmanlar yapabilir
İşletmeler merkeziyetçilik ile
merkeziyetçilikten uzaklaşma
arasında seçim yapma
zorundadır
Tüm kararları yöneticiler
verir
Saha elemanları bilgiyi elde
etmek, depolamak, ulaşmak
ve aktarmak için bir ofise
ihtiyaç duyar
Muhtemel bir alıcıyla
kurulabilecek en iyi temas
kişisel temastır
Aradığınız şeylerin nerede
olduklarını kendiniz bulmak
zorundasınız
Planlar periyodik olarak
değiştirilir
YIKICI TEKNOLOJİ
Ortak veritabanları
Uzman sistemler
Telekomünikasyon ağları
Karar destekleme araçları
(veritabanları, modelleme
programları)
Telsiz veri iletişimi ve taşınabilir
bilgisayarlar
Karşılıklı etkileşimli (Interaktif)
videodisk (örneğin mağazadaki
ekrandan ürünle ilgili videoyu
izleyebilme, soru sorabilme ve
sipariş verebilme imkanı)
Otomatik belirleme ve araştırma
teknolojisi (örneğin taşıma
şirketlerinin kamyonlarını uzaktan
takip edebilme teknolojisi)
Yüksek performanslı hesaplama
YENİ KURAL
Bilgi aynı anda gerektiği kadar
birçok yerde bulunabilir
Bir uzmanın işini genel bir
uzman yapabilir.
İşletmeler merkeziyetçilik ile
merkeziyetçilikten
uzaklaşmanın avantajlarından
aynı anda yararlanabilir.
Karar verme tüm elemanların
işlerinin bir parçasıdır
Saha elemanları bulundukları
yerden bilgi alıp bilgi
gönderebilirler
Muhtemel alıcıyla
kurulabilecek en iyi temas
etkili temastır
Aradıklarınız nerede
olduklarını size kendileri
söyler
Planlar anında değiştirilir
(bilgisayar vasıtasıyla
hammadde fiyatları, işgücü,
hava raporları vb. bilgiler
gerçek zamanlı
toplanabilmektedir.
Kaynak: Michael Hammer ve James Champy, Değişim Mühendisliği: İş İdaresinde Devrim İçin Bir
Manifesto, Çev: Sinem Gül, Üçüncü Baskı, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996, s. 76-92’de yararlanılarak
hazırlanmıştır.
1.4. Bilgi Teknolojileri ve Endüstriyel Yapıya Etkileri
Bilgi teknolojileri firmaların rekabet ettiği endüstrilerde önemli değişimlere
neden olarak endüstriyel etkisi daha çok ürün ve hizmet alanlarında, yeni pazar ve
pazarlama stratejileri alanında, tüketici davranışları üzerinde ve üretim süreçlerinde
olmuştur. Thurow’a göre bilgi çağının yedi kilit endüstrisi şunlar olacaktır:
mikroelektronik,
biyoteknoloji,
yeni
malzeme
endüstrileri,
sivil
havacılık,
telekomünikasyon, robotlar ve imalat aletleri, bilgisayar ve bilgisayar programları
(Thurow,1992:44). Bilgi çağında üstünlüğü, insan faktörünün belirleyeceğine işaret
eden Thurow’a göre, bu yedi kilit endüstrinin hepsi beyin gücüne dayanan, her biri
dünyanın herhangi bir yerinde kurulabilen sektörlerdir ve bunların nerede
53
kurulacağını ise, bu alanları ele geçirmek için kimin beyin gücünü daha iyi
örgütleyeceği belirleyecektir.
Bilgi teknolojileri, toplumsal yapıya özgü üretim süreçlerinde, endüstri ve
hizmetler sektörünün tüm alanlarında yeni ve gelişmeye açık bir ortamın
yaratılmasına maddi bir temel hazırlamıştır (Törenli, 2004:57). Enformasyon
toplumu kuramcılarına göre, endüstri sonrası toplumda esas önemli nokta hizmet
sektörünün eğitim, sağlık, sosyal hizmetler, bilgisayar, sitsem analizi, bilimsel
araştırma ve geliştirme gibi mesleki hizmetler alanında yoğunlaşmasıdır. Witheford
bu yeni ekonomik ve toplumsal biçimi şu şekilde ifade etmektedir: “Teknokrasi
yerini yüksek teknolojiye, organizasyon kadroları akıllı makinelere, uzmanlar uzman
sistemlere, aydınlar tabakası yapay zekâlara, ana bilgisayarlar mikrobilgisayarlara,
piramit hiyerarşiler dağıtım sistemlerine, ofis merkezi yerini siberuzaya bırakmıştır
(Witheford ve Marx,2004:33).” Tofler, Üçüncü Zenginlik Dalgası olarak adlandırdığı
ve bilgisayar ile simgelediği bu yeni dönemin giderek artan bir şekilde hizmete,
düşünceye, bilgiye ve deneyimlemeye dayandığını belirtmektedir (Toffler ve
Tofler,2006:46).
Bilgi teknolojilerinin, endüstri yapısı, rekabet gücü, yeni iş olanakları vb.
ekonomik alanlardaki etkisi şu şekilde özetlenebilir (Bensghir,1996:46-52):
1) Bir endüstrinin karlılığını; satıcıların gücü, tedarikçi kuruluşların gücü,
alıcıların gücü, rakiplerin gücü ve ikame edilebilen ürünlerin gücü olmak üzere beş
rekabet edici güç belirlemektedir. Bilgi teknolojileri bu beş gücü etkileyerek,
endüstrinin yapısını değiştirmede ve rekabet gücünü güçlendirmede etkili olmaktadır
(Porter ve Millar,1985:153). E-ticaret ve elektronik kataloglama yoluyla değişik
markalardaki ürünlerin kalitesi ve fiyatı hakkında bilgi sahibi olabilen alıcılar, bu
teknolojilerin sunduğu imkânlarla daha güçlü hale gelebilmekte ve tercihlerini daha
bilinçli yapabilmektedir. Satıcı kuruluşlar, kitle iletişim araçları, e-ticaret vb. BT
teknolojileri sayesinde izleyeceği pazarlama stratejileri ile alıcıların güçlenmesini
önleyebilmekte ve pazarını muhafaza edebilmekte veya genişletebilmektedir. Aynı
şekilde BT teknolojileri kuruluşlara tedarikçileri kontrol edebilme imkanı
sağlayabilmektedir. Diğer taraftan, yüksek derecede bilgi teknolojileriyle desteklenen
bilgi sistemleriyle çalışan kuruluşların bulunduğu endüstriye, bu alt yapının oldukça
büyük hacimlerde yatırım gerektirmesi, yeni rakip kuruluşların girmesini
54
engelleyebilecektir. Aynı şekilde, bilgi teknolojileri ikamesi kolay olmayan karmaşık
ürünler üretilmesini kolaylaştırdığından, ikame ürünlerin etkisini kırarak işletmelere
rekabet üstünlüğü sağlamaktadır.
2) Bilgi teknolojileri kuruluşlara, düşük maliyet liderliği sağlayarak ve ürün
farklılaştırmaya olanak tanıyarak rekabet üstünlüğü sağlar. Bu iki yolla kuruluşlar,
sahip oldukları rekabet kapsamını genişletebilmektedir (Bensghir,1996:48).
3) Bilgi teknolojileri alanındaki gelişmeler kimi mevcut iş olanaklarını ortadan
kaldırırken, diğer taraftan da yeni iş olanakları yaratabilmektedir. Aynı şekilde ürün
bazında da bu teknolojilerin getirdiği avantajları iyi kullanan kimi işletmeler yeni
ürün ve hizmetler pazarlayarak rakiplerine göre rekabet üstünlüğü sağlamaktadırlar.
Mikroelektronik alanındaki gelişmeler bu alanda birçok yeni iş alanlarının ortaya
çıkmasına neden olmuştur.
Bilgi teknolojileri gücünü, bilgi üretme, işleme, dağıtma, toplama vb.
yeteneklerinden almaktadır. Bunun bir sonucu olarak, toplumsal sistem ve alt
sistemleri olan ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel sistemler bilgi etrafında
şekillenmektedir. Bilgi teknolojilerinin endüstriyel yapıda meydana getirdiği
dönüşümler Şekil-10’da verilmektedir (Erkan,1997:166).
55
Şekil-10: Bilgisayar İletişim Devrimi ve Toplumsal Etkileri
Otomatik üretim
ve hizmet
otomasyo
n
Orijinal
kitlevi
üretimi
Bilgisayar
iletişim
devrimi
Dinamik
kontrol ve
geri
besleme
Bilimsel
bilgi
yaratılmas
ı
Normatif
kompleks
yaratılması
Geçimlik emeğin
ortadan kalkışı
Kompleks
problemlerin
çözümü
Hedefe yönelik
başarı kapasitesinin
artması
İş seçimi
olanaklarının
artması
bilginin
Kognitif
bilgi
ağlarının
kurulması
Zihni emeğin
ikamesi
Sistemlerin
otomatik kontrolü
bilginin
Boş zamanda artış
Yaşam süresi
değerinin artması
Kişiliği
gerçekleştirme
ihtiyaçlarının
tatmini
Eğitim
olanaklarının
t
Sistem
yenilikleri
Bilginin kamusal
kullanımı
Bilgi kullanımının
şekillenişi
Katılımcı
faaliyetlerin artımı
Katılımcı
demokrasinin
gerçekleşmesi
Kompleks
sistemlerin
yaratılması
Gönüllü
toplulukların
ortaya çıkması
Kaynak: Hüsnü Erkan, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Yayınları,
1997, s. 166.
Laudon ve Laudon, günümüz iş çevresinde meydana gelen değişimleri
“Küreselleşme”, “endüstriyel ekonomilerin dönüşümü”, “kuruluşun dönüşümü” ve
“dijital firmanın ortaya çıkışı” başlıklarında dört ana grupta toplamışlardır (Laudon
ve Laudon,2002:4). Bu dört ana grupta meydana gelen değişimler Tablo-8’de
verilmektedir.
56
Tablo-8: Günümüz İş Çevresinde Meydana Gelen Değişimler
KÜRESELLEŞME
Küresel pazaryerinde yönetim ve denetim
Dünya pazarlarında rekabet
Küresel çalışma grupları
Küresel dağıtım sistemleri
ENDÜSTRİYEL EKONOMİLERİN DÖNÜŞÜMÜ
Bilgi ve enformasyon tabanlı ekonomiler
Yeni ürünler ve hizmetler
Verimli ve stratejik bir değer (mal) olarak bilginin merkeziliği
Hıza (zamana) dayalı rekabet
Daha kısa ürün yaşamı
Karmaşık (çalkantılı) çevre
Bilgi tabanlı sınırlı sayıda çalışan
KURULUŞUN DÖNÜŞÜMÜ
Yatay organizasyonlar
Merkezi olmayan yapılanma (ademi merkeziyetçilik)
Esneklik
Yerden (coğrafyadan) bağımsızlık
Düşük işlem ve koordinasyon (eşgüdümlüme) maliyetleri
Personel güçlendirme (yetki devri)
İşbirliğine dayalı çalışma ve ekip çalışması
DİJİTAL FİRMANIN ORTAYA ÇIKIŞI
Müşteriler, tedarikçiler ve işgücüyle dijital olarak kurulmuş ilişkiler
Dijital ağlar aracılığıyla tesis edilmiş temel iş süreçleri
Temel (anahtar) şirket ürünlerinin (değerlerinin) dijital yönetimi
Çevresel değişiklikleri hızlı algılama ve hızlı cevap verme
Kaynak: Kenneth C. Laudon ve Jane P. Laudon, Management Information Systems: Managing The
Digital Firm, Seventh Edition, Prentice Hall, New Jersey, 2002, s. 4.
Bilgi teknolojileri endüstriyi üç yönde –ürünler ve hizmetler, pazarlar ve
üretim ekonomisi- etkileyerek firmalar için yeni olanaklar ve imkânlar yaratmaktadır
(Çebi,1997:29).
1) Ürün ve hizmetler: Ürünlerin fiziki yönü ve bilgi yönü vardır. Bilgi yönü,
bir ürünün nasıl kullanılacağını, özelliklerini, ürünle ilgili talimat ve prosedürleri
içerir. Fiziksel yönü ise somut mal, yani ürünün kendisidir. Bilgi teknolojileri
araçları ile ürünlerin bilgi yönü de ön plana çıkmakta ve ürün verimliliği artmaktadır.
Fiziksel ürünün yanı sıra ürünlerde daha fazla bilginin kullanılması, ürün kalitesi ve
performansında
bilginin
öneminin
artması,
Bilgi
teknolojilerinin
ürünlere
uygulanmasını zorunlu kılmıştır. Böylece bilgi birçok firmanın hizmeti ve ürünlerin
bir parçası olarak veya başlı başına bir ürün/hizmet olarak ekonomik hayattaki yerini
almaktadır (Segars ve Grover,1994:13-34).
2) Pazarlar: Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda ortaya çıkan bilgi
ağları pek çok pazar ve endüstriyi beraberinde getirmiş, elektronik ticaret kavramını
57
geliştirmiştir (Yeniçeri ve İnce,2005:151). Bu sayede coğrafik alanlar arasında
zaman ve mesafe kavramı ortadan kalkarak, işletmelerin ürün ve hizmetlerini çok
farklı bölgelerde ve uzak mesafelerde tanıtma ve pazarlama imkanı doğmuştur.
3) Üretim Ekonomisi: Bilgi teknolojilerinin bir diğer etkisi de üretim
ekonomisi alanında olmuştur. Bilgi teknolojilerinin kullanılmasıyla, üretimde düşük
maliyet, esneklik ve standardizasyon sağlanmış, küçük üretim hacimlerinden ölçek
ekonomilerinin
üstünlüklerini
yaratmak
mümkün
olmuştur
(Yeniçeri
ve
İnce,2005:151-152).
Teknolojinin gelişim seyri sadece istihdama katılan işgücünün tarım ve tarımdışı faaliyetler ve mal-hizmetler sektörü arasındaki dağılımını etkilemez, aynı
zamanda mal ve hizmetler sektörü içinde üretim sürecinde yeni tür mesleklerin
ortaya çıkması ya da eski bazı mesleklerin ortadan kalkması sonucunu doğurur
(Berg, 1989:62). Genel olarak belirli bir topluluğun endüstriyel bileşimi (industrial
mix), sanayinin gelişim hızı, toplumun mesleki yapısı, sendikalar ve diğer sosyal
sınıflar
arasındaki
güç
ilişkileri
gibi
etkenlerin
tesiri
altındadır
(Kurtulmuş,1996:156). Zira mesleklerin önem ve niteliklerini değiştiren sosyal,
kültürel, teknolojik ve ekonomik şartlar ülkeden ülkeye farklılık arz etmektedir.
Toplum, endüstri yapısı ve ekonomi ilişkisi Şekil-11’de gösterilmektedir.
Şekil-11: Toplum, Endüstri ve Ekonomi İlişkisi
Toplumun
Endüstriyel
Yapısı
Toplumun
Mesleki
Konfigarsyonu
Toplumun Gelir
ve Eğitim
Seviyesi
Sağlık
Barınma
Eğitim
Kültür
Kurumlar
Kaynak: Numan Kurtulmuş, Sanayi Ötesi Dönüşüm, İz Yayıncılık, İstanbul, 1996, s. 156.
1.5. Bilgi teknolojileri ve Organizasyonel Etkileri
İşletmeler, varlıklarını koruyabilmek için her geçen gün bilgi teknolojilerine
daha fazla bağımlı hale gelmektedirler (Özen ve Mollavelioğlu, 2003:13). Teknolojik
ilerlemeler; birçok alanda özellikle ekonomik hayatta kendini belirgin bir biçimde
gösteriyor; ekonomik hayatı, iş hayatını, işletmelerin iş süreçlerini, iş yapma
biçimlerini, iş kurallarını, organizasyon yapılarını, yönetim yaklaşımlarını, karar
58
verme süreçlerini ve benzeri birçok şeyi değiştiriyor ve artan bir ivmeyle de
değiştirmeye devam ediyor (Özmen,2006:6). Genel olarak, üretim endüstrilerinde
modern alet ve otomasyon sistemlerinin kullanılması; verimliliğin arttırılması ve
ürün kalitesinin sağlanması, üretimde verimlilik ve esnekliğin arttırılması, işyeri
ergonomisinin ve işçilerin sağlık-güvenlik standartlarının geliştirilmesi, teknik ve
hijyenik açıdan en üst seviyede üretimin gerçekleştirilmesi açısından önem arz
etmektedir (Vural,2006:133). Weber’e göre, ekonomik sistemde verimliliğe ulaşma
imkanı taşımayan bir işletme batmaya mahkumdur (Weber,1985:14-15).Bu
bağlamda yeni teknolojiler, sürekli olarak işletme faaliyetlerinde ve iş yapma yöntem
ve süreçlerinde bir verimlilik arttırma aracı olarak kullanılmışlardır. Mikro
elektronikteki gelişmeler üretim, dağıtım, ulaşım ve yönetim süreçlerini radikal bir
biçimde değiştirmiştir (Şaylan,1994:114).
Bilgi
teknolojileri
ile
şekillenen
bilgi
çağı
organizasyonları
esnek
organizasyonlardır. Esnek organizasyonlar, kaynak israfını azaltarak ve üretim
sürecinin her aşamasına değişen koşulları dikkate alan yaratıcı düşünce tarzını
entegre ederek emek ve sermayenin verimliliğini arttırır; bilgi akışı açısından işlevsel
olmayan orta düzey yönetimin birçok katmanını ortadan kaldırır ve aşırı uzmanlaşma
ve bölümlere ayırma uygulamasını çok boyutlu iş sorumluluğunu tanımlayarak ve
timler ve mesleki rotasyonu kullanarak engeller (www.canaktan.org,14.10.2009)
Geleneksel organizasyonlar ile esnek organizasyonlar arasındaki örgütlenme farkları
Şekil-12’de verilmektedir.
Şekil-12: Esnek Organizasyonlar
GELENEKSEL ORGANİZASYONLAR
• Tek merkez
• Kendi kendine yetme
• Bağımsız faaliyetler
• Dikey entegrasyon
• Homojen yapı
• Dar düşünce tarzı
• Verimlilik üzerine odaklanma
ESNEK ORGANİZASYONLAR
• Birden fazla merkez
• Çok yönlü uzmanlık
• Birbirine bağımlı birimler
• Çok taraflı işbirlikleri
• Heterojen yapı
• Kozmopolit düşünce tarzı
• Esneklik üzerine odaklanma
Kaynak: OECD, The Knowledge-Based Economy, Paris, 1996, s.18.
Bilgi teknolojileri, verileri kaynağından toplama, aracıları ortadan kaldırma,
faaliyetlerin ve süreçlerin yürütülmesinde düzenlilik sağlama, çevresel fırsatlardan
59
tam olarak yararlanma vb. yollarla işletmelerde verimlilik artışı ve maliyet
tasarrufunu sağlayarak örgütsel strateji oluşturmada önemli bir rol oynamaktadır. Bu
teknolojiler müşterilere sunulan hizmetleri yaygınlaştırarak ve kaynak (para,
malzeme, bilgi, teçhizat, araç-gereç) yönetiminde etkinlik sağlayarak rekabet
üstünlüğü sağlayabilmektedir. Ancak günümüz işletmelerinde BT’lerin verimlilik ve
rekabet üstünlüğü aracı olarak değerlendirilmesinin ötesinde bu teknolojiler
işletmelerde stratejik araç olarak kullanılmaktadır. BT’lerin işletme stratejileri
üzerindeki etkisi üç başlık altında toplanmaktadır (Akın,1998:239).
1) Sektör Düzeyinde: Bilgi teknolojilerinin ülkelerin ekonomik yaşamlarında
giderek artan önemi ve bilgiye dayalı sanayi sektörlerinin büyüme hızları ile Dünya
ticaretinden aldıkları payların sürekli artması göz önüne alındığında bilgi ve iletişim
teknolojileri
sektörünün
stratejik
öneme
sahip
olduğu
görülmektedir
(DPT,2007:ii).Yeni ürün geliştirme, pazarlama ve dağıtım süreci son derece kısa
hale getirilerek sektördeki mal ve hizmetlerin niteliği değişebilmektedir. Üretim
süreçlerinde bilgi teknolojileri ve sistemleri kullanımının artmasıyla birlikte, yeni
ürün ve hizmet tasarımı süreleri kısalmakta, güncelleştirmeler periyodik değil sürekli
yapılabilmektedir (Öğüt, 2003:76). Aynı şekilde tele-pazarlama teknolojisini
kullanan organizasyonlar, satış personeline ve ulaşımına ödenen maliyetleri ortadan
kaldırarak maliyet avantajı sağlamaktadır(Öğüt,2003:138-139). Bilgi teknolojilerinin
müşteriler ve piyasalarla hızlı iletişime olanak verme özelliği, tüketici ihtiyaçlarına
en uygun mal ve hizmet üretimi için de olanak tanımaktadır (Kelleci, 2003:10).
Bilgi teknolojileri ve sistemleri, önceden ilgisiz ya da ilintisiz sayılan
sektörlerin pazarlarını bütünleştirerek, bir ürün ya da hizmeti, geçmişte satın alan ya
da kiralayan bir organizasyon, bilgi teknolojilerinin sağladığı kolaylıktan dolayı artık
o
ürün
ve
hizmetlerin
üreticisi
ve
sunucusu
durumuna
gelebilmektedir
(Öğüt,2003:139). Bilgi teknolojileri, organizasyon faaliyetlerinin daha az sayıda
işgörenle,
daha
düşük
stok
düzeyi
ile
gerçekleştirilmesini
sağlayarak,
organizasyonların planladıklara çıktılara ve amaçlara daha düşük maliyetle
ulaşmalarını kolaylaştırmaktadır.
2) Firma (İşletme) Düzeyi: Firmalar, BT’nin yardımıyla, daha yatay, esnek ve
ademi-merkeziyetçi bir şekilde örgütlenirken, varlıkların daha etkin kullanımı, yeni
becerilere erişim, daha önce erişilmesi zor olan pazarlara erişim, yaşam süresi kısalan
60
yeni ürün geliştirme, dağıtım ve yönetim zamanı nedeniyle azalan sabit ve değişken
giderler (büro satın alınması/kiralanması, elektrik, su, kırtasiye vs. gibi) gibi olumlu
faydalar sağlayabilmektedir (Kelleci,2003:9). Organizasyonlar arasında ileri bilgi
teknolojileri ve sistemlerinin kurulmasıyla birlikte, tedarikçi işletme ile alıcı işletme
arası ilişkiler hızlanmakta ve etkinlik kazanmaktadır (Öğüt,2003:139). Firmaların
tedarikçi ve nihai tüketicileri BT’nin yardımıyla ağlar üzerinde buluşturmaları hızla
artan küresel rekabete karşı koymak ve maliyetleri ve verimliliği arttırmak için
geliştirdikleri önemli bir stratejidir (Kelleci,2003:12). BT’ler, işletmelerin yan sanayi
ve müşterileriyle bütünleşmelerine, çok hızlı ve etkili veri değişimi yapmalarına,
doğru bilgiyi zamanında elde etmelerine olanak sağlamaktadır. Aynı şekilde,
rakiplerle farklılaşmaya imkan veren yöntemler kullanılması, sektöre yeni giren
firmaların rekabet gücünü etkileyecektir.
Hem
üretim hem de hizmet işletmelerinde hızlı ve kaliteli bilişim sağlayan
bilgi teknolojileri işletmelerin işlemle ilgili faaliyetlerini (personel sayısını azaltmak,
işletme etkinliğini sağlamak, personel ve kurum arasındaki iletişimi sağlamak,
personel tedariki ve eğitimini sağlamak, takım çalışmalarını geliştirerek çalışanların
kararlara katılımını sağlamak, iş güvenliğini ve işçi sağlığını geliştirmek, çalışma
şartlarını düzenlemek vb. ) ve işletme kaynaklarını daha etkin hale getirmektedir
(Yeniçeri ve İnce,2005:150). Bilgi teknolojilerinin bu etkileriyle biçimlenen bilgi
bazlı bu yeni işletme yapısı Şekil-13’deki gibi şematize edilebilir (Erkan,1997:184).
Şekil-13: Bilgi Toplumunda İşletme Yapısı
Kaynak: Hüsnü Erkan, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, 1997, s. 189.)
61
3) Stratejik Düzey: Bilgi teknolojileri, düşük maliyet liderliği, ürün
farklılaştırma, satış sonrası hizmetler, zamandan kazanma, kalite, dağıtım, yeni ve
özel pazarlara yönelme alanlarında, işletmelerde esneklik sağlayarak önemli etkilere
sahiptir. Hızlı ve kaliteli bilişim ve aşağıya çekilmiş maliyetler işletmelerin
kaynaklarını en etkin şekilde kullanarak içinde bulundukları endüstride ayırt edilecek
nitelikler kazanmalarına imkan sağlamaktadır (Erkan,1997:150). Şekil-14’de
görüldüğü gibi bilgi teknolojileri, işletme stratejileri ve iş süreçleri karşılıklı
etkileşim içinde bulunmaktadır (Gordon ve Hamilton,1993:3).
Şekil-14: İşletme stratejisi, İş Süreçleri ve BT
Bilgi Teknolojileri
İşletme Stratejisi
İş Süreçleri ve Altyapı
Kaynak: Davis B. Gordon ve Scott Hamilton, Managing Information: How Information Systems
Impact Organization Strategy, D. Irwin, Professional Pub., New York, 1993, s. 3.
Gordon ve Hamilton, bilgi teknolojilerinin işletme stratejilerini genel olarak şu
yollarla etkilediğini ifade etmektedirler (Gordon ve Hamilton,1993:4): 1) Mal ve
hizmet farklılaşması 2) Ürün ve iş süreçlerinde yenilik sağlayarak 3) Düşük maliyetle
üretim olanağı sağlayarak 4) Müşteriler ve tedarikçilerle etkili etkileşim olanağı
sağlayarak 5) İş hacminde artış sağlayarak 6) Potansiyel pazarlara odaklaşma olanağı
sağlayarak. Yeni süreçte firmalar, stratejik ve operasyonel olarak diğer firmalarla
daha fazla ilişki içine girmektedirler (Townsend vd.,2001:278). Clarke’e göre, bilgi
teknolojileri, stratejik planlama proseslerine bilgi sağlayan ve organizasyonu
etkileyen çevresel ve organizasyonel güçler üzerinde stratejik olarak etkili olan
teknolojilerdir. Söz konusu yazara göre, stratejik planlama proseslerine etki eden iç
ve dış güçler Şekil-15’de verilmektedir (Yücel,2002:9).
62
Şekil-15: Organizasyonu Etkileyen Güçler
Kaynak: Devrim Yücel, Bilgi teknolojilerinin Çalışma Yaşamı Kalitesi Üzerindeki Etkisi, İstanbul
Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2002, s. 9.
Bilgi teknolojilerinin önemi ve etkisi işletmelerin faaliyet alanına ve bu
teknolojiyi kullanım amacına göre değişebilmektedir. Ancak bankalar, sigorta
şirketleri ve hava yolu işletmeleri için bilgi teknolojileri stratejik bir öneme sahiptir
ve en büyük yatırımlar bu teknolojilere yapılmaktadır. Zira bu tür işletmelerde
rekabet üstünlüğü ve müşteri odaklılık bu teknolojilerle elde edilmeye çalışılır. Bir
işletmenin nasıl rekabet üstünlüğü sağlayacağı ve izleyeceği Bilgi teknolojileri
stratejileri Tablo-9’da verilmiştir (O’Brein,1994:217).
Tablo-9: Bilgi Teknolojileri Uygulamalarının İşletmelere Sağladığı Stratejik Yararlar
Operasyonel Verimliliği Arttırmak
BT vasıtasıyla işletme süreçlerinin verimliliğini arttırmak
İşlemsel süreçleri BT ile kontrol ederek maliyetlerini düşürmek.
BT desteğiyle üretilen ürün ve hizmetlerin kalitesini yükseltmek.
Yenilik Yapmayı Teşvik Etmek
BT unsurları içeren yeni ürün ve hizmetelerin sunulması.
Mevcut ürün ve hizmetleri farklılaştırmak için ürün ve hizmetlere BT unsurları katılması.
BT vasıtasıyla yeni pazarların, iş alanlarının ve işletmeler arası ittifakların sağlanması.
Stratejik Bilgi teknolojileri Kaynakları Oluşturmak
BT tarafından işletme içi ve işletme dışı verileri analiz edecek bir stratejik bilgi tabanının oluşturulması.
BT yatırımlarını arttırarak BT’nin operasyonel alandaki uygulamalarından stratejik alandaki uygulamalarına
geçmek.
Diğer Bilgi teknolojileri Stratejileri
Müşterileri ve tedarikçileri bağımlı hale getirecek örgütler arası bir bilişim sisteminin kurulması.
BT vasıtasıyla potansiyel rakiplerin piyasaya girmesini engellemek veya zorlaştırmak.
BT unsurları vasıtasıyla ikame ürün ve hizmetlerin etkisini azaltmak.
Ürün ve hizmetlerin değerini arttırmak için temel işletme süreçlerine BT uygulamak.
Kaynak: James A. O’Brien, Introduction To Information Systems, Irwin, Boston, 1994, s. 217.
63
1.6. Bilgi teknolojileri ve Üretim Yapısına Etkisi
Fabrikasyon üretim sisteminde sanayi robotları ve bilgisayarların kullanılmaya
başlanmasıyla ileri üretim sistemleri olarak gruplandırılan; esnek üretim sistemleri,
bilgisayar tümleşik üretim sistemleri ve tam zamanında üretim (yalın üretim)
sistemleri ortaya çıkmıştır (Şimşek,2005:227-228). Bu yüksek teknolojiye dayanan
esnek üretim düzeninde; daha vasıflı işgücü talebinde artış olmuş, işçiye daha çok
sorumluluk verilmiş, kitle üretim düzeninin aşırı iş bölümü yerine işçinin faaliyet
alanının sınırları nispeten daha geniş tutulmuş, eğitim yaygınlaştırılmış, işçinin
yaratıcılığı teşvik edilmiş ve dikey örgütlenme terk edilmeye başlanmıştır
(Bozkurt,2005:173).
Robot teknolojilerinin gelişmesi, üretimde standardizasyon ve işgücüne yapılan
yan ödemeler de (başta sağlık olmak üzere sosyal amaçlı ödemeler, tazminatlar,
emeklilik için kesintiler vb.) göz önüne alındığında, önemli ölçüde maliyet düşüşü
sağlamaktadır (Demir,2003:69). Maliyet düşüşü ise malların daha düşük gelir
grupları tarafından da tüketilmesine imkan tanımakta ve kitlelerin tüketim kalıplarını
değiştirmektedir. Bilgi toplumunda tarım ya da sanayi üretimi aşırı bir otomasyon
altında, robotlarla ve çok az bir çalışanla gerçekleşecektir (Ceyhun ve
Çağlayan,1997:54). Piore ve Sabel’e göre, üretim sürecindeki esneklik sanılanın
aksine işgücünde bir dağılma/parçalanma yerine entegrasyonu sağlayarak bir
prodüktivite artışını doğuracaktır. Esnek üretim sistemlerinde esnekliğin birçok
boyutuna işaret edilebilir (Kurtulmuş,1996:178-179):
1. Ürün esnekliği: Yeni ürünler ortaya çıkarabilme veya var olan ürünler
üzerinde değişikler yapabilme yeteneği.
2. Ürün karması esnekliği: Belirli bir zaman içinde üretilen mal ve hizmetlerin
çeşitlerini değiştirebilme yeteneği.
3. Miktar esnekliği: Toplam üretim düzeyini değiştirebilme yeteneği.
4. Sevkiyat esnekliği: Planlanan
sevkiyat tarihlerinde değişiklik yapabilme
yeteneği.
Tablo-10’da General Electrics firmasının geleneksel üretim düzenindeki ve
esnek
üretim
sistemindeki
(Bozkurt,2005:172).
bazı
hususlara
ilişkin
değerleri
verilmiştir
64
Tablo-10: Esnek Üretim ile Geleneksel Üretimin Karşılaştırılması (General Electrics)
Makine sayısı
Toplam üretim işçisi ihtiyacı (operatör, yönetici ve
bankacı olarak)
Bir parti ürünü yüklemek için gerekli makine sayısı
Bir parti ürünün ortalama üretim zamanı
7 partilik çıktı sayısı (maksimum)
Maliyet
Toplam faktör verimliliğinde artış (GE’nin ölçümü)
Geleneksel Sistem
29
86
Esnek Otomasyon
9
16
10–11
16 gün
4100
…
…
4–5
16 saat
5600
16 milyon dolar fazla
%240 artış
Kaynak: Veysel Bozkurt, Endüstriyel & Post-Endüstriyel Dönüşüm: Bilgi, Ekonomi, Kültür, Aktüel
Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2005, s. 172.
Bilgi teknolojileri yardımıyla üretim nicelik hem de nitelik olarak ilerleme
kaydetmekte, analiz, deney, tasarım ve planlamalar Bilgi teknolojileri araçlarıyla
kolaylıkla yapılabilmektedir (Barbour:1997:162-166). “Fordist üretim ve çalışma
düzeninin kitlesel imalata yönelik tek bir model ve standart mal anlayışı yerini,
kişiye özel mal ve hizmet anlayışına bırakmaktadır. Böyle bir üretim felsefesi, katı
bir hiyerarşik yapıya sahip firmaları esnek uzmanlaşmaya dayalı, esnek üretim ve
çalışma sistemleri yönünde değişime zorlamıştır (Ertuna,1997).” Bunun sonucunda
ölçek ekonomilerine dayalı yığın üretim sistemleri terk edilerek yerine, farklılaşan
özel ihtiyaçları karşılayacak pek çok farklı ürünü üretebilme yeteneğine sahip, esnek
üretim sistemlerine geçilmektedir (Umebayashi, 1990:8). Nitekim Panasonic Bisiklet
Firması, Japonya’daki fabrikasında her bir müşterinin vücut ölçülerine ve renk
tercihlerine uygun tam 11 milyon değişik bisiklet tasarlama gücüne sahiptir
(Şimşek,2005:228). Kitle üretim modeli ve mekansal özellikleri ile esnek üretim
modeli ve mekansal özellikleri arasındaki farklar Tablo-11’de verilmektedir
(DPT,2000:17).
65
Tablo-11: Kitle ve Esnek Üretim modelleri ve Mekansal Özellikleri
Kitle Üretim Modelinin Unsurları
Esnek Üretim Modelinin Unsurları
Standart üretim
Bant üretim
Tek amaçlı makineler
Niteliksiz işgücü (fiziksel emek)
Düşük iş motivasyonu (umursamazlık)
Çatışmacı iş ilişkileri
Hiyerarşik yönetim
Dikey iş bölümü (planlama ve uygulama arasında
ayırım)
Dışarıdan kontrol
Yatay iş bölümü
İşçileri iş yerine bağlama
Makine temposuna uygunluk
Zaman standartları
Bireysel çalışma
Fordist üretimin mekansal özellikleri
İşlevsel mekansal uzmanlaşma
Mekansal işbölümü
Birbirinden bağımsız bölgesel işgücü piyasaları
Mekanın kültür yapısı ve sosyal ilişkilerinden
bağımsız emek üretim ilişkileri
Dışarıdan aktarılan yaratıcılık
Sağlıklı çalışma ve yaşama çevresi
Merkeziyetçi yönetim
Ürün farklılaşması
Modül üretim
Esnek makineler
Nitelikli işgücü (zihinsel emek)
Yüksek iş motivasyonu (özdeşleşme)
İşbirliğine dayalı ilişkiler
Katılımcı yönetim
Dikey iş entegrasyonu
İçeriden kendi kendini kontrol
Yatay iş entegrasyonu
Rotasyon
Montaj hattından bağımsızlık
Zaman egemenliği
Grup çalışması
Esnek üretimin mekansal özellikleri
Mekansal yığılma ve toplumlaşma eğilimi
Mekanda bütünleşme
İşgücü piyasalarının bölgelere göre Farklılaşması
Mekanın kültürel ve sosyal ilişkilerinden üretim
sürecinde yararlanma
Üretim mekanında yaratıcılık
Nitelikli ve kimlikli çalışma ve yaşama çevresi
Yerel yönetimlerin etkinlik kazanması
Kaynak: DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, Nisan 2000, Ankara, s. 17.
Yeni bilişim ve iletişim teknolojilerinin en belirgin özelliklerinden birisi, ana
firmaların –Tam Zamanında Üretim (just in time-JIT) sistemi denen –doğrudan
hammadde ve parça üreticilerinin ağlarına bağlanmalarına imkan sağlayan yeni
teknik potansiyellere sahip olmasıdır; böylece üretim ve depolamadaki zaman
maliyetleri azaldığı gibi yeni teknolojiyle artan esneklik, üretimle talebin daha iyi
bütünleşmesine ve Tam Zamanında satışla özdeşleşen mamul envanter maliyetinin
de düşmesine yol açmaktadır (Freeman ve Soete,2003:457). Tam zamanında üretim
felsefesi gerekli parçaları, gerekli miktarda, gerekli olduğu yerde ve zamanda, doğru
kalitede üretmek olarak tanımlanabilir (Şimşek,2005:229). JIT sistemi, karar verme
yetkisini büyük ölçüde montaj hattı işçilerine verir. Bu da uzmanlaşmış beyaz yakalı
üretim mühendislerinin kendilerine verilen Taylorist reçeteleri izlemesi yerine,
hattaki işçiye, işin daha iyi nasıl yapılacağı konusunda, ciddi boyutta bir sorumluluk
verilmesi demektir (Fukuyama,2005:274). Ayrıca bireysel olarak, Taylorist bir
yaklaşımla işçilere sınırlı ve basit bir görevi nasıl yapacağına ilişkin aşırı detaylı
66
talimatlar vermek yerine, bütün işçi ekiplerine karmaşık bir üretim sorununu nasıl
çözecekleri konusunda kolektif olarak karar vermeleri için geniş sorumluluk verilir.
Düzenlemeci okula (Regulatory School) göre bilgisayar, mikroelektronik ve
telekomünikasyonda meydana gelen ilerlemeler, bilgisayar destekli tasarım ve
imalat, sayısal kontrollü makineler, esnek imalat sistemleri, mikro pazarlamacılık,
telekomünikasyon bağlantıları ve firma içi ağları kapsayan çok geniş yelpazeli esnek
ve programlanabilir üretim teknolojilerine hız kazandırmıştır. Bu teknolojilerin üç
temel özelliği bulunmaktadır (Kelleci,2003:9) :
1) Süreç Esnekliği: Yeni teknolojiler, üretim süreçlerinden, talepteki
belirsizlik/istikrarsızlık ya da değişen çevre koşullarından tam kapasite ile
yararlanmaya imkan sağlamaktadır. Ayrıca bu teknolojiler üretim hattında farklı
ürünlerin üretimini mümkün kılmaktadır.
2) Ürün Esnekliği: Yeni esnek teknolojiler, aynı üretim hattında
farklılaştırılmış ürünler üretimini sağlayarak kapsam ekonomilerine (economies of
scope) imkan sağlamaktadır.
3) Sermayenin Optimizasyonu: Yeni esnek teknolojilere yapılan yatırımlar,
toplam sermaye yatırımlarının daha optimal kullanımına imkan vermektedir.
Bilgisayar tümleşik üretim, planlama ve tasarımdan imalat ve nakliyeye kadar
tüm üretim faaliyetlerinin planlanıp kontrol edilmesi amacıyla donanım, yazılım, veri
tabanı yönetimi ve iletişim teknolojilerinin bir araya getirilmesini içerir
(Şimşek,2005:228). Otomasyona gitmiş bazı üretim sistemleri birkaç yıl öncesine
kıyasla bir ürünü üretmek için gereken işyeri alanını yüzde 60 azaltmışlardır
(Wriston, 1994:32). Bilgisayar destekli üretim sistemleri depo gereksinimini ve
sarfiyatı, gerekli işçi sayısını azaltır. Aşağıdaki Tablo-12’de 1990’lar için bilgisayar
tümleşik sistemlerinin üretim sorunlarına ne gibi çözümler önerdiğini göstermektedir
(Bessant,1991:62).
67
Tablo-12: Üretim Sorunlarına Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemlerinin Çözüm
Önerileri
Ana Problemler
Yüksek kalite standartlarında
üretim yapmak
Giderek yükselen genel giderler
Giderek yükselen malzeme
maliyetleri
Zamanında yeni ürünler ortaya
çıkarmak
Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemi Çözümü
Otomatik kontrol ve test yöntemi, daha iyi üretim bilgi sistemi
ve daha kesin kontrol süreçleri ile genel kalitenin arttırılması.
Kısa tedarik süreleri ve üretim bilgilerindeki artışlar, daha
akışkan üretim ve daha az denetim ihtiyacı
Hammadde, yarı mamul ve mamul madde stoklarında azalma
Bilgisayar Destekli Tasarım dizayn süresini kısaltmakta, sıkı
denetim ve esnek üretimle ürünün tasarımından satışa kadar kat
ettiği sürede tasarruf sağlanmaktadır
Zayıf satış tahminleri
Bu sistemler bilgi dalgalanmalarına daha hızlı cevap vermekte,
bütünleşik sistemler tahmin gücünü arttırmaktadır.
Tam zamanında teslimat
Tasarım ve üretim sürecinde kazanılan esneklik ve akışkanlık
yapamama
ile daha kesin teslimat zamanlarına ulaşılması sağlanmaktadır
Uzun üretim süreleri
Esnek üretim sistemleri hazırlık sürelerini ve diğer kesintileri
kısaltmakta, fabrika içinde üretim akış süreci hızlı ve düzgün
bir hale gelmektedir.
Kaynak: John Bessant, Managing Advanced Manufacturing Technology, Blackwell, Manchester,
1991, s. 62.
Günümüzde, bilgi teknolojilerinin hızlı gelişmesi, üretim teknolojilerinin çok
daha fazla bütünleşik olarak kullanılmalarına imkân verecektir (Şimşek ve
Akın,2003:329). Üretim sürecinin tüm aşamalarında bilgisayarlar ve bilişimciler
devreye girmiş ve bilgisayar destekli tasarım, bilgisayar destekli üretim, bilgisayar
destekli stok kontrolü benzeri yenilikler işletme yapı ve örgütlenmesini kökten
değiştirmiştir
(Erkan,1997:188). İleri
imalat
teknolojileri
veya
yeni
nesil
teknolojilerin örgütlere sağladığı faydalar Tablo-13’teki gibi özetlenebilir (Tekin
vd.,2003:102).
68
Tablo-13: İleri İmalat Teknolojisi Uygulamasının Faydaları
Tasarım ve analiz yeteneğinin geliştirilmesi (daha hızlı ve kaliteli tasarım vs.)
Proje maliyetlerinin ve mühendislik zamanının düşürülmesi
Parça programlama zamanının azaltılması
Müşteri taleplerinin daha hızlı karşılanması
Malzeme/sabit maliyetler, stok ve işgücü (direkt/indirekt) maliyetlerinin azaltılması
Ürün kalitesinin geliştirilmesi (reddedilen mamul oranında azalmalar, ıskartada düşüşler vs.)
Bakım maliyetlerinde azalmalar
Fabrika yeri kullanımda azalmalar
Pazar payında artış (daha düşük teslimat süreleri, daha yüksek güvenirlik, daha düşük satış
fiyatları, satış kayıplarında azalmalar)
Daha etkin üretim süreci planlaması (daha az zaman ve çaba, yeni fikir ve tekniklere daha kolay
ulaşabilme)
Kontrolün daha etkin yapılabilmesi
Müşteri hizmetlerinin geliştirilmesi
İşgücünün daha yoğun katılımının sağlanması
Alt-sistemlerin daha etkin entegrasyonunun yapılması
Daha hızlı ve doğru bilgi akışının gerçekleştirilmesi
Rekabet gücünde artış sağlanması
Kaynak: Mahmut Tekin, Hasan K. Güleş ve Adem Öğüt, Değişim Çağında Teknoloji Yönetimi,
Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003, 102.
Tabloda anlaşıldığı üzere, Bilgisayar Destekli Mühendislik, Bilgisayar Destekli
Tasarım, Bilgisayar Destekli Üretim, Bilgisayar Tümleşik Üretim, Otomatik Kontrol,
Otomatik Malzeme Taşıma, Robotlar, Tam Zamanında Üretim vb. İleri İmalat
Teknolojileri, örgütlerde çeşitlilik arz eden müşteri beklentilerini karşılayabilmek ve
bu şekilde rekabet güçlerini artırabilmek amacıyla kullanılmaktadır.
1.7. Bilgi Teknolojileri ve İnsan Kaynakları Yönetimi
1900’lü yıllarda operasyonel, 1960’li yıllarda yönetsel bir rol üstlenen insan
kaynakları yönetimi, dünyadaki değişime paralel olarak 1980’li yılların başından
itibaren stratejik bir rol üstlenmektedir (Sürgevil ve Budak,2006:462). İnsan
kaynakları kavramı bir örgütte en üst yöneticiden en alt kademedeki işgörenlere
kadar herkesi kapsayan bir yapıyı temsil etmektedir (Bolton,2005:2004). Kapsamlı
bir tanıma göre insan kaynakları yönetimi; örgütün ihtiyaç duyduğu personel
ihtiyacının belirlenmesi, uygun elemanların örgüte kazandırılması, işletme kültürüne
alıştırılmaları, çalışanların motivasyonu, gruplar ve örgüt arasında uyumlu, sinerjik
işbirliği yaratılması ile iletişimin etkin hale getirilmesi, işletmenin yeniden
yapılandırılması sürecinde örgütsel iklimin daha sağlıklı hale getirilmesi, çalışanların
eğitimi ve gelişiminin sağlanması gibi güncel konuları ve uygulamaları
kapsamaktadır (Fındıkçı,1999:13).
69
Bilgi teknolojileri, işletme içinde en tepe yöneticiden en alt düzeyde çalışana
kadar, bireyi, çalışmayı, çalışma yaşamı ve ortamını ve statüleri etkilemekte ve insan
kaynaklarının yeni çalışma profillerine uyum göstermelerini zorunlu kılmaktadır
(Öğüt vd.,2003:105). Yeni ekonomik yapıda beyaz yakalıların verimliliklerinin
arttırılabilmesi için daha gelişmiş ve sofistike insan kaynakları uygulamalarına
ihtiyaç duyulmaktadır (Acar,2000:9). Drucker, yirmi birinci yüz yılda yönetimin
gerçekleştirmesi gereken en önemli katkının bilgi çalışanlarının verimliliğini
arttırmak olduğunu savunmaktadır (Drucker,1999:151). Bu bağlamda “insan
kaynakları
yüz
yılında”(Dülger,1998:995)
Drucker’ın
“gerçek
kapitalistler”(Drucker,1999:184) olarak tanımladığı çalışanların yönetim sürecinde
etkinliğini ve verimliliğini arttırmak önemli bir yönetim işlevi konumuna gelmiştir.
Bu noktada işletmelerin başarılı örgütsel yaşam evreleri geçirmelerinin, insanın
artan önemini dikkate alınması şartına bağlı olduğu görülmektedir (John ve
Keith,1993:1). Kadınların ve yaşı ilerlemiş çalışanların işgücüne akımı, yaşlıların
işgücü içerisindeki oranının ve işgücü içerisindeki farklılıkların artması, insan
kaynakları
yönetiminin
esnek
iş
programları
düzenlemesine,
çalışanların
sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi için çalışmalar yapmasına, kariyer
geliştirme ve farklılıkların uyumlu bir şekilde yönetilebilmesi konularının önem
kazanmasına neden olmuştur (Yeniçeri ve İnce,2005:296).
Diğer işletme süreçlerinde olduğu gibi insan kaynakları yönetimi de bilgi
teknolojilerinden etkilenmiş ve çalışma ilişkilerinde değişim ve dönüşüm
sağlanmıştır. Bu değişimler şu başlıklar altında incelenebilir (Güloğlu,2002:500605):
1) Esnek Uzmanlaşma: İşgücünün örgütlenmesi ile ilgili esneklik türüdür.
İşgörenlerin iş tanımlarının, değişen teknolojiye, üretim metotlarına ve işgücünün
yapısına bağlı olarak değiştirilmesi ve görev tanımlarının yeniden yapılabilmesi
demektir. Esnek uzmanlaşma, geleneksel örgütlerdeki fonksiyonel iş bölümü ve
uzmanlaşmaya dayanan iş örgütlemesine karşılık, meslek ve işlerdeki genişlemeye
dayanan iş örgütlemesini ifade etmektedir.
2) Çalışma Sürelerinin Esnekleşmesi: Değişen teknolojik koşullar, iletişim
ve ulaşım olanakları, küreselleşme vb. koşullar çalışma sürelerinin esnekleşmesine
sebep olmuştur. Aynı şekilde part-time çalışma, tele-iş vb. olgular işyerlerini, belli
70
bir saatte gidilmesi ve belli bir süre sonra çıkılması zorunlu olan yer olmaktan yavaş
yavaş çıkarmaktadır. BT ile birlikte işlerin bir çoğu tam zamanlı olmak yerine yarı
zamanlı şeklinde yapılır hale gelmiş ömür boyu
iş kavramı ortadan kalkmıştır
(Kaya,2007:18). Çalışma saatlerinde meydana getirdiği dönüşümü çalışma yerinin
esnekleşmesinde de meydana getirmiştir. Evden çalışma ve tele çalışma her geçen
gün daha da yaygınlaşmaktadır. Artık işin yapılması için devasa fabrika binaları ve
bu devasa binalara gitme olgusu günümüz koşullarında pek bir anlam ifade
etmemektedir. Zira günümüz koşularında binasının ve yerinin nerde olduğu belli
olmayan ancak, çok büyük maddi değeri olan işletmelerin sayısı her geçen gün
artmaktadır.
İnsan
kaynakları
departmanlarının
etkinliği,
bilgi
teknolojileri
ve
sistemlerinden en uygun biçimde yararlanmayı gerektirmektedir. Bilgi teknolojileri,
insan kaynaklarının yönetilmesinde maliyeti düşürücü ve hızı artırıcı bir işlev
görmektedir. Kullanılan İK formlarının elektronik ortama taşınması ve intranet
platformları üzerinde kullanılması, eğitimlerin ve içeriklerin hazırlanarak aynı
şekilde elektronik ortamda sunulması, duyuruların, sunumların ve prosedürlerin bu
ortamlarda tutulması ve gerekli erişim yetkileri verilerek denetlenmesi, yapılan
değişikliklerin yine aynı şekilde gereken kişilere elektronik olarak duyurulması,
elektronik ortamlarda eğitim merkezlerinin kurulması, çalışanların memnuniyet ve
memnuniyetsizlik hallerini elektronik ortamlarda bildirmeleri, anketlerin elektronik
ortamlarda düzenlenmesi, bilgi paylaşma ve tartışma platformlarının elektronik
ortamlar üzerinde sağlanması gibi birçok uygulama insan kaynakları ve bilgi
teknolojilerini birleştirerek oluşur (www.bilgiyönetimi.com,05.03.2009). İnsan
kaynağı ile ilgili sayılan bu faaliyetler işletmede kurulacak olan etkin bir İnsan
Kaynakları Yönetimi Bilgi Sistemi (İKYBS) ile yerine getirilebilir. İKYBS, insan
kaynağına ilişkin bilgileri toplamak, depolamak, kullanmak, değerlendirmek ve
dağıtmak amacıyla kullanılan sistemlerdir. Örgütlerde yeterliliğin kaynağı olarak
insan kaynakları yönetim sistemleri firmaların öğrenme ve yeni fırsatları
değerlendirmesine olanak sağlamaktadır (Yeniçeri ve İnce,2005:325).
Bilgi teknolojileri, İKY departmanları fonksiyonların hepsinin etkin bir şekilde
yerine getirilmesinde, insan kaynağını bilgilendirme ve insan kaynağından gelen
istek ve ihtiyaçları kolay toplayabilme yoluyla önemli bir katkı sağlamaktadır. Bilgi
71
çağında
insan
kaynakları
yönetiminin
özellikleri
aşağıdaki
biçimde
sıralanabilir(Öğüt,2003:68-69):
1.Bilgi çağında insan kaynakları yönetimi, yaşanan hızlı teknolojik gelişme ve bilgi
artışının bireylerde yol açtığı bilgi eskimesini önlemeyi ve çalışanların bireysel
gelişimlerini sağlamayı amaçlamaktadır.
2.İnsan merkezli işlevleri kapsamakta ve çalışanların ilişkilerinin yönetilmesi
amaçlanmaktadır.
3.Organizasyonel ortam içinde çalışanların aralarındaki bağlılığın geliştirilmesi,
kurumsal kültürün yerleştirilmesini sağlamaktadır.
4.Kurumsal sistem içinde insan ilişkilerini parçasal değil, bütünsel açıdan
incelemektedir.
5.İnsan
odaklı
yönetim
yaklaşımı
aracılığıyla
organizasyonel
gelişmeyi
sağlamaktadır.
6.Etkin bir kurumsal iletişim için vazgeçilmez olan bilgi akışı sürecini
düzenlemektedir.
7.Kurumsal sürekliliğin sağlanması amacı ile ilgili olarak kurumsal kültürün
paylaşılmasını gerçekleştirmektedir.
8.İnsan kaynaklarını iç müşteri mantığı çerçevesinde değerlendirmektedir.
9.Tüm çalışanların optimal performans düzeyine ulaştırılmalarını hedeflemektedir.
10. Bilgi çağı, teknokratik çağ, iletişim toplumu, küreselleşme ve benzeri
biçimlerde tanımlanan toplumsal dönüşümün birey ve organizasyon düzeyinde
gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaları kapsamaktadır.
11. Bilgi çağı organizasyonlarını oluşturacak insan kaynağının yetiştirilmesine
uygun ortamlar hazırlamaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojisine dayalı bu yeni yönetim anlayışında, bilgi ile
donanımlı olma, sürekli eğitimden yararlanma çalışanı kültürel, ekonomik, sosyal ve
örgütsel yönden güçlü kılmış bu durum insan kaynaklarının üretkenliğini ve
verimliliğini artırmıştır (Kaya, 2007:19).
72
1.8. Bilgi Teknolojileri ve Yönetim-Yöneticilik ve Yönetsel Süreçler
Günümüzde bilgi teknolojileri yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesinde, satış
ve satış sonrası hizmetlerin desteklenmesinde, piyasa ve sektörlere ilişkin
öngörülerin gerçekleştirilmesinde, karar destek araçları sağlanmasına kadar farklı
alanlarda etkileri olan kritik bir yönetim aracı olarak kullanılmaktadır (Grossman vd.,
1995:161). Geride bıraktığımız yirmi yıl içinde yaşanan küreselleşme sürecinin ve
bilişim–iletişim
teknolojilerindeki
gelişmelerin
yönetim
ve
örgütlenmenin
“uygulama” kısmında da büyük değişimlere yol açtığı pek çok akademisyen
tarafından iddia edilmiş,
yeni
yönetim
ve
örgütlenme
biçimlerinden
ve
paradigmalarından söz edilmiştir (Taşçı ve Koç,2007:219). İnsan kaynağının örgütsel
amaçların gerçekleştirilmesi ve global rekabet üstünlüğünün yakalanmasında uygun
şekilde organize edebilme çabalarında farklı yönetimsel anlayışlar gelişmiştir
(Açıkalın,1996:3). Sanayi çağından bilgi çağına dönüşümde, yönetimin odak noktası
komutadan
informasyona
kaymaktadır
(Erkan,1997:187).
Çağdaş
örgütlerin
yönetimi, yüksek düzeyde uzmanlık bilgisine ve mesleki deneyime sahip bir birey
tarafından değil, farklı alanlarda eğitim almış ve liyakatli bireylerden teşekkül eden
takımlarca sağlanmakta ve takımın bilgileri ve deneyimleri sınanmış üyeleri,
kurumsal
performansın
arttırılmasına
yönelik
olarak
yeteneklerini
birleştirmektedirler (Kast,1985:209). Bilgi teknolojileri ile köklü dönüşümler
yaşayan günümüz işletmelerinde otokratik yönetim anlamını yitirmekte ve
özyönetim ya da yönetişim önem kazanmaktadır (Öğüt vd.,2003:106). Diğer yandan
teknolojinin getirdiği hız ve değişim yönetim anlayışını otoriter anlayıştan
demokratik, insani ve katılımcı anlayışa taşımıştır. Buyurgan, otoriter eğilimler
yerine işbirliği anlayışı içinde takım çalışması başarı için ön şart olmuştur
(Kaya,2007:19).
Bilgi
teknolojilerinin
kullanımıyla
birlikte
ortaya
çıkan
en
önemli
değişikliklerden birisi, bazı takımların yönetimin gücüne ortak olmasıdır. Yani daha
önceleri yönetim tarafından yapılan fonksiyonların çoğunun artık takımlar tarafından
yapılmasıdır. Yönetici geleneksel bir patrondan ziyade, bilgiyi toplamak, yönetmek,
başka şekle dönüştürmek ve iletmek için teknolojiyi etkili bir biçimde kullanabilen
ve kendi kendilerini yöneten takımlar için bir kolaylaştırıcı fonksiyonu görmektedir
(İzci,2001:58).
Bilgi teknolojileri yönetimin; planlama, örgütleme, yöneltme
73
koordinasyon ve denetim şeklinde sayılan beş temel fonksiyonu üzerinde önemli
etkilere sahiptir. Özellikle yönetim faaliyetinin ilk temel işlevi olan planlama
işlevinde; bilgi toplama, bilgilerin depolanarak işlenmesi ve analiz edilmesi gibi
işlemlerle kolaylık sağlamaktadır. BT’ler yönetimlere verileri doğru, hızlı, ekonomik
ve esnek bir şekilde toplama, iletme, kaydetme, işleme, geri getirme ve gösterme
olanağı sağlamaktadır (Vural,2006:90). BT’ler vasıtasıyla elde edilecek doğru bilgi
sayesinde, yönetimin planlama işlevinde gelecek ile ilgili somut bilgiler, denetim
işlevinde ise mevcut durum ile ilgili somut bilgiler etkili olacaktır. Diğer yönetim
süreçlerinde de kullanılabilen BT’ler, planların uygulanması ve planlara uygun
sonuçların elde edilme oranının ölçülmesinde önemli işlevler yerine getirmektedir
(Yüksel,2005:250). BT’ler, yönetim faaliyetinin koordinasyon fonksiyonunu insana
bağlı olmaktan çıkararak, hatasız elektronik süreçler haline getirmekte ve kurumu
şeffaflaştırıp, kuruma dış çevreyi açan avantajlar sağlamaktadır (Düren, 2000:62).
Kaya’ya göre, BİT’nin yönetimde etkin kullanımı yönetim fonksiyonlarının
yeniden yorumlanmasını sağlamıştır. Bunun sonucunda geleneksel motivasyon ve
koordinasyon anlayışı tamamen değişmiştir. Artık insan kazanmanın önemli olduğu,
kalbe odaklı yeni bir yönetim anlayışı geçerli olmuştur. Yine teknoloji ile birlikte
denetim fonksiyonu da şekil değiştirmiş yakından gözetim ve nezaret denetimi terk
edilerek çalışana daha fazla özerkliğin sağlandığı yeni bir denetim anlayışı
denenmeye başlanmıştır (Kaya,2007:19). BT’lerle birlikte yönetim sürecinde kontrol
fonksiyonunun uygulanmasında da zaman içinde önemli değişiklikler olmuştur. Bilgi
toplumunda yönetim anlayışı ve yönetimde kontrol fonksiyonunun değişim süreci şu
aşamalardan geçmiştir (Kaleli ve Sen,2002:744).
Girişimci kontrol: İşin sahibi aynı zamanda yöneticidir.
Hiyerarşik Kontrol: Endüstrinin karmaşık hale gelmesi ve yönetimde hiyerarşik
yapılanmadır.
Teknik kontrol: Faaliyetlerde işbölümünün temel alınmasıdır.
Bürokratik kontrol: Profesyonel yönetim anlayışıdır.
Kurum kültürü: İşçi-yönetim ilişkilerinde karşılıklı işbirliğidir.
Endüstriyel Demokrasi: Sıfır hiyerarşi, kendi kendini yöneten takımlardır.
74
Bilgi çağında organizasyon yönetimleri, insan kaynaklarının ve müşterilerinin
gereksinimlerini, bu gereksinimlerin nasıl karşılanması gerektiğini sürekli olarak
araştırmak ve değerlendirmek durumundadır (Öğüt,2003:60). Drucker, yönetim
esaslarının uygulanması, sırf büyük ölçüde niteliksiz işçilerden oluşan bir işgücünü,
iyi eğitimli bilgi işçilerinden oluşan bir işgücüne dönüştürdüğü için bile olsa yönetim
kavramının taşıdığı anlamın değiştiğine işaret etmektedir (Drucker,1998:226).
Drucker’a göre kapitalist ötesi toplumda kuruluş, her biri kendi dar alanında bilgiye
sahip uzmanlardan oluştuğu için amacı son derece açık seçik olmak zorunda ve tek
fikirli, tek yaklaşımlı olmalıdır. Çağdaş kuruluşun prototipini bir senfoni orkestrasına
benzeten Drucker, kuruluştaki çalışanları da şu şekilde ifade etmektedir:
“Orkestradaki 250 müzisyenin her biri ayrı bir uzmandır, üstelik kendi dalının en
iyilerinden biridir. Ama yine de, tuba tek başına müzik yaratamaz; onu ancak
orkestra yaratır. Orkestranın performans verebilmesi, 250 müzisyenin aynı amaçta
birleşmesinden ötürüdür. Hepsi kendi uzmanlıklarını bu ortak amacın emrine
verirler. Ve herhangi belli bir zamanda, hepsi yalnızca bir tek müzik parçasını
çalar.”(Drucker,1198:80-82) Endüstriyel ve post endüstriyel örgütlerde yönetim
işlevlerinin
uygulanma
Dennehy,1994:xxix).
biçimleri
Tablo-14’te
gösterilmektedir
(Boje
ve
75
Kontrol
Liderlik
Etkileşim
Örgütleme
Planlama
Tablo-14: Modern ve Post-Modern Yönetim İlkelerinin Karşılaştırılması
1234561234567-
Modern
Kısa dönemli kar amaçları
Kitle üretimi
Çalışanlar bir maliyettir
Dikey planlama
Yukarıdan aşağı odaklı
Planlama düzene yol açar
123456-
Postmodern
Uzun dönemli kar amaçları
Esnek üretim
Çalışanlar bir yatırımdır
Yatay planlama
İç ve dış müşteri odaklı
Planlama düzensizlik ve karışıklığa yol açar
Tek çalışana tek iş ve vasıfsız işler
Çalışan-yönetim karşıtlığı
Departmanların bölünmesi
Dikey daha iyidir
Homojenlik güçtür
Üst yönetimin tek sesliliği
Uzmanlaşma, resmiyet, rutinlik,
parçalanma ve işbölümü ile etkinlik
yükselir
1234567-
Otorite üst yönetime verilir
Dışsal ödül ve ceza
Gözetim mekanizması her yerdedir
Kadınlara ve azınlıklara daha az ücret
ödenir
5- Söylem elit (beyaz) insanlara dayalıdır
6- Bireysel ödüllendirme
1234-
Otorite takım liderlerine devredilir
İçsel ödül ve iş süreçlerinde çalışana yetki
İnsanlar kendi kendilerini kontrol ederler
Kadınlara ve azınlıklara diğer çalışanlarla
eşit ücret
5- Çok seslilik
6- Takıma dayalı ödüllendirme
12345-
Teori X ve Y
Çok katmanlı ve kurallı merkezileşme
Patron merkezli
Elit erkeklere yönelik kariyer fırsatları
Çalışanlara ne yapmaları gerektiği söylenir
1- Teori S (hizmet liderliği)
2- Geniş ve daha az kurallı ademimerkezileşme
3- İnsan merkezli
4- Tüm çalışanlara eşit kariyer fırsatı
5- Vizyoner
12345-
Merkezi kontrol
Hattın sonunda kontrol
Mikro gözetim
Kırmızı çizgiler
Gözetim için çok sayıda prosedür, kural ve
bilgisayarlar
Sonuç kriterlerinin ölçülmesi
Enformasyonun biriktirilmesi
Korkuya dayalı kontrol
Piramidin üst kısmının eğitimi
123456789-
1234-
6789-
Çalışma ekipleri, çok vasıflı işçiler
Çalışan-yönetim işbirliği
Birbirinin içine geçmiş esnek ağlar
Yatay daha iyidir
Heterojenlik güçtür
Çok seslilik bir değerdir
Uzmanlaşma, biçimsellik, rutinleşme,
parçalanma ve işbölümüyle etkinlik azalır
Ademi-merkezi kontrol
Toplam kalite kontrol
Çift yönlü gözetim
Kırmızı çizgilerin kaldırılması
Kural ve prosedürlerin ortadan kaldırılması
Süreç kriterlerinin ölçülmesi
Enformasyon herkese verilir
Kendi kendini kontrol
Tüm çalışanların eğitimi
Kaynak: David M. Boje ve Robert F. Dennehy, Managing in the Postmodern World, Kendal/hunt
Publishing Company, 1994, s. xxix.
Yönetimi, bilgi toplumunun jenerik organı olarak tanımlayan Drucker, yönetim
ve
yöneticilik
kavramlarının
anlamındaki
değişime
işaret
etmektedir
(Drucker,1999:67-69). Yazara göre, II. Dünya Savaşına kadar olan sürede yönetici,
“astların işlerinden sorumlu olan kimse, patron”, yönetim ise, “bir mevki, bir güç”
76
olarak tanımlanırdı. 1950’lerin başından itibaren bu tanım, “yönetici, insanların
performansından sorumludur” şekline dönüştü. Drucker’a göre, yöneticinin bilgi
toplumundaki doğru tanımı ise, “bir yönetici, bilginin uygulanmasından ve
performansından sorumludur” şeklindedir. Bilgi çağı olarak adlandırılan 21. asırda,
örgütlerin verimlilik ve rekabet ilkelerine göre çalışması, amaçlarını uygun araçlar
kullanarak etkili bir şekilde gerçekleştirmesi ancak nitelikli insan gücü ve bu güce
önderlik edecek liderlerle mümkün olacaktır (Buluç,1998:1212). Tekin ve
diğerlerinin aktardığına göre Drucker, çağdaş örgütlerde, otorite ve rapor verme
kavramları yerine, bilgi kavramının kullanıldığını ve otorite kavramının yönetim
sözlüğünden çıkartılması gerektiğini savunmaktadır (Tekin vd.,2003:2149. BİT’nin
etkinliği yönetim ve yöneticilik anlayışını da etkileyerek riske girmeyen statükoyu
koruyan yönetim anlayışı yerine değişimi doğru algılayan, değişime uyum özelliği
gösteren,riske giren risk yöneten,vizyon ve misyon yaratan,kurumsallaşmayı teşvik
eden,takım çalışmasına,rekabeti kalite ile destekleyen ve müşteri tatminine yönelen
yeni bir yönetim anlayışına geçilmiştir (Kaya,2007:19).
1.9. Bilgi Teknolojileri Alt Yapısı ve Örgütsel Değişim
Bilgi teknolojileri alt yapısı genellikle bilişim sistemleri departmanı tarafından
yönetilen, işletme faaliyetlerinde bilgi teknolojileri uygulamalarını mümkün kılan
yapı olarak tanımlanabilir (Akın,2001:185). İşletmelere rekabetçi üstünlük
sağlayacak bir bilgi teknolojileri-sistemi alt yapısının oluşturulması işletmelerin karşı
karşıya kaldığı sorunlardan biridir. Zira Bilgi teknolojileri alt yapısının işletmenin
stratejik hedeflerine uygun yapılandırılması;
alt yapı için ne kadar harcama
yapılacağı; alt yapının işletmelerin stratejik hedef ve amaçlarına uygun olması; alt
yapının müşteri ve tedarikçileri de kapsayacak şekilde tüm işletme için mi yoksa
birim bazında mı oluşturulacağı; uygun alt yapıdan sapmanın işletmenin performans
göstergelerini nasıl etkileyeceği vb. hususlar
bilgi teknolojileri yatırımı kararı
verilirken üzerinde durulması gereken hususlardır.
Teknolojinin etkisinin örgütsel yapıdan ve süreçlerden bağımsız düşünülmesi
ve beşeri unsurları dikkate alınmaksızın adapte edilmesi, teknolojik yatırımdan
beklenilen verimlilik artışı, rekabet üstünlüğü vb. vermesi mümkün olmayacaktır. Bu
bağlamda bilgi teknolojilerinin salt operasyonel rutin işlemler için değil stratejik
77
amaçlı ve tüm organizasyonel unsurları da dikkate alarak işletmelerde kullanılması
gerekir. Davenport’a göre, birçok farklı bilgi kullanıcılarına göre büyük
organizasyonlarda kesin olan bir şey var; o da etkili bilgi yönetiminin insanların
makineleri nasıl kullandığı hakkında düşünme ile başlamadığını, aksine insanların
bilgiyi nasıl kullandığı ile başladığıdır. Yazar’a göre bilgi teknolojilerinin adapte
edilmesi aşamasında insan-merkezli bir yaklaşım dikkate alındığında aşağıdaki
hususlara dikkat etmek gerekmektedir (Devanport,1994:120).
1.İnsan merkezli bilgi yönetimi yaklaşımına göre, bilgiler sadece bilgisayara
depolanacak kavramlar olmaktan ziyade birçok boyutu olan ve birden fazla
anlam ifade edebilen kavramlardır.
2.İnsanlar bilgiyi kolayca paylaşmazlar: Farklı departmanların, profesyonellerin
veya hat çalışanlarının bilgi teknolojilerini bilgiyi paylaşmak için kullanmak
istediklerini düşünmek yöneticilerin düştüğü en büyük hatalardan biridir. Üstelik
eğer bilgi teknolojileri ve sistemi kurulursa insanlar da onu kullanır yanılgısına
henüz planlama aşamasında düşülür.
3.Bir bilgi teknolojileri sisteminin değişmesi, şirketin bilişim kültürünün değişmesi
anlamına gelmeyecektir: Teknolojinin varlığı bir şirketi tek başına dönüştüremez.
Bir şirketin bilişim kültürünün değişmesi bilişimle ilişkili olarak tutumların,
değerlerin, yönetsel beklentilerin ve güdüler gibi temel davranışların değişmesini
gerektirmektedir.
Hammer ve Champy’e göre, modern teknolojinin sağlayacağı gücü fark etmek
ve uygulanış şeklini tasarlamak şirketlerin, işadamlarının genellikle öğrenmek
istemedikleri ve kendilerini huzursuz eden bir düşünce formu olan “tümevarım”
yöntemiyle düşünmelerini gerektirmektedir. Söz konusu yazarlara göre, üst düzey
yöneticilerin çoğu “tümdengelim” yöntemiyle düşünerek, sorunu ya da sorunları
belirleyip ardından çeşitli çözümler arama ve bu çözümleri değerlendirme konusunda
başarılılar. Oysa bilgi teknolojilerinin organizasyonlarda uygulanması; önce iyi bir
çözüm bulmak ve sonra bu çözümün çözebileceği ve şirketin varlığından belki de
henüz haberdar olmadığı sorunları araştırmayı, yani “tümevarım” yöntemiyle
düşünmeyi gerektirmektedir. Şirketlerin çoğunun teknolojiye bakış açılarında
yaptıkları hata teknolojiye mevcut süreçleri çerçevesinde bakmalarıdır; bu şirketler
78
“Şu anda yaptığımız işi geliştirmek, planlamak ya da ilerletmek için bu yeni
teknolojik becerileri nasıl kullanabiliriz?” diye soruyorlar. Oysa sormaları gereken
soru, “Teknolojiyi şu anda yapamadığımız şeyleri yapmak için nasıl kullanabiliriz?”
olmalı (Hammer ve Champy,1996:78).
Bilgi teknolojileri alt yapısı belli bazı ilkeler çerçevesinde ve etkin bir Bilgi
teknolojileri altyapısı yönetimiyle yerine getirilmelidir. Etkin bilgi teknolojileri alt
yapısı yönetiminden sağlanacak faydalar olarak şunlar sayılabilir (Tan ve
Uijttenbroek, 1997:40-41):
1. Bir örgütün bilişim alt yapınsın yönetilmesi, geliştirilmesi ve kullanılması için
genel bir yapı teşkil eder.
2. İşletme hedeflerine ulaşmak için doğrudan destek sağlar.
3. İşletme örgütü ile birlikte bilişim sisteminin de değişmesini sağlar.
4. Bilgi teknolojileri uzmanları, kullanıcılar ve yöneticiler arasında işbirliğinin
gelişmesinde yardımcı olur.
5. İşletme süreçlerinin performanslarında sürekli iyileşmeler sağlar.
6. Alt yapı bileşenleri ve faaliyetlerin yönetilmesinde kontrolün kolaylaşmasını
sağlar.
Teknolojik değişme ve gelişme ile birlikte örgütsel yapı ve süreçlerde de
gerekli değişimler gerçekleştirilmediği sürece yeni teknoloji tek başına beklenilen
verimi sağlamayacaktır. Örgütsel değişim, belli bir örgüt içindeki elemanların büyük
bölümünün davranışlarının değiştirilmesi ve bir bütün olarak örgütsel performansın
belirgin şekilde arttırılması amacıyla tasarlanmış planlı bir değişme olarak
tanımlanabilir (Şimşek ve Akın,2003:333). Bilgi teknolojilerinin yaygın olarak
kullanımı işletme süreçlerinin, örgütsel yapının ve stratejilerin yeniden tasarlanıp
uygulanmaya konmasında önemli imkanlar sağlamaktadır. Günümüz işletmelerinde
uygulanabilecek tipik ana bilgi teknolojileri kapsamlı değişim projeleri aşağıdaki
şekillerden herhangi biri olabilir (Markus ve Benjamin,1997:58).
1. Küresel bir işletme genelinde SAP (Systems, Applications and Products in
Data
Processing)gibi
finansal
modüllerin
bütünleştirilmesi
amacıyla
geliştirilmiş bir yazılım paketinin kullanılması. Bu proje ile finans personel
maliyetleri
ile
bilgi
işlem
elemanlarının
maliyetlerinin
azaltılması
79
hedeflenmektedir. Ancak bu proje farklı ülkelerdeki standart işlem süreçlerinin
ve genel terminolojinin benimsenmesi için yeni birimler oluşturmayı
gerektirecek, bazı finansal aktiviteleri yerelleştirecek ya da merkezileştirecek
ve yerel ülke yöneticilerinin finansal raporlarının esnekliğini düşürecektir.
2. Küresel üretim için dünya çapında bir işletme lojistik sistemi geliştirilmesi. Bu
projeden, müşteri ile ilgili hizmetleri arttırması ve taşıma maliyetlerini
düşürürken tedarik sürelerini de kısaltması beklenmektedir. Bu proje işletme
içindeki
ödüllendirme
sistemiyle
ve
promasyona
dayalı
performans
standartlarıyla çatışır.
3. İşletme genelinde Lotus Notes veya bir İntranet kullanılarak bilgi paylaşımın
sağlamak amacıyla bir grupware uygulamasına geçilmesi. Böyle bir proje ile
ekip
çalışmasını
destekleme,
bölümler
arasında
bilgi
paylaşımını
hedeflenmektedir.
4. Şirket iletişim ağlarının ve standartlarının birleştirilmesi (konsolide edilmesi).
Bu çok pahalı projeden beklenilen, işletme genelinde üzün süren işlem
maliyetlerini düşürmesidir. Ancak bu da işlem süreçlerinde ve uygulama
yazılımlarında temel değişiklikleri yapması için üç büyük birim gerektirir. Aksi
taktirde bu işlemler başka türlü yapılamayacaktır.
Bilgi teknolojileri yatırımlarının amaçlarından bir tanesi de; işletmelerin yoğun
küresel rekabet ortamlarında farklılaşmalarını sağlamaktı. Bu bağlamda bilgi
teknolojilerinin örgütsel değişim ya da süreç yenileme denilen değişim mühendisliği
sürecindeki rolü büyüktür. Bilgi teknolojisinin değişim mühendisliği sürecinde dört
önemli rolü bulunmaktadır (Akın,2001:188-189).
1. Bilgi teknolojisi yeni süreçleri mümkün kılar. Bilgi teknolojisi olmaksızın var
olması imkânsız süreçler oluşturulabilir. Örneğin e-ticaret ile ürünlerini
müşterilerine ulaştıran, merkezleri ve yerleri belli olmayan süreçler Bilgi
teknolojileri olmadan imkânsız olan faaliyetlerdir.
2. BT proje yönetimini kolaylaştırmaya yardımcı olur. Proje yönetimi araçları
süreçlerin analizi ve yeni süreçlerin tanımlanması için gereklidir. Süreç
merkezli uygulama yazılım paketleri bu alanda önemli bir yere sahiptirler.
80
3. BT insanların bir arada daha yakın çalışmasına imkan sağlar. Yerel alan ağları
(Local Area Netweork –LAN), geniş alan ağları (Wide Area Network-WAN)
ve internet elektronik olarak çalışma ekiplerini coğrafi konum önemli
olmaksızın birbirine bağlamakta, evden çalışmayı mümkün kılmakta ve
işbirliklerini sağlamaktadır.
4. BT işletmeler arası birleşmelere yardımcı olur. İşletmelerde süreç yaklaşımı,
işletme içi süreçlerin bütünleştirilmesi yanında işletme ve çevresinin (şirket ve
müşterileri, satıcılar, ortaklar vs.) bütünleştirilmesini de içine almaktadır.
İşletmelerde teknolojik değişim beraberinde yeni yapı, süreç, katılım ve
beceriler gerektirmektedir. Dolayısıyla bilişim sistemlerini ve kullanıcılarını adapte
eden bir işletmede örgütsel değişimin başarısı altı kritik başarı faktörüne bağlıdır
(Pitman,1994:40).
1) Üst yönetimin açık desteği ve kararlılığı: Üst yönetimin sistemi
sahiplenmesi ve katılımı gerekmektedir. Değişim liderliği sadece CEO tarafından
değil üst yönetimin tümünün sorumluluğunda olmalıdır.
2) Başarılı bir değişim için yeterli bir hazırlık sürecinin olması:
Organizasyonel
ihtiyaçların
dikkatlice
değerlendirilmesi, değişim
gerektiren
noktaların iyi tespit edilmesi ve buna göre detaylı planların hazırlanması
gerekmektedir. İnsanların yeni sistemi anlaması için eğitilmesi ve yetiştirilmesi
gerekmektedir.
3) Kullanıcıların katılımının sağlanması: Birçok yeni sistem, kullanıcıların
katılımını içermesi yerine bir dayatma olarak uygulamaya konulduğu için başarısız
olmaktadır. Yeni sistemin başarısı için kullanıcıların eğitilmesi, geliştirilmesi, motive
edilmesi, katılımının sağlanması ve yöneticiler de dahil tüm çalışanlar arasında
paylaşılan bir sorumluğun oluşturulması gerekir.
4) Değişimin işle ilgili önemli bir ihtiyaçtan kaynaklanıyor olması:
Değişimin işle ilgili ihtiyaçlardan kaynaklandığı açık ve anlaşılır bir şekilde ifade
edilmesi gerekir. Kurulacak yeni sistemin geçici değil şirketin sürekli bir parçası
olarak algılanmasının sağlanması gerekir.
5) Gerekli değişimleri destekleyen bir ödüllendirme sisteminin kurulması:
Ödüllendirme sisteminin yeni iş yapma yöntem ve amaçlarını destekleyecek şekilde
81
değiştirilmesi gerekmektedir. Bunun uygulama aşamasında değil en başta tasarım
aşamasında
yapılması
kullanıcıların
yeni
sistemin
önemini
anlamalarını
sağlayacaktır.
6) Yüksek düzeyde bir iletişimin sağlanması: Planlama ve uygulama sürecini
de içeren organizasyonun tüm düzeylerinde etkili bir iletişim sağlanmalıdır. Sistemin
açık hedefleri tüm organizasyon üyelerine pozitif bir şekilde anlatılmalı ve sistemin
değerlendirilmesi için sık sık toplantılar düzenlenmelidir.
İKİNCİ BÖLÜM
KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER(KOBİ) VE
REKABET GÜCÜ
2.1. Kobi Tanımı ve Özellikleri
KOBİ tanımları ülkeden ülkeye değişmekte, hatta bir ülke içinde bile çok
çeşitli açılardan tanımlanmaktadır (Müslümov,2002:5). Bütün ekonomilerin temel
dinamiğini oluşturmalarına rağmen, bugün Dünya literatüründe üzerinde görüş birliği
sağlanmış KOBİ tanımı bulunmamaktadır (Akın,2001:4). Genel olarak KOBİ'ler, az
sermaye kullanımı yanında daha çok el emeği ile çalışan, çabuk karar verme
yeteneğine sahip, düşük düzeyde yönetim giderleri ile çalışan ve ucuz bir üretim
gerçekleştiren iktisadi teşebbüsler olarak ifade edilebilir (Akgemci,2001:17).
Küçük ve orta ölçekli işletmelerin tanımı için genel olarak iki kriter kullanılmaktadır
(Koçel,1993:32):
1. Niceliksel (Kantitatif) Kriterler: Niceliksel kriterler de, niteliksel
ölçütlerde olduğu gibi ülkenin ve sektörün sosyo-ekonomik durumlarına göre
farklılık göstermekle birlikte işletmelerin ölçülebilir, istatistiki olarak ifade edilebilir
büyüklüklerini
gösterir
ve
karşılaştırmalara
olanak
tanır.
KOBİ’lerin
tanımlanmasında kullanılan belli başlı niceliksel ölçütler şunlardır:
• Personel sayısı,
• İşletme sermayesinin tutarı,
• Kullanılan makinaların miktar ve güçleri,
• Üretim miktarı,
• Satış hasılatı,
• Belirli bir süre içerisinde kullanılan hammadde tutarı,
• Personele ödenen ücret,
• Enerji kullanımı,
• Aktifler toplamı.
2. Niteliksel (Kalitatif) Kriterler: Küçük işletmeleri tanımlarken kalitatif
ölçütler olarak şu esaslar göz önüne alınır (Koçel,1993:10):
83
• Bağımsız yönetim (genellikle işletmenin yöneticisi aynı zamanda işletmenin
sahibidir),
• İşletmenin çabalarını yöresel olarak sürdürmesi,
• İşletmenin çalışmalarını sürdürdüğü iş kolu içerisinde küçük bir yere sahip
olması,
• İşletme sermayesinin tümünün veya büyük bir bölümünün işletme sahibine ait
olması.
Türkiye’de KOBİ tanımı personel sayısı esas alınarak yapılmaktadır. Fakat bir
işletmenin KOBİ sayılabilmesi için alınacak üst sınır personel sayısı çeşitli
kuruluşlarca farklı tanımlanmıştır. Türkiye’de KOBİ tanımlaması sadece istihdam
edilen personel sayısı esas alınması, KOBİ tanımlamasını eksik kılmakta ve bu kriter
esasında tanımlanan KOBİ’ler üzerinde yapılan çalışmalarda yanlış genelleştirmelere
götürmektedir. KOBİ tanımlaması yapılırken üzerinde önemle durulması gereken
kriterlerden
birisi
de,ortaklık
yapısındaki
bağımsızlık
düzeyidir.KOBİ
tanımlamasında dikkate alınması gereken bir diğer önemli kriter ise toplam net
satışlar ve toplam aktif büyüklüğüdür (Müslümov,2002:5-7).
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından yapılan KOBİ tanımında da
Türkiye’de yapılan tüm tanımlarda olduğu gibi temel kriter olarak çalışan sayısını
kullanmaktadır. DİE’nin KOBİ tanımında OECD tarafından yapılan tanıma benzer
dörtlü bir sınıflandırma kullanılmaktadır. Bu tanım aynı zamanda Devlet Planlama
Teşkilatı (DPT) tarafından da kabul görmektedir. Buna göre:
• 1-9 arası personel çalıştıran işletmeler çok küçük işletme,
• 10-49 arası personel çalıştıran işletmeler küçük işletme,
• 50-99 arası personel çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletme,
• 100’den fazla arası personel çalıştıran işletmeler büyük işletmeler olarak kabul
edilmektedir.
Türkiye’de yıllardır KOBİ konusunda sürekli gündeme getirilen bir şikayet
konusu nihayet 18 Kasım 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan bir Yönetmelikle
sonuca bağlandı. Cumhurbaşkanı, başbakan ve Bakanların imzasını taşıyan, bakanlar
Kurulu’nun 2005/9617 sayılı bu kararıyla “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin
Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete’de
84
yayınlanarak yürürlüğe girdi. Söz konusu Rresmi Gazete’de yayınlanan Türkiye’nin
resmi KOBİ tanımı aşağıdaki şekilde yapılmıştır (Müftüoğlu,2007:144-145):
“Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler(KOBİ):İkiyüz elli kişiden az yıllık
çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon
Yeni Türk lirasını aşmayan ve bu Yönetmelikte mikro işletme,küçük işletme ve orta
büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ve kısaca KOBİ olarak adlandırılan
ekonomik birimleri”ifade etmektedir.
Küçük ve orta boy işletmelerin mikro işletme, küçük işletme ve orta
büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılması da yine adı geçen Resmi Gazete’de
aşağıdaki şekilde yapılmıştır:
“Mikro İşletme:On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış
hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan çok küçük
ölçekli işletmeler;
Küçük İşletme:Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış
hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler;
Orta Büyüklükteki İşletme:İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden
ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Yeni Türk Lirasını
aşmayan işletmeler.”
Bu tanımlara göre Türkiye’nin resmi KOBİ sınıflandırılması aşağıdaki tablo-15
ile ortaya konabilir:
Tablo-15: Türkiye’nin Resmi KOBİ sınıflandırılması
KOBİ Sınıflandırılması
Mikro İşletme
Küçük Ölçekli İşletme
Orta Büyüklükte İşletme
Çalışan
Sayısı
10’dan az
50’den az
250’den az
Yıllık
Net
Satış
Hasılatı
1 milyon YTL’den az
5 milyon YTL’den az
25 milyon YTL’den az
Mali Bilanço Büyüklüğü
1 milyon YTL’den az
5 milyon YTL’den az
25 milyon YTL’den az
Kaynak: Tamer Müftüoğlu,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler-KOBİ’LER,Turhan
Kitabevi,Ankara,2007,.s.146.
2.2. KOBİ’lerin Ekonomik Ve Sosyal Alandaki Yeri Ve Önemi
Ülke ekonomilerinde işletmeler genellikle küçük işletmeler olarak
hayata başlayıp zaman içerisinde büyüyerek orta büyüklüğe ulaşırlar ve nihayet
büyük işletmeler haline gelirler. Sağlam yapılı, büyümeye elverişli KOBİ’ler,
85
ekonomik gelişmenin, siyasî istikrarın ve sosyal barışın bir güvencesini oluştururlar
(Ertürk, 1995).
Serbest piyasa ekonomisini benimsemiş tüm gelişmiş ülkelerde sistemin
temelini rekabet oluşturur; rekabeti korumanın ana aracı olan KOBİ’leri korumaya
yönelik antitröst kanunlar çıkarılmıştır. Ayrıca, bu işletmelerin istihdam yaratmada
çok önemli rolleri vardır. Büyük işletmeler genelde işgücü kullanımını azaltmakta
iken, KOBİ’ler en fazla iş ve istihdam imkanı yaratmaktadırlar. Sağlam yapılı,
büyümeye elverişli KOBİ’ler, ekonomik gelişmenin, siyasal istikrarın ve sosyal
barışın
güvencesi
olup,
ülke
ekonomisinin
de
temelini
oluştururlar
(Mucuk,2005:109).
Bugün dünyanın her yerindeki hükümetler, KOBİ'lerin öneminin ve bunların
ekonomik büyüme, sosyal birleşme, istihdam, bölgesel ve yerel kalkınmaya sağladığı
katkıların farkına varmışlardır. KOBİ'ler OECD ekonomilerinde işletmelerin %95'
inden fazlasını ve istihdamın da %60-70'ini oluşturmakta ve yeni işlerin büyük
kısmını yaratmaktadır. Küreselleşme ve teknolojik değişim pek çok faaliyette ölçek
ekonomisinin önemini azaltırken, daha küçük firmaların potansiyel katkılarını
güçlendirmektedir. Bununla beraber, KOBİ’lerin karşılaştığı geleneksel sorunların
pek çoğu (finansman eksikliği, teknoloji kullanmada yaşanan güçlükler, sınırlı
yönetim kabiliyetleri, düşük üretkenlik ve yönetmelik yükleri) küreselleşmiş ortamda
çok daha ağırlaşmaya başlamaktadır. Ekonomilerin tamamı küçük işletme
sektörünün daha dinamik olmasından kazanç sağlama potansiyeline sahip
olduğundan ve KOBİ'lerin belli güçlü ve zayıf noktaları bulunduğundan KOBİ'lere
ilişkin politika çerçeveleri ve hükümetin rolü küreselleşmenin faydalarından
yararlanma ve baskılarına adapte olacak şekilde değişmelidir (İraz,2005:229).
Dünyada yaşanmakta olan bu globalleşme sürecinde KOBI'lerin önemi daha da
artmıştır. Artık günümüzde Küçük isletmeler denince başarısız olduğu için
büyüyememiş, küçük ölçeklerde kalmaya mahkum, ekonomiye yük olan isletmeler
anlaşılmamaktadır. Tam tersine, günümüzde bu isletmeler sahip oldukları esnek
üretim yapılarıyla, dinamik, değişen şartlara hızla uyum sağlayabilen, bürokratik
olmayan yapılarıyla yaratıcı, yenilikçi, talep boşluklarını hızla yakalayıp, fırsatları
zamanında değerlendirebilen isletmeler olarak algılanmaktadır (Şamiloğlu,2001:23).
86
Bunun yanı sıra Türkiye' de ve dünyada istihdam, üretim, yatırım ve ihracatta en
fazla paya sahip olan KOBİ'lerin önemi aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır
(İraz,2005:229):
• KOBİ'ler sıkıntılı dönemlerde ekonomik ve Sosyal tahribatı azaltabilme gücüne
sahiptir,
• İşletmelerin küçük ve orta ölçekli olmaları, spesifik bir üretim dalında
uzmanlaşmaya yol açması nedeniyle kaynak verimliliğinde artış sağlanmaktadır,
• İşsizliği azaltarak sosyo ekonomik katkıda bulunmaktadır,
• İşyeri sayısı, istihdam ve yatırımlardaki önemli payı ile ekonominin temel
unsurlarındandır,
• KOBİ'lerin diğer katkısı buluşların hızla hayata geçirilme koşullarına sahip
olmalarıdır.
Gerek ekonomideki ağırlıkları, gerek emek-yoğun nitelikte üretim yapmaları
ve ülke çapında sanatkar niteliğindeki kişilerin işlerini geliştirerek küçük ve orta
ölçekli sanayici durumuna dönüşmesiyle yaratılan istihdam, küçük ve orta ölçekli
işletmelerin ekonomik ve sosyal açıdan önem taşımasının bir diğer nedenini
oluşturmaktadır. KOBİ'lerde çalışan işçi sayısı yanında, bu işletmelerin genellikle
sahibi ve yöneticisi durumundaki girişimciler ve aileleri dikkate alındığında,
geçimini bu işletmelerde sağlayan nüfusun yoğunluğu ortaya çıkmaktadır. Bu haliyle
KOBİ'ler gelir dağılımında denge unsuru olmakta ve kuvvetli bir orta sınıfın
oluşturulmasına katkıda bulunmaktadırlar (İraz,2005:229).
Bağımsız olarak ayakta kalmak ve başarılı olmak motivi ile yönlendirilip
yönetilen bu işletmelerin dinamik olması ve ekonomiye canlılık kazandırması en
önemli ekonomik özellikleridir. Bunların esnek üretim sistemleri ile değişen talep ve
pazar koşullarına kolayca uyabilmeleri ve dinamizmi ekonominin krizlere dayanma
gücünü arttırmaktadır. Önceleri daha çok istihdamı artırma yolunda önemli görülüp
destek verilen KOBİ’ler,1990’lı yıllardan itibaren üretim sürecinde, satış artırmada
ve yönetim yapısında yeniliklere katkıda bulunacak, canlı, dinamik nitelikli
işletmelerin doğuşunu ve gelişmesini sağlayıcı bir ortam yaratmaya yönelik hükümet
politikalarıyla desteklenir hale gelmişlerdir (Mucuk,2005:110).
Küçük ve orta ölçekli bir işletme, faaliyetlerini yeni ürün ve hizmetler
geliştirme ve pazarlama üzerinde yoğunlaştırmak suretiyle büyüklerle rekabetinde
87
başarıyı elde etmektedir. Yani, büyük işletmelerin ürettikleri ürünlerin aynısını
üreterek değil, esneklik üstünlüklerini iyi kullanarak büyük işletmelerin giremediği
pazar alanlarına girmek, talep değişmelerine uymak, hatta gerektiğinde üretim
alanlarını değiştirmek biçiminde stratejiler izleme imkanına sahiptir. Böylece, bu
işletmeler yeniliklere giderek kendilerine daha geniş bir hareket alanı geliştirmiş
olmaktadır. Yeniliğe ilişkin bu strateji eğilimi, günümüzde özellikle küçük ve orta
ölçekli işletmelerde giderek gelişmeye başlayan bilgisayar alanında belirgin bir
biçimde görülmektedir. Bu noktada, yeniliklerin çok köklü yenilikler olabileceği
gibi, çok küçük ve kimi zaman yapay yenilikler de olabileceği söylenmelidir. Önemli
olan, yeniliğin teknik niteliğinden çok piyasa değeridir (İraz,2005:233).
KOBİ’ler, ülkelerin sosyal ve ekonomik yapı özellikleri içinde endüstrileşme,
sağlıklı kentleşme, optimum dağıtım ve ticaret uygulamaları için önemli bir özellik
taşımaktadır. Bölgelerarası dengesizliğin giderilmesinden, üretim kaynaklarının etkin
olarak kullanılmasına kadar ekonominin vazgeçilmez bir unsuru olmuşlardır. Bundan
dolayı bütün ülkelerin politika ve stratejilerinin oluşumunda etkin olmaktadırlar.
KOBİ’ler, ülke ekonomisine bir taraftan yatırım, üretim, istihdam, ihracat ve
ödedikleri vergiler açısından katkıda bulunurken, diğer taraftan da coğrafi açıdan
ülkenin bütün bölgelerine dağılmış olmaları nedeniyle bölgesel kalkınmada son
derece önemli rol oynamaktadırlar. Ayrıca iç göçün önlenerek sağlıksız kentleşmenin
önüne geçilmesinde, tam rekabetin sağlanmasında, sosyal barışın korunmasında ve
kalifiye eleman yetiştirilmesinde önemli katkılar sağlamaktadır (Yücel, 2004: 107).
KOBİ’ler büyük işletmelerin yapamadıkları ya da yapmak istemedikleri yeni
malzemelerin,
fikirlerin,
süreçlerin
ve
hizmetlerin
temel
kaynağını
oluşturmaktadırlar. Çünkü büyük işletmeler ölçek ekonomisinin maliyet avantajından
yararlanmak amacıyla makine, araç, gereç ve işgücüne yaptıkları büyük yatırımlar
nedeni ile aynı ürünü uzun süre üretmeye bağlı kalmaktadırlar. Fakat KOBİ’lerin
büyük ölçekli yatırımlara bağlı kalmak gibi bir sorunları bulunmamaktadır. Çünkü
ölçek ekonomileri küçüktür ve büyük işletmelere göre daha esnek bir yapıya
sahiptirler (Efe, 1998: 4).
88
Tablo-16: Bazı Ülke Ekonomilerinde KOBİ’lerin Payları (%)
KOBİ’lerin Tüm İşlet. İçin.
Yeri
Toplam İstihdam İçindeki
Yeri
Toplam Yatırım İçindeki
Yeri
Yarat. Katma Değer İçin.
Yeri
Toplam İhracat İçindeki
Payı
Toplam Krediden Aldıkları
Pay
A.B.D. Almanya Japonya
97,2
99,8
99,4
Fransa İngiltere G.Kore Türkiye
99,9
96,0
97,8
99,5
50,4
64,0
81,4
49,4
36,0
61,9
61,1
38,0
44,0
40,0
45,0
29,5
35,7
56,5
36,2
49,0
52,0
54,0
25,1
34,5
37,7
32,0
31,1
38,0
23,0
22,2
20,2
8,0
42,7
35,0
50,0
48,0
27,2
46,8
4,0
Kaynak: Sema Çınar Ay ,(2008),Türkiye’deki Kobi’lerin Finansman Sorunları, Paradoks, Ekonomi,
Sosyoloji ve Politika Dergisi, (e-dergi), ISSN 1305-7979, Ocak-2008,Yıl:4 Sayı:1.
Küçük bir işletmeye sahip olmak öncelikle büyük işletmelerle rekabet etmede
girişimciye iki temel avantaj sağlayabilir. Bunlar müşteri ve işletme personeli ile
daha yakın ilişkiler içerisine girebilmek ve pazarlama, üretim ve hizmet konularında
büyük işletmelere göre daha esnek olabilmektedirler. KOBİ girişimcileri, faaliyette
bulundukları yerel pazarı daha iyi tanıyan, pazarın özelliklerini ve gereksinimlerini
daha iyi görebilen, pazardaki alıcı ve satıcılarla daha yakın ilişkiler içerisinde
olabilen kişilerdir (Çelik ve Akgemci,2007:125).
2.3. Rekabet Ve Rekabet Kavramının Tanımı
Rekabet terimi oldukça sık kullanılan ancak tanımı üzerinde tam bir anlaşmanın olmadığı; değişik ortamlarda farklı anlamların yüklendiği bir terimdir.
Rekabetin tanımlanmasında ve ölçülmesinde bir zorluk da rekabetin ülke bölge veya
bloklar bazında olduğu gibi şirketler bazında da ifade edilmesidir. Küreselleşme,
rekabetin yeni boyutlar kazanmasına ve içeriğinin değişikliğe uğramasına yol
açmaktadır (Taşkın ve Adalı, 2004:84).
Bilgi çağında rekabet kavramı, tasarımdan üretime, tedarikten kullanıma kadar,
işletme fonksiyonlarının tümünde bilginin rekabet amaçlı kullanımı anlamına
gelmektedir (Pollalıs,2003:23). Rekabet, pazar ekonomisinin zorunlu bir şartıdır. Serbest rekabet rejimi de pazar ekonomisi modelinin başka bir adıdır. Pazar ekonomisi
rekabet ilkesine dayanır. Serbest rekabete dayalı bir ekonomi hem kaynakların etkin
kullanımını sağlar, hem de rakip malların fiyatlarının düşmesine, pazarda daha büyük
paya sahip olmak isteyen işletmelerin kalitelerini arttırmalarına yol açar. Serbest re-
89
kabetçi yapının getirdiği bu ekonomik yarış, ülke ekonomisinin sürekli ve dengeli bir
biçimde gelişmesini sağlar. İktisadi anlamda rekabet; ekonomik faaliyette
bulunanların daha iyiye ulaşmak, daha çok maddi imkana kavuşmak için yarışmasıdır
(Sabır,2007:48).
Papatya’ya göre rekabet, işletmenin varlığını koruyabilmesi ve sürdürebilmesi
için yapmış ya da yapacak olduğu faaliyetlerin tümünü kapsar (Papatya,2003:9).
Stigler’in tanımı çerçevesinde, “rekabet, iki veya daha fazla tarafın, herksin aynı
anda elde etmesi mümkün olmadığı bir şeyi elde etmek için uğraşmasından
kaynaklanan yarıştır” (Emek,2009:42). Bu genel tanım doğrultusunda rekabet,
yarışma biçiminin (ticaret, ihale vs.),araçlarının (fiyat, reklam, Ar-Ge vs.),
amaçlarının (kâr, promosyon, ödül, ayakta kalmak vs.) her türlüsünü içermektedir
(Emek,2005:7). Başka bir tanıma göre, rekabet, doğrudan ve dolaylı olarak pazara
mal ve hizmet sunmaya çalışan işletmelerin faaliyetlerini etkileyen ortam ve şartların
bütününden oluşur. İşletmeler arası rekabet ise, fiyat, kalite, hizmet, satış sonrası
destek
v.b.bir
takım
faktörlere
dayanmakta
ve
işletmelerin
amaçlarını
gerçekleştirmede olmaktadır. Değişen rekabet anlayışı, en başta üretim üstünlüğü ve
sonra maliyet, kalite ve hız üstünlüğü ile gelişmiş, hizmet üstünlüğü ile belirgin hale
getirmiştir. Günümüzde, yoğunlaşarak ve çeşitlenerek artan rekabet, işletmeler ve
tüketicilerin varlıklarını sürdürebilmeleri için gerekli bir olgudur.
Bilgi temelli ekonomi için, bilgi ve bilişim teknolojileri önemli bir role sahip
olup, ekonomilere rekabet üstünlüğü sağlamaktadır. Bu rekabet üstünlüğünün
kaynağı, her ölçekteki işletmeye sahip olma konusunda, girişimciyi teşvik eder
(Taylor ve Murphy,2004:280-289). Günümüz işletmeleri faaliyette bulundukları
işletmelerle rekabet halinde olmasına karşın, rekabet üstünlüğünü elde tutmasında
çevre bileşenlere de dikkat etmelidir. İşletme rekabet üstünlüğünü sürdürebilir
kılmak için tedarikçileri, müşterileri, çalışanları ve pazara girme potansiyeli olan
yeni girişimcileri yakından takip etmelidir.
De Bono, rekabetüstü kavramı ile geleneksel rekabet kavramına farklı bir
boyut kazandırmıştır. De Bono’ya göre, rekabet, ayakta kalmak için gereklidir.
Rekabetüstü, başarılı olmak için gereklidir. Serbest piyasa ekonomilerinde anahtar
öğe rekabettir. Rekabetin amacı, fiyatları düşük, kaliteyi yüksek tutarak tüketiciye
yarar sağlamaktır. Rekabet, kaynakların en verimli kullanımını sağlayarak ve girişimi
90
teşvik
ederek,
bir
bütün
olarak
ekonomiye
de
yarar
sağlar
(De
Bono,2008:85).Rekabet varlığınızı koruyacak ve ayakta kalmanızı sağlayacak temel
çizgiyi güvenceye alma açısından gereklidir. Rekabetüstü olmaksa, bu temel çizgiden
yukarılara doğru çıkmanızı sağlamaya yöneliktir. Şirketlerin tekelleşmesi pek çok
ülkede yasaktır, ama değer tekellerinde yasak yoktur. Değer tekelleri üreticilerin
yararınadır, aynı zamanda tüketiciler için de yararlıdır. Günümüzün değer
ekonomisinde, rekabetüstü olmak ve değer tekelleri, hem ekonomi hem tüketici, hem
de üretici için iyidir. Bu açıdan, daha çok ekonomiye ve tüketiciye yarar sağlayan
rekabetten ayrılır. Hiç kuşkusuz klasik rekabetin olması gereklidir, yoksa değer
ekonomisinin yararları çok geçmeden kaybolur. Ama klasik rekabet yerine
yerleştikten sonra, tek başına yeterli değildir. Değer ekonomisinin işleyebilmesi için
rekabetüstü olmak da gereklidir (De Bono,2008:86). De Bono’ya göre, rekabetüstü
olmanın başlıca kaynakları, ciddi yaratıcılık araştırma ve geliştirmedir.(De
Bono,2008:97-98).
2.4. İşletmelerde Sürdürülebilir Rekabet Üstünlüğü
Rekabet üstünlüğü kavramı; bir işletmenin daha iyi müşteri değeri yaratarak
rakipleri karşısında pazarlarda avantajlı konuma gelmesi olarak açıklanabilir.
Rekabet üstünlüğüne sahip olabilmenin günümüzde birçok aracı bulunmaktadır.
Rakipler karşısında fiyat ve kalite avantajı elde etmek, rakiplerinden önce müşteri
değeri yaratacak yeni pazar fırsatları elde etmek, değişen müşteri istek ve
ihtiyaçlarına hızla cevap verebilmek rekabet üstünlüğü elde etme araçlarından
bazılarıdır
(Tekin
ve
Zerenler,2007:19-20).
Rekabet
üstünlüğü
kavramı
(Uzkurt,2008:13);
• Rakiplere kıyasla maliyet avantajı ve farklılık yaratarak avantajlı bir konuma sahip
olmayı,
• Müşterilere sunulan üstün değer karşılığında rakiplere oranla pazar avantajı
sağlamayı,
• Taklidi mümkün olmayan ya da çok zor ve maliyetli olan değerlere ve yeteneklere
sahip olmayı kapsamaktadır.
91
İşletme içi yeni iş fikirleri geliştirme ve uygulama süreci “ Girişimci
İşletmecilik” kavramıyla ifade edilebilir. Girişimci İşletmecilik; rekabetçi avantajları,
kaynakları üstünlük oluşturmaya ilişkin süreçleme ya da karlılığı ve rekabetçi
konumu artırma veya var olan bir işin stratejik yenilenmesini sağlama, yeni iş
alanları oluşturma süreçlerini içerir. İşletmelerin rekabet üstünlüğü için gelecek
üzerine odaklanmaları, daha iyi öngörüler ile henüz belirmeyen süreçleri, faaliyetleri
ve çalışmaları tasarlamaları, daha somut olarak; ürünleri, hizmetleri, yeni iş
koşullarını/alanlarını hayal edebilmeleri ve ortaya çıkarma yeteneğine sahip olmaları
gereklidir (Papatya ve Hamşioğlu,2005:650).
İşletmelerin rekabet üstünlüğünü sürdürebilmeleri önemli bir sorundur.
İşletmelerin rekabet pozisyonlarının her an, varlık ve yeteneklerinin geliştirilmesi
veya sahip olunan bu yeteneklerinin geliştirilmesi veya sahip olunan bu yeteneklerin
rakiplerine göre zayıf kalması sonucunda değişebilir. Bu nedenle, işletmeler belirli
bir zaman zarfında rekabet üstünlüğü sağlamış olsalar dahi, bu durumun her zaman
aynı
şekilde
sürdürülebilmeleri
mümkün
olmayabilir.
Rekabet
üstünlüğü
sürdürülemezse, işletmeler gelecekte kendi yaşamlarını devam ettirmekte zorluk
çekebilirler.
Bu
durumda
rekabet
üstünlüğünün
sürdürülmesi,
işletmelerin
yaşamlarının devam ettirilmesi için önemlidir (Ülgen ve Mirza,2004:272).
Bugün, bulunduğu pazarın rakipsiz lider konumunda bulunan işletmenin
rekabet gücü ertesi gün tehdit edilebilmektedir. Bunun sonucunda doğal olarak
ortalama karlılıkları azalabilmektedir. Bundan dolayı, kurum değerini yüksek
tutabilmek ya da mevcut düzeyde koruyabilmek ancak diğer işletmelerden daha fazla
kar elde edebilmek, başka bir deyişle sektör ortalamasının üzerinde bir kar elde
etmekle sağlanabilir. Sektör ortalamasının üzerinde kar ise, sektörde rekabet
üstünlüğü olan işletmelerde elde edilebilir. Rekabet üstünlüğünün sürdürülebilmesi
için de, rakipler tarafından taklit edilemeyen ve uygulama olanağı bulunmayan
stratejiler üretmekle mümkündür (Elmacı,2002:209). Rekabet üstünlüğü bir
işletmeye şu alanlarda katkı sağlar (Bulut,2005:1306):
1. Karlılık artışı,
2. Gelir tabanının (Pazar payının) genişlemesi,
3. İşin uzun vadede gelişmesinin ve devamlılığının sağlanması.
92
Özellikle küresel ekonomilerde rekabet üstünlüğü taklit edilemeyen unsurlara
bağlıdır. Bu unsurlardan bazıları taklit edilemeyecek düzeyde bir teknolojik yenilik
olabileceği gibi, işletmeye avantaj sağlayacak farklı bir ilişki de olabilir. Örneğin,
tüketicilerle, tedarikçilerle veya perakendecilerle kurulacak taklit edilemeyen bir
ilişki işletmeye rekabet üstünlüğü sağlayacaktır. Bu unsurlar ancak karşılaştırma
üstünlüğe dayanırsa sürdürülebilir.
Rekabet üstünlüğü sağlama işletmenin müşterilere fazladan artı değer
vermesine bağlıdır. İşletme rakiplerinden farklı olarak müşterilerine artı değer
sunabilirse ancak rekabette üstün konuma gelebilmektedir. Rekabet stratejisi
sektörün durumuna ve işletmenin konumuna göre değişmektedir. Girişimcinin temel
görevi bu ortamda gerek ürün maliyetinin düşürülmesi, kalitenin artırılması ya da
süreçlerin daha etkin hale getirilmesi, satış sonrası hizmetlerin geliştirmesi gibi
unsurları geliştirerek işletmenin rekabet gücünün artırılmasıdır (Tekin, 2004:68).
Rekabet üstünlüğünün sürdürülebilmesi, işletmelerin değer yaratan stratejilerinin
rakipler tarafından taklit edilemediği, uygulanamadığı hallerde mümkün olmaktadır
(Ülgen ve Mirza,2004:31). Rekabetçi koşullara cevap veremeyen işletmelerin
pazardaki konumları tartışılır duruma gelecektir. İşletmelerin içinde bulunduğu
rekabetçi ortamı şekillendiren ve rekabetçi ortama yön veren özellikler şu şekildedir
(Kaygusuz,2005:83).
i. Global boyutta rekabet
ii. Üretim teknolojilerindeki hızlı değişmeler
iii. İletişim Teknolojilerindeki hızlı değişmeler.
iv. Müşteriye odaklanma
v. Yeni Yönetim anlayışları
vi. Sosyal Kültürel ve politik değişiklikler.
Bu unsurları iyi algılayıp, dıştan gelen sinyallere göre yenilikçi girişimlerle
geleceğe kendini hazırlayan işletmeler, gelecekte kazançlı çıkan işletmeler olacaktır.
Hangi kaynakların rekabet avantajı sağladığını belirlemek için şu dört kriter
önemlidir (Aydoğan ve Altuğ:2009):
1. Müşteriler için değer yaratma
2. Rekabet amacıyla karşılaştırıldığında, nadir olmak
3. Taklit edilemezlik
93
4. Başka bir şeyin yerine kullanılabilirlik.
Clark’a göre, rekabetin fonksiyonel işlemesi aşağıdaki işlevlerin yerine
getirilmesine bağlıdır (Sabır, 2007:48):
• Rekabet tüketicilerin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin nitelik ve nicelik
bakımından üretilmesini sağlamalıdır.
• Rekabet üretim faktörlerini en verimli olacakları alanlara yönlendirmelidir.
• Rekabet aşırı fiyat artışlarını önleyerek fiyat seviyesine istikrar kazandırmalıdır.
• Rekabet aşırı karları önleyerek gelirin adaletli dağılımını sağlamalıdır.
• Rekabet teknolojik ilerlemeyi hızlandırmalıdır.
KTT'nin(Kaynak Temelli Teori) merkezinde yer alan sorulardan birisi de
"hangi kaynakların ve yeteneklerin işletme için kazanç (rekabet üstünlüğü)
sağlayacağıdır". Bu kaynakların değerli, nadir, taklit edilmesinin zor olması ve
işletmenin bu kaynaklan üstünlük elde edecek şekilde organize etmesini gerekli
kılmaktadır. Rekabet üstünlüğü sağlayan kaynak ve yeteneklerin başlıca dört temel
özelliği vardır. Bunlar (Güleş ve Bülbül,2004:72-73);
-Değerli olmalı: İşletmenin çevreden gelen tehditleri bertaraf etmesine ve
ortaya çıkan yeni fırsatları değerlendirmesine yardımcı olmalı,
-
Nadir olmalı: İşletmenin sahip olduğu değerli kaynakların mevcut veya
potansiyel rakiplerde mevcut olmaması veya çok az bir kısmında mevcut olması,
-
Taklit edilemez ya da taklidi çok maliyetli olmalı: İşletmenin sahip olduğu
kaynak ve yeteneklere rakiplerinin taklit yoluyla sahip olmaması,
-İkame edilememeli: Kaynaklardan elde edilen üstünlükleri sağlayabilecek
başka varlıkların olmaması.
Kimi yazarlar kaynakların değerlendirilmesinde yukarıdaki özelliklerle,
temelde benzer olmakla birlikte farklı yaklaşımlar da ettirmektedir. Örneğin, Amit ve
Schoemaker bir işletmenin kaynaklarının değerinin belirlenmesinde dokuz faktörün
göz önünde bulundurulması gerektiğini ifade etmektedir. Bunlar kaynakların;
nadirliği, düşük oranda ticarete konu olması, taklit edilmezliği, sınırlı ikame
edilebilirliği, uygunluğu, sürekliliği (dayanıklılığı), tamamlayıcılığı ve endüstrideki
stratejik faktörler ile zamansal uygunluğudur (Güleş ve Bülbül,2004:73).
94
2.5. Kobi’lerde Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler
Rekabet gücü kavramı dinamik bir özelliğe sahip olmasından dolayı, rekabet
gücü unsurlarına yenileri eklenebilir, değişebilir veya güncelliklerini kaybedebilirler.
Kobi’ler için farklı rekabet unsurlarından bahsedilebilir. Rekabet gücü unsurlarını
genel olarak KOBİ’ler için neler olduğunu ele alarak, açıklamaya çalışacağız.
2.5.1. Verimlilik
Verimlilik, üretimde kullanılan girdilerin çıktıya oranı olarak tanımlanabilir
(Aktan ve Vural,2004:118).Kaynakların, yani, girdilerin en yüksek tatmin düzeyinde,
olabilecek en yüksek kaliteyle, olabilecek en kısa zamanda, olabilecek en düşük
maliyetle, olabilecek en yüksek düzeydeki üretimi sağlamaktır. Böylece verimlilik
sadece ekonomik boyutu olan bir kavram değil, toplumsal, bireysel boyutları da olan
çok yönlü bir olgu, bir teknik ve bir yaklaşımdır (Kongre,2005:xxvıı).
Verimlilik, Kobi’lerin rekabet edebilirliği ve hayatiyetlerini sürdürebilmeleri
açısından son derece önem arz etmektedir. Verimlilik firmaların rekabet gücünü
belirlemede ve geliştirmede en önemli faktördür. İşletmelerin rekabet edebilirliliği ve
ayakta durabilmeleri için son derece önemlidir (Tezeren, 1985:79).Bilgi toplumuna
dönüşümde ana sağlayıcı olan bilgi ve iletişim teknolojilerini üretme ve tüm
ekonomik ve sosyal alanlarda uygulama ön plana çıkmaktadır. Rekabetçiliğin ve
sürdürülebilir ekonomik büyümenin en önemli sağlayıcılarından birinin verimlilik
artışı olduğu açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri ise
verimlilik artışının yaratılmasında anahtar rol oynamaktadır (DPT,2007:ii).
Verimlilik, aynı zamanda, bir ülkenin mallarının uluslararası pazarlardaki
rekabet gücünü de belirler. Aynı malı üreten ülkelere kıyasla, bir ülkenin işgücü
verimliliğinde düşme olursa, rekabet açısından bir dengesizlik doğar. Üretim
maliyetlerindeki artışın aynen fiyatlara yansıtılması durumunda, müşteriler daha
ucuza mal sağlayan tedarikçilere yöneleceğinden ülke sanayilerinin satışlarında
düşme
olacaktır.
Yüksek
maliyetlerin
fiyatlara
yansıtılmayıp
sanayilerce
karşılanması durumunda ise kârlar düşecektir. Marjinal kârlarla çalışan işletmeler ya
işlerini
kapatmak
zorunda
kalacaklar
veya
girdilerini
(özellikle
işgücü)
azaltacaklardır. Bu da işsizliğe yol açacağı gibi üretimin (kapasite kullanım oranında
azalma nedeniyle) ya da ücretlerin düşürülmesine yol açabilecektir. Bu nedenle
95
düşük verimlilik, ödemeler dengesinde açığa, kalkınma hızında düşüşe ve yukarda
belirtildiği gibi işsizliğe neden olur. Bu bir kısır döngü olup, bu kısır döngüden
kurtulabilmek için benimsenmesi gereken stratejiler verimlilik artışı sağlayıcı
politikalar doğrultusunda geliştirilebilir (Kongre,2006:xxii).
Kobi’lerde verimlilik artışı önem arz etmektedir. KOBİ’lerde verimliliği
yükseltecek birçok faktör mevcuttur. Bunlar;
• İşletmede ve yönetimde meydana gelen değişimler verimliliğin yükselmesini
sağlar,
• Üretim faktörlerinde meydana gelecek maliyet azalışları verimliliği yükseltir,
• Ürün tasarımda meydana gelebilecek olumlu değişimler verimliliği arttırır,
• Üretimde kullanılan teknolojinin geliştirilmesi ve yenilenmesi sonucunda da
verimlilik artışı sağlanır.
2.5.2. Hız
Günümüzde
küreselleşme
ve
teknolojik
gelişmeler,
tüketicilerin
beklentilerinde, süreçlerde ve pazar yapısında meydana gelen hızlı ve ani değişimler,
Kobi’leri hızlı hareket etmeye sevk etmiştir. Tüketicilerin beklentilerine, süreçlerdeki
yenilik ve pazar yapılarında meydana gelen aynı hızda cevap veremeyen veya ayak
uyduramayan
işletmelerin
ayakta
kalmaları
mümkün
görülmemektedir.
Küreselleşmeyle birlikte işgücü, sermaye dünya üzerinde geçtiğimiz yüzyıla oranla
kolaylıkla hareket edebilmektedir. Bunun sonucunda aynı alanda faaliyet gösteren
işletmeler artık yalnızca bulundukları yerdeki yerel işletmelerle değil, aynı zamanda
dünya genelinde faaliyet gösterebilen küresel işletmelerle de rekabet etmek
zorundadırlar. Bu da ürünlerini rakiplerine kıyasla hızlı bir biçimde üretmek, hızlı bir
biçimde tüketicilere ulaştırmak zorunluluğunu doğurmuştur (Besler,2002:39). Dijital
bir ekonomide bilginin ivedi, acil bir ihtiyaç durumuna gelmesi, ekonomik faaliyet
ya da işletme başarısında onun temel bir faktör haline geldiğini göstermektedir.
Günümüzde müşterilerin talepleri elektronik yoldan alınmakta, eş zamanlı olarak
değerlendirilerek karşılanmakta, ilgili belgeler yine elektronik ortam aracılığı ile geri
yollanmakta ve veri tabanları sürekli güncellenmektedir (Bayraç,2003:41-62).
96
2.5.3. İhracat Payı
KOBİ'ler artık sadece bulundukları yereldeki işletmelerle değil, aynı zamanda
dünya genelinde faaliyet gösteren rakipleriyle ve hatta internet aracılığıyla faaliyet
gösteren rakipleriyle de rekabet etmek durumundadırlar. Ürettikleri ürünleri ihraç
edebilmeleri onların rekabet gücü üstünlüğü sağladığının göstergesi olarak
düşünülebilir. KOBİ'lerin yurtdışı fuarlara katılmaları, uluslararası ticaret örgütlerine
üye olmaları, bulundukları sektördeki benzer KOBİ'lerle işbirliği içine girmeleri
ihracat paylarını arttırabilir. İhracat yaptıkça artacak referansları ile büyüme üstel
olarak gerçekleşebilir. Rekabet gücü üstünlüğünün sonucu ihracat payının artması,
rekabet gücünü artmasını sağlar (Ervural,2005:359).
2.5.4. Esneklik
Esneklik, işletmelerin faaliyet gösterdikleri pazarlarda meydana gelebilecek her
türlü değişikliğe hızlı bir biçimde uyum sağlama yeteneğidir. Ancak, esnekliğin bir
rekabet üstünlüğü sağlayabilmesi için, işletmeye doğrudan rakiplerinden ayrışma
fırsatı verebilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan, esneklik zorunlu, yeterli ve
rekabetçi olmak üzere üç farklı yapıda değerlendirilebilir. Zorunlu esneklik, bir
işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan makine, ürün, çalışma
araçları yönetimi ve iş hacmi esnekliğinden oluşmaktadır. Yeterli esneklik (sufficient
flexibility), süreç esnekliği, hareket esnekliği, materyal ve program esnekliğinden
oluşmaktadır. Rekabet esnekliği (competitive flexibility) ise, üretim esnekliği,
genişleme
esnekliği
ve
pazar
esnekliğinden
oluşmaktadır
(Tekin
ve
Zerenler,2007:19-20).
Kapasite esnekliğine sahip olmak işletmeleri olası talep dalgalanmalarına karşı
rekabet ortamında en iyi koruyacak etken olarak görülmektedir. Maliyetlerde çok
fazla bir artışa yol açmadan üretim kapasitesini azaltıp arttırabilen bir işletmenin
rakipleri karşısında sağlayacağı rekabet avantajı ortadadır. Kobi’ler ancak, esnek
yapıları sayesinde, büyük işletmelerin seri üretimleri ile rekabet edebilirler.
Piyasadaki hızlı değişimlere uyumluluk, verimlilik, etkinlik ve karlılık için esnek
üretim sistemlerine sahip olma zorunluluğu doğmuştur (Veilleux ve Petro,1988:16).
97
Şekil-16:Esneklik –Rekabet Gücü İlişkisi
DURUM ESNEKLİĞİ
SİSTEM YÖNETİMİ
SEVİYESİNDE ESNEKLİK
TASARIM
ESSN.
ÜRÜN ÜRETİM
SÜRECİ TASARIM
ESN.
TASARIM SÜRESİNİN
KISALMASI
YENİ ÜRÜN
SUNUMUNUN
HAZIRLANMASI
ÜRÜN ÖMÜR
SÜRECİNİN
KISALMASI
TEZGAH SEVİYESİNDE
ESNEKLİK
İŞ (JOB) ESN.
İŞLEMSEL
(OPERASYONAL)
ESN.
ÜRÜN ÜRETİM
SÜRECİ
TASARIM ESN.
İŞLEM ZAMAN
ÇİZELGESİ
DÜZENLEME
(SCHEDULING) İŞ
AKIMI (ROUTING)ESN.
ÜRETİM
SÜRESİNİN
KISALMASI
HACİM/ÇEŞİT ESN.
GENİŞLEYEBİLME
ESNEKLİĞİ
PAZAR VE
SANAYİDE
ÖNDERLİK
REZGAH VE
MALZEME
TAŞIMA ESN.
ÜRÜN TESLİMİNİN
HAZIRLANMASI
TÜKETİCİYE
VERİLEN
HİZMETİN
İYİLEŞMESİ
HAREKET ESNEKLİĞİ
REKABET GÜCÜNÜN
ARTMASI
Kaynak:Chung C.& Chen,I.,1990,aktaran TÜBİTAK BTP 96/03.
STOKLARIN
KÜÇÜLMESİ
MALİYETİN
DÜŞMESİ
ÜRETİM
VERİMİNİN
ARTMASI
98
2.5.5. Mal ve Hizmet Kalitesi
Ishakawa yaptığı tanımda, kaliteyi,”mal ve hizmetlerin tüketiciyi memnun
etmek için sahip olduğu nitelikler” olarak tanımlamaktadır (Ishakawa,1984:281).
Crosby göre ise, kalite,”ihtiyaçların, ne fazla ne eksik tam olarak karşılanması
gerektiği ve gerekliliklere ve şartnamelere uygunluk” olarak tanımlamaktadır
(Halis,2008:4). Rekabetçi, global dünya pazarlarında, küreselleşen ekonomilerde
başarılı olabilmek için, rakip işletme ve ülkeler bazında asgari düzeyde sahip olunan
bir kalite güvence sisteminin geliştirilmesi gerekir. Bunun sağlanması için de
geleneksel sistem ve düşüncelerin terk edilerek, çağdaş kalite düşüncesi ve yönetimi
işletmelerde hakim kılınmalıdır. Günümüzde uluslararası pazarlarda birçok ülke
kendi ülkesinin sınırları içine girecek olan mal ve hizmetlerde çeşitli kalite
belgelerini şart koşmaktadır (www.dtm.gov.tr ,12.05.2009).
AB ve EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği) üyesi ülkeler üreticilerin
kusursuzluğunu belgelemesi zorunluluğunu getirmişlerdir. Yayınladıkları ISO 9000
Kalite Standartları Serisi aranan şartları, bunları tutturabilmek için gerekli yönetim
sisteminin nasıl kurulabileceğini, dokümante edilebileceğini ve sürdürülebileceğini
özetlemektedir (Kozlu,1995:104).
2.5.6. Maliyetlerden Tasarruf
Uluslararası piyasalarda rekabetin her geçen gün artarak devam etmesi
firmalara fiyatlarını düşürme yönünde baskılar oluşturmaktadır. Uluslararası
pazarlarda başarılı olmak isteyen firmalar öncelikle kalite-fiyat (yüksek kalite, düşük
(uygun) fiyat)dengesini çok iyi oluşturmak durumundadır. Bu konuda kullanılan yeni
maliyet
ve
fiyat
hesaplama
tekniklerinden
yararlanılmalıdır
farklı
(www.dtm.gov.tr
(www.dtm.gov.tr,12.05.2009).
İç
pazarlar
açısından
da
durum
değildir
,12.05.2009).Bir işletmenin fiyat bakımından rekabete girebilmesinin en uygun ve
güvenilir yolu maliyetlerini kontrol etmesi ve böylece işletmenin iç pazardaki
etkinliğini arttırması olmaktadır. Bugün pek çok sektörde üretim biçimlerinde sık
değişmeler yaşanmaktadır (www.dtm.gov.tr,12.05.2009). Özellikle yabancı firmalar
tasarım
üretim
hazırlık
aşamasında
süre
ve
maliyetleri
azaltmaktadır.Kullanılan maliyetleme teknikleri ise genelde
önemli
ölçüde
maliyetleme,kaizen
99
maliyetleme(activity based costing) sistemi gibi maliyetleme tekniklerinden
oluşmaktadır.Bu süreçte rekabet etmek isteyen işletmeler bu değişime ayak
uydurmak zorundadırlar (Doğan vd.,2003:115-1169).
Tekin ve Zerenler, rekabet gücünü belirlemede en önemli faktörlerden birinin
maliyet olduğunu belirtmektedirler. İşletmelerin özellikle üretim maliyetlerini
azaltacak yöntemleri en iyi biçimde de uygulamaları gerekmektedir. Azalan
maliyetler, işletmelerin fiyat avantajı ile pazarda konumlarını güçlü kılmaktadır
(Tekin ve Zerenler,2007:20-21).
2.5.7. Araştırma-Geliştirme-(AR-GE)-Teknoloji
İnsanlık uzun bir süre tesadüflere bağlı olarak yakın bir geçmişten beri de
sistemli çalışmalar sonucunda bugünkü medeniyet düzeyine ulaşabilmiştir. Bugün,
artık hiçbir ulusal ekonomi ve hatta işletme gelişmesini tesadüflere bırakmayacak
duruma gelmiştir. Bu yüzden ülkeler ve işletmeler mali olanakları ölçüsünde
araştırma ve geliştirme fonksiyonuna gereken önemi vermek zorundadırlar (Şimşek
ve Akın,2003:145).Ar-Ge, ürün (ve süreç) yeniliğe veya artan bilimsel bilgiye
yönelik organize edilmiş çabalardır. Ar-Ge, tüm işletme fonksiyonlarının ekonomik
açıdan ve bilimsel yöntemlerle incelenmesi, analiz edilmesi ve yorumlanması ile
ilgili faaliyetlerinin tümünün ve bu yolla elde edilen sonuçların işletmelerde yeni
ürün ve üretim süreçlerinin ortaya çıkarılmasına yönelik sistemli ve yaratıcı
çalışmalar topluluğu olarak da düşünülebilir (Akgemci ve Güleş,2009:177).
Teknik ve ekonomik yönden hızla değişen, dinamik bir çevre içerisinde,
işletmelerin varlıklarını sürdürebilmeleri ve amaçlarını gerçekleştirebilmeleri,
kendilerinin de devamlı bir değişme içerisinde bulunmalarını gerektirir. Bunun
gereği de, işletmeler, bütün yeniliklerin kaynağı haline gelmiş bulunan planlı ve
sistematik
araştırma-geliştirme
faaliyetlerinde
bulunmak
suretiyle
yerine
getirebilirler. İşletmelerin mevcut sorunlara çözüm yolları bulmalarının gerekliliği
yanında, yeni üretim yöntemleri ve mamuller bulmak, mevcut mamul ve üretim
yöntemlerini geliştirmek ve büyümek ihtiyacı içinde oldukları dikkate alınırsa,
işletme açısından araştırma-geliştirme fonksiyonunun önemi daha da kolay
anlaşılabilir (Şimşek ve Akın,2003:146). Kobi’lerin rekabet güçlerini artırma da
önem vermeleri gereken önemli araçlardan biri de Ar-Ge faaliyetleridir. Ar-Ge
100
çalışmaları sayesinde, hem var olan ürünleri geliştirme hem de yeni ürünler
geliştirmek mümkün olabilmektedir. Aynı zamanda bu faaliyetler, işletmelere
rakipleri karşısında önemli bir avantaj sağlayacaktır.
Bilgi teknolojisinin üretim faaliyetlerinde kullanılmaya başlandığından
günümüze kadar geçen sürede, ürünlerin ekonomik ömrü dolmadan teknolojik
ömürleri dolmaya başlamıştır. Bu nedenle ar-ge, tasarım ve üretime hazırlama gibi
üretim süreçlerinin çok hızlı bir biçimde tamamlanması gereği ortaya çıkmıştır.
İşletmelerin bu yarışa ayak uydurabilmeleri üretim sürecine yeni düşünce tarzı
getiren, bilgisayar ortamında üretim, bilgisayar destekli mühendislik, tasarım, imalat
gibi modern yöntemleri benimsemeleri ve uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Bu
nedenle, küçülen dünya ekonomisinde rekabet gücü, yeni teknolojiler üretmek ve bu
teknolojileri hızla üretime dönüştürebilme yeteneğine dayanmaktadır. Teknoloji
yeteneğini, teknoloji transferi yaparak geliştirmek belli bir noktaya kadar mümkün
olabilmektedir. Ancak, teknoloji açığını kapatma konusunda bütün diğer koşullar
aynı olsa bile, teknoloji transferini yapanlar teknolojiyi üretenler karşısında daha
baştan rekabet yarışını kaybetmektedirler. Böyle bir durumda; teknoloji üretip ihraç
edenler açısından, dünya pazarlarında mutlak bir rekabet üstünlüğü elde edilmektedir
(Bayraç,2003:41-62).
İşletmeler
teknolojik
yeteneklerini
geliştirmede
temelde
iki
yöntem
benimsemektedirler. Bunlar işletmenin kendi kaynakları ile geliştirme ve dışarıdan
alım yapma şeklindedir. İşletmenin kendi kaynakları ile teknolojik gelişimi ağırlıklı
olarak
Ar-Ge
bölümünün
gücü
etkisinde
şekillenmektedir
(Akgemci
ve
Güleş,2009:177).
Teknoloji geleneksel işletmeleri tanınmayacak derecede değiştirdiği gibi, yeni
işletmeleri de etkisi altına almıştır. Ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet avantajı
sağlamak ve bu avantajlarını sürekli kılmak isteyen işletmeler rakiplerine göre daha
kaliteli ürünü daha kısa sürede üretebilecek uygun teknolojiyi seçmeleri
gerekmektedir. Kullanılan üretim teknolojisinin önemi kadar, yapılan Ar-Ge
faaliyetlerinin yoğunluğu da rekabet gücünü etkin kılan faktördür. Bugün rekabet
gücü açısından üst sıralarda yer alan ülkeler dikkate alındığında, Ar-Ge faaliyetlerine
yapılan yatırımların yüksek olduğu görülmektedir (Tekin ve Zerenler, 2007:21).
101
Kobi’ler için, piyasalardaki müşterilerin beklentilerine ve ihtiyaçlarına cevap
verilmesi ve yeni ürün geliştirme finansal kaynak ihtiyacını beraberinde
getirmektedir. Günümüz hızlı değişim gösteren rekabet koşullarında, KOBİ’leri
müşteri istek ve beklentilerine hızlı cevap verecek şekilde üretim yapmaya
zorlamaktadır. Ar-Ge faaliyetlerini etkili ve sürekli hale getiren ve yeni ürün
geliştirme kapasitesine sahip KOBİ’ler, pazarda rakiplerine karşı avantajlı duruma
geçecektir. Müşterinin ve kullanıcıların değişen görüş ve ihtiyaçlarına cevap verecek
inovasyon kabiliyetinin varlığı rekabet yarışında çok önemli. Bunun temelinde de
araştırma, teknoloji geliştirme ve eğitim yatıyor (Kabatepe,2006:3).Ulusal ve
uluslararası pazarlarda rekabet avantajı sağlamak ve bu avantajlarını sürekli kılmak
isteyen işletmelerin rakiplerine göre daha kaliteli ürünü daha kısa sürede üretebilecek
uygun teknolojiyi seçmeleri gerekmektedir. Üretim teknolojisinin önemi kadar
yapılan AR-GE faaliyetlerinin yoğunluğu da rekabet gücünü etkin kılan faktördür
(Doğan, 2000:15).
İşletmenin kendi kaynakları ile teknoloji geliştirmesinin birçok faydası
bulunmaktadır. Çoğunlukla içerde gelişim, maliyet olarak dışarıdan satın almadan
daha ucuzdur. Ayrıca kendi kaynakları ile teknoloji geliştirilirken sadece Ar-Ge
bölümü ile sınırlı olmamakta, diğer işletme alanlarındaki yetenek ve birikimlerde
artmaktadır. İşletme teknoloji açısından bir öğrenme bilgi ve becerisine
kavuşmaktadır. Bununla birlikte işletme kültürü açısından içeride geliştirilen
teknolojinin ihtiyaçlara cevap verebilecek en iyi teknoloji olduğuna inanılmaktadır.
Ayrıca işletme, teknolojiyi kendisinin üretmiş olmasının verdiği bir güvene
ulaşmaktadır. Bütün bu yararlarından dolayı Ar-Ge yönetimi, işletmeler açısından
önemli hale gelmektedir (Akgemci ve Güleş,2009:177).
İşletmelerin Ar -Ge’ye önem vermelerinin başlıca nedenleri (Mucuk,2005:365):
1-Pazarla İlgili Nedenler: Pazarda önde gelen firma olmak ve bunu korumak,
rakiplere karşı koruyabilmek için mamul geliştirmek,
2-Örgütsel Nedenler; Endüstride yenilikçi olarak isim yapmak ve bunu
sürdürmek, aralarında seçim yapabilecek alternatif ürünlere sahip olmak,
3-Sosyal Nedenler: Değişiklik bekleyen tüketicileri tatmin etmek, kamu
organlarına ve kamuoyuna karşı toplumsal yararlılığını kanıtlamak,
102
4-Personelle İlgili Nedenler: Yetenekli ve istekli araştırmacıları işletmeye
çekebilmek, bunları işletmede tutabilmek, çalışanlara çalışma şevki ve anlamı
kazandırmak
İşletmelerde Ar-Ge fonksiyonları, işletmenin çevresindeki değişimlere ayak
uydurarak, sürekliliğini sağlaması açısından büyük önem taşımakta olup aşağıda
sıralanan amaçlar doğrultusunda yapılmaktadır (Tekin,2004:28):
1-Yeni üretim teknikleri bulmak ve mevcut olanları geliştirmek,
2-Yeni ürün geliştirilmesini sağlamak,
3-Mevcut ürün ve malzemeler için yeni kullanım alanları bulmak,
4-Rakip işletmelerin gelişimine ayak uydurarak rekabet gücünü korumak,
5-Üretim maliyetlerini düşürmek,
6-Verimliliği ve karlılığı artırmak,
7-Bilgi İşlem sistemini oluşturmak.
Aşağıda verilen Şekil-17’de işletmelerin teknolojik ve Ar-Ge stratejisi
gösterilmektedir (Sarıhan,1998:18).
103
Şekil-17: İşletmelerin Teknolojik Yenilik ve AR-GE Stratejisi
-EKONOMİK
-TEKNOLOJİK
-SOSYAL
-POLİTİK
-SERMAYE(FİNANS)
-TEKNOLOJİK ALT YAPI
-İNSAN GÜCÜ
İşletme Stratejisi
İşletme Stratejisi
Ürün/Pazar Stratejisi
Teknolojik Yenilik ve Ar-Ge
Stratejisi
Yeni Ürünler, Hizmetler ve
Süreçler
Kaynak: Halime İ.. Sarıhan, (1998).Rekabette Başarının Yolu Teknoloji Yönetimi. İstanbul: Desnet
Yayınları.
2.5.8. Nitelikli İşgücü
Dış pazarlara açılacak olan firmalar, nitelikli bilgi ve beceriye sahip
elemanların yetersizliği nedeniyle gerekli performansı gösterememektedirler.
Özellikle dış pazarlara açılmak durumunda olan işletmelerin, dış pazarlara açılma
konusunda bilgili, deneyimli ve dil bilen elemanlara ihtiyaçları vardır. Oto yan
sanayinde faaliyet gösteren firmaların büyük çoğunluğunu KOBİ’lerin oluşturduğunu
göz önüne alırsak yetişmiş eleman sorunu daha da önemli olmaktadır
(www.dtm.gov.tr,12.05.2009).Dil
sorunu,
ürünlerini
uluslararası
piyasalarda
pazarlayan firmalar için ortak bir sorundur. Dil sorunu pazara girişi; markalama,
ambalajlama, ürünü kullanmaya ya da monte etmeye yönelik talimatlar, garanti
bilgisi, dağıtım kanallarının üyeleriyle olan ilişkiler ve promosyon gibi çeşitli
faaliyetlerden ve uygulamalardan etkilenir. Özellikle ihracat ve pazarlama
104
konularında deneyimli ve yabancı dil bilen nitelikli elemanların istihdam edilmesi ile
bu sorun aşılabilir. Günümüz global rekabet ortamında dil sorunu her alanda
karşımıza çıkmaktadır (www.dtm.gov.tr ,12.05.2009) .
2.5.9. Güvenirlik
Güvenirlik, ürünün kullanım ömrü içerisinde kendisinden beklenen tüm
fonksiyonları tam olarak yerine getirip getiremediğinin ölçüsüdür (Doğan,2000:31).
Hem iç hem de dış pazar açısından müşterilere sunulan ürünün güvenilir olması, yani
diğer bir deyişle arıza gösterme sürelerinin uzun olması müşteriler açısından bir
tercih nedeni oluşturacaktır. Bu durumda ürün güvenilirliği yüksek olan işletmelerin
rekabet
gücünün
de
rakipleri
karşısında
yüksek
olması
kaçınılmazdır
(Doğan,2003:119).
2.5.10. Ülke ve Firma İmajı
Uluslararası pazarlamada özellikle ülke imajı ve firma imajı dış pazarlara
açılmak isteyen firmalar açısından çok önemlidir. Ülkelerin yabancı sermayeye karşı
tutumları, siyasi istikrar, toplumsal barış, sendikal hareketler gibi konular ülke imajı
açısından çok önemli faktörlerdir. Diğer taraftan ülke imajına bağlı olarak firma
imajı da dış pazarlara açılmada önemli bir fırsat veya engel teşkil edebilir. Yine
çevreye karşı duyarlılık, insan haklarına saygı ve sosyal sorumluluk gibi konular da
firma ve ülke imajı açısından çok önemlidir. Eğer girilecek olan dış pazara
ülkemizden daha önce başka (farklı alanlarda veya aynı alanda faaliyet gösteren)
firmalar girmiş ve ülke veya firma aleyhine olumsuz bir imaj oluşmuş ise bu da o
pazara giriş faaliyetini olumsuz etkileyecektir.İç pazar açısından da firma imajının
önemi büyüktür.İşletmelerin firma imajı,potansiyel müşterilerin ürün seçme
davranışları üzerinde doğrudan etkiye sahiptir.işletmeler bu yolla rakipleri karşısında
önemli rekabet avantajı elde ederler (Doğan vd.,2003:120).
2.5.11. Rakipler ve Rekabetin Şiddeti
Rakiplerin başarı nedenlerini araştırmak hem pazara giriş olanaklarına hem de
giriş stratejilerine ışık tutacaktır. Başarı örneği olarak sadece en büyük kuruluşlar
değil, aynı zamanda ufak pazar bölümlerini karlı bir şekilde değerlendirebilen küçük
firmalar da incelenmelidir. Genellikle başarı nedenleri arasında şu koşullardan
105
bazıları bulunabilir; Üstün ürün ve/veya servis kalitesi, fiyat avantajı, maliyet
avantajı, üretim yerinin ve taşıma uzaklıklarının getirdiği avantajlar, satış ve
dağıtımda üstünlük, ilgi pazara yeni girecek bir firma için bunlar birer engel olabilir
(www.dtm.gov.tr ,12.05.2009).
2.5.12. Entelektüel Sermaye
Bir
işletmenin
faaliyetlerini,
vizyonu
ve
misyonu
çerçevesinde
sürdürebilmesine ve temel yetenekler geliştirmesine olanak sağlayan, bilançodaki
maddi olmayan varlıkların tümü, entelektüel sermaye olarak tanımlanmaktadır.
Stewart’a göre entelektüel sermaye: Entelektüel sermaye, daha yüksek değerli bir
varlık üretmek üzere formelleştirilmiş, elde edilmiş ve harekete geçirilmiş
entelektüel
malzemedir
(Stewart,1997:111).
Stewart
"Entelektüel
Sermaye:
Örgütlerin Yeni Zenginliği" adlı çalışmasında kavramı; "bir işletmedeki insanlar
tarafından bilinen ve ona rekabet üstünlüğü kazandıran bütün şeylerin toplamı" ve
"zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilen entelektüel malzemedir, yeni bilgi,
enformasyon, entelektüel mülkiyet ve deneyimdir" gibi tanımlarla ortaya
koymaktadır. Günümüz bilgi çağının stratejik bir unsuru olarak entelektüel sermaye,
işletmelerin sahip oldukları müşteri sermayesi, organizasyonel sermaye ve çalışan
sermayesi olarak üç unsurdan oluşmaktadır. Her bir unsur, işletmenin rekabet gücünü
önemli ölçüde etkileyen özelliklere sahiptir. Bir işletme, entelektüel sermayesini
stratejik bir rekabet aracı halinde dönüştürerek her koşulda rekabet üstünlüğü elde
edebilmek için gerekli yetkinliği elde edebilir (Tekin ve Zerenler,2007:20-21).
Entelektüel sermayeyi oluşturan bileşenleri ise literatürde yapılan sınıflamalar
dikkate alındığında temel olarak üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar:
1- İnsan sermayesi
2-Yapısal( Organizasyonel) Sermaye
3- Müşteri (İlişkisel) Sermayesidir.
106
Şekil-18: Entelektüel Sermayenin Kavramsal Yapısı
Kaynak: Şebnem Arıkboğa , Entelektüel Sermaye, Derin Y.2003.s.76.
2.6. Rekabet Gücü Kavramı
Rekabet gücü, bir ülkenin ürettiği malların, diğer ülke mallarıyla fiyat ve kalite
açısından ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilir düzeyde olmasıdır
(www.ikv.org.t,03.11.2009). Harrison ve Kennedy, rekabet gücünü, ürünlerini belirli
pazarlarda diğer rakip satıcıların fiyatlarına eşit ya da düşük fiyatla satışa sunulması
ve zamanında teslimi olarak tanımlamaktadırlar (Kennedy,1985).Güçlü ekonomi
yaratılabilmesinin temel koşulu rekabet gücünü arttırmaktan geçer. Rekabet gücü
(competitiveness), bir ülkenin üretim yeteneğinin ve kapasitesinin düzenli bir şekilde
artışını ifade eder. Bir başka ifadeyle, ulusal düzeyde rekabet gücü, bir ülkenin
ürettiği mal ve hizmetlerin (katma değerin) sürekli ve düzenli artışlar göstererek
ekonomik refah düzeyini yükseltmesi ve bunun sonucu olarak ülke vatandaşlarının
yaşam
standartlarının
iyileştirmesi
anlamına
gelmektedir
(www.tisk.org.tr,13.11.2009). Rekabet gücü aynı zamanda, yaşam kalitesini, iktisadi
büyümeyi ve sürdürülebilir kalkınmayı etkileyen bir etkendir (Aktan ve
Vural,2004:82).
107
Şekil-19:Rekabt Gücü Piramidi
REKABT
Yaşam Kalitesi
GÜCÜ
Sürdürülebilir
Kalkınma
ÇIKTILARI
İktisadi
Büyüme
REKABET GÜCÜ
REKABET
Verimlilik
GÜCÜ
İş ve
Çalışma
Fiyatlar
Ekonomik ve
Teknolojik altyapı
Ücretler
Girişimcilik ve
İşletmelerin
Geliştirilmesi
Eğitim ve
Sağlık
GİRDİLERİ
Kaynak: Coşkun Can Aktan ve İstiklal Y.Vural, Rekabet gücü ve Türkiye, TİSK Yayınları,
Ankara,2004,s.82.
2.6.1. Bilgi Teknolojilerinin KOBİ’lerin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri
BT, elektronik şekilde depolama, aktarma, işleme ve depolama araçları ile
kelime,sayı,imaj ve ses elde etme araçlarını içerir.BT, firmaların rekabet gücü
üzerinde karmaşık etkiler meydana getirir.Yaygın kanı BT’nin firmaların rekabet
gücünü arttıracağı yönünde olmasına rağmen bu teknolojilerden mahrum kalan ya da
kendisini adapte edemeyen firmaların rekabet güçlerini azaltabilir ve hatta tamamen
ortadan kaldırabilir.Bilişim teknolojileri bilgiyi ve bilgi akışını daha ucuz, kolay ve
hızlı hale getirerek ürün yaşam döngüsünü kısaltarak yerel piyasa avantajlarını
ortadan kaldırarak ve bilgi ile alakalı engelleri azaltarak firmaların rekabet güçleri
üzerinde etkili olur.BT firmaların tüm organizasyon yapılarına etki etme
potansiyeline sahiptir.Bu nedenle değer zincirlerinde başarılı bir şekilde uygulanması
halinde emeğin ve sermayenin verimliliğini ve esnekliğini arttırır ve ürün kalitesini
yükseltir.Kaynakların üretimin ve lojistiğin değer zincirinin her halkasında başarıyla
koordine edilmesini sağlayarak tasarrufa yol açar (Saydan vd.,2005:57).
108
AB
ülkelerindeki
KOBİ’lerde
e-ticaret
kullanımı
alanında
yapılan
araştırmalarda ürün tanıtım amaçlı kullanımda artış olduğu,internet karlı satış
yöntemi olarak algılandığı,internetin pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı
olarak benimsendiği,işletmelerin bünyelerinde bilişim teknolojilerini kullanma
arzusu gün geçtikçe arttığı ancak işletme bütçesinden bu işe ayrılan oran sabit kaldığı
belirtilmiştir (Saydan vd.,2005:57).
2.6.2. Rekabet Gücü Düzeyleri
Rekabet gücü (competitiveness) kavramı genel olarak bu konudaki literatürde;
firma, endüstri , ulusal (uluslar arası) düzeyde olmak üzere üç farklı düzeyde ele
alınmakta ve tanımlanmaya çalışılmaktadır (Ada vd.,2008:55). Dulupçu ise, rekabet
gücünü iki boyutu ile ele almaktadır. Bunlar: Geleneksel Rekabet Gücü ve Küresel
Rekabet Gücü’dür. Geleneksel rekabet gücünü de, firma, endüstri ve ulusal düzeyde
olmak üzere üç düzeyde açıklamaktadır (Dulupçu,2001:72-95).
Eaker, rekabet üstünlüğünün elde edilmesinde işletme varlıkları ile
yeteneklerinin geliştirilmesi ve kullanılabilmesi için uygun stratejilerin ,bu varlık ve
yeteneklerin etkin şekilde kullanılacağı rekabetçi alanların bulunması,rakiplerin
mevcut
varlık
ve
yeteneklerin
etkisiz
hale
getirilmesinin
öneminden
bahsetmiştir.Eaker, yaptığı araştırmada işletmelerin ülkenin dünyadaki konumunu
belirleyen rekabet gücü kaynaklarını şöyle sıralamaktadır:Firma imajı,müşteri
hizmetleri satış sonrası destek,tanınmış bir marka,yenilikleri takip düşük maliyetli
üretim,güçlü finansal kaynaklara sahiplik,müşteri odaklılık,ürün hattının geniş
olması,teknik açıdan rakiplerine göre ileride olması,sürekli yenilik yapabilme
yeteneği,pazar
payı,dağıtım
ağının
kalitesi
ve
genişliği,müşteri
istekleri
doğrultusunda hızla hareket edebilme gibi (Saydan vd.,2005:57).
2.6.2.1. Firma Düzeyinde Rekabet Gücü
Küreselleşme, rekabetin yeni boyutlar kazanmasına ve içeriğinin değişikliğe
uğramasına yol açmaktadır. Rekabet gücünün firma düzeyinde operasyonel bir
tanımını şöyle yapabiliriz: rekabet gücü, müşterilerin şirketin sunduğu mal ve
hizmetleri alternatifleri karşısında tercih etmesini sürdürülebilir bazda sağlayabilme
yeteneğidir
(Taşkın
ve
Adalı,2004:84).
Firma
düzeyinde
rekabet
gücünü
tanımlamaya yönelik farklı tanımlardan bazıları şunlardır: İşletme düzeyinde rekabet
109
gücü, işletmenin, müşterilerine sunduğu mal ve hizmetlerin alternatifleri karşısında
tercih edilmelerinin sürekliliğini sağlayabilme yeteneğidir. Bir işletmenin ulusal ya
da küresel pazarlarda rakiplerine kıyasla düşük maliyette üretimde bulunabilme (fiyat
ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite
rekabet gücü), farklı müşterilere farklı çözümler sunma (esneklik), yenilikçilik gibi
unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma yeteneğidir
(Tekin ve Zerenler,2007:17-18). Bir başka ifade ile firma düzeyinde rekabet gücü,
herhangi bir firmanın ulusal ya da global piyasalarda rakiplerine kıyasla düşük
maliyette üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi,
sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından
rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme
yeteneğidir (www.tisk.org.tr, 13.11.2009).
Firma düzeyinde rekabet gücünü belirleyen ana unsurlar; yüksek kalite, düşük
maliyet, verimlilik, yenilik ve yaratıcılıktır. Aşağıdaki şekilden de anlaşılacağı üzere,
bir firmanın kalite üzerine odaklanması neticesinde verimlilik düzeyinde artışlar elde
edilmiş olur. Kaliteyi arttırmayı hedefleyen bir firma israf ve savurganlıklarını
önemli ölçüde azaltılmış olur ve “sıfır hata” (zero defect) gibi bir ideal hedefe
ulaşmaya çalışır. Bunun neticesinde firmanın üretim maliyetleri azalır. Düşük
maliyet ve yüksek kalite esasen rekabetçi piyasaların gereğidir. Bu iki amacı bir
arada gerçekleştirebilen firmalar, pazardaki paylarını arttırmış olurlar. Karlılık ve
verimlilik düzeyindeki artış, firmanın üretim ve yatırım kapasitesini arttırır. Daha
fazla üretim ve yatırım ise istihdam imkanlarının artması anlamına gelir. Sonuçta
firmanın rekabet gücü artmış olur (www.tisk.org.tr ,13.11.2009).
110
Şekil-20: Kalite Rekabet Gücü ile Üretim ve İstihdamda Sağlanan Artış
Kaynak: http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=871-13.11.2009
Harun ve Adalı’ya göre, şirketler için rekabet büyük ölçüde müşteri etrafında
şekillenir. Bu husus şirketleri müşteri odaklı yapılanmaya yöneltir ve müşteri ilişkilerini
öne çıkartır. Şirketler açısından rekabetin iki temel unsuru; maliyetleri düşürmek ve
teknolojik yeteneği geliştirmektir. Gerek maliyetlerin düşürülmesi gerekse teknoloji
yeteneğinin geliştirilmesi hedefleri, şirketi yeni organizasyon yapılarına ve iş yapma
biçimlerine
yönlendirmiştir.
Örneğin;
şirketin
ana
yetenekleri
üzerinde
yoğunlaşılması; şirket bünyesinde, daha atak daha hızlı reaksiyon veren ve kendini
yeni durumlara uyum sağlayacak şekilde örgütleme yeteneğine sahip bir yapı ve
içeriğin geliştirilmesi; pazarların dünya pazarları olarak algılanması ve hedeflenmesi;
diğer şirketlerle bir ağ oluşturması gibi (Taşkın ve Adalı,2004:84).
Firma açısından rekabeti üç alanda sınıflayabiliriz (Taşkın ve Adalı,2004:85) :
1. Ürün bazında rekabet
2. Yapısal bazlı rekabet
3. Süreç bazında rekabet
Ürün ve süreç bazında rekabet, firma tarafından alman karar ve uygulanan
politikalara bağlı olarak yapılır. Yapısal bazlı rekabet ise, firma dışında alman karar
111
ve uygulamalar sonucu belirlenir. Firmalar, yapısal bazda rekabeti ancak ulusal ve
yerel karar odaklarını etkileyebildikleri ölçüde etkileyebilirler. Rekabet gücü,
firmaların, endüstrinin, bölgenin, ülkenin ya da birliklerin uluslararası rekabette nispi
olarak daha yüksek gelir ve istihdam seviyesindeki üretim gücüdür. Diğer bir ifade
ile bir ülkenin ürettiği mallarda diğer ülkelerin malları ile fiyat, kalite, tasarım,
güvenirlilik ve zamanında teslim gibi unsurlarda yarışabilir düzeyde olması demektir
(Taşkın ve Adalı,2004:85).
2.6.2.2. Endüstri Düzeyinde Rekabet Gücü
Markusen’e göre, endüstriyel rekabet gücü, bir sanayinin rakiplerine eşit ya
da daha üst düzeyde bir verimlilik düzeyinde uluslar arası piyasanın gereklerine
uygun mal ve hizmet üretebilme ve daha düşük maliyetlerle uluslar arası piyasaların
standart ve taleplerine uygun mal ve hizmetleri üretebilmesini sağlayan icat ve
yenilikleri gerçekleştirme yeteneğidir (Markusen,1992:8). Firmaların aynı endüstride
rekabet gücünü yakalayabilmeleri ve aynı zamanda rekabet avantajı sağlayabilmeleri
için, üretim ve pazarlama maliyetlerini minimum düzeyde tutmak ve ürün
farklılaştırmasına gitmeleri gerekmektedir. Bununla birlikte, firmaların ürettikleri
mamullerin, kalite, fiyat ve müşteri memnuniyeti bakımından rakip firmaların
mamulleriyle rekabet edebilecek nitelikte olması rekabet avantajı sağlayacaktır.
Porter, firmaların, rekabet avantajı elde edebilmeleri ve sürdürebilmeleri için,
faaliyette bulundukları endüstrileri içinde uygun stratejiler meydana getirmeleri
gerektiğini belirtmektedir (Porter, 1996:23).
112
Tablo-17:Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Karşılaştırılması
Rekabet Gücü
Belirleyicileri
Karlılık
Firma
Endüstri
Ulusal
En temel
değişkendir
Göreceli önemi firma
düzeyine göre azalır
Önemlidir
Ulusal refah ön planda
olduğu için salt belirli bir
karlılık anlayışı yoktur
Kişi başına verimliliğe
dönüşür
Kişi başına
verimlilik
Dış ticaret
Önemlidir
Genel olmaktan çıkar emek
verimliliği ile bütünleşir.
Ancak önemini kaybetmez
İşgücü bazında ancak rakip
endüstrilerle karşılaştırma
yapılarak değerlendirilir
Önemlidir
Dikkate alınmaz
Dikkate alınır
Üretim faktörü
Önemli değildir
Toplam faktör
verimliliği
Önemlidir
Maliyet etkisinden dolayı
dikkate alınır
Çok önemlidir
Verimlilik
Maliyet
İşgücü bazında
önemlidir
Dikkate alınmaz
Dış ticaret haddi
Ürünün teknoloji
yoğunluğu
Rekabetin
sürdürülebilirliliği
Karlılık ön
planda olduğu
için dikkate
alınmak zorunda
değildir
Firmanın
yönetim
felsefesine
bağlıdır
Göreceli olarak
belirleyiciliğini yitirir
Önemlidir
Dikkate alınmanın
ötesinde öneme sahiptir
Önemlidir
Çok önemlidir
Dikkate alınmakla beraber
merkez konumda değildir
Maliyetle karşılaştırılır
Önemlidir
Önemlidir
Önemlidir
Çok önemlidir
Kaynak: Murat Ali Dulupçu, Küresel Rekabet Gücü, Nobel Yayın Dağıtım,2001,Ankara, s.72-95.
2.6.2.3. Ulusal (Uluslar arası ) Düzeyde Rekabet Gücü (URG)
Firmalarımızın rekabet gücünün yükselmesi, makro düzeyde ülkenin rekabet
gücünün artması anlamına gelir (www.tisk.org.tr ,13.11.2009). Ulusal (uluslararası)
düzeyde rekabet gücü ise bir ülkenin, serbest ve adil piyasa koşulları altında, bir
yandan uzun vadede halkının reel gelirini arttırırken; öte yandan, uluslararası
piyasaların koşullarına ve standartlarına uygun mal ve hizmetleri üretebilme
yeteneğidir (www.canaktan.org ,23.11.2009). Ada ve diğerlerinin belirttiği gibi, bilgi
teknolojilerinin sürekli geliştiği günümüzde, işletmeler açısından rekabetin de önemi
gitgide artmaktadır. KOBİ'ler uluslararası pazarlara açılırken, finansman eksikliği,
yönetim kapasitesinin azlığı ve işlem tekniklerinin kısıtlı olması gibi sorunlarla
karşılaşmaktadırlar. Bu da onların dış pazarlardaki rekabet güçlerini azaltmaktadır.
113
İşletmelerin özellikle de KOBİ’lerin rekabet güçlerini arttırmalarında etkili olan en
önemli faktörlerden biri e-ticarettir (Ada,2008:55).
URG, her ne kadar makroekonomik açıdan ülkelerin rekabet gücünü belirleyen
bir gösterge olarak bilinse de aslında mikro ekonomik üretici birimlerin -firmalarınuluslararası piyasada rekabet yönünden üstünlüklerini karşılaştırmalı olarak ortaya
koyan bir kavramdır (Aktan,1988:79). Mikro iktisadi açıdan rekabet edilebilirlik
kriterleri göz önüne alındığında, firmaların ürün maliyetleri, fiyat ve kalitesi
uluslararası düzeyde rekabet edilebilirliğini ortaya koymaktadır. Ülkeler açısından
söz konusu olabilecek rekabet yalnızca bir tür kuruluş yeri rekabetidir
(Porter,1996:3). Uluslararası rekabet gücünün arttırılması, üstün bir verimlilik
performansına ve yüksek reel ücretlere sahip olan iktisadi faaliyetlere ülke
kaynaklarının yönlendirilmesi yeteneğine bağlıdır. Rekabet gücü, sadece dışarıya
mal satma ve dış ticaret dengesini sağlama yeteneği değil; bunun yanı sıra bir ülkenin
üretim ve istihdam düzeyini artırabilme; yaşam kalitesinde kabul edebilir ve sürekli
artışlar sağlayabilme ve uluslararası pazarlardaki payını artırabilme yeteneğidir
(www.tisk.org.tr, 13.11.2009).
Ulusal düzeyde rekabet gücünü belirleyen etkenleri esasen iki ana kategoride
toplamak mümkündür: Firma içi etkenler ve firma dışı etkenler. Firma içi etkenler
arasında firmanın ürettiği malların kalitesi, maliyeti ve fiyatı önem taşımaktadır.
Maliyet arasında da işgücü maliyeti, sermaye maliyeti, ithalat maliyeti, vergi
maliyeti, sosyal güvenlik maliyeti ve benzeri maliyet faktörlerini göz önüne almak
gerekir. Bunun dışında verimlilik, karlılık, firmada kullanılan bilgi teknolojisi,
organizasyon ve yönetim yapısı, kaynakların etkin kullanımı, yenilikçilik ve
yaratıcılık gibi faktörler rekabet gücünü belirleyen firma içi diğer etkenlerdir.
Rekabet gücünü belirleyen başka etkenler de bulunmaktadır. Bu etkenler arasında,
firmanın faaliyette bulunduğu sektördeki rekabet yoğunluğu, firmanın malın fiyatını
tespit etmede ne ölçüde güçlü olduğu, sektördeki ölçek ekonomileri, işgücünün
verimliliği, firmanın organizasyon ve yönetim biçimi, kapasite kullanım oranı,
sermaye piyasalarındaki finansman koşulları ve benzeri faktörleri sayılabilir
(www.tisk.org.tr, 13.11.209).
114
Şekil-21:Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma İçi Etkenler
Kaynak: Coşkun Can Aktan, “Uluslararası Rekabet Gücü”, İçinde: Türkiye Dünyanın Neresinde?
İzmir: EGİAD Yayını, 1998.s.80.
Rekabet gücünü belirleyen firma dışı etkenler ise; yine bir değil, pek çoktur
(Bkz Şekil-22). Bunlar arasında en başta devletin ekonomideki yeri ve ekonomiye
devlet tarafından yapılan müdahaleler önem taşımaktadır (www.tisk.org.tr,
13.11.2009).
Şekil-22: Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma Dışı Etkenler
Kaynak: C.C.Aktan, “Uluslararası Rekabet Gücü”, içinde: Türkiye Dünyanın Neresinde? EGİAD
Yayını, İzmir, 1998.
Firmaları uluslar arası pazarlara yönelten çeşitli nedenler vardır. Bunların en
önemlileri şunlardır(Aksu,1993:19);
• İç pazardaki talebin azalması,
115
• Çeşitli nedenlerden, işletmede atıl kapasite var ise, üretim arttırılarak, ihracat
yoluyla satış ve kar arttırılabilmesi,
• İç pazardaki rekabetten kurtularak, riski azaltmak,
• İç pazarlarda ömrünü tamamlamak üzere olan mamullerin ömrünü uzatmak
• Dış pazarlardaki vergi ve diğer teşvik avantajlarından yararlanmak
• Ülkemizde olduğu gibi, bazı ülkeler döviz girdisi sağlamak amacıyla, dış
satımcılara vergi iadesi, ihracatı teşvik kredisi, vergi istisnası,gümrüksüz üretim
faktörleri ithalatı ve benzeri teşvik imkanlarından yararlanmak.
• Dış pazarlarda, güçlü rakiplerin mamulleriyle rekabeti öğrenerek, iç pazarlarda
da güçlü hale gelmek
• İşletmenin politik etkinliğini arttırmaktır.
2.7. Küresel Rekabetin Dinamikleri
Boyutu ne olursa olsun, yeniliğin bunun ciddi bir yayılım göstermesi için
yaklaşık 20-30 yıllık bir süre gerektirir. Bu nedenle yakın geçmişte meydana gelen
değişimler, gelecek 20 yılda neler olabileceğine ışık tutmaktadır. Keza iş çevresinin
belirsizleşmesine ve güçleşmesine yol açan iki gücün; küreselleşme ve teknolojinin
(Şekil-23), gelecek 15-20 yıla da yön vereceği, rekabet ortamını şekillendireceği
öngörülmektedir. Bu bağlamda hayatta kalmak ve rakipleri karşısında başarılı olmak
isteyen işletmelerin küreselleşme ve teknolojinin öngördüğü yeni rekabet ortamını
anlamaları ve uygun stratejileri geliştirmeleri bir seçenek değil zorunluluktur.
Teknoloji ve işletme stratejilerinin, hedefler doğrultusunda uyumlaştırılması,
birleştirilmesi zor ve karmaşık bir süreci gerektirir. Yöneticiler bu süreçte aşağıda
belirtilen dört boyutla ilgilenmek durumundadırlar (Aydoğan ve Altuğ,2006:99) :
1. Gelişme süreci,
2. Proje seçimi ve üstünlüğünün tespiti,
3. İç kaynakların tahsisi,
4. Dış teknolojik yatırımların seçilmesi.
İşletmelerin rekabet avantajının sadece, belirli endüstri ürünü ve pazarın farklı
kombinasyonları tarafından belirlenemeyeceği, aksine asıl rekabet avantajının farklı
türdeki organizasyonel kaynakların farklılığından kaynaklanacağı anlaşılmıştır.
Kaynaklar genellikle transfer edilemediğinden, işletmeler arasındaki farklılığı
116
belirlemede gerçek kaynakların tanımlanması için işletmelerin içine bakılması
gerçeği ortaya çıkmıştır. Bu gerçek, işletmelerin sadece çevresi açısından değil, iç
potansiyeli açısından da bakılması gerektiğini ortaya koymuştur. Hangi kaynakların
rekabet avantajı sağladığını belirlemek için şu dört kriter önemlidir (Aydoğan ve
Altuğ,2006:99):
1. Müşteriler için değer yaratma
2. Rekabet amacıyla karşılaştırıldığında, nadir olmak
3. Taklit edilemezlik
4. Başka bir şeyin yerine kullanılabilirlik.
Şekil-23: Küresel Rekabet Ortamında Bilgi Çağı Örgütleri
PİYASA YAPISI
Değişim hızı
Çeşitlilik
Yaşam eğrisi
Kapsam
Ekonomik risk
Politik risk
RAKİPLER
Rekabet kapasitesi
Sayı,
Stratejik birlikler
Katılımlar
Yerel
Ulusal,bölgesel,küresel
rekabet
Organizasyon
Amaçlar
Fonksiyonlar
Kaynaklar
Çalışanlar
Süreçler
Bölümler
KÜRESEL STRATEJİLER
Büyüme odaklı strateji
Dış Pazar odaklı strateji
İstikrar odaklı strateji
Yenilik odaklı strateji
TEKNOLOJİ
Bilgi teknolojileri
Yönetim teknolojileri
Kaynak: Enver Aydoğan, Mehmet Altuğ, Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin (Kobi) Rekabet
Gücünün Artırılmasında İleri Yönetim Teknolojilerinin Rolü, Makine İmalat Sektörüne Yönelik Bir
Uygulama, Selçuk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı:16,Konya,2006,s.100.
2.7.1. Teknoloji
Teknolojinin izleri insanlık tarihi kadar eskiye dayansa da, teknolojideki büyük
sıçramalar yakın dönemde meydana gelmiştir. Gelişmeler, kimyevi maddelerden
117
yüksek mukavemetli malzemelere, elektronikten bilgisayara, telekomünikasyondan
biyoteknolojiye, uzay teknolojisinden nükleer tıbba kadar değişen birçok alanda
gerçekleşmiştir. Ancak son dönemde bilişim teknolojileri ve biyoteknolojinin etkisi
diğerlerine göre daha fazla hissedilmiştir (Güleş ve Bülbül,2004:9).Teknolojik
gelişmelerin özellikle küreselleşme süreciyle karşılıklı etkileşimi, teknoloji ve
küreselleşme olgularının günümüz iş ortamında etkilerini daha yoğun hissetmemize
yol açmıştır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler; örgütlere dünya çapında
araştırma, üretim ve pazarlama faaliyetlerini koordine etme imkânı verirken birçok
ülkedeki borsa ve finansal piyasaların da birbiri ile entegre hale gelmesini mümkün
kılmıştır. Bilişim teknolojilerindeki ilerlemeler, şirketlere, bölgesel ya da ulusal
pazarlardan daha çok küresel pazarların bütün ihtiyaçlarını karşılamak için dünya
çapında faaliyetlerini yayma olanağı sunmuştur. Nitekim birçok işletme, bilişim
teknolojilerinin dünya çapında bilimsel ve teknolojik bilgi teminini olanaklı
kılmasından dolayı, Ar-Ge faaliyetleri ile ölçek ekonomisi üstünlüğünden
yararlanmak için işletme faaliyetlerini küreselleştirmiştir (Güleş ve Bülbül,2004:9).
Yüksek teknolojinin hızla gelişmesi ve artan uluslararası rekabet küresel
ekonomilerdeki yapısal değişimin arasındaki en önemli etken olarak görülmektedir.
Buna göre rekabet, teknolojik gelişmeye neden olmakta, geliştirilen yeni teknolojiler
yeni fırsatlar doğurmakta ve piyasalar değişen talebi karşılayabilmek için yeni
mamuller üretmektedirler. Yani, genel olarak ekonomide yaşanan değişim ve
dönüşümler büyük ölçüde teknolojik ilerlemeye bağlıdır (Bulut,2004:12).
Teknolojik gelişmelerle ilgili olarak üzerinde durulması gereken bir diğer
husus da teknolojinin geliştirmesinde ve yayılmasında küreselleşmenin oynadığı
etkin
roldür.
Teknolojinin
dünya
çapında
uygulanmasını
şu
üç
sebeple
ilişkilendirebiliriz.
• Ulusal teknolojik yeteneklerin uluslar arası kullanıma sunulması: Küresel
faaliyetleri sebebi ile işletmeler sahip oldukları teknolojik yetenekleri, ihraç ettikleri
ürünleri, başka ülkelerde kurdukları üretim tesisleri ya da know-how anlaşmaları
vasıtasıyla küresel pazara açmaktadırlar. İşletmelerin sahip oldukları teknolojik
yeteneklerini farklı biçimlerde de olsa küresel pazarda kullanmaları teknolojik
yeteneklerinin uluslar arası olmasını sağlamaktadır.
118
• Küresel teknolojik işbirliği: Teknolojinin yayılmasında örgütlerin know-how
geliştirmek ve karşılıklı değişimi sağlamak için sınırlar arasında hem kamu hem de
özel kuruluşlarla gerçekleştirdikleri işbirliklerinin önemli yeri vardır. En başarılı
işbirlikleri ise aynı ya da benzer sektörde olup aynı ürünü sunmayan ya da aynı
pazara hitap etmeyen işletmeler arasında gerçekleştirilmektedir.
• Teknolojinin küresel oluşumu: Küresel işletmenlerin yeniliklerini birden fazla
ülkede geliştirmeleri teknolojinin yayılmasındaki diğer önemli faktördür. Örneğin,
Texas Instruments, İsveç'teki müşterileriyle ortaklaşa ön tasarımını yaptığı ciplerin
ayrıntılı tasarımını Amerika'dan gelen yazılım ile Fransa'da gerçekleştirirken,
prototiplerini Japonya'da üretmiştir. Daha sonra Amerika ve Japonya'da imal edilen
cipler, Taiwan'da test edilirken diğer bir Asya ülkesinde paketlenmekte ve Avrupa,
Amerika,
Meksika
ve
Avusturya'da
piyasaya
sürülmektedir
(Kürşat
ve
Bülbül,2004:10).
Artan teknolojik gelişmelerin ve küreselleşmenin, insanlar ve örgütler arasında
hızlı kabulü ve yayılma göstermesi, uygarlık tarihinin üçüncü köklü değişimi olarak
ifade edilen bilgi ekonomisine geçişe zemin hazırlamaktadır. Bu süreç toplumsal
yapıda ve dolayısıyla ekonomik sistemin temel unsuru olan işletmelerin ürün ve
üretim
süreçlerinde
önemli
değişikliklere
neden
olmaktadır
(Kürşat
ve
Bülbül,2004:10).
Teknoloji ve değişim arasındaki ilişki arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır.
Bell’e göre, teknoloji yeni ölçü ve kriterler getirerek, insanın doğa üzerindeki
denetimini arttırarak, onun dünyaya bakışını, düşünce, duygu ve davranışlarını,
sosyal ilişkilerini değiştirmiştir. Dolayısıyla, geleneğini, edebiyatını, sanatını, dilini,
müziğini, ahlakını, estetik değerlerini de etkilemektedir. Teknoloji bu değişimleri beş
farklı yoldan gerçekleştirir (Dura ve Atik,2002:166-167):
1-Teknoloji daha düşük maliyetle daha fazla mal üretme imkanlarını sağlar. Bu
nedenle toplumların hayat standardını yükseltmenin başlıca aracıdır.
2-Teknoloji toplumda, o zamana kadar bilinmeyen mühendis ve teknisyenler
dediğimiz yeni bir sınıf yaratmıştır. Bu sınıf çalışma sürecinin planlayıcı kadrosunu
oluşturmaktadır.
119
3-Teknoloji, fonksiyonel ilişkileri ve nicel olanı ön plana çıkaran yeni bir
rasyonellik tanımı, yeni bir düşünce biçimi yaratmıştır. Bu yeni anlayışta başarıyı
gösteren kriterler, sadece etkinlik ve optimumlaştırmadır, yani kaynakları en az
maliyetle ve en az gayretle kullanmaktır.
4-Ulaştırma ve haberleşmede teknoloji sayesinde gerçekleşen devrimler, yeni
ekonomik bağlılaşmalar, yeni sosyal etkileşimler yaratmıştır. En dar ilişkilerden
başlayarak mesleki ve teknik bağlara doğru, yeni sosyal ilişki ağları ortaya çıkmıştır.
5-Başta zaman ve mekanla ilgili olanlar olmak üzere, estetik algılamalar
kökünden değişmiştir.
2.7.2. Küreselleşme
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan küreselleşme kavramı
günümüze tamamen hakim bir olgu haline gelmiştir. Teknolojik değişim, artan
rekabet ve uluslar arası faaliyet gösteren işletmeler ekonomik, siyasi, kültürel ve
teknolojik anlamda küreselleşmeyi fiili bir gerçeklik olarak günlük hayata
yerleştirmişlerdir (Akın,2001:77).Küreselleşme kavramı, farklı kişiler tarafından,
farklı bakış açıları ile ele alınmakta ve bu kavrama farklı anlamlar yüklenmektedir.
Bu farklılık, küreselleşmenin ekonomik, siyasi, sosyo-kültürel vb. açılardan ele
alınmasından kaynaklanmaktadır (Aytemiz ve Bolat,2005:3). Stegere göre,
küresellik, mevcut sınırların ve hudutların birçoğunu geçersiz hale getiren küresel
ekonomik, siyasi, kültürel ve çevresel karşılıklı ilişkilerin ve akışların belirlediği bir
toplumsal durumu ifade etmektedir (Steger,2006:24-25). Bütünleşmeyi öne çıkaran
bir kavram olarak küreselleşme; ülkeler arasındaki ekonomik, sosyal ve siyasal
ilişkilerin gelişmesi ya da ülkelerin sahip oldukları maddî ve manevî değerlerin ve bu
değerler çerçevesinde oluşmuş birikimlerin ulusal sınırları aşarak dünya çapında
yayılması ve farklılıkların bir bütünlük ve uyum içinde giderilmesi şeklinde
tanımlanmaktadır. Bu maddi ve manevi değerler, ekonomik olabilecekleri gibi,
siyasal, sosyal ve kültürel nitelikli de olabilmektedir (Kürşat ve Bülbül,2004:4).
Küreselleşme, bir yandan dünya ekonomisinin gelişimi bakımından önemli
fırsatlar yaratırken, diğer yandan da ülkeler arasındaki rekabeti şiddetlendirmektedir.
Bu bağlamda yeni ekonomik düzenin en önemli unsuru pazar ekonomisi ve
beraberinde getirdiği rekabet olgusu olmaktadır (Kazgan,1997:70). Bütünleşme ve
120
karşılıklı bağımlılığı içeren ve yenidünya düzeni olarak ifade edilen küreselleşme,
geçen yüzyılın temel eğilimlerindendir. Ekonomik ve sosyal faaliyetlerin, önceleri
ulusal sınırları aşarak başka ülkelerde etkilerini göstermesi, bu faaliyetlere uluslar
arası nitelik kazandırmıştır. 1980'lerden sonra yaşanan hızlı gelişmeler ise ekonomik
ve sosyal faaliyetlerin uluslar arası olmaktan çıkıp küresel bir nitelik kazanmasına
yol açmıştır. Ekonomik sistemlerin temelini oluşturan işletmeler, uluslar arası ticaret
ve teknolojide meydana gelen gelişmeler nedeniyle sürekli değişen pazar ve rekabet
koşullarından en çok etkilenen kurumlardır. Günümüzde işletmeler, faaliyet
gösterdikleri bölge, sektör ya da ölçeği önemli olmaksızın ciddi fırsat ya da
tehlikelerle karşı karşıya kalmaktadır (Kürşat ve Bülbül,2004:3).
Steger’e göre de, son otuz yılda gerçekleşen teknolojik gelişmenin boyutu,
ortaya çıkan büyük toplumsal dönüşümlerin iyi bir göstergesidir. İnsanların ekonomik üretimi gerçekleştirme ve malların mübadelesini örgütleme biçimlerindeki
değişiklikler, zamanımızın en büyük dönüşümlerinin belirgin bir yönünü
göstermektedir. Ekonomik küreselleşme, dünya ölçeğinde karşılıklı ekonomik
etkileşimlerin yoğunlaşmasını ve yaygınlaşmasını ifade etmektedir. Muazzam
sermaye ve teknoloji akışları, mal ve hizmet ticaretini teşvik etmiştir, piyasalar
dünyadaki yaygınlık alanlarını genişletti ve bu süreçte ulusal ekonomiler arasında
yeni bağlantılar oluşturdu. 21. yüzyılın küresel ekonomik düzeninin önemli yapı
taşları olan dev ulus-ötesi şirketler, güçlü uluslararası ekonomik kuruluşlar ve
büyük bölgesel ticaret sistemleri ortaya çıktı (Steger,2006:24-25).
Ekonomik, politik, sosyal ve kültürel alanlarda bazı ortak değerlerin yerel ve
ulusal sınırları aşarak dünya çapında yayılmasını ifade eden küreselleşme temel
olarak;
1.Başkalarıyla aynı veya benzer değer ve ilgilerin paylaşılması,
2.Ortak faaliyetlerin gerçekleştirilmesi,
3.Benzer amaçları başarmak için işbirliği yapılması,
4.Aynı amaç ve düşünceleri gerçekleştirmek için örgütlenmeden kaynaklanan bir
süreçtir.
121
Şekil-24: Küreselleşmeyi Yönlendiren Temel Faktörler
Ekonomik
Faktörler
Ticaretin büyümesi ve
finansal varlıkların akışında
serbestliğin artması, yeni
Pazar arayışları vd.
Küreselleşme ve
artan yoğunluğu
Teknolojik
Faktörler
Tüketicilerin ve işletmelerin
bilgiye hızlı ulaşması,bilgi ve
teknolojinin üretimde kullanım
düzeyinin artması vd.
Kaynak: Hasan Kürşat Güleş, Hasan Bülbül, Yenilikçilik İşletmeler İçin Stratejik Rekabet Aracı,
Nobel yayın dağıtım, Ankara,2004,s.6.
Küreselleşmenin Etkileri: Ekonomik küreselleşme özellikle 1980’li yıllarda
önem kazanmıştır. Bu tarihten itibaren işletmeler, hızlı pazar değişikliklerinden, ürün
ve üretim teknolojilerindeki gelişmelerden ve giderek güçleşen rekabet ortamından
büyük ölçüde etkilenmeye başlamışlardır. İç pazarların doyuma ulaşması,müşterileri
daha seçici kılmış ve ürün çeşitliliğini artırmıştır.Ayrıca,artan rekabet ve teknolojik
gelişmeler ürünlerin yaşam sürelerinin kısaltmıştır.Dolayısıyla işletmeler,stok
sürelerini en aza indirgeyen,kaliteli,ancak düşük maliyetli üretime olanak sağlayan
ve daha fazla emek yoğun olan üretim ve üretim teknolojilerini kullanmaya
yönelmişler ve esnek üretim sitemlerini devreye sokmaya başlamışlardır (Bolat
vd.,2005:34). Son dönemde kazandığı ivme ile küreselleşmenin uluslar arası alanda
ulaşmak istediği hedefleri; mal akışı, hizmet satışı, para akışı ve insan hareketliliği
önündeki engellerin kaldırılması olarak sayabiliriz (Güleş ve Bülbül,2004:6).
Küreselleşme alanında en önemli gelişme, uluslararası işletmelerin ve doğrudan
sermaye yatırımlarının önem kazanmasıdır. Endüstriyel ticaretin gelişmesiyle birlikte
dünya ticaretinde iki boyutlu bir ilerleme kaydedilmiştir. Bir taraftan dünya
pazarlarında işletmeler arası şiddetli rekabet, diğer taraftan da iletişim, ulaşım ve
finans sektörlerindeki köklü teknolojik değişmelerin ve yeni araçların ortaya çıkması,
mal
ve
hizmet
Aytemiz,2005:34).
piyasalarının
küreselleşmesini
hızlandırmıştır
(Bolat
ve
122
Sonuç olarak, küreselleşme ile birlikte ortaya çıkan yeni gerçekler, ekonomik
hayatın temel oyuncularını mevcut düşüncelerini yeniden gözden geçirmeye
zorlamaktadır. Küreselleşmenin etkisiyle kısa denilebilecek sürede gerçekleşen
ekonomik değişikliklere, teknolojik ilerlemelerin eklenmesi ve az gelişmiş ülkelerin
de serbest kalarak (demir perde ülkeleri gibi) küreselleşmeye destek vermeleri,
işletmeler için pazarları daha da güç elde edilebilir ve korunabilir bir duruma
getirmiştir (Kürşat ve Bülbül,2004:8).
2.7.3. Küresel Rekabet
Yaşadığımız yüzyıl ekonomik, sosyal ve teknolojik alanda bir takım
değişimlerin gerçekleştirilmesine sahne olmuş, bu gelişmeler de ülkeler arasındaki
sınırları ortadan kaldırarak, pazarların küreselleşmesine, uluslararası rekabetin biçim
ve boyut olarak değişmesine yol açmıştır. Özellikle günümüzde bilgi, iletişim ve ulaşım
teknolojilerinde yaşanan gelişmeler dünyanın evrensel köy haline gelmesine neden
olmuş bu da dünyanın her hangi bir ülkesinden çıkan küçük bir işletmenin bile global
pazarın rekabet yapısını değiştirme imkanını arttırmıştır (Yeniçeri ve İnce,2005:290).
Küreselleşme kavramı; “genişleyen uluslararası ticaret, sınırları aşan finansal kaynak
aktarımı, artan dış yatırımlar, büyüyen çok uluslu işletmeler ve ortak girişimler”
anlamına gelmektedir. İktisatçı Richard Lipsey bir ekonominin küreselleşmesini,
“birçok bireysel ülke ekonomisindeki finansman ve üretim sektörlerinin artan ölçüde
bütünleşmesi”
olarak
tanımlamaktadır.
Dünyanın
değişik
ülkelerindeki
fabrikalarından temin edilen parçaların nihai montaj için bir başka ülkede toplanması
ve üretim sürecinin değişik aşamalarında finansmanın çeşitli ülkelerin sermaye
piyasalarında
sağlanması
Küreselleşmeyle
beraber
bu
tanıma
yaşanan
uygun
yoğun
bir
rekabet
örnek
teşkil
ortamında
etmektedir.
ileri
üretim
teknolojilerinin gelişmesiyle yerel ve mikro talepleri karşılayabilecek esnek üretim
gerçekleşerek standardize olmuş kitlesel üretim yerine, dünya pazarlarındaki farklı
yerel özellikleri dikkate alan ama küresel ilke ve normlara bağlı üretimler
yapılmıştır. Hatta kişiye özel üretimler de gerçekleşmektedir (Dulupçu,2001:30).
Dünya ekonomisindeki yapısal değişim trendlerinden birisi de piyasaların
ulusal sınırları aşması ve pazarın "küresel pazar" hale gelmesidir. Bu gelişmeye
paralel rekabet giderek yoğunlaşmaktadır. Artık ülkeler için, ürettikleri mal ve
123
hizmetleri sadece kendi ulusal piyasalarında satabilmeleri yeterli olmamaktadır. Bu
yetersizliği gidermek için bir taraftan ekonomik işbirliği ve entegrasyon anlaşmaları
ile aralarındaki müşterek pazarları genişletme çabası içine girerken, diğer taraftan
dünyanın farklı bölgelerindeki pazar paylarını artırmayı hedeflemektedirler. Bu
çerçevede, birbirlerine rakip ticaret bölgeleri küreselleşen dünya ekonomisinde
hâkimiyet mücadelesini sürdürmektedir. Bu mücadele piyasalardaki rekabetin de
yoğunlaşmasına yol açmaktadır (Kurtulmuş,1996:114-115) .
Rekabetin küresel hale gelmesinin nedenlerini dört başlık altında toplamak
mümkündür (Aktan ve Vural, 2004:144). Rekabetin küresel hale gelmesinin
nedenlerinden birincisi mal, sermaye, teknoloji ve hizmetler ile üretim ve dağıtım
süreçlerinde küresel düzeyde serbestleşme ve deregülasyon eğilimidir. Son otuz yılda
üç alanda iktisadi serbestleşme ve deregülasyon hareketleri söz konusu olmaktadır.
(1) Mal ve hizmetlerin ticaretinde uygulanan tarifeye tarife dışı ticaret engellerinde
azalma (korumacılığın gerilemesi)'dır. (2) Ulusal piyasaların dalgalanmaya
bırakılması ve dolaysız yabancı sermaye yatırımları ve diğer uluslar arası sermaye
akımları ile teknoloji transferleri önündeki engellerin azaltılması (finans ve sermaye
piyasalarının serbestleştirilmesi)'dır. (3) Telekomünikasyon, hava taşımacılığı, finans
ve sigorta sektörleri başta gelmek üzere mal, hizmet ve finansal faaliyetlerin
deregülasyonu
ve
tekellerin
ortadan
kaldırılması
(yurtiçi
piyasaların
deregülasyonu)'dır dır. Bu gelişmeler küresel düzeyde teknoloji akım ve
transferlerinin hız kazanması ile rekabetin artmasına, mal ve hizmet fiyatlarında
dramatik düşüşlerin meydana gelmesine imkân sağlamıştır. Rekabetin küresel hale
gelmesinin ikinci nedeni, ulus devletlerinin ya da uluslararası kurumların kontrolü
dışında oluşan ve büyük ölçüde teknolojik gelişme ve yeniliklere dayalı faktörler
oluşturmaktadır. Küresel ekonomik entegrasyonun ulus devletlerinin rolünü göreceli
olarak azaltan ve küreselleşmenin arkasında yatan asıl neden, ulaşım, iletişim ve
enformasyon alanında yaşanan hızlı teknolojik gelişme ve yeniliklerdir. Teknolojik
gelişme bir yandan ulaşım ve iletişimi daha kolay ve ucuz bir hale getirirken, öte
yandan, bilgi toplama, analiz etme ve transfer etme imkanlarını artırmış ve kişi ve
firmaların küresel düzeyde koordine etmelerini kolaylaştırmıştır. Üçüncü neden ise,
ulus devletlerin kendi tercihleri ya da GATT (General Agreement on Tariffs and
Trade), WTO (World Trade Organization), Dünya Bankası ve IMF (International
124
Monetary fund) gibi uluslararası örgütlenmelerin veya bölgesel entegrasyonların
politikaları çerçevesinde benimsenen serbestleştirme (liberealization) yönündeki
uygulamaları meydana getirmektedir. Bu konudaki dördüncü bir neden de 90'lı
yıllardan itibaren çok sayıdaki ulus devletin piyasa ekonomisi modelini ve hukuk
devleti ilkesini benimsemesidir. Ülkeler ekonomilerini dış ticarete ve yabancı
sermayeye açtıkları ve liberal değerlere dayanan bir siyasi ve iktisadi sistemi
benimsedikleri
ölçüde
rekabet
güçlerini
artırmak
zorunda
kalmaktadırlar
(Özsağır,2007:12-13).
Globalleşen pazar dünyasında işletmelerin başarılı olabilmeleri diğer işletmelerden farklı olmalarına, müşterileri için değer yaratabilmelerine ve bunu sürekli
kılabilmelerine bağlıdır. Serbest piyasa sistemi içerisinde rekabet daha önceleri de var
olan bir olgu olmasına rağmen, o dönemlerde oldukça basit bir karaktere sahipti. Ulusal
pazarlara uygun bir ürün ve hizmeti en iyi fiyattan sunabilen işletme rekabetle öne
geçmekteydi. Ancak günümüzde küreselleşme ile birlikte işletmelerin uluslararası
pazarlara girmesi ve teknolojik gelişmelerin sonucu olarak ürünlerin dünyanın her
yerinde üretilebilir hale gelmesiyle ürün çeşitliliği artış göstermiştir. Bunun sonucu
daha önce ulusal pazarlardaki az sayıda rakiplerle rekabet eden işletmeler daha fazla
sayıda uluslararası rakipleri ile rekabet etmek zorunda kalmışlardır (Yeniçeri ve
İnce,2005:291).
Günümüzde rekabetin boyutu hiper-rekabet olarak nitelendirilen bir boyut
kazanmıştır. Artık rekabetin yeni belirleyicileri hız, esneklik, kalite ve hizmet
üstünlüğü olarak karşımıza çıkmaktadır. Miktar ve fiyat olarak istediğini elde eden
pazarlar artık artan küresel rekabet ve ekonomik gelişmelere paralel olarak
farklılaştırılmış ürünleri ve bunlara en kısa sürede sahip olmayı talep etmeye başlamışlardır. Piyasadaki dinamizmi yakalamanın yolu işletmeler açısından dışarıda
yaşanan bu gelişmeleri örgüt içine taşıyabilme, farklılığı yaratabilme ve imkansızı
başarabilme konumuna ulaşmaktan geçmektedir. Bu anlamda işletmelerde klasik olarak
herkesçe bilinen insanın bilgi ve beceri birikimi dışındaki tüm üretim faktörlerinin
değişen rekabet koşullarında rekabetçi üstünlük sağlamaya dönük bir girişimde başarı
şansı oldukça zayıf görünmektedir (Yeniçeri ve İnce,2005:292).
Pazarlar küreselleşmiş ve tek bir pazar haline gelmiştir, ülkelerin birbirlerine
karşılıklı bağımlılıkları artmıştır. Bölgesel pazarlarda üretim ya da satış yapan her
125
isletme küresel rekabete açık olmak zorundadır. Rekabet artık sınır tanımamaktadır.
Elektronik ticarette yerel şirketler ya da uzak coğrafyalar yoktur. Nerede üretim
yapılacağı, üretim faktörlerinin nereden sağlanacağı, ürünün ya da hizmetin nerede
ve nasıl satılacağı is dünyasında önemli kararlardır ancak isletmenin ne yaptığı ve
nerede yaptığı belirleyici faktörler olmaktan çıkacaktır (Drucker,2001:14).
Dünya ölçeğinde yaşanan bu değişimler karşılığında kullanılabilecek en uygun
ifade ‘dünya gittikçe küçülüyor’ ifadesidir. Özellikle de iletişim alanında yaşanan
gelişmeler, İnternet mesafelerin önemini azaltarak dünyayı tek bir pazar haline
getirmektedir. Dünyanın herhangi ülkesinde yasayan tüketicilere ulaşabilmek fiziksel
mağazaların önemini azaltmaktadır. Dolayısıyla küreselleşme; dünyanın tek bir pazar
olarak algılanabilecek ölçüde sıkışıp küçülmesi anlamına gelen bir süreci ifade
etmektedir (Tutar,2000:18).
Sonuç olarak küreselleşme kavramı, ülkeler arası ekonomik sınırları ortadan
kaldırarak gelişmiş ülkelerin global pazarda söz sahibi olma düşüncesine yön veren
bir süreçtir. Dünya pazarlarında basarının en önemli koşulu rekabet gücüdür.
Rekabet gücü ise, bir isletmenin ürettiği ürünlerin rakip isletmelerin ürünleriyle;
kalite, fiyat ve müşteri memnuniyeti bakımından yarışabilecek düzeyde olmasıdır.
Küreselleşmeyle birlikte çok çeşitli müşteri gruplarına ulaşabilmek kolaylaşmıştır.
Ancak, müşteriye ulaşabilmek için rakiplerden farklı bir değer yaratılması
gerekmektedir. Teknolojik gelişmeler neticesinde müşteriler daha bilinçli ve bilgili
hale gelmiştir. Bu bağlamda isletmeler ticari faaliyetlerin seklini değiştirerek,
elektronik ticaret uygulamalarına yönelmişlerdir. Telefon, televizyon ve faks gibi
cihazların gelişimi e-ticarete geçişi sağlarken, özellikle internet teknolojisine geçiş
süreciyle birlikte e-ticarete yepyeni bir çehre kazandırmıştır. İsletmeler de bu yeni
rekabet stratejisini kullanarak dünya ölçeğinde rekabet edebilme ve dünya
ölçeğindeki müşterilere farklı değerler yaratarak ulaşabilme sansı elde etmektedirler
(Bozkurt,2000:92).
Günümüzde işletmeler, artan rekabet karşısında durumlarını yeniden gözden
geçirmek zorunda kalmaktadırlar. Bu nedenle küreselleşme sürecine uyum
sağlamaya
çalışan
işletmeler,
kendi
bünyelerinde
birtakım
değişimler
gerçekleştirmektedirler. Küreselleşme kavramı; genişleyen uluslararası ticaret,
sınırları aşan finansal kaynak aktarımı, artan dış yatırımlar, büyüyen çok uluslu
126
şirketler ve ortak girişimler anlamına gelmektedir. Dünya’nın değişik ülkelerindeki
fabrikalarından temin edilen parçaların nihai montaj için bir başka ülkede toplanması
ve üretim sürecinin değişik aşamalarında finansmanın çeşitli ülkelerin sermaye
piyasalarının sağlanması bu tanıma uygun bir örnek teşkil etmektedir. Yaşadığımız
yüzyılda ekonomik, sosyal ve teknolojik alanda meydana gelen gelişmeler pazarların
küreselleşmesine, uluslararası rekabetin şekilsel ve boyutsal olarak değişmesine yol
açmıştır. Bugün giderek küreselleşen pazarlarda işletmeler yoğun rekabet koşulları
altında faaliyetlerini sürdürmektedirler. Sürekli değişen ve önceden tahmin edilemez
hale gelen pazarlarda uzun süreli devamlılıklarını sürdürmek isteyen işletmeler
tehlike altındadır. Bu nedenle rekabet üstünlüğü elde ederek geleceklerini garanti
altına almak isteyen işletmelerin başarısı, tüketicilerin artan ve giderek sınırsızlaşan
ihtiyaç
ve
isteklerini
ekonomik
bir
şekilde
karşılayabilme
yeteneklerini
karşılayabilmelerine bağlıdır (Tekin ve Zerenler,2007:1).
Küresel rekabetin aracıları olan küresel işletmelerin ortaya çıkmasında, genel
olarak üç önemli faktörün varlığını görmekteyiz. Bunlardan birincisi, haberleşme ve
bilgi işlem teknolojisindeki gelişmelerdir. Özellikle bilgisayar ve uydu teknolojisi
alanındaki gelişmeler, en başta organizasyondaki hiyerarşik farklılık, yönetim alanı
ve kariyer planlaması gibi kavramları etkilemiştir. İkinci faktör; uluslararası rekabet,
ulusal sınırların anlamım yitirmesi ve coğrafi anlamda globalleşme gibi gelişmeler
olmuştur. Bu gelişmeler, sistem yaklaşımı ile birlikte, kapalı sistem anlayışını terk
etmiş olan, işletmeleri, ulusal sınırların dışını da düşünmeye zorlamıştır. Bu, bir
yandan, işletmeleri, faaliyetlerinde etkinlik kriterini yeniden gözden geçirmeğe, bir
yandan da değişmelere hemen cevap verecek esnek organizasyon yapılarının ortaya
çıkmasına sebep olmuştur. Nihayet üçüncü gelişme; insan hakları, insani değerler
(yükselen değerler), kişilik kavramı, bütün değişimlerin insana bağlı ve bağımlı
olduğunun düşünülmesi, eğitim ve yasam düzeyinin yükselmesi gibi yaklaşımlar
yönetim süreçlerini ve organizasyonların yapılandırılmalarını köklü bir biçimde
etkilemiştir (Tutar, 2000:87). Küreselleşmenin günümüz dünyasına en önemli etkisi;
işletmelerin rekabet yapısını etkilemesi ve işletmelerin geleneksel üretim
faktörlerinin yanı sıra artık bütün bunlardan daha önemli hale gelen bilgi kavramının
öneminin artmasıdır. Günümüz iletişim araçlarının sağladığı büyük imkanlarla
küçülen dünya ekonomisinde rekabet gücü, yeni teknolojiler üretmek ve bu yeni
127
teknolojileri hızla üretime dönüştürebilme yeteneğine dayanmaktadır (Tekin ve
Zerenler,2007:1).
İşletmeler açısından küresel pazarı cazip hale getiren çeşitli faktörler vardır
(Tekin ve Zerenler,1991:3). Bunlar;
• Karşılaştırmalı üstünlükler avantajından yararlanmak; ülkeler ve işletmeler,
uluslararası ticaret sayesinde, kaynaklarını, en iyi üretebildikleri malların üretiminde
ve satışında değerlendirmekte; karşılığında ise kendilerinin yüksek maliyetle
ürettikleri malları satın almaktadırlar. Kaynaklar ülkeler arasında farklı oranlarda
dağılmış olup, bu farklılık maliyetleri de etkiler. Bu nedenle, bir ülkede üretim
maliyeti yüksek, diğer ülkede ise düşük olabilir. Dolayısı ile farklı alanlarda
uzmanlaşma ve uluslar arası ticaret vasıtası ile ülkeler ya da işletmeler, üretiminde
başarılı oldukları mal ve hizmetleri dışarıya satmakta, ihtiyaçları olan mal ve
hizmetleri de dışarıdan satın almaktadırlar. Bu karşılıklı alışveriş, ülkelerin üretim ve
tüketim miktarlarını arttırmakta, toplumların da hayat standardını yükseltmektedir
(Durukan,2005:280).
• Ürün Yaşam Süresini Uzatmak; ulusal pazarlarda önemini yitiren mal ve hizmetler
ihracatla dış pazarlarda önem kazanabilmektedir. Örneğin, Hollywood, Amerika’da
modası geçmiş, ikinci sınıf sinema filmleri için Asya’da genişleyen bir pazar
oluşturarak bunu tüm dünyada uygulamıştır. Böylece ürünün yaşam süresi
uzatılmıştır.
• Rekabet avantajı elde etmek;
• Maksimum karlılığa ulaşmak; küresel işletmeler gerek doğal kaynaklar gerekse
yüksek teknolojiden kaynaklanan üstünlüklerini kullanarak, iç piyasadaki rekabetten
kaçmakta, dış piyasalarda daha az vergi ödemekte ve kendi ülkelerinde modası mal
ve hizmetlerini dış ülkelerde pazarlayıp, ürün yaşam süresini uzatarak, iç pazarda
faaliyet gösteren işletmelere oranla daha yüksek karlılığa ulaşmaktadırlar.
• Vergi avantajı elde etmek; çoğu ülke ticareti teşvik amacıyla, dışa açılan
işletmelere vergi avantajı sağlamaktadır. Bu şekilde, küresel pazarda büyük
miktarlarda kazanç elde edilebilmesi durumunda bile düşük oranlı vergi
alınmaktadır.
128
2.7.4. Yenilik (İnovasyon)
Günümüzde
işletmelerin
rekabet
güçlerini
korumaları
birçok
unsuru
bünyelerinde bulundurmalarına bağlıdır. Fiyat, kalite, hız, benzersizlik hala ürün
üzerinde rekabette önemli faktörlerdir. Bunlara ilaveten yenilikçi süreçler sayesinde
pazara yeni ürünler sunmak rekabet çabaları için önem arz etmektedir. Bir işletme
rekabetçi durumunu koruyabilmek için ürünlerinde yenilik yapmak zorundadır.
Dolayısıyla
yenilik
rekabetçiliğin
ve
rekabetçi
işletme
olmanın
temelini
oluşturmaktadır (Topal ve Kurt,2007:296). Rekabetin günümüzde işletmeler için ne
kadar önemli olduğunu, ünlü ekonomist Christopher Freeman yenilik üzerine yaptığı
çalışmasında “yenilik yapmayan ölür” diyerek kavramın önemini vurgulamıştır
(Sat,2005:86). Yenilik, bilimsel araştırmadan icada, geliştirmeye ve ticarileştirmeye
kadar yeni bir ürün veya üretim süreci yaratmaktaki tüm faaliyetlerdir (Kaimen ve
Schwartz,1982:2).
Schumpeter’e göre, ekonomik kalkınmaya neden olan yenilikçilik, beş şekilde
oraya çıkmaktadır. Bunlar (Aklin,1992:140):
1-Yeni tüketim malları yaratılması,
2-Yeni üretim yöntemleri yaratılması,
3-Yeni piyasaların(sektör) yaratılması,
4-Yeni arz kaynaklarının bulunması,
5-Yeni endüstriyel örgütlenme şekilleri yaratılması.
Erkan’a göre, yenilikler, ortaya çıktığı ve yayıldığı mekanlarda, ekonomik
verim, üretim, istihdam, gelir ve fayda etkinliklerini artırırken, örgütlerin fonksiyonel
işlerlik ve rasyonelliğinin artmasına hizmet etmektedir (Erkan,1997:63). Rekabet
edebilme yeteneği; işletmelerin en iyi uygulamaları araştırma, belirleme, özümseme
ve geliştirebilmesi olarak tanımlanabilir. Bir işletmenin günümüz dinamik rekabet
ortamında varlığını sürdürebilmesi için; müşteri odaklılık, kalite, esneklik, maliyet,
yenilik (innovation) ve termin rekabet araçlarına sahip olması ve bu araçlardaki
etkinliklerini sürekli geliştirebilmesi gerekir (Tekin ve Zerenler,2007:18).
Manuel’e göre, örgütsel yenilikler işletme performansına önemli katkı sağlayacaktır. Bu katkılarını ise (Uzkurt,2008:93);
• Yönetim maliyetlerini düşürerek,
• İşlem maliyetlerini azaltarak,
129
• Çalışanların işyeri memnuniyetini artırarak,
• Çalışanların verimliliğini artırarak,
• Ticari olmayan varlıklara erişimi sağlayarak ve
• Gerekli araç ve gereç maliyetlerini düşürerek sağlayacaktır.
Bilgi tabanının sağladığı üstünlüğün sürdürülebilmesi ise yenilikçilikle
sağlanabilmektedir. Drucker’e göre,“yenilikçilik, bilginin yeni bilgi üretmek için
uygulanmasıdır” (Drucker, 1993:173). İşletmelerin bilgi çağında yaşanan büyük
değişim doğrultusunda sürekli kendilerini yenilemeleri ve hatta değişimi yönlendirir
konuma gelmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda işletmelerin, iş ortamında rekabet
avantajını koruyabilmeleri ve varlıklarını sürdürebilmeleri yenilik ve yaratıcılık
gücünü ön plana çıkarmalarıyla mümkündür. Bunu sağlamanın yolu stratejik rekabet
gücünden geçer. Stratejik rekabet gücü, öğrenme odaklı olup, bir işletmenin
müşterilerinin isteklerini, diğer rakiplere göre farklılaştırması ve ona göre stratejiler
geliştirmesidir. Strateji, işletmeye yön vermek ve rekabet üstünlüğü sağlamak
amacıyla, işletme ve çevresindeki değişimlere uyum sağlayacak amaçların
belirlenmesi, faaliyetlerin planlanması ve buna göre gerekli kaynak ve kabiliyetlerin
organize edilme sürecidir (Tekin ve Zerenler,2007:18).
Yenilik kavramı teknik buluşlar ve icat etme kavramıyla yakından ilgilidir.
Yenilik yapabilmek için öncelikle icat etmek gereklidir. Ancak icat etmek mevcut
durumu ortadan kaldırıp aynı işi başka yöntemle yapma olduğundan teknolojiye
yakın bir kavramdır. Yeniliğe dönüşebilmesi için teorileştirilmesi ve elde edilecek
fayda ile verimin artması gerekmektedir (Eren,1977:50). Schumpeter, yeniliği bir
süreç olarak ele almıştır. Ona göre, piyasaya girecek bir ürünün geçireceği süreci
icat, yenilik ve yayılma olmak üzere üç aşamadan geçtiğini belirtmektedir. İcat, yeni
bir teknik disiplinin keşfedilmesi olup, bilim adamları tarafından yürütülmektedir.
Yenilik, bir icadın ticari hale getirilmesi süreci olup girişimci tarafından
yürütülmektedir. Yayılma ise, yeniliğin ticari kullanımda yaygınlaşmasıdır
(Oğuztürk,2003:255).
Gerek ürün kuşağında yenilik yapabilmek, gerekse iş süreçlerini sürekli
iyileştirmek, ancak AR-GE ile sağlanabilmektedir. Ürün eksenli yenilikçilik, müşteri
beklentilerini
karşılayabilmenin
ve
rekabet
baskısına
dayanabilmenin
ön
130
koşullarından biridir. Bu stratejik hamle, sonuç olarak “çekirdek yetkinlik”, “müşteri
sadakati”, “rekabet üstünlüğü”, “pazar payı” ve “kârlılık” kavramlarına erişilebilirliği
kolaylaştırmaktadır. Diğer taraftan, süreç açılımlı yenilikçilik, temelde “verimlilik”
üzerine çok yönlü katkılarda bulunmaktadır. Yeni (ya da yenilenmiş) ürünün yaşam
seyrinin başlangıç aşamasında (‘pazara sunum’ evresinde) ürüne odaklanmış
geliştirme öne çıkmaktadır. Yaşam seyrinin daha sonraki devrelerinde ise, süreçlere
yönelik iyileştirme çalışmaları gündeme gelmektedir (Kabatepe,2006:4-5).
2.7.4.1.İnovasyon Döngüsü
İnovasyon, sürekliliği olan ve her aşamasında geri beslemelerin olduğu bir
süreçtir. İnovasyon döngüsü olarak adlandırılan bu süreç (Şekil-25), aşağıdaki
adımlardan oluşur (www.turkbilim.org ,02.01.2010):
Şekil-25: İnovasyon Döngüsü
Kaynak: http://www.turkbilim.org/teknoloji-ve-tasarim-dersi/inovasyon-dongusu.html-02.01.2009.
Fırsatların yakalanması: Bir işletmenin potansiyel inovasyon fikirleri için
sürekli olarak fırsatları belirlemesi ve değerlendirmesi gerekir. Bu fırsatlar,
işletmedeki
çalışanların
inovasyon
fikirlerinden,
müşterilerin
değişen
gereksinimlerinden, rakiplerin çalışmalarından, yeni geliştirilen teknolojilerden veya
tedarikçilerden kaynaklanıyor olabilir. Ya da yurt içinde veya dışında herhangi bir
kuruluş veya kişi tarafından yapılan bir araştırma-geliştirme (Ar-Ge) çalışmasının
sonuçları veya yeni bir düzenlemeye, kanuna ya da standarda uyma zorunluluğu
131
inovasyon fırsatlarını doğurabilir. Rekabet gücünü kaybetmek istemeyen bir
işletmenin bu tür sinyalleri zaman kaybetmeden yakalayabiliyor olması gerekir.
Stratejik seçimin yapılması: İnovasyon faaliyetine başlamak amacıyla kaynak
ayırmadan önce yakalanan fırsatlar arasından stratejik açıdan en önemli olanının
seçilmesi gerekir. Bu seçimde göz önünde bulundurulacak etkenlerin başında
müşterilerin gereksinimleri ve istekleri gelir. İnovasyon için ayrılmış geniş
kaynakları olan büyük şirketler bile tüm fırsatları değerlendiremezler. Asıl başarı, en
büyük rekabet avantajını sunan fırsatı seçip inovasyona dönüştürebilmektir.
Gerekli bilginin edinilmesi: İşletmeye rekabet gücü kazandırmada en yüksek
potansiyele sahip inovasyon fikrini hayata geçirmeye başlamadan önce ihtiyaç
duyulan kaynakların ayrılması gerekir. Bu amaçla, öncelikle ürün, hizmet veya
sürecin geliştirilebilmesi için gerekli bilgiler bir araya getirilmelidir. Yazılı olan
bilginin yanında yazılı olmayan bilgiye erişmek de büyük önem taşır. İnovasyon
faaliyetinin yürütüleceği konuda yetkin, yerli veya yabancı bir uzmanı işe almak
veya danışman olarak çalıştırmak, yurt içindeki veya dışındaki üniversite veya Ar-Ge
kurumlarından hizmet almak, yazılı olmayan bilgiye ulaşmanın yolları arasındadır.
Hangi yol seçilirse seçilsin, edinilen bilgilerin işletme tarafından özümsenmesi ve
mümkün olduğunca yazılı hâle getirilmesi işletmenin yetkinliğinin ve rekabet
avantajının sürdürülmesi açısından önemlidir.
Çözümün geliştirilmesi ve ticarileştirme: İnovasyon için gerekli bilgi ve
bilgi kaynakları bir araya getirilip inovasyon projesi tanımlandıktan sonra sıra
uygulamaya gelir. Bu aşamada ürün, hizmet veya süreç son hâlini alana kadar
çalışmalar sürdürülür. Pazardan sürekli olarak alınan bilgilerle desteklenen geliştirme
çalışmaları, ürünün, hizmetin pazarlanması veya sürecin ticari kullanımı ile devam
eder.
Öğrenme: Bu aşama, diğer tüm aşamalardaki başarı ve başarısızlıkların
değerlendirilmesine, gerekli bilgilerin üretilmesine ve bunların inovasyon sürecini
daha iyi yönetmede kullanılmasına olanak sağlar. “Öğrenmenin etkisi diğer tüm
aşamalara yansıdığından inovasyonun sürekliliği, dolayısıyla işletmenin rekabet
gücünün sürekliliği açısından büyük önem taşır.
132
2.7.4.2. İşletmelerde Yeniliğin Rekabet Açısından Önemi
Arıkan vd.’ne göre yenilik (İnovasyon), bir fikri pazarlanabilen bir ürüne,
geliştirilmiş bir imalat ya da dağıtım yöntemine ya da yeni bir toplumsal hizmet
yöntemine dönüştürmeyi ifade etmektedir. İnovasyon; günümüz rekabet toplumunda,
yeni ürün, hizmet ve yöntemlerin bilgiye dayalı olarak geliştirilmesi ve bunun da
ticari gelir elde etme amaçlı olarak desteklenmesi anlamına gelmektedir. Geliştirilen
ürün, hizmet ve yöntemlerin yarattığı değerler sonucunda firma, kazandığı rekabet
gücü ile pazar payını arttırma ve karlılığını sürekli kılma imkânı yakalayacaktır
(Dulupçu ve Sungur,2007:8). İnovasyon ekonomisinin kuralları, firmalar için
rekabetin ana koşullarının belirleyicisidir. Bu yeni düzende, bilgiyi en iyi yöneten,
insan kaynağını ve fikir varlığını en iyi kullanan ve sürekli olarak güçlendiren,
inovasyonu tüm faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçası haline getiren işletmeler rekabet
edebilir (Shefer vd.,1998:187).
Yenilik, bir işletme için birçok farklı yollarla sürdürülebilir rekabet avantajı
yaratabilecektir. Bu yolları şu şekilde sıralamak mümkündür (Uzkurt,2008:93):
1. Ürün, hizmet ve süreçlerde yenilikler yapmak,
2. Rakipler için uygulanması güç olan karmaşık değişimler gerçekleştirmek,
3. Yeni fikri mülkiyetlerin yasal korumaya alınmasını sağlamak,
4. Rekabetçi faktörlerin değişimini ve genişletilmesini kolaylaştırmak,
5. Zamanlamayı doğru yapmak,
6. Sağlamlık,
7. Kuralları yeniden belirlemek,
8. Süreçleri yeniden düzenlenmek ve
9. Bir alandaki buygulamanın başka alanlara transfer edilmesini sağlamak.
Günümüzde firma, inovasyon sürecinin merkezinde bulunmaktadır. Firmanın
verimlilik ve rekabetçilik süreci, firma yetkinlikleri ve teknolojik uzmanlıkları ile
belirlenmektedir. Firma, pazar içerisinde ekonomik büyümenin kaynağı olarak rol
almakta; rekabet edebilmek için de yeni teknolojiler geliştirmek zorunda
kalmaktadır. Teknolojik yenilikler firma içinde yeni teknolojik gelişmelere de zemin
hazırlamaktadır. Firmaları, değişen rekabet ortamında inovasyon yapmaya zorlayan
nedenler şu şekilde sıralanabilir (TÜSİAD,2003:2);
• Pazar ihtiyaçlarına cevap verme hızı,
133
• Ürün ve hizmet kalitesi,
• Yeni ürün ve hizmet geliştirilmesi, ürün ömründeki kısalmalar,
• Tüketici taleplerine göre ürün ve hizmet gelişimi,
• Yeni yönetim modellerine duyulan ihtiyaçlar.
Bu etkenler firmalar için inovasyon yapmanın önemini ve sebeplerini açık bir
şekilde ortaya koymaktadır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından bu
etkenler daha ziyade küçük ve orta ölçekteki firmalar (KOBİ’ler) üzerinde etkili
olmaktadır. Ancak rekabeti ve verimliliği sürdürmek isteyen tüm firmalar
inovasyona önem vermek zorundadırlar. Firma düzeyinde rekabetçilik ve verimlilik
en önemli iki unsurdur. Firma için bunu sağlayan başlıca faktör de fiyattır. Ancak
fiyat dışında, teknolojik yetkinlik, yönetim ve organizasyon, firma içi öğrenme
süreçleri gibi etkenler de verimliliğin ve dolayısıyla rekabetin belirleyicisi
olmaktadır. İnovasyon yeteneği, rekabetçiliği (prodüktivite artışını) sağlamakta, bu
da ülkelerde yaşam standardını yükseltici etki yaratmaktadır (TÜSİAD,2003:2).
Bir firmanın bulunduğu sektörde ayakta kalması ve rekabet gücünü artırması
için inovasyon yapması gerekmektedir. Bu nedenle inovasyon, sürekliliği olan ve
firma stratejilerini belirleyen en önemli faaliyetlerin başında gelmektedir (Dulupçu
ve Sungur,2007:9).İnovasyon, iki şekilde ortaya çıkmaktadır. İnovasyon’un,
“teknoloji itmeli” ve “talep çekmeli” olarak ortaya çıkabilmektedir. Yeni fikirler
sayesinde ortaya çıkan yeni teknolojiler, teknoloji ve üretim düzeyinde artışa neden
olmakta, böylelikle daha iyi ürün/süreçlerin ortaya çıkmasını mümkün kılmaktadır.
İnovasyon
aynı
zamanda,
pazarda
meydana
gelen
talep
artışından
da
kaynaklanabilmektedir. Pazarın ve toplumun değişen ihtiyaçları, firmaları, o
ihtiyaçlara cevap verecek ürün/süreçler geliştirmeye zorlamakta ve böylelikle de
yenilikler ortaya çıkmaktadır (Dulupçu ve Sungur,2007:10).
Yeniliğin gücü, birçok işletme ve ülke için ekonomik büyüme ve sosyal
gelişmenin temel kaynaklarından birini oluşturur. Porter, ucuz işgücü ya da ölçek
ekonomisi sayesinde rekabet üstünlüğünün elde edilmesinin geçmişte kaldığını,
günümüzde tek üstünlük sağlama yolunun yenilik ve iyileştirme yapmak olduğunu
belirterek göstermektedir (Kürşat ve Bülbül,2004:154). Daha önceleri işletmeler için
rekabet avantajı yaratan en önemli araçlar olarak, işletmenin sahip olduğu değerler
ve büyüklüğü kabul edilirdi. Ancak, günümüzde bu araçların yerini ürün, hizmet ve
134
süreçlerde yenilik yaratacak bilgi ve teknolojik yetenek ve deneyimler almaya
başlamıştır. Burada önemli olan bilgi veya teknolojinin bizzat kendileri değil,
bunların ürün, hizmet ve sürece dönüştürülerek fayda yaratacak bir değer haline
getirilmesidir (Uzkurt, 2008:93).
Uzgören, ülke ekonomisinin uluslar arası rekabet üstünlüğünün gelişmesinde
yeniliklerin temelde verimlilik artışına neden olarak önemli bir rol oynadığını
belirtmektedir. Yeniliğin sinerjik etkisi sonucu ortaya çıkabilecek kazançlar ise ana
başlıklar halinde aşağıdaki gibidir (Kürşat ve Bülbül,2004:154):
• Verimliliğin artırılması,
• Uluslar arası rekabet üstünlüğünün yaratılması,
• İstihdamın geliştirilmesi,
• Ödemeler bilançosu dengesizliğinin giderilmesi,
• Ulusal ve endüstriyel alanda güvenliğin arttırılması,
• İletişim ve hizmetler gibi sektörlerin gelişiminin sağlaması,
• Sosyal ve beşeri kalkınmanın sağlanması,
• Kaynak kullanımında etkinliğin sağlanması,
• Çevrenin korunması,
• Ekonomik büyüme ve kalkınmanın hızlanması
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi yenilik, ekonomik büyüme ve
sosyal gelişme için daima gerekli olmuştur. Günümüzde yaşanan gelişmeler ise
İşletmeleri daha fazla yenilikçi olmaya zorlamaktadır. Yenilik birçok ulus, endüstri
ve işletme için rekabet üstünlüğü elde etmenin temel kaynağını oluşturmaktadır. Bir
ülkenin kaynakları ve karşılaştırmalı üstünlüklerine dayanan geleneksel uluslar arası
ticaret teorilerinin aksine,
modern teoriler sürekli yeni ürünleri oluşturmadaki
ve teknolojileri geliştirmedeki yenilik kapasitelerine ve yenilik yatırımlarına
dayanmaktadır. İşletmeler mamul ve hizmet sundukları pazarlarda daha iyi müşteri
değeri yaratarak rakipleri karşısında rekabet üstünlüğü elde etmeye çalışırlar (Kürşat
ve Bülbül,2004:152-157).
2.7.4.3. KOBİ’lerde Yenilik Uygulamaları
Firmalar için inovasyon, verimliliği ve kârlılığı artırdığından, yeni pazarlara
girilmesini ve mevcut pazarın büyütülmesini sağladığından çok önemli bir rekabet
135
aracıdır. Verimli, kârlı ve rekabet gücü yüksek firmaların faaliyet gösterdiği
ekonomiler kalkınır, gelişir ve küresel ölçekte rekabet avantajı kazanır. Dolayısıyla,
ülkeler için inovasyon, istihdam artışını, sürdürülebilir büyümeyi, toplumsal refahı
ve yaşam kalitesini garantileyen en önemli faktördür (Elçi vd., 2008:27). Ülkemizde
henüz Ar-Ge harcamalarının yeterli seviyelere ulaşmamış olması KOBİ’lere de
yansımaktadır. Bugün KOBİ’lerde Ar-Ge departmanına rastlamak oldukça zordur.
Ancak çoğu endüstride ürün ve teknoloji yeniliklerinin KOBİ’lerde kaynaklandığı
bilinmektedir (Erdil vd.,2003:23).
Dolayısıyla ülkemizde birçok ekonomik problemin aşılmasında kilit rol
oynayan KOBİ’lerin yenilikçilik çabalarında birçok problemle karşı karşıya kaldığı
ortadadır. Gerek Ar-Ge departmanının KOBİ’lerdeki yayılım sorunları, gerek
KOBİ’lere teknoloji ve Ar-Ge desteği veren kuruluşlarla KOBİ’ler arasında etkin bir
iletişimin
yokluğu, gerek üniversite-sanayi işbirliğindeki sorunlar, gerekse
KOBİ’lerin üstesinden gelmek zorunda oldukları finansal ve yönetsel problemler
KOBİ’lerin yenilikçilik çabalarını yavaşlatmaktadır (Topal ve Kurt,2007:46).
2.7.4.4. Yenilik Rekabet Gücü İlişkisi
Tarihsel gelişme süreci içinde firmaların rekabet gücü sağlayan kaynaklara
(faktör) bakıldığında 19. yüzyılın başlarına kadar insan ve kas gücü karşımıza
çıkmaktadır. Daha sonra 20. yüzyıla doğru rekabet gücü sağlama açısından makine
gücü ön plana çıkmaktadır. Yirminci yüzyıl ile birlikte finansal gücün ağırlık
kazandığı dikkati çekmektedir. Günümüzde ise rekabette üstünlük inovasyonda
(yenilikte) yetkinlik kazanmaya bağlı hale gelmiştir. Yenilik ise teknolojik
bulgulardan öte doğrudan bilimsel bulgulara/bilimsel bilgilere dayanır hale gelmiştir.
OECD'nin inovasyon konusunda yayınladığı el kitabında (OECD, 1996, Oslo
Manual) açıklandığı gibi inovasyondan kastedilen "teknolojik ürün ve süreç"
inovasyonlarıdır. Teknolojik ürün anlamında inovasyon, ya daha önce olmayan, yeni
bulunmuş, icat edilmiş bir ürün olabilir. Ya da daha önce var olan bir ürünün
geliştirilmesi şeklinde olabilir. Süreç anlamında inovasyon ise, üretim süreci (yöntemi) ve dağıtım süreci (yöntemi)'dir. Bu süreç yepyeni bir üretim ya da dağıtım süreci
olabileceği gibi yenilenmiş/geliştirilmiş bir süreçte olabilir. Bir başka inovasyon türü
de örgütsel anlamda olabilir. Bu tür bir inovasyon (1) örgütün yapısının önemli
136
ölçüde değiştirilmesi, (2) ileri yönetim tekniklerinin uygulanması, (3) yeni ya da
yenilenmiş stratejilerin uygulanması şeklinde olabilir. Küresel rekabet ortamında
üstünlük kurma inovasyona, inovasyon ise bilim ve teknoloji alanında ortaya konulan
fikirler/ yeni bilgilere bağlıdır. Bu yüzden inovasyon süreci giderek bilim ve
teknoloji ile daha fazla ilintili hale gelmiştir. Görüldüğü gibi yeniliğin ana kaynağını
bilim ve teknoloji alanında ortaya konulan yeni fikir/yeni bilgiler oluşturmaktadır.
Yenilik kavramı son tahlilde yeni fikir ve bilgileri ekonomik ya da toplumsal bir
faydaya
dönüştürmeyi
anlatmaktadır.
Buradan
hareketle
yeniliği,
bilimsel
süreçlerden geçmiş bilgiyi, insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere ekonomik ya da
toplumsal faydaya dönüştürme süreci olarak tanımlamak mümkündür. Gelinen son
noktada rekabette üstünlük, bilginin ürünlere, süreçlere (üretim yöntemlerine),
sistemlere ve hizmetlere dönüştürülmesindeki yetkinliğe bağlı hale gelmiştir. Bu
dönüşümde anahtar unsurlar, bilgi, yetenekli (bilgili) işgücü ve alt yapıdır. Sürekli
olarak değişen rekabetçi bir ortamda organizasyonların başarısı, kendileri için
stratejik öneme sahip bilgileri üretmelerine, elde etmelerine ve çalışanları arasında
paylaşmalarına bağlıdır. Bir organizasyon ne kadar özgün ve değerli stratejik bilgiye
sahipse, o ölçüde potansiyel stratejik avantaja sahiptir. Dinamik rekabet ortamında
stratejik bilgilerin güncel olması gerektiğinden organizasyonun Öğrenme kapasitesi
yeterli düzeyde olmalıdır. Bunun için firmalar öğrenen organizasyon olma yönünde
yeniden yapılanma sürecine girmişlerdir (Özsağır,2007:13-14).
Ürün ömrünün kısalması, tüketici istek ve gereksinimlerinin değişmesi,
teknolojik ilerlemeler yeniliğin önemini artırmaktadır. Küresel ekonominin kuralları,
bir işletmenin rekabetçi pazar koşullarında ayakta kalabilmesi için ya yenilikleri
yakından takip ederek örgütlerine uygun biçimde adapte etmeyi ya da yeniliklerin
bizzat kendileri tarafından geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Yenilikler sunan veya
yenilikleri uygulayan işletmeler pazarlarda rekabet üstünlüğü sağlamada önemli
fırsatlar elde etmektedir (Tekin vd.,2003:148). Günümüz lider işletmeleri
incelendiğinde, bu işletmelerin müşteri gereksinim ve isteklerinin değişmesini
beklemeden, yenilik özelliklerini kullanarak yeni ürünler ya da rekabet unsurlarını
geliştirecek süreç yeniliklerini gerçekleştirdikleri görülmektedir Önde gelen şirket
yöneticileri, strateji danışmanları ve iş dergilen yeniliğin şimdi ve gelecekte rekabet
üstünlüğünün elde edilmesinde kilit unsur olduğunu ifade etmektedir. İşletmeler
137
yenilik yaparak verimliliklerini geliştirip maliyetlerini düşürürken, pazarda
farklılaşmamayı da başarmaktadır. Başka bir ifade ile yenilik işletmeye rakiplerine
kıyasla göreli bir farklılık, göreli bir düşük maliyet ya da her ikisinin de belirli bir
düzeyde başarılması sayesinde rekabet üstünlüğü elde etme olanağı sunmaktadır.
Cuczmarski rekabette yeniliğin iki kilit rolü olduğunu belirtmektedir. Bunlar (Tekin
vd.,2003:148):
Rekabet üstünlüğünün korunması: Yenilik, rekabet üstünlüğünün uzun
dönemli olmasını sağlamada işletmeye güvence verir. İşletmeye, pazarda rakiplerine
yetişmeye çalışan tepkisel bir oyuncu olmak yerine, etkisel bir oyun oynama olanağı
sunar. Bu anlamda rekabet üstünlüğünü koruma rolü, rakiplerin önüne geçmeyi ve
onlara karşı konumu korumayı sağlayan stratejik bir yaklaşımı ifade eder.
Hissedar, çalışan ve müşteri tatmini: Yenilik, işletmede büyümeyi
hızlandıracak, kâr marjlarını artıracak ve rekabet üstünlüğünü destekleyecek temel
bir araçtır. Yenilik sayesinde işletme ile ilgili temel çıkar gruplarının tatmin düzeyi
artar ve iç unsurlardan elde edilecek verim en yüksek seviyeye çıkar.
2.7.5. Bilgi Ekonomisi (Yeni Ekonomi-Dijital Ekonomi)’nin Tanımı ve
Özellikleri
1990'lı yıllar, bazı ülke ekonomilerinin, özellikle de ABD gibi gelişmiş bir
ekonominin beklenenin üzerinde hızlı büyüme kaydettiği yıllar olmuştur. Büyümenin
nedenlerini ve bazı ülkelerin diğer ülkelerden neden daha hızlı büyüme
kaydedebildiğini anlamaya çalışan araştırmacılar, büyüme kaydedilen ülkelerde
verimliliğin arttığını tespiti ile işe başlamışlardır. Verimlilik artışının nedenleri
incelendiğinde de bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan yatırımların bu süreçte en
önemli halkalardan biri olduğu tespit edilmiştir. Dünya bankası raporunda da
belirtildiği gibi dünyanın teknolojide ileri ülkeleri bilgi ve iletişim sektörüne yapılan
yatırımların etkisiyle bilgi temelli ekonomiler haline gelmişlerdir (World
Development Report, 1999). Nitekim ABD'de 1980'li yıllarda, bilgi teknolojilerine
yapılan yatırımlar, 1990'lı yıllarda tahminlerin üzerinde büyümeye, yüksek istihdama
(düşük işsizlik) neden olmuştur. Bilgi ve teknolojisi üretimine yönelik bu ekonomi,
bilgi ekonomisi olarak adlandırılmıştır (Özsağır,2007:13-14).
138
Çok genel bir ifade ile bilgi ekonomisi, bilginin ekonomik ve insani kalkınma
için etkili bir biçimde kullanıldığı ekonomik yapı olarak tanımlanabilir. Bu
özelliğiyle bilgi ekonomisi, küresel ve ulusal ekonomilerin bütününü kapsamaktadır.
Çünkü bilgi sermayenin, bilgi dolaşımı ise ekonomik faaliyetin temeline
yerleşmekte, bir ağ yapılanmasıyla dünyayı kuşatan bu dolaşım, sektör ve faaliyet
alanı ayrımı olmaksızın tüm ekonomik faaliyetleri bilgi temelli hale getirmektedir
Bilgi her dönem ekonomik faaliyetlerde kullanılmıştır. Ama bilgi üretiminin ve bu
üretilen bilginin yeniden üretimde kullanılmasının, sanayi üretimindekinden daha
ileri gittiği ekonomik evrim aşamasıdır (Özsağır,2007:30).
Kurtulmuş tarafından yapılan daha geniş tanıma göre, bilgi ekonomisi,
entelektüel kaynakların, fiziksel kaynaklardan, temel teorik araştırmaların,
uygulamalı araştırmalardan, öğrenimin-işyerinde tecrübeden daha önemli hale
geldiği, değişimin ise bilimin mevcut temellerini çok kısa bir zamanda tamamen
geçersiz hale getirdiği ekonomilerdir (Kurtulmuş,1996:100).
Bilgi teknolojileri ekonomik alanda değişim ve dönüşüme neden olmuş,
toplumsal alanda yeni kurum ve kurallar ortaya çıkmış ve bilgi ekonomisinin
dinamikleri oluşmaya başlamıştır. Bilgi ekonomisi işletmelerin bilgiyi üretmelerini,
örgüt içinde paylaşmalarını, yaratıcı bir biçimde kullanmalarını ve geliştirmelerini;
kısaca bilgi odaklı bir yapıyı zorunlu kılmaktadır (Yeniçeri ve İnce,2005:36). En
genel tanımıyla bilgi ekonomisi, bilginin ekonomik ve insani kalkınma için etkili bir
biçimde kullanıldığı ekonomik yapı olarak tanımlanabilir (Özsağır, 2007:30). Bilgi
ekonomisinde bize en net göstergeleri internet, elektronik ticaret ve şirketlerin piyasa
değerleri vermektedir (Ertuğrul, 2000:53). Eski ekonomik sistemin dinamikleri ile
yeni ekonomik sistemin dinamikleri arasında Tablo-18’deki gibi bir karşılaştırma
yapılabilir (Freeman,1992:179).
139
Tablo-18: Eski Ekonomik Sistem ile Yeni Ekonomik Sistemin Karşılaştırılması
Eski (Fordist)
Enerji yoğun
Standart
Yüksek düzeyde durağan bir üretim içeriği
Belirli yöntem ve donanımlar
Otomasyon
Tek firma
Hiyerarşik yapı
Bölümlere ayrılma
Üretim yanında hizmet
Merkezileşme
Uzmanlaşmış tecrübe
Hükümetin mülkiyetinde enformasyon
Kontrol ve planlama
Yeni (Bilgi İletişim Teknolojisi)
Enformasyon yoğun
Bireyselleşmiş
Üretim içeriğinde hızlı değişim
Esnek üretim sistemi
Sistemizasyon
Ağlar
Yatay yapılanma
Bütünleşme
Hizmet yanında ürünler
Dağıtılmış yetki ve karar verme
Çok yönlü uzmanlaşma
Hükümetle eşgüdümlü enformasyon
Geleceğe ilişkin öngörüler
Kaynak: Chris Freeman, The Economics of Hope, Essays on Technical Change, Economic Growth
and the Environment, Pinter Publishers, London; New York, 1992, s. 179.
Bilgiye
dayalı
ekonomi,
refahın
artması
ve
yaşam
standardının
yükseltilmesinde, bilginin üretilmesi ve kullanılmasının etkili olduğu ekonomidir.
Bilginin işlenmesi, aktarılması ve depolanmasının marjinal maliyeti sıfıra yakın
olduğundan bilginin ve bilgi teknolojilerinin ekonominin tüm alanlarında
uygulamaya konulması hızlanmakta ve iktisadi faaliyetlerin tümünde bilgi
yoğunluğu artmaktadır (Özsağır,2007:30).
Tablo-19: Sanayi Ekonomisi ve Bilgi Ekonomilerinin Karşılaştırılmalı Özellikleri
Sanayi Ekonomisi
Bilgi ekonomisi
Kaynakların kıtlığı
Kol gücü
Kaynaklarda çeşitlilik, çokluk
Beyin gücü
Mal ve hizmet üretiminde gelişmenin
başlangıcında buhar makinesi yer almaktadır
Mal ve hizmet üretiminde gelişmenin başlangıcında bilgisayarlar
İşgücü kalifiye değil, tek bir alanda uzman,
yabancılaşmış, mavi yakalı işçiler
İşgücü yüksek nitelikli (bilgili, tecrübeli ve çok yönlü beceri
sahibi), yenilikçi, yaratıcı, beyaz yakalı işçiler
Ürün esaslı stratejiler
Bireysel ihtiyaçların tatmini
Sanayi sektörünün ağırlığı
Üretim ve rekabet alanı ulusal
Hiyerarşik-bürokratik organizasyon
Kitlesel üretim
Büyümeyi belirleyen sermaye-iş gücü
Pazar esaslı stratejiler
Kompleks ihtiyaçların tatmini
Hizmetler sektörünün ağırlığı
Üretim ve rekabet alanı küresel
Ağ örgüsü, şebeke şeklinde örgütlenme
Tam zamanında esnek üretim
Büyümeyi belirleyen yenilik, icatlar ve bilgi
Karşılaştırılmalı üstünlüğün kaynağı ölçek
ekonomileri, düşük maliyet
ar-ge düşük öneme sahip
Karşılaştırılmalı üstünlüğün kaynağı kapsam ekonomileri, yenilik
ve kalite
Ar-ge yüksek öneme sahip
Diğer firmalarla ilişkiler söz konusu değil
Maddi varlıklar görece daha önemli
Diğer firmalarla işbirliği, ortaklık, sinerji, birleşme söz konusu
Gayri maddi varlıklar görece daha önemli
yer almaktadır
Kaynak: Kurtulmuş, Sanayi Ötesi Dönüşüm, İz Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 101.
140
Gerek bireysel gerekse örgüt düzeyinde işletmeler, küresel bilgi ekonomisiyle
köklü bir değişime maruz kalmışlardır. Örneğin, önceden gelişmiş ya da gelişen
ülkelerdeki çalışanlar birbirleriyle rekabet etmezlerdi. Ancak, bugün dünyanın
neredeyse tamamındaki çalışanlar sağladıkları maliyet avantajı ve verimlilik artışının
yanı sıra yaratıcılık ve bireysel ustalıklarıyla da işletmelerin rekabet gücüne de katkı
sağlamaktadırlar. Bu nedenle küresel bilgi ekonomisinde, kurumlar ve uluslar
geçmişte olmadığı kadar çok ve yeni bilgi ve yetenekler kümesine ihtiyaç
duymaktadır. Bu açıdan küresel ekonomi işletmelere yatırım yapabilecekleri yerler,
kullanabilecekleri sermaye, teknoloji ve yetenek konusunda birçok seçenek
sunmaktadır. Bu fırsatlardan yararlanmak isteyen işletmeler ise kendilerini küresel
boyuta taşıyacak stratejileri uygulamalarına, imkan sağlayacak örgütsel ve teknolojik
düzenlemeleri yapmaları gerekmektedir (Kürşat ve Bülbül,2004:12).
2.7.6.Bilgi Ekonomisi (Yeni Ekonomi ) Ve Rekabet İlişkisi
1980’lerin ortasından itibaren uluslar arası alanda yaşanan gelişmelerin
günümüzde yorumlanması ‘Yeni Ekonomi’ ya da ‘Dijital Ekonomi’ denilen
kavramın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yeni ekonomi; ekonomik alanda yeni
teknolojilerin
kullanılmasıyla,
ticari
hayatta
yürütülen
faaliyetlerin
devrim
niteliğinde değişimini sağlayan bir kavramdır. Yeni ekonominin ortaya koyduğu asıl
güç, bilgidir. Yani; bilgi teknolojilerinin üretimde is yaratma verimliliği yaratma
gücüdür. Bilgi çağında isletmeler islerini görebilmek için büyük ölçüde bilişim
teknolojisine muhtaçtırlar. Yani bilgi toplumunda bilgisayar kullanımı son derece
yaygındır. Bilgi çağında, birçok mal ve hizmet bilişim teknolojisiyle iç içe geçmiş
durumdadır. Bilgi çağında kullanılan tekniklerin ve yaklaşımların ekonomide
meydana getirdiği yenilikler yeni ekonomiyi oluşturmaktadır (Murphy,2003:22).
Ancak bilgi çağında önemli olan nokta bu yatırımdan değer yaratarak müşterilere artı
değer yaratmak, rakiplerden bir adım önde olabilmek ve verimliliktir. Bu verimlilik
ekonomilerde büyümeyi de beraberinde getirmektedir.
Bilgi temelli ekonomiler, ekonomide etkinliği ve güvenirliği yüksek düzeyde
yeni ürünler ortaya çıkarmışlardır. Böylece bilgi, yeni ürünler ve yeni hizmetler için
zengin kaynak yaratımı sağlamıştır. Yeni ekonomide hız esastır. İşletmeler
müşterilerinin istek ve ihtiyaçlarına hızlı cevap vermek durumundadırlar; hızlı
141
dağıtım, hızlı hizmet gerçekleşmelidir. Bu hızı sağlayacak olan ise dijital teknolojidir
ve isletmeler dijital teknolojiye sahip olmaları gereklidir. Artık şirketlerin gücü
sermayelerinden ziyade ellerindeki soyut değerlerle bilgiyle ölçülmektedir. Bilgiye
ulaşmanın en hızlı yolu ise teknolojiden geçmektedir. Dijital teknoloji bilginin hızlı
toplanmasını, hızlı yayılmasını ve hızlı paylaşımını sağlayarak buna uygun hareket
eden işletmelerin verimli bir sekilde gelişmelerini sağlamıştır. Şimdi işletmelerin
değer yaratması bilgiyle sağlanmaktadır (Champy,2000:53).
Günümüzde yoğun rekabet ortamı, küreselleşme, bilgi teknolojilerinde yaşanan
gelişmeler gibi faktörlere bağlı olarak ekonominin boyutunun da değiştiği
görülmektedir. Son yedi ya da sekiz yıldır çok fazla üzerinde durulan yeni ekonomi
kavramı, özellikle müşteriye mal ve hizmetin sunumunda farklılaştığı görülmektedir.
Zaten yeni ekonomi kavramını tetikleyen gelişmelerinde elektronik ticaret (e-ticaret)
ve elektronik iş (e-iş) olduğu söylenebilir. Yeni ekonomi içerisinde işletmeler için
başarının en önemli göstergesi yoğun rekabet ortamında rekabet üstünlüğünü
koruma, işletme karlılığı ve gelişimini sürekli kılmaktır. Tablo-20’de günümüz
işletmelerinin faaliyette bulunduğu e-ticaret koşulları ve buna bağlı yoğun rekabet
ortamının özelliklerine yer verilmiştir (Bakırtaş ve Tekinşen,2006:130-131).
Tablo-20: E-Piyasada Yoğun Rekabetin Karakteristikleri
Tepki zamanı
Kısa ve giderek kısalmaktadır. Bazı endüstrilerde yalnızca bir gündür.
Faaliyetlerin sıklığı
Yapması zor olan yeni ürün tanıtımları gibi faaliyetler artıyor
Faaliyet türü
Fiyat indirimleri, yeni ürünler, patent uygulamalarının artışı üzerinedir.
İş çevresinin karakteristikleri
Daha fazla rakip, daha çok başarısızlık ve genellikle rakipler daha saldırgandır.
Kaynak: Grimm, C. M. (2005), Strategy As Action: Competitive Dynamics and Competitive
Advantage, Oxford University Press, s. 13.
Yeni ekonomide başarılı olmak için yeni isletme süreçlerinin, yeni işletmelerin,
yeni sanayilerin ve yeni müşterilerin keşfedilmesi gerekir, eskilerin yeniden
düzenlenmesi değil, yirmi birinci yüzyılda, şirketlerin bilgi teknolojisi aracılığıyla
kendilerini dönüştürerek, yeniden düzenlemenin ötesine geçmeye ihtiyaçları vardır
(Tapscott,1988:7).
Önceleri doğrusal olarak tanımlanan yenilik süreci (Yeni Ürün Geliştirme
Süreci) günümüzde özellikle müşteri odaklılık, yeni kalite anlayışı, rekabet
nedenleriyle daha karmaşık ve etkileşimli bir süreç haline gelmiştir. İnovasyon
142
etkileşimli
bir
süreç
olduğundan,
yenilik
sürecinin
incelenmesinde
artık;
• temel bilimden gelen yeni bilginin başlattığı, temel bilim > teknolojik geliştirme >
imalât > pazarlama > satış dizilişindeki “teknoloji itimli” doğrusal model veya,
• pazar talebinin başlattığı, pazar talebi > teknolojik geliştirme > imalât > satış
dizilişindeki “talep çekimli” doğrusal model, yerini etkileşimli (sistemik) modellere
bırakmış bulunmaktadır (www.sistem.ie.metu.edu.tr,15.03.2010). (Şekil-26).
Şekil-26: Etkileşimli Bir İnovasyon Süreci Modeli
Kaynak J. : Clark And K. Guy, “Innovation and Competitiveness”, July 1997, UK.
Rekabet kavramını, aynı alanda iş gören kişiler ve/veya kuruluşlar tarafından
en güçlü en başarılı olmak gibi hedeflere ulaşmada karşılıklı yarış, mücadele olarak
açıklayabiliriz. Rekabet edebilirlik; fiyat ve fiyat dışı rekabet edilebilirlik olarak iki
grupta ele alınır. Fiyat rekabet edilebilirliği parasal ücretler, verimlilik ve döviz
kurlarındaki değişmeler tarafından belirlenen ve bu faktörlerdeki değişikliklerin
fiyatlara yansıması sonucu oluşmaktadır. Fiyat dışı rekabet edilebilirlik, ürünün
özellikleri, kalitesi, pazarlanması ve satış sonrası hizmetlere bağlı olan fiyat
değişimleri etkisi altında kabul edilmeyen rekabettir (Kotan,2002:1).
Yeni ekonominin iş hayatına yansımasını kısaca özetleyecek olursak
(Özmen,2006:12):
• Coğrafi mesafeler internet sayesinde artık sorun teşkil etmiyor.
• Pazar genişledi. Küresel bir pazar söz konusu.
• Satış, üretim ve pazarlama, mekandan bağımsız herhangi uygun
bir yerde yapılabiliyor.
143
• Küresel rekabet kızıştı ve rakiplerin tanımları değişti.
• Müşterilerin beklenti ve davranışları değişti.
Günümüzde enformasyon teknolojilerindeki büyük değişimin sağladığı
kolaylıklar, dünyanın büyük bir pazar olarak algılanması sonucu oluşan uluslararası
ilişkilerin etkisi ile değişen ürün geliştirme sürecini Şekil-27’de olduğu gibi
tanımlamak olanaklıdır (www.sistem.ie.metu.edu.tr ,15.03.2010) .
Şekil-27: Bütünleştirilmiş Sistemler ve Ağ yapılaşma
Kaynak: http://sistem.ie.metu.edu.tr/know_info1.htm,15.03.2009.
Sonuç olarak yeni ekonomiyle birlikte yalnız ticaret değil, bilgi akış
yöntemleri, toplumsal hayat, üretim-tüketim kavramları, pazarlama faaliyetleri ve
daha da önemlisi devletlerin yapılanması değişmektedir. Şirketler, yeni ekonominin
sağladığı fırsatlarla, müşterileriyle anında ve aracısız ilişki kurarak, onların istek ve
ihtiyaçlarını en hızlı şekilde doğrudan karşılayabilmekte, aynı şekilde tüketiciler de
istek ve şikâyetlerini çok hızlı biçimde isletmelere aktarabilmektedirler. Dolayısıyla
yeni ekonominin akışı stratejik yeniliklerin olduğu hızlı organizasyon yapılarına
sahip isletmelerin öncülüğünde gerçekleşmektedir (Karahan,2002:7).
144
2.8. Bilgi Teknolojileri İle Rekabet Arasındaki İlişki
Bilgi, özünü oluşturduğu değişimle; sistemleri, insanları, kuruluşları ve
teknolojileri hızla değiştirmektedir. Değişimi, o kadar hızlı değiştirmektedir ki,
bunun etkisiyle iş dünyasının bütün kuralları baştan aşağı değişerek yeniden
oluşmaktadır. Günümüz iş dünyasının en değerli kaynağı olan bilgi, rekabet
yapısının belirleyicisi ve işletmelerin yaşamının can damarı haline gelmiştir. Rekabet
savaşında ayakta kalmanın ve üstün gelmenin bel kemiğini oluşturan bilginin
rekabette ve rekabetin de işletmelerin yaşamındaki önemi giderek artmaktadır. Bilgi,
teknolojiye aktarılarak değişimi güçlendirmekte ve yönetebilen işletmelere inanılmaz
rekabet avantajları sunmaktadır. Bilginin teknolojiye dönüşümüyle oluşan bilgi
teknolojileri, işletmelerin temel faaliyetlerinin derinliklerine yerleşerek birçok yeni
uygulamalar ve sistemler getirmektedir. Bu sistemler, kütlesel alışveriş işlemleri,
raporlama sistemleri, bilgisayar destekli tasarım ve üretimin yanı sıra, sayısız diğer
işlemlerde de kullanılarak işletmelere rekabet avantajları sağlamaktadırlar. Bilgi
teknolojileri ister işin amaçları, isterse müşteri ve satıcı ilişkilerinde kullanılsın, ürün
ya da hizmetlerde bu teknolojilerin yeri giderek artmakta ve vazgeçilemez rekabet
araçları olmaktadırlar (Öz,2004:23-34). Dünya hızla yeni bir döneme, bilgi çağına
girmektedir. Bu çağda pek çok şeyin değiştiği, bilginin ön plana çıktığı, bilgi
toplumunda yer alan işletmelerin eski politika ve stratejik düşünce modellerinde
değişiklik yaptığı görülmektedir. Teknolojik gelişmenin temelini oluşturan bilgiyi
üretebilen, bilgiye erişebilen ve bilgiyi kullanabilen işletmeler, hızla gelişmekte ve
izlenemez boyutta teknolojik değişmeler yaşamaktadırlar (Dura ve Atik,2002:223).
Ekinci’nin Pollalis’den aktardığı gibi, bilgi çağında rekabet kavramı,
tasarımdan üretime, tedarikten kullanıma kadar, işletme fonksiyonlarında bilginin
rekabet amaçlı kullanımı anlamına gelmektedir. Krowstone ve Malone göre ise, bu
çağın yapı taşını bilgi oluşturmaktadır. Bilginin katlanarak çoğaldığı günümüzde,
bunu rekabet amaçlı yönetmek, işletmelerin başlıca amaçları arasında bulunmaktadır.
Bilgisayarların birkaç yıl sonra cebimize sığacağı, uydular arası iletişimin
oluşturduğu bilgi kuşağının 6 milyar kişiyi kapsayacağı yakın bir gelecekte, rekabet
araçları da önemli ölçüde değişecektir. Böylece üstünlük; bilgi üretimine ve
kullanımına geçecektir (Ekinci, 2006:56).
145
Bilgi teknolojileri üst kademe yöneticilerine plan yapmalarında, ürün ve
hizmetlerin çeşidi ve üretim şekli konusundaki kararlarında erişilmez fırsatlar
vermektedirler. Ayrıca, kimin hangi bilgiye; ne zaman, ne sıklıkta, hangi ürün ya da
hizmet üretimi için, hangi koşullarda sahip olacağı konusunda bilgi sağlayarak,
yöneticilerin kararlarının doğruluk derecesini yükseltmektedirler. Bu da, işletmelerin
rekabet avantajı elde etmelerine yardım etmektedir. Bilgiyi üretmek, ulaşılanı
işlemek ve elde edilen verilerin uygulamaya geçmesini sağlamak, her yöneticinin
öncelik leri arasında yer almalıdır. Çünkü işletmelerin çevresindeki değişim öylesine
hızlıdır ki, uyum sağlamaları için saatlerin bile önemi vardır (Öz,2004:23-34).
Haag’e göre, bilgi teknolojilerinin,
işletmeler için önemli rekabet avantajı
sağlamaktadır. Rekabet avantajı sağlayan bir bilişim sistemi tasarlamanın en az iki
koşulu vardır: Birincisi, çözülmesi gereken ya da rekabet avantajı sağlayacak olan
işletme durumunu anlamak, ikincisi ise işletme durumları için yaratıcı çözümler
üretmeyi sağlayacak olan bilgi teknolojilerini anlamaktır (Haag,2000:80).
Bilişim teknolojileri dünyayı büyük bir köye çevirmektedir. Artık hiçbir
değişim ne yerel, ne de ulusal kalmaktadır. Dünyanın bir ucundaki bir gelişme ya da
yeni bir yöntem sadece çıktığı yerde değil, aynı zamanda, başka yerlerdeki
işletmeleri de rahatlıkla etkileyebilmektedir. İşletmeler söz konusu değişmelerden
olumsuz etkilenmemek için, gelişmeyi önceden anlamak ve ilişkin konularda bilgi
sahibi olmak ve gerekli uyumu sağlamak zorundadırlar (Ekinci,2006:54-70).
Porter’e göre, iletişim teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak işletmeler
arasındaki etkileşim ve dayanışma gittikçe artmaktadır. Bu durum var olan rekabet
politikalarına yeni bir ivme kazandırmaktadır. Bu da dünyadaki rekabet sisteminde
köklü bir değişime yol açmakta ve böylece rekabette üstünlük sağlamak için yeni ve
kapsamlı işbirliği sistemleri benimsenmektedir (Porter,2000:345). İşletmelerin
rekabet gücünü artırmak için, ellerindeki rekabet araçlarının verimliliğinde yeni
anlayış ve araçları kullanmaları gerekir. Bugün bilgi ve bunun teknolojiye dönüşümü
en büyük rekabet aracıdır. Dolayısıyla işletmeler rekabet araçlarını bilgiye dayalı
oluşturmak zorundadırlar. Rekabette bu yeni gelişmelere ayak uyduramayanlar,
rakiplerine göre çok basit yöntemlerle işlevlerini sürdüren işletmeler durumuna
düşeceklerdir (Ekinci,2006:54).
146
Rekabet avantajında bugünün düşük maliyetlerinin, bilgi teknolojileri
kullanılmadığı zaman, dünün kitle üretiminin durumuna düşeceği ve gelecekte
üstünlüğün bilgiye geçeceği anlaşılmaktadır. İşletmelerin bu değişimi yakalamaları
gerekir. Bunun ilk adımını da bilginin dijital ortama aktarılması oluşturmaktadır.
Rekabette; sanayi-bilgi bütünleşmesinin gerçekleşmesi, işletmelere hızlı, etkin, ucuz
ve yaratıcı güç sağlamaktadır.
İşletmeler birçok ara ürünü işleme amacıyla satıcılardan tedarik etmektedir.
Her biri için teklif, anlaşma ve sipariş gibi yazışmalar için pek çok kırtasiye masrafı
yapmaktadırlar. Ayrıca bu bilginin saklanması, nakli, yenilenmesi ve incelenme
güçlüğü içinde ayrı bir para ve zaman harcamaktadırlar. Oysa, satıcı işletmelerin
bilgi bankalarında, alacakları ürünün sanal prototipini, fiyatını görebilseler, siparişi
ışık hızıyla verecekler. Böylece sipariş masrafları anında, daha ucuz hale gelecektir
(Ekinci,2004:259) İşletmeler rekabet üstünlüğünde anahtar kavram olan bilgi ve
kullanımı için gereğini yapmak zorundadırlar. Çünkü bilgi ve bilgiye dayalı
teknolojiler, müşteri memnuniyeti sağlamada işletmelerin en büyük gücünü
oluşturmaktadır. Bir çok avantaj sunan ve karşılıklı ilişkileri geliştirmeye yardımcı
olan bilginin teknolojide kullanımı, ürün gelişmesinin belirli bir düzeyinde, müşteri
memnuniyetinin en önemli katkı maddesi olmaktadır (Ekinci,2006:54-70).
Papatya ve diğerlerine göre, İşletmelerin rekabet üstünlüğü için gelecek üzerine
odaklanmaları, daha iyi öngörüler ile henüz belirmeyen süreçleri, faaliyetleri ve
çalışmaları tasarlamaları, daha somut olarak; ürünleri, hizmetleri, yeni iş
koşullarını/alanlarını hayal edebilmeleri ve ortaya çıkarma yeteneğine sahip olmaları
gereklidir (Papatya ve Papatya,2005:650).
Pazarlar, ana ürünlerin ve/veya faaliyetlerin taklit edilebilme özellikleri
açısından yavaş, standart ve hızlı değişen pazarlar olarak sınıflandırılabilir. Yavaş
değişen pazarlarda faaliyet gösteren işletmelerde, ürünler veya rekabet avantajı
sağlayan yetenekler ve faaliyetler genellikle korunmuş olduğundan rekabet üstünlüğü
kolaylıkla
sürdürülebilir.
Standart
pazarlar,
genellikle
korunmamış,
ancak
koordinasyon ve kontrollerle pazar paylarının sürdürülmeye çalışıldığı pazarlardır.
Hızlı değişen pazarlarda ürünler ve üretim teknolojileri hızlı olarak değişmektedir.
Bunun bir sonucu, bir zamanlar güçlü sayılan yeteneklerin, hızlı değişmeler
sebebiyle işletmelere rekabet üstünlüğü yaratamamalarıdır. Böyle bir durumda,
147
pazara ilk giren ve sahip olduğu yeteneklerle rekabet üstünlüğü sağlamış olan
işletmeler, üstünlüklerini zaman içinde kaybederler. Bu tip pazarlarda, elde edilen
rekabet üstünlüğünü korumak kolay değildir (Ülgen ve Mirze,2004:276).
Ülgen ve Mirze’ye göre, rekabet üstünlüğünün sürdürülmesinde iki önemli
faktör, işletmenin temel yeteneklerinin korunabilmesi özelliği ve pazarın değişim
hızıdır. Bazı varlık ve yeteneklere sahip olmak veya onları taklit etmek ise kolay
olmayabilir. Başkalarınca kolay elde edilemeyen bu gibi yetenekler, temel yetenekler
olarak adlandırılmaktadır. Temel yetenekler sektörel faaliyetler için değerli ve nadir
olan, ikame ve taklit edilemeyen veya edilebilse bile çok pahalıya mal olan
yeteneklerdir. İşletmeler, ancak temel yetenekleri aracılığıyla elde etmiş bulundukları
rekabet üstünlüğünü sürdürebilir. Zira bunlar, her işletme tarafından kolay temin
edilemeyen, değerli, nadir ve taklit edilmesi son derece de zor olan yeteneklerdir. Bu
nedenle, rekabet üstünlüğünü sürdürebilmek, temel yeteneklerin bu özelliklerinin
kaybedilmemesine ve daha fazla geliştirilmesine bağlıdır.
2.9. Rekabet Üstünlüğünü Gerçekleştirmede Bilgi Teknolojileri’nin Rolü
Rekabetçi üstünlük kavramı bir işletmenin daha iyi müşteri değeri yaratarak
rakipleri karşısında piyasada avantaj kazanması anlamına gelmektedir. Rekabetçi
üstünlük kazanmanın birçok yöntemi bulunmaktadır. Rakipler karşısında fiyat ve
kalite avantajı elde etmek, rakiplerinden önce müşteri değeri yaratacak yeni pazar
fırsatları elde etmek, değişen müşteri istek ve ihtiyaçlarına hızla cevap verebilmek
rekabetçi üstünlük kazanmanın yöntemlerindendir (Şimşek ve Akın,2003:88).
Ağ ekonomisiyle birlikte ekonominin genel karakteristiklerine uygun olarak
rekabet politikasının temel amacının toplumsal refahın sağlanması ve kaynakların
etkin kullanımı olduğu ilkesi esas alınmaktadır (Erkan ve Özcan,2007:21). Bilişim
teknolojileri en çok da maliyeti düşürücü etkisiyle işletmelere rekabet üstünlüğü
sağlamaktadır. Kevin Kelly, bilişim teknolojilerinin en önemli özelliklerinden birinin
maliyetleri düşürmede bir devrim etkisi yapmak olduğunu düşünmektedir (Barca ve
Geyik,2003:207). Zira yönetim biliminde teknoloji, stratejik bir meta olarak firmanın
rekabet gücünü arttırır (Kaymakçıalan,1999:17). Bilişim teknolojileri de işletmelerin
esneklik, verimlilik ve rekabet gücünün arttırılmasında etkin bir rol oynamaktadır
(Yeniçeri ve İnce,2005:152). Söz konusu teknolojiler, müşteriler, alıcılar, aracılar,
148
rakipler, ürünler ve muhtemel rakiplerle ilgili olduğundan bir rekabet aracı
durumundadırlar. Leifer ve Huber’e göre örgütler belirsiz ortamlarda daha çok bilgi
toplama ve bu bilgiyi mümkün olduğunca çok sayıda farklı bakış açılarına ulaştırma
ihtiyacı duyacaklardır (Tarı ve Pamuksuz,2003:312).
İşletmelerin rekabet üstünlüğü sağlamalarında bilgi teknolojilerinin rolü göz
ardı edilemeyecek kadar büyüktür. Hızla gelişen ve maliyetleri azalan bilişim
teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşması ile işletmeler, maliyetlerini düşürüp, yeni
ürün ve hizmetlerle rekabet güçlerini verimliliklerini arttırabilmişlerdir. Rekabet
üstünlüğü sağlamada bilişim teknolojilerinin rolünü Michael Porter tarafından
geliştirilen Değer Zinciri Sistemi ve bir endüstrideki rekabet yapısını belirlemede
faydalanılan “Sektör Analizi” modeli yardımıyla açıklamak mümkündür (Yeniçeri ve
İnce,2005:155-154).
Bilişim teknolojilerinin örgütlere özellikle mal hizmet üreten ticari kuruluşlara
nasıl destek sağladığını göstermede Porter ve Millar’ın geliştirdiği “Değer Zinciri
(Value Chain)” ve bir endüstrideki rekabet yapısını belirlemede faydalanılan “Sektör
Analizi” modeli kavramları kullanılabilir (Tekin vd.,2000:158). Değer zinciri ve
sektör analizi modeli aşağıda başlıklar halinde açıklanmaktadır.
2.9.1. Değer Zinciri ve Değer Sistemi Modeli
İşletmelerde mal veya hizmet belli kanallardan ve bir sistem dahilinde son
kullanıcıya ulaştırılır. İşletmelerin en önemli işlerinden biri bu mal akış sistemini
belirlemek ve malın bu kanaldan kesintisiz akışını sağlamaktır. Bu akışın diğer adı da
“değer zincir”idir. Çünkü ham maddeye bu sistem içinde, her aşamada, değer
katılarak son ürün haline getirilir. Değer zinciri kavramı,1985 yılında, M.Porter
tarafından yazın hayatına kazandırılmıştır (Özveren,2008:109).
2.9.2. Değer Zincirinin Tanımı
Rekabetçi üstünlük kazanma sürecini açıklarken Porter, “Değer Zinciri”
kavramını da eklemiştir. Değer zinciri, Porter’in rekabet analizinde önemli yer
tutmaktadır. Buna göre, bir işletme ürünleri tasarlayacak, üretecek, pazarlayacak,
dağıtacak ve destekleyecek birçok faaliyetten oluşan bir bütündür. Tüm bu
faaliyetlerin toplamı bir değer zinciri kullanılarak gösterilebilir. Bir işletmenin değer
zinciri ve bu zincirin işleyişi işletmenin geçmişi, stratejisi ve stratejisinin uygulama
149
biçiminin bir yansımasıdır. Rakipler arasında değer zincirindeki farklılıklar rekabetçi
üstünlük için önemli anahtar noktalardır (Papatya,2003:35). Değer zinciri en basit
ifadesiyle, son ürün ya da hizmete dönüşecek olan ham maddenin ve bunların
işlenmesi sürecinde gerçekleştirilen faaliyetlerin son ürün ya da hizmet üzerindeki
değeri arttıracak şekilde dizayn edildiği bir formdur. Başka bir ifadeyle değer zinciri;
bir organizasyonun kendi sunduğu servis veya ürünlere, belirli bir sırayla uyguladığı
işlemlerdir (Özveren,2008:109).
Rekabetçi kavramlar ele alındığında, değer; bir işletmenin müşterilerinin
kendilerine sunulan mal ve hizmetlere karşılık ödemeyi kabul ettikleri bedel
anlamındadır. Eğer bir işletmede üretilen değer, yani elde edilen toplam gelir, ürün
oluşturulurken yapılan maliyetlere kıyasla fazla ise; işletme kârlı sayılmaktadır. Herhangi
bir bütüncül stratejinin nihai hedefi müşteriler için maliyetlerin üstünde bir değer
oluşturmaktır. Değer zinciri toplam değeri gösterir ve “değer” etkinlikleri ile "marj"
dan oluşur. Başka bir ayırımla değer zinciri birincil etkinlikler olarak iki kısma
ayrılmaktadır. Birincil etkinlikler ürünün fiziksel olarak üretilmesi, pazarlaması ve
müşterilere gönderilmesi ve satış sonrası hizmetin sunulması olarak ele alınmaktadır.
Destek etkinlikleri birincil etkinliklerin yerine getirilebilmesi için gereken girdileri
sağlarken marj ise, toplam yatırılan değer ile diğer etkinlikleri yerine getirirken
karşılaşılan maliyetler arasındaki farkı ifade etmektedir (Papatya,2003:35).
Değer zinciri kavramı, örgütlerin işlevlerini temel ve destekleyici işlevler
olmak üzere iki tane değer yaratan işleve ayırmaktadır. İşletmeler yürüttükleri bu
işlevler aracılığıyla alıcılar için bir değer yaratmaktadırlar. Porter ve Millar’a göre,
girdi lojistik (malzeme, araç-gereç temini) işlevi, işlem (montaj, imalat) işlevi, çıktı
lojistik ( sipariş alma ve teslim) işlevi, pazarlama ve satış (reklam, tutundurma) işlevi
ve hizmet sunma (tamir, bakım) işlevi örgütlerin temel işlevleridir. Satın alma, insan
kaynakları, teknoloji ve örgütlenme işlevleri de temel işlevlere destek sağlayan
destekleyici işlevlerdir. Katkı payı ise, ürün ve hizmet üretilerek ulaşılan toplam
değer ve bu üretimin gerçekleştirilebilmesi için yürütülen değer faaliyetlerinin
toplam maliyeti arasındaki farka eşittir (Porter,1980:35). Söz konusu yazarlara göre
bilişim teknolojileri, işletmelerin temel ve destekleyici işlevlerine Şekil-28’de
gösterilen yollarla, değerler zincirinin her aşamasına nüfuz ederek bu zincirde yer
alan işlerin yapılışını ve zincirler arasındaki bağı değiştirmektedir (Bensghir,
150
1996:44-45). Bilişim teknolojilerinin değer faaliyetlerinde kullanılmasıyla işletmeler
ürün
farklılaştırılmasının
sağlanması,
maliyetlerin
düşürülerek
verimliliğin
arttırılması vb. rekabet üstünlüklerini elde edebileceklerdir (Tekin vd.,2000:160).
Şekil-28’de görüldüğü gibi, işletmelerin temel işlevleri arasında bulunan girdi
temini işlevi, bilişim teknolojilerinin sunduğu otomatik stok kontrol sistemleriyle
daha etkin yapılabilmektedir. Bilgisayar destekli üretim ve tasarım sistemleri üretim
işlevinin daha etkin yürütülmesine olanak sağlamaktadır. Bilgisayar destekli sipariş
giriş sistemleriyle sipariş yönetimi kolaylıkla yerine getirilebilmekte ve çıktı
yönetimi işlevi daha etkin bir şekilde yapılabilmektedir. Bilgi ve iletişim
teknolojisinin sunduğu olanaklarla hizmetlerin yaygınlaştırılması ve etkili olarak
yürütülmesi olanaklı olmakta, bu yolla hizmet yönetimi işlevi daha etkin
yapılmaktadır.
İşlem
Çıktı
Lojistik
Pazarlam a
Satış
Hizm et
Otom atik
Depo
Esnek
İm alat
Otom atik
sipariş
Tele Paz.
Uzaktan
Satış
BT
Destekli
Bakım
Destekleyici İşlevler
ve BT Katkısı
Satın Alm a
Online Satın Alm a
Teknoloji
CAD, CAM, Elektronik Pazarlam a
İnsan Kaynakları
Otom atik Personel Planlam a
Örgütlenm e
Planlam a Modelleri
katkı Payı
Temel İşlevler
Girdi
Lojistik
BT Katkısı
Şekil-28: Bilişim Teknolojilerinin Değerler Zinciri Üzerindeki Etkileri
Kaynak: Türksel Kaya Bensghir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, Türkiye ve Orta Doğu
Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 1996, s. 45-47’den yararlanarak hazırlanmıştır
Bilişim
teknolojileri
değer
zincirinin
tüm
noktalarında
faaliyetlerin
gerçekleştirilme şeklini ve faaliyetler arasındaki ilişkilerin yapısını değiştirmede,
ürün ve hizmetlerin yeniden şekillendirilmesinde etkin bir rol oynamaktadır
(Alagöz,2003:109). Porter, teknolojik yeniliklerle ürün teknolojisinde yaratılan
151
gelişmelerin günümüzde uluslararası rekabet gücü kazanılmasındaki önemine işaret
etmektedir (Ansal,2004:51). Bilişim teknolojileri değer faaliyetlerine dört şekilde
uygulanabilmektedir (Tekin vd.,2003:336):
1.Teknoloji herhangi bir değer faaliyetini o faaliyeti otomatikleştirerek sağlayabilir.
(örneğin montaj işlemlerinde sayısal denetimli tezgahların kullanılması)
2.Teknoloji fiziksel olarak birbiri ile bağlantılı birbirine bağlayabilir veya kontrol
edilmesini sağlayabilir. (örneğin, üretim ve dağıtım merkezleri arasında iletişim
bağlantılarının kurulması)
3.Bilişim sistemleri değer faaliyetlerinin yapılmasını, desteklenmesini ve
yönetilmesini sağlayabilir. (örneğin, stok kontrol sistemleri.)
4.Bilişim sistemi birbiriyle bağlantılı faaliyetlerini optimize edebilir veya koordine
edebilir. (örneğin, bilgisayar tümleşik üretimde BDT-BDÜ sistemleri)
Değer zinciri modelinde, değer yaratan faaliyetler maliyet ve etkililik açısından
karşılıklı bir bağımlılık içinde bulunmaktadırlar. Aynı zamanda bir firmanın değer
zinciri içindeki değer faaliyetleri ile tedarikçilerinin veya dağıtıcılarının değer zinciri
içindeki değer faaliyetleri arasında da karşılıklı bir bağımlılık vardır. Bu açıdan
yaklaşılınca bir firmanın değer zinciri tedarikçilerin ve dağıtıcıların da değer
zincirlerini
kapsayan
daha
geniş
bir
değer
sisteminin
parçasıdır
(Tekin
vd.,2003:334). Porter, Şekil-29’da görüldüğü gibi birbiriyle bağımlı değer
zincirlerini değer sitemi olarak tanımlamaktadır.
Şekil-29: Değer Sistemi
Tedarikçilerin
değer zinciri
İşletmenin
değer zinciri
Aracı işletmenin
değer zinciri
Alıcının
değer zinciri
Kaynak: Mahmut Tekin, Hasan K.Güleş ve Adem Öğüt, Değişim Çağında Teknoloji Yönetimi, Nobel
Yayın Dağıtım, Ankara, 2003, s. 334.
2.9.3. Değer Zincirinin Unsurları
İşletmelerde değer, pazarda müşteriler tarafından belirlenir ve işletmeler de bu
değeri üretmek üzere faaliyetlerini belirlerler. Bu faaliyetlerle ham madde, son
kullanıcıya kadar belli bir sistem içinde hareket eder. Değer zincirinin temel
unsurları Kar marjı, Temel Süreçler ve Destek Süreçleridir (Özveren,2008:109).
152
• Kar Marjı: Değer zincirinin unsurlarından biride kar marjıdır. Kar marjı elde edilen
gelirden, değer yaratan faaliyetlerin toplam maliyetinin çıkarılmasıyla bulunur.
Kar Marjı= Toplam Gelir > Değer Yaratan Faaliyetlerin toplam Maliyeti
Toplam gelirin maliyetten düşük olması durumunda, işletmede değer
yaratmayan faaliyetlerle uğraşıldığına hükmedilecektir. Bu durumda değer
yaratmayan bu faaliyetlerin ya terk edilmesi,ya da değer yaratacak şekilde yeniden
yapılandırılması gerekmektedir.Diğer taraftan değer yaratan faaliyetlerin de mümkün
olduğunca
daha
fazla
değer
yaratacak
şekilde
yeniden
yapılandırılması
gerekmektedir.
• Temel ve Destek Süreçler: M.Porter, işletme içerisinde gerçekleştirilen
faaliyetleri(süreçleri) temel ve destek süreçler olarak üzere iki grupta ele almaktadır.
Porter’e göre işletmenin temel süreçleri mal ve hizmetlerin fiziksel olarak üretilmesi ve
bunların müşterilere teslim edilmesi ile ilgili gelir yaratan süreçlerdir. Destek süreçleri
ise, temel süreçlerin gerçekleşmesine katkı sağlayan süreçlerdir. burada amaç, temel
süreçlerin, mal hizmet üretiminde sağladığı faydanın, onların oluşturulması için
katlanılan maliyetlerden yüksek olmasıdır. Porter’e göre değer yaratan süreçler, beş
temel ve dört destek süreç olarak belirlenmiştir (Özveren,2008:109).
Temel Süreçler:
1-İçe yönelik lojistik faaliyetler; girdilerin temini, üretime alınması vb.
2-Üretim faaliyetleri; nihai ürünleri oluşması aşaması,
3-Dışa yönelik lojistik faaliyetler; ürünlerin dağıtım kanalları aracılığıyla nihai
tüketicilere ulaştırılması,
4-pazarlama ve satış faaliyetleri; özendirme, fiyatlama vb.
5-Servis faaliyetleri; satış sonrası hizmetler, garanti vs.
Destek süreçler:
1-Altyapı tedarik faaliyetleri; üretimde kullanılan tüm malzemelerin tedarik edilmesi
vb. faaliyetleri,
2-Teknoloji geliştirme faaliyetleri; işletmenin know-how, araştırma-geliştirme
faaliyetleri bu kapsamda ele alınan faaliyetlere örnek olarak verilebilir,
3-İnsan kaynakları yönetimiyle ilgili faaliyetler; personel seçimi, performans
değerleme gibi faaliyetlerden oluşur.
153
4-İşletmenin yönetsel alt yapısı ile ilgili faaliyetler; yönetim teknikleri ve
yaklaşımlar, halkla ilişkiler faaliyetleri gibi faaliyetlerdir.
2.9.4. Sektör Analizi Modeli
Porter “Rekabet Stratejisi” adlı kitabında her firmanın rekabet stratejisine sahip
olması gerektiğini ve bu stratejinin şirketin içinde bulunduğu çevreyle ilişkili olarak
tanımlanmasının önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Porter’a göre bu çevre sosyal
ve ekonomik güçleri içine alacak kadar geniş olmasına rağmen, firmanın çevresini
oluşturan temel faktör, içinde bulunduğu ve rekabet ettiği endüstridir. Porter’ın bir
sektördeki rekabet yapısını belirlemede yararlandığı “Sektör Analizi” modeline göre,
bir sektördeki rekabet durumu, tedarikçiler, alıcılar, mevcut rakipler, sektöre yeni
girecek firmalar ve ikame ürünler ( Şekil-30) olmak üzere beş temel rekabet gücüne
bağlıdır (Porter,2000:3-4). Bilişim teknolojilerinin rekabet güçleri üzerindeki etkisi
bu rekabet güçleri ile işletme arasında iyi ilişkiler kurulmasında ve bu ilişkilerin
eşgüdümünün
sağlanmasında
güçlü
bir
araç
olarak
kullanılmalarından
kaynaklanmaktadır (Alagöz,2003:109).
Şekil-30: Endüstrinin Yapısını Oluşturan Rekabet Güçleri
Potansiyel girişimciler
Girişimcilerin
Tedarikçilerin
Tedarikçiler
Pazarlık gücü
Yarattığı endişe
Endüstrideki
Rakipler
Firmalar arası
rekabet
İkame ürünlerin
Alıcıların
Pazarlık gücü
Alıcılar
Yarattığı endişe
İkame ürünler
Kaynak: Michael E. Porter, Competitive Strategies: Techniques for Analyzing Industries and
Competitors, The Free Pres, New York, 1980.
1) Tedarikçiler: Bilişim
teknolojileri, tedarikçilerin işletme karşısındaki
gücünü arttıran faktörleri ve bu faktörlerin etkisini azaltacak şekilde kullanılırsa
154
işletmeye
rekabet
üstünlüğü
fırsatı
sağlayacaktır
(Yeniçeri
ve
İnce,2005:2005).Bilişim teknolojilerinin yardımıyla, işletme ile tedarikçiler arasında
daha etkin iletişim kurulabilmekte, tedarik süresi ve kırtasiyecilik maliyetleri
düşürülebilmekte ve bilgi doğruluğunu sağlamak mümkün olabilmektedir. İşletmeler
bilişim teknolojilerini, tedarikçileri kendilerine bağımlı hale getirerek pazarlık
güçlerini azaltmak ya da tedarikçilerle güç ve sorumluluğu paylaşmak amacıyla
kullanabilirler (Tekin,2003:340).
2) Alıcılar: Bir işletmenin karşı karşıya olduğu rekabet güçlerinden bir tanesi
de alıcılardır. Zira alıcıların işletmeden satın aldıkları mal/hizmet miktarı büyük ise,
aldıkları mal/hizmetler standart ve pazarda kolay temin edilebilecek türden ise,
ikame bir ürüne yönelmek ve işletme değiştirmek maliyetli olmayacaksa, bu
alıcıların güçlü olduklarını göstermektedir. Örgütler arası bir bilişim sistemiyle
alıcıları işletmeye bağlayan bir dağıtım kanalının oluşturulması, alıcıların
ihtiyaçlarına hızlı cevap veren ve düşük stokta çalışmalarını sağlayan envanter
yönetim yazılımları, esnek üretim sistemleri, online sipariş sistemleri gibi elektronik
bağlantılar ve özel bir hizmetin sunulması gibi durumlar işletmeleri alıcılara karşı
güçlü hale getirebilir (Yeniçeri ve İnce,2005:157).
Ayrıca bilişim teknolojilerinin etkin kullanılmasıyla alıcılar, düşük maliyetle
sipariş verme, stokları izleme, üretim süreçlerini kontrol ve izleyebilme, ürünlere
yeni özellik ekletebilme vb. avantajlara sahip olacaklardır. Bu avantajlar da, alıcıları
işletmeye bağlayacak ve alıcıların işletme değiştirme maliyetlerini arttıracak etkenler
arasındadır.
3) Mevcut Rakipler: Bilişim teknolojileri, yoğun rekabet ortamında rakipleri
izleme de ve rakiplerle işbirliği yapmada etkilidir. Rakiplerle işbirliği yapılması
işletmeye ve endüstriye; iş hacminin artması nedeniyle birim maliyetlerin azalması,
yeni teknoloji geliştirme maliyetlerinin azalması, dış dünya ile ilişki kurabilecek
ağlara sahip olunması, yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesine karar vermenin
kolaylaşması, verimliliğin arttırılması vb. avantajlar sağlar. Rakiplerle işbirliği daha
çok, piyasaya girmede geç kalmış örgütler tarafından veya hizmetlerin ortak
kullanımını mümkün kılan iletişim ağlarının bulunması ve sektör altyapısının bilişim
teknolojisi temelli olmasından dolayı maliyetlerin sürekli artması durumunda tercih
edilmektedir (Tekin vd.,2003:343).
155
4) Yeni girişimciler: Yeni girişimciler bir endüstride piyasaya girerek,
pazardaki mevcut işletmelerin pazar payı ve kaynaklarından pay kapmaya çalışan,
dolayısıyla maliyetlerin artmasına, fiyatların ve karlılığın düşmesine sebep olabilen
işletmelerdir. Bu yüzden mevcut işletmeler açısından, potansiyel rakip olabilecek bu
yeni girişimcilerin pazara girişi istenmeyen bir durumdur. Bu bağlamda mevcut
işletmeler, pazar paylarını bu yeni girişimcilere kaptırmama konusunda hazırlıklı
olmak zorundadırlar. Bilişim teknolojilerini kullanarak ölçek ekonomilerinin
yükseltilmesi, pazara girmek için gerekli olan sermayenin arttırılması, yeni
girişimciler henüz pazara girmeden yeni stratejilerin uygulanması ve dağıtım
kanallarının
birbirine
bağlanması
ile
yeni
girişimcilerin
pazara
girmeleri
zorlaştırılabilir (Yeniçeri ve İnce,2005:158-159).Ancak bilişim teknolojilerinin, yeni
girişimcilerin pazara girişini kolaylaştırıcı avantajı da mevcuttur. Bilişim teknolojisi
vasıtasıyla potansiyel rakipler, sektördeki maliyet yapısının değiştirilmesi, yeni
dağıtım kanalları oluşturulması veya daha küçük ve esnek teknolojiler vasıtasıyla
ölçek ve çeşit ekonomilerini değiştirerek piyasaya girişi kolaylaştırabilirler (Tekin
vd.,2003:339). Bu noktada bilişim teknolojilerini en iyi kullanabilen ve bilgi üretme
ve kullanma gücünü elinde bulunduran grup rekabet üstünlüğünü sürdürebilecektir.
5) İkame Ürünler: İkame ürünler, işletmenin ürettiği ürünün yerine
kullanılabilecek ve tüketiciye eşdeğer fayda sağlayabilecek ürünlerdir. Bu ürünler,
işletmenin pazar payını daraltarak karlılığını sınırlandırabilir. Bilişim teknolojilerinin
yardımıyla, işletmenin üretmiş olduğu ürün ve hizmetlerin sürekli olarak
geliştirilmesi, daha ucuz, daha üstün kalite özelliklerine sahip ve müşteri ihtiyaçlarını
daha iyi karşılayabilen ürünlerin piyasaya sürülmesi ile ikame ürünlerle mücadele
edebilmek mümkün olabilmektedir (Yeniçeri ve İnce,2005:159).
Endüstride rekabet eden firmaların sürdürülebilir rekabet üstünlüğünü
yakalayabilmesi için, stratejik yaklaşımlar uygulayarak endüstrinin yapısını oluşturan
bu beş güç ile mücadele etmesi gerekmektedir. Kimi yazarlara göre, bir firmayı
rakiplerine göre zayıf veya üstün yapan sayısız yönü olmasına rağmen temelde
maliyet liderliği, farklılaşma ve odak olmak üzere üç tür üstünlük stratejisi vardır
(Çebi,1997:43). Maliyet önderlik stratejisi; firmayı, içinde bulunduğu sektörde en
düşük maliyette üretim yapan firma konumuna sokan stratejidir. Farklılaşma
stratejisi; fiyattan ziyade ürün/hizmetlerin niteliğine önem veren müşterileri hedef
156
alarak ürünün/hizmetin endüstrinin geniş bir bölümü tarafından özel olarak
algılanmasını sağlamaya yönelik stratejidir. Odak stratejisi ise belirli tip müşteri veya
sınırlı bir coğrafi alan veya dar bir ürün karması seçerek pazarın sınırlı bir bölümünü
hedef alma stratejisidir.
2.10. Rekabet Stratejileri
İşletmeler, bir rekabet ortamında varlıklarını muhafaza etmek ve pazarda
giderek daha etkili hale gelmek için mücadele ederler. Bu mücadelenin başarısını
belirleyen en önemli faktör, uygun stratejilerin seçimidir. Uygun strateji için,
öncelikle alternatif strateji ve faaliyetler ortaya konulmalıdır. İşletmenin önünde hiç
değişmeme durumundan, mevcut şartları iyileştirmeye ve saldırgan bir şekilde
büyümeye kadar çeşitli stratejik alternatifler vardır. Her bir alternatif, dikkatli bir
şekilde değerlendirildikten sonra en uygun olanı seçilir (Dinçer,2004:197).
Hangi stratejik karar alanında bulunursa bulunsun, bir işletmenin izleyebileceği
bir çok strateji bulunmaktadır. Bu stratejiler; hızla büyüme yönünden değişmeme
veya durumunu koruma yönüne ve hatta tasfiye etmeye kadar geniş bir alanda yer
alır. Yine bu stratejilerin işletme içi ya da işletme dışı boyutları bulunmaktadır. İç
boyutlu
stratejilerde
işletmenin
sahip
olduğu
kaynak
ve
kabiliyetlerden
faydalanılırken, dış boyutlu stratejilerde başka işletmelerde ortak işbirliği veya
birleşme sağlanır. İşletmeler için, uzun dönemli bir başarının temel ölçütü, rekabet
üstünlüğüdür. İşletmeler rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için, pazarın rekabet
üstünlüklerini dikkate alarak; a)fiyat, b)kalite, c)zaman ve d)çeşitlilik olmak üzere
dört farklı alanda strateji geliştirilebilir (Dinçer,2004:197-198) .
Günümüzde küreselleşme bir çok sektörde rekabet koşullarını çeşitli yönlerden
etkilemekte, kimi sektörlerde bu koşulları tamamen değiştirirken kimilerinde önemli
farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Bazı sektörler göreceli olarak önemsiz, hale
gelmekte, hatta tamamen ortadan kalkmakta, bazı sektörler ise daha önemli hale
gelmekte, hatta yeni sektörler oluşmaktadır. Özellikle teknolojik ilerlemeler ve küreselleşme sonucu artan tüketici tercihlerindeki özelleşme ve farklılaşmalar, küresel
arenada
işletmelerin
geçmişe
nazaran
oldukça
uygulamalarını gerektirmiştir (Şimşek ve Akın,2003:83).
farklı
rekabet
stratejileri
157
Michael Porter stratejiyi, konumlandırma ve rekabet avantajı olarak ele alır.
Buna göre Porter "bir işletmenin rakiplerinden daha farklı faaliyetin gerçekleştirmesi
veya benzer faaliyetler için farklı yöntemler kullanması, stratejik konumlandırmanın
anahtarı" olarak görmektedir. Günümüz bilgi çağında işletmelerin varlıklarını
koruyabilmeleri, pazar paylarını artırabilmeleri ve yeni pazarlara girebilmelerinde
etkin rekabet stratejilerine sahip olmasına bağlıdır (Tekin ve Zerenler,2007:17).
Porter, işletmeler açısından rekabet stratejisi belirlemenin önemini şu
cümlelerle ifade etmektedir: “ Bir sektörde rekabet eden her firmanın, açıkça
tanımlanmış olsun veya olmasın, bir rekabet stratejisi vardır. Bu strateji, bir planlama
süreci ile açıkça geliştirilmiş veya açıkça geliştirilmeksizin, firmanın çeşitli işlevsel
bölümlerinin etkinlikleri ile çevrilmiş olabilir (Porter,2008:xxix).Bir rekabet stratejisi
geliştirmek,temelde bir şirketin nasıl rekabet edebileceği,hedeflerinin neler olması
gerektiği ve bu hedefleri gerçekleştirmek için hangi politikaların gerektiği
konularında genel bir formül geliştirmek demektir.Stratejinin kurulması ile ilgili
klasik yaklaşım olarak Porter’in ifade ettiği görüşlerini aşağıdaki şekilde gibi
formüle etmiştir.
Porter, işletmelerin rakipleri karşısında zayıf ve güçlü yanları olduğuna işaret
etmektedir. Porter, işletmelerin rakiplerine karşı üç şekilde rekabet üstünlüğüne sahip
olabileceklerini belirterek, bunları genel rekabet stratejisi olarak adlandırmaktadır.
Porter’e göre, beş rekabet gücüyle başa çıkmada, sektördeki diğer rakipleri devre dışı
bırakmak için potansiyel olarak üç genel strateji yaklaşımı vardır. Bunlar
(Porter,2008:44);
1-Toplam maliyet liderliği
2-Farklılaştırma
3-Odaklanma
158
Şekil-31: Kapsamlı Üç Genel Rekabet Stratejisi
STRATEJİK REKABET ÜSTÜNLÜĞÜ
Sektör Genelinde
Benzersizlik
FARKLILAŞTIRMA
Sadece
Belirli
Bölüm
(Pazar)
STRATEJİK HEDEF
Müşterinin
Algılaması
Düşük Maliyet
TOPLAM MALİYET
LİDERLİĞİ
ODAKLANMA
Kaynak: Michael E.Porter, Competitive Strategy, The Free Pres, New York,1980,s.39.
2.10.1. Toplam Maliyet Liderliği Stratejisi
Maliyet liderliği, verimli ölçekte tesislerin kurulmasını, deneyimlerden güçlü
maliyet düşüşlerinin elde edilmesini, sıkı maliyet ve genel giderler kontrolünü, küçük
müşteri hesaplarından kaçınılmasını ve AR-GE, servis, satış gücü reklamlar, vs. gibi
alanlarda maliyetlerin en aza indirilmesini gerektirir. Bu hedeflere ulaşmak için,
yönetimin, maliyet kontrolü üzerine dikkatle eğilmesi gereklidir. Kalite, hizmet ve
diğer alanlar göz ardı edilmese de, rakiplere oranla düşük maliyet, tüm stratejiyi
belirleyen ana tema olur (Porter,2008:44) . Düşük maliyetli konuma sahip olmak,
büyük rekabet güçlerinin varlığına rağmen, firmaya bir savunma sağlar; çünkü düşük
maliyetler, rakipleri rekabet sonucu karlarını kaybettikten sonra bile, firmanın hala
getiriler elde edebileceği anlamına gelir. Düşük maliyetlilik konumu, firmayı güçlü
alıcılara karşı korur, çünkü alıcılar, ancak bir sonraki en verimli rakibin fiyat
düzeyine kadar düşürmek için güç kullanabilirler. Düşük maliyet firmaya girdi
maliyetlerindeki artışla başa çıkabilmede daha fazla esneklik kazandırarak, güçlü
tedarikçiler karşısında bir savunma sağlar. Düşük maliyetli bir konuma yol açan
faktörler, genellikle ölçek ekonomileri ve maliyet avantajları açısından da önemli
giriş engelleri sağlar. Son olarak, düşük maliyetli bir konum, genellikle firmayı
ürünler karşısında sektördeki rakiplerine göre daha avantajlı bir yere oturtur. Dolayısı
ile düşük maliyetli bir konum firmayı tüm beş rekabet gücüne karşı korur. Çünkü
159
pazarlık, karları ancak bir sonraki verimli rakibin karları ortadan kalkıncaya kadar
aşındırmaya devam edebilir ve rekabet baskısı karşısında ilk önce, daha az verimli
rakipler zarar görür (Porter,2008:45).
Düşük bir maliyet konumuna ulaşmak, çoğu kez rakiplere göre yüksek bir
pazar payı veya hammaddelere daha kolay erişim gibi avantajlar gerektirir. Bu da,
ürünleri üretimi kolay olacak şekilde tasarlamayı, maliyetleri yaymak için birbiriyle
bağlantılı ürünlerin geniş bir yelpazesini elde tutmayı ve hacim kazanmak için tüm
büyük müşteri guruplarına hizmet vermeyi gerektirebilir. Düşük maliyetli bir strateji
uygulamaya gelince, bu, beraberinde çok iyi donanımlara ağır bir sermaye yaptırımı,
saldırgan bir fiyatlandırmayı ve pazar payı elde etmek için başlangıç kayıplarını
getirebilir. Öte yandan, yüksek pazar payı da, satın almada maliyetleri daha da
düşüren ekonomiler sağlayabilir. Bir kere ulaşıldığında, düşük maliyetli konum,
maliyet liderliğini korumak için yeni bir donanım ve modern tesis yatırımlarında
yeniden kullanılabilecek yüksek marjlar sağlar. Bu tip yeniden yatırımlar, düşük
maliyetli konumu korumak için önkoşul olabilirler (Porter, 2008:45).
2.10.2. Farklılaştırma Stratejisi
İkinci genel strateji, firmanın sunduğu ürün veya hizmeti farklılaştırarak, tüm
sektörde benzersiz olarak kabul edilen bir şey yaratmaktır. Farklılaştırma ile ilgili
yaklaşımlar birçok farklı biçim alabilir: Tasarım veya marka ismi(Fieldcrest-Birinci
sınıf havlu ve çarşaflarda, Mercedes–otomobillerde),teknoloji(Hyster-forkliftlerde,
Manclntosh –streo parçalarında, Coleman- kamp malzemelerinde),özellikler (JennAir –elektrikli ocaklarda),müşteri hizmetleri (Crown Cork and Seal –metal
kaplarda),satıcı ağı (Caterpillar Traktörleri –yapı ekipmanlarında) veya diğer
boyutlar. İdeal olan, firmanın kendini çeşitli boyutlarda farklılaştırmasıdır. Örneğin,
Caterpillar Traktörleri, yalnızca satıcı ağıyla ve mükemmel yedek parça
hizmetleriyle değil, arıza süresi çok pahalı olan ağır ekipmanlar için hayati önem
taşıyan, son derece yüksek kaliteli dayanıklı ürünleriyle de tanınır. Farklılaştırma
stratejisi, firmanın maliyetleri göz ardı etmesine izin vermez, ancak, maliyetin
birincil stratejik hedefi olmuştur (Porter,2008:47).
Farklılaşma stratejisini kullanabilmek için, bir işletmenin içinde bulunduğu
sanayi kolunda tüketiciler tarafından geniş olarak kabul görmüş bazı konularda
kendine özgü farklara sahip olması gerekmektedir. Mesela, güç kaynağı üreten bir
160
işletme rakipleri karşısında ürünün güvenilirliği üzerinde yoğunlaşırsa fiyatları
artırarak bir avantaj kazanabilecektir. Günümüzde tüketiciler daha fazla talep
etmektedirler ve kitlesel pazarlar daha fazla bölünmüş haldedirler. Bunun sonucunda
bir çok işletme bireysel müşterilerin ya da oldukça spesifik bir pazar diliminin
ihtiyaçlarını karşılamak için farklılaşma stratejileri izlemektedirler. Bu işletmeler esneklik getiren üretim stratejilerini uygulamaktadırlar (Şimşek ve Akın,2003:90).
Rekabetçi üstünlük sağlamak için farklılaşma stratejisi izleyen bir işletme maliyetleri
tamamen göz ardı edemez. Farklılaşma stratejisini etkilemeyecek tüm alanlardaki
maliyetlerini azaltmalı ve rakipleriyle yaklaşık bir maliyet konumuna ulaşmaya
çalışmalıdır (Şimşek ve Akın,2003:91).
Gerçekleştirilebilmesi halinde, farklılaştırılma, bir sektörde ortalamanın
üzerinde getiriler elde etmek açısından uygulanabilir bir stratejidir; çünkü beş
rekabet gücüyle başa çıkabilmek için, her ne kadar maliyet liderliğinde kullanılan
yoldan farklıysa da savunulabilir bir konum yaratır. Müşterilerin marka sadakati ve
bunun sonucunda fiyatlar karşısında oluşan daha düşük hassasiyeti nedeniyle
farklılaştırma, rekabet hamlesine karşı yalıtım sağlar. Ayrıca marjları arttırır; bu da,
düşük maliyetli bir sadakati ile rakibin benzersizliğin üstesinden gelme ihtiyacı, giriş
engellerini yaratır. Farklılaştırma, tedarikçinin gücüyle başa çıkabilecek yüksek
marjlar yaratır ve alıcılar, karşılaştırma yapabilecekleri alternatiflerden yoksun
oldukları ve bu nedenle fiyatlara karşı daha az hassas oldukları için, bu durum,
alıcının gücünü açıkça azaltır. Son olarak, müşteri sadakati elde etmek için kendini
farklılaştıran firma, ikame ürünler karşısında rakiplerinden daha iyi konuşlanmış
olabilir (Porter,2008:47).
Farklılaştırmayı başarmak, bazen yüksek bir pazar payı kazanmaya engel
olabilir. Bu çoğu kez yüksek pazar paylarıyla bağdaşmayan bir dışlanmayı gerektirir.
Bununla birlikte, daha yaygın olarak, farklılaştırmanın başarılması için gereken
yoğun araştırma, ürün tasarımı, yüksek kaliteli malzemeler veya yoğun müşteri
desteği gibi etkinlikler doğal olarak maliyetliyse, farklılaştırma konumundan bir
ödün vermek anlamına gelecektir. Müşteriler tüm sektörde firmanın üstünlüğünü
kabul ettikleri zaman bile, tüm müşteriler istenen yüksek fiyatları ödemeye istekli
olmayacaklar veya ödeyemeyeceklerdir(bunların çoğu, yüksek fiyatlara rağmen
Caterpillar’ın baskın bir pazar payına sahip olduğu hafriyat ekipmanları gibi
161
sektörlerdir). Diğer iş alanlarında farklılaştırma, görece düşük maliyetlerle ve
rakiplerle
karşılaştırılabilir
fiyatlarla
bağdaşmaz
nitelikte
olmayabilir
(Porter,2008:48).
En genel anlamıyla bir rekabet stratejisinin oluşturulacağı kapsam aşağıdaki
Şekil-32 ile ifade edilebilir (Şimşek ve Akın,2003:88).
Şekil-32: Rekabet Stratejisini Etkileyen Faktörler
Sektördeki Ekonomik
ve Teknik Fırsat ve
Tehditler
Şirketin Güçlü ve
Zayıf Yönleri
Şirket İçi
REKABET
Şirket Dışı
Faktörler
STRATEJİSİ
Faktörler
Kilit Konumundaki
uygulayıcının Kişisel
Değerleri
Daha Genel Toplumsal
Beklentiler
Kaynak: M.E. Porter, s.xxxix.
2.10.3. Odaklanma Stratejisi
En son genel strateji, özgül bir alıcı grubu, ürün yelpazesinin bir kesiti veya
coğrafi pazar üzerine odaklanmaktır; farklılaştırmada olduğu gibi, odaklanma da
birçok biçim alabilir. Düşük maliyet ve farklılaştırma stratejileri hedeflerini tüm
sektör çapında gerçekleştirmeyi amaçlamış olmalarına rağmen, odaklanma
stratejilerinin tamamı, belli bir hedefe çok iyi bir şekilde hizmet vermek etrafında
kurulur ve her bir fonksiyonel politika, bu düşünce akılda tutularak geliştirilir.
Strateji, firmanın, bu yolla dar stratejik hedefine daha geniş bir alanda mücadele eden
rakiplerinden daha etkin veya verimli bir şekilde hizmet verebildiği fikrine dayanır.
Sonuç olarak, firmaya belirli bir hedefin ihtiyaçlarını daha iyi karşılamakla
farklılaştırmayı ya da bu hedefe hizmet vermekle düşürmeyi veya her ikisini birden
başarır. Odaklanma stratejisi, bir bütün olarak pazar perspektifinden düşük maliyeti
veya farklılaştırmayı gerçekleştirememesine karşın, dar pazar hedefi karşısında bu
noktaların birine veya ikisine birden ulaşmayı başarır (Porter,2008:48).
162
Odaklanmayı gerçekleştiren firma, potansiyel olarak sektör açısından
ortalamanın üstünde getiriler de elde edilebilir. Odaklanma, firmanın ya stratejik
hedefi ile ilgili olarak düşük maliyet konumuna ya yüksek farklılaştırmaya ya da her
ikisine sahip olduğu anlamına gelir. Maliyet liderliği ve farklılaştırma, bu konumlar
her bir rekabet gücü karşısında savunma sağlar. Odaklanma, ikamelere karşı en az
savunmasız olan veya rakiplerin en zayıf olduğu hedefleri seçmede de kullanılabilir
(Porter,2008:49). Odaklanma stratejisi, her zaman, ulaşabilir toplam pazar payı
üzerine bazı sınırlamalar getirir. Odaklanma, kaçınılmaz olarak ya karlılıktan ya da
satış hacminden ödün vermeyi gerektirir. Ayrıca farklılaştırma stratejisi gibi,
odaklanma da, toplam maliyet konumundan ödün vermeyi gerektirebilir de,
gerektirmeyebilir de (Porter,2008:50) .
2.11. Rekabet Stratejileri Ve KOBİ’ler
Küreselleşmenin de etkileriyle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren rekabet
tüm dünyada işletmeler üzerinde yoğunluğunu hissettirmeye başlamıştır. Bu çerçeve
içerisinde rekabetin gelişimi şöyle özetlenebilir (Topal ve Kurt, 2007:46);
• 1960’lara kadar en önemli konu verimliliği artırmak ve daha fazla üretilebilir hale
gelmekti. Çünkü bu dönemde üretilen her malın satılabilirliği temel bir varsayımı
oluşturmaktaydı. Dolayısıyla rekabetin bu dönemde üretim odaklı olduğunu
söylemek olanaklıdır.
• 1970’lerde arzın talebi aşması ile uluslar arası ticaretin ilk adımları atılmaya
başlanmıştır. Bu dönemde maliyet ve fiyat kavramları ön plana çıkmış ve fiyat
üzerinde ciddi bir rekabet başlamıştır.
• 1980’lerde ise Toplam Kalite Yönetimi felsefesinin yansımasıyla kalite kavramı ön
plana çıkmış ve fiyatın yanı sıra kalite rekabet konusu olmuştur.
• 1990’lara gelindiğinde hız ve esneklik rekabet çabalarında önemli kavramlar haline
gelmiş ve ürün çeşitliliği artmıştır.
• 2000’lerde ise yenilikçi ve yaratıcı felsefenin ürünü olan benzersiz ve müşteriye
özel ürünler üzerinde rekabet başlamıştır (Kavrakoğlu vd.,2002:73-74).
Porter’a göre rekabetçi üstünlüğü yakalamanın yolu geliştirme, yenilik yapma
ve değişimden kaynaklanmaktadır (Bal vd.,2001:8).Günümüzde diğer firmaların
163
olduğu gibi, KOBİ’lerin de karşı karşıya kaldığı üç kritik rekabet faktörü vardır.
Şekil-33’de de görüldüğü üzere bu üç rekabet faktörü bir paradoksu ortaya
çıkarmaktadır. Bir ürünün aynı zamanda hem kaliteli hem ucuz hem de müşteriye en
kısa zamanda ulaştırılması firmalar açısından bir paradoksu temsil etmektedir. Bir
yandan bu üç rekabet faktörünün üstesinden gelirken, bir yandan da sürekli
değişimler sayesinde yenilikçi bir yapıya kavuşmak işletmeler için bir gereklilik
olarak ortaya çıkmaktadır (Topal ve Kurt,2007:45–47).
Şekil-33: Üç Kritik Rekabet Faktörü
Kaliteyi
İyileştirmek
Ürünün Pazara
Girişini
Maliyetleri
Düşürmek
Kaynak: Brian S. Cummıng,(1998), Innovation Overview and Future Challenges, European Journal
Of Innovation Management, V:1, No:1, p.27
Küresel rekabet KOBİ’ler için yukarıda sayılan zorlukları bünyesinde
barındırmasının yanında, Avrupa Birliği süreci de KOBİ’lerin karşısına bir takım
engeller ortaya çıkarmaktadır. KOBİ’lerin gelecekteki başarısı bu engellerin
üstesinden gelme kapasitesiyle ilgilidir. Bunlar ise; üretim sistemlerinin hızlı değişen
teknolojiyle uyumunun sağlanması, finansal sorunlar, pazarlama problemleri ve
yönetsel sorunlardır. Bu sorunları ortaya çıkaran ve KOBİ’lerin üzerinde etkili olan
faktörler ise küreselleşme, AB üyeliği, korumacılık politikaları, bilişim teknolojileri
ve internet ve müşterilerin ürünler hakkında artan bilgisi, çevre baskıları ve politik
iklimdir (Coşkun ve Altunışık,2002:273-274).
Stratejik zayıflıklar sebebi ile küçük işletmelerde üretim miktarı daha düşük,
maliyetler daha yüksek, kalite problemleri daha fazla, müşteriye ulaşma daha
yetersiz olmaktadır. Bu zayıflıklar küçük işletmeleri büyük işletmelerin fiyat
baskısıyla yüz yüze getirmektedir. Başka bir ifadeyle ucuz ithal malları ve büyük
işletmelerin standart mamulleri daha kaliteli ve daha ucuza verebilmeleri karşısında
küçük
işletmeler
rekabet
edememektedirler
(Dinçer,2004:448).
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ’LERİN REKABET GÜCÜ
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA İŞLETMELERİNDE BİR
UYGULAMA
Araştırmanın bu bölümünde bilgi teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü
üzerindeki etkilerini ortaya koymak için, İnegöl’de faaliyet gösteren mobilya imalat
işletmelerine yönelik yürütülmüş olan bir araştırma ve sonuçları ortaya
konulmaktadır. Bu bölümde araştırmanın kavramsal modeli ve metodolojisi, amacı,
önemi, modeli, problem cümlesi, hipotezleri açıklanmakta ve araştırmanın uygulama
alanı hakkında bilgi verilmektedir. Bununla birlikte araştırmanın hipotezlerini test
etmek için takip edilen yol ve yöntemler açıklanmakta ve araştırma sonuçları
tartışılarak öneriler sunulmuştur.
3.1. Araştırmanın Kavramsal Modeli ve Metodolojisi
Bu araştırma tarama modelinde betimsel bir araştırmadır. İnegöl’de mobilya
imalat sanayinde faaliyet gösteren imalatçı firmalarda kullanılan bilgi teknolojileri,
rekabet gücünü belirleyen unsurlar ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücünü belirleyen
unsurlar üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla tasarlanmıştır. Çalışmaya konu
olan olgu ve olayların içinde bulunulan sektörün nicel ve nitel şartları çerçevesinde
olduğu gibi tanımlanmaya çalışıldığı bu araştırma, belli bir zaman aralığında,
yöneticilerin veya katılımcıların araştırılan konu ile ilgili algılarını tespit etmeye
çalışmaktadır.
Araştırmanın uygulama bölümünde “Bilgi Teknolojilerinin Kobi’lerin Rekabet
Gücü Üzerindeki Etkileri’ni”ortaya koymak amacıyla, İnegöl’de mobilya üzerine
faaliyette bulunan KOBİ niteliğindeki işletmelerde yürütülen bir araştırma ve
sonuçları ortaya konulmaktadır. Bu doğrultuda araştırmanın amacı, önemi, problem
cümlesi, hipotezleri açıklanmakta ve araştırmanın uygulama alanı hakkında bilgi
verilmektedir. Daha sonra araştırmanın hipotezlerini test etmek için takip edilen yol
ve yöntemler açıklanmakta ve araştırma sonuçları tartışılmaktadır.
165
3.1.1. Araştırmanın Kavramsal Modeli
Bu araştırmada istenilen sonuçlara ulaşabilmek için bağımsız değişkenlerin
özelliğine göre iki farklı modelle çalışılmıştır. Bağımsız değişken olan “işletmelerde
bilgi teknolojileri kullanımı ” değişkeninin, bağımlı değişkenler üzerindeki etkisini
test etmek amacıyla Sekil-34’deki model geliştirilmiştir. Yapılan literatür araştırması
sonucunda oluşturulan bu model (Sekil-34); bağımsız değişkeni ifade eden bilgi
teknolojilerinin bağımlı değişken olarak ele alınan rekabet gücü üzerindeki etkilerini
incelemektir. Bu model, araştırma hipotezlerinden, H1, H2, H3, H4,H5, H6, H7, H8, H9,
H10, H11, H12, H13, H14, H15 ve H16 hipotezleri ile açıklanmıştır. Bilgi teknolojilerinin
KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki etkilerinin incelenmesini araştıran bu çalışma
kapsamında, bilgi teknolojileri araçlarını bağımsız değişken ve rekabet unsurları da
bağımlı değişken olarak incelenecektir. Araştırma modelinde yer verilen bağımsız
değişken bilgi teknolojileri ve buna bağlı olarak ortaya çıkan bilgi teknolojileri
araçlarıdır. Bilgi teknolojisi araçları şunlardır:
• İnternet,
• İntranet,
• Extranet,
• Yerel alan ağları,
• Geniş alan ağları,
• Elektronik veri değişimi,
• E-ticaret,
• Bilgi sistemleri,
• İleri İmalat Teknolojileri,
Bağımlı değişkenler ise, araştırma modelinde ifade edilen rekabetin
unsurlarıdır. Bilgi teknolojilerinde meydana gelen değişim doğru orantılı olarak
rekabet unsurlarını etkileyecektir. Rekabetin unsurları şunlardır:
• Güvenirliği yüksek ürünler,
• Üretim hatalarını en aza indirmek,
• Teslimatta güvenirlilik ve hız,
• Tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi,
166
• Minimum kaynak kullanımı ile üretim,
• Yeni ürün sunumunda hızlı davranma,
• Kalite,
• Verimlilik,
• Düşük fiyat,
• Ürün çeşitliliği,
• Toplam maliyet,
• Satış sonrası hizmetlerde hız,
• Güvenirlik ve kaliteyi sağlamak,
• Yüksek performanslı hizmetler.
Bağımsız
değişkenlerde
değişken/değişkenler
üzerinde
meydana
artış
nasıl
farklılık
bir
ve
değişimlerin,
yarattığının
bağımlı
belirlenmesi
araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır. Aynı zamanda bilgi teknolojilerinde
meydana gelen değişim doğru orantılı olarak rekabet gücünü belirleyen ve etkileyen
rekabet gücünü sağlayan faktörleri etkileyecektir. Rekabet unsurları gibi rekabet
gücünü belirleyen ve etkileyen rekabet gücünü sağlayan faktörler de şunlardır:
•
İleri İmalat Teknolojileri Kullanımı,
•
İleri Yönetim Teknolojileri Kullanımı,
•
Ürün Geliştirme,
•
Ölçek Büyütmek,
•
Ar-Ge Faaliyetlerini Arttırmak,
•
İnsan Kaynakları Yönetimini Geliştirmek,
•
Yurtiçi Ortaklık- Yurtdışı Ortaklık,
•
İmalatta Bilişim Sistemlerinin Entegrasyonu,
•
Yönetici ve Çalışanların Eğitimi,
•
İstatistiksel Süreç Kontrol,
•
Ürüne Yönelik Kalite Standartları/İşaretleri Almak,
•
Pazarlama Yöntemlerinde Değişim,
•
Kurumsal İmaj / Marka Güvenilirliği.
Araştırmanın bağımlı değişkenlerinin (“rekabet unsurları” ve “rekabet gücünü
sağlayan
faktörler),bilgi
teknolojileri
ve
araçlarından
(internet,
intranet,
167
extranet,yerel alan ağları,geniş alan ağları,elektronik veri değişimi,e-ticaret,bilgi
sistemleri,ileri imalat teknolojileri) oluşan bağımsız değişkenlerin durumuna göre
farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacıyla da; genel tarama modellerinden
ilişkisel tarama modeliyle çalışılmıştır. Genel tarama modelleri, çok sayıda
elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir kanıya varmak amacı ile
evrenin tümü ya da örneklem üzerinden yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar,
2008: 79). Genel tarama modellerinden ilişkisel tarama modeli ise, iki ya da daha çok
sayıdaki değişken arasındaki birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi
amaçlayan araştırma modelidir (Karasar, 2008: 79).Tarama modeline uygun olarak
amaçlar
soru
biçiminde
ifade
edilmiştir. Bağımlı
değişkenlerin
bağımsız
değişkenlerin durumuna göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacıyla
H17 ve H18 hipotezleri geliştirilmiştir.
Bilgi teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki etkilerinin
incelenmesini araştıran bu çalışma kapsamında, bilgi teknolojileri araçlarını bağımsız
değişken ve rekabet unsurları da bağımlı değişken olarak incelenecektir.
Araştırmanın teorik bilgileri çerçevesinde geliştirilen kavramsal model aşağıdaki
şekilde gösterilmiştir.
168
Şekil-34: Bilgi Teknolojileri Ve Rekabet Gücü Ilişkisinin Kavramsal Modeli
Elektronik Veri
Değişimi (EVD)
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Rekabet Unsurları
Kalite
Verimlilik
Düşük Fiyat
Esneklik
Hız
Maliyet
Ürün Çeşitliliği
Toplam Maliyet
En az Hata ile Üretim
Minimum Kaynakla üretim
İleri İmalat
Teknolojileri
o AMT
o FMS
o CNC
o CAD
o
o
o
o
o
o
Bilgi Teknolojileri
Bilgi Sistemleri
o Operasyonel
destek sistemleri
o Yönetim Destek
Sistemleri
E-Ticaret
İnternet
WWW
E-mail
WAN
LAN
İntranet/
Extranet
Rekabet Gücünü Sağlayan Faktörler
o
İleri İmalat Teknolojileri
o
Ürün geliştirme
o
Ar-Ge
o
İKY Yönetimi
o
Yurtiçi/Yurt Dışı Ortaklık
o
Yönetici ve Çalışanların eğitimi
o
Kalite Standartları
o
Pazarlama Yöntemlerinde Değişim
o
Kurumsal İmaj /Marka
Güvenilirliği
Rekabet Gücü
169
Buna göre ele alınan bilgi teknolojilerini oluşturan araçların firmaların rekabet
gücünü etkileme düzeyleri araştırılacaktır.
3.1.2. Araştırmanın Önemi
Dünya’da ve ülkemizde Kobi’ler, sahip oldukları üretim hacmi, istihdama olan
etkileri ve yarattıkları katma değer açısından ekonomik yapı içinde son derece
önemli bir paya sahiptirler. İnegöl mobilya imalat işletmelerinin ulusal ve uluslar
arası piyasalarda rekabet gücü ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki
etkileri konusu bilimsel olarak araştırılması ve analiz edilmesi gereken bir olgu
olarak önem arz etmektedir. Araştırma konusu yapılan İnegöl mobilya imalat
işletmelerinde bilgi teknolojilerinin kullanım düzeyi ve rekabet gücüne etkileri
konusunda bilimsel araştırmaların yetersizliği ve bu zamana kadar bilimsel
yöntemler ile ele alınıp değerlendirilmesi önemli ölçüde ihmal edilmiştir. Bu
araştırma ile ihmal edilen bir alan bilimsel bir araştırmaya konu edilerek ele alınacak,
bu alanda yapılan araştırmalara bilimsel bir kaynak teşkil edecek ve yapılacak
bilimsel araştırmalara öneriler geliştirmeyi amaçlamaktadır. Aynı zamanda
KOBİ’lerde bilgi teknolojileri kullanımı önündeki engellerin ve sorunların aşılması
amacıyla bu konuda bundan sonra yapılacak çalışmalara öncülük yapacağı gibi,
sektörel kullanıcılara ve karar alıcılara yol göstermeye yardımcı olması açısından
önem arz etmektedir.
İnegöl Mobilya imalat sektöründe faaliyet gösteren
KOBİ’lerin, ekonomik yapı içinde sürdürülebilir rekabet avantajında başarılı
olmaları bilgi teknolojilerini başarılı şekilde takip edip elde etmeleri ve etkin bir
şekilde kullanmalarından geçecektir.
3.1.3.Araştırmanın Problem Cümlesi
Araştırmada cevabı bulmaya çalışılan temel soru (problem cümlesi);“bilgi
teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki etkileri nelerdir?”sorusudur
3.1.4.Araştırmanın Amaçları ve Hipotezleri
Bu başlık altında sırasıyla amaçları ve bu amaçlar doğrultusunda araştırma
hipotezlerinin geliştirilmesine değinilecektir.
170
3.1.4.1. Araştırmanın Amaçları
Araştırma, İnegöl mobilya imalat sanayinde faaliyet gösteren imalatçı
firmalarda kullanılan bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini konu
almaktadır. Bu amaçla İnegöl’de mobilya üzerine faaliyette bulunan imalatçı
firmaların durum tespiti yapılarak, çeşitli özellikleri incelenmeye çalışılmıştır.
Ayrıca, bilgi teknolojilerinin firmaların rekabet gücü üzerinde etkili olup olmadığı
belirlenmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın amacı; bilgi teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki
etkilerini ortaya koymak, işletmelerin bilgi teknolojilerindeki değişikliklere
uyumlarının rekabet avantajı elde edip etmedikleri konusunda yöneticilerin algılarını
ölçmek ve bu algıların anket kapsamında ele alınan bağımsız değişkenlere göre
farklılık gösterip, göstermediğini belirlemektir. Araştırmanın bu genel amacı yanında
bazı özel amaçları da şunlardır:
1. İnegöl’de faaliyette bulunan, KOBİ niteliğindeki mobilya imalat
işletmelerinde oluşturulan ve kullanılan bilgi(teknolojileri) sisteminin rekabete katkı
sağlayacak şekilde ne tür yararlar sağladığını ortaya koymak, BT’nin işletmelerin
faaliyetleri üzerindeki etkilerini belirlemek ve BT’nin kullanımından elde
edilebilecek fırsatların neler olabileceğini ortaya çıkarmak,
2. İşletmelerin BT’den faydalanmaları sonucunda elde ettikleri avantajları ve
üstünlükleri ortaya koymak, müşteri ve tedarikçiler ile olan ilişkilerini nasıl
etkileyebileceğini belirlemek ve pazarda rekabet gücü üzerindeki etkilerini ortaya
koymak,
3. İnegöl mobilya imalat işletmelerinin bilgi teknolojilerini rekabet gücünü ve
üstünlüğünü etkileyecek şekilde kullanabilmeleri konusunda öneriler sunmak,
4. Araştırmada belirtilen amaçlar doğrultusunda işletmelerde uygulanacak
BT’den elde edilen rekabet avantajını ve performansını etkileyen unsurları ve bu
unsurlar arasındaki ilişkilerin boyutunu belirlemek,
5.Bu alanda bundan sonra yapılacak çalışmalara zemin hazırlamaktır.
3.1.4.2.Araştırmanın Hipotezleri
Bu araştırmada BT’nin rekabet gücü üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu,
rekabet avantajı oluşturma ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasındaki ilişki
171
belirlenmeye çalışılmıştır. Bu hipotezlere dayanak oluşturan literatür araştırması
tezin birinci ve ikinci bölümlerinde detaylı olarak verilmiştir. Bu doğrultuda
aşağıdaki şu hipotezler geliştirilmiştir.
H0 : Mobilya sektöründe bilgi teknolojileri kullanımının firmaların rekabet gücü
üzerinde bir etkiye sahip değildir.
H1 : Mobilya sektöründe bilgi teknolojileri kullanımının firmaların rekabet gücü
üzerinde bir etkiye sahiptir.
Bu hipotezi test etmek için aşağıdaki şu alternatif hipotezlerin test
edilmesine ihtiyaç vardır.
H1.01: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “güvenirliliği yüksek ürünlerin üretilmesi
(elde edilmesi)” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.02: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “üretim hatalarını en aza indirme” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.03: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ teslimatta güvenilirlik ve hız” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.04: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi
”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.05: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir
biçimde değiştirebilmek ”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.06: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “minimum kaynak kullanımı ile üretim”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.07: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yeni ürün sunumunda hızlı hareket
edebilme” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.08: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “kalite” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.09: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “verimlilik” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.10: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “düşük fiyat” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
172
H1.11: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ürün çeşitliliği ” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.12: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “toplam maliyet ” arasında anlamlı bir
ilişki vardır.
H1.13: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “satış sonrası hizmetlerde hız, güvenilirlik
ve kaliteyi sağlamak ” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.14: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yüksek performanslı hizmetler” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.15:Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.16:Pazar ortamındaki rekabetin algılanan şiddeti ile bilgi teknolojileri kullanma
düzeyi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.17:Bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde yarattığı etkisi açısından,
küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
H1.18: Bilgi Teknolojileri’nin rekabet unsurları üzerindeki etkisi açısından küçük
ölçekli işletmeler ile orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
3.2. Araştırma Süreci ve Araştırma Verilerinin Değerlendirilmesi
Bu başlık yukarıda değinilen yönteme uygun olarak araştırma ölçeğinin
geliştirilmesi, veri toplama ve toplanan verilerin analizi gibi konuları kapsayacaktır.
3.2.1. Veri Toplama Metodunun Belirlenmesi
Araştırmanın veri toplama metodunun belirlenmesinde, araştırma sürecinde
izlenecek aşamaları, neyin, nasıl ve ne zaman yapılacağının önceden belirlenerek
araştırmaya bir yol haritası vermesi açısından önemlidir. Bu nedenle, araştırmamızı
yürütürken izlediğimiz süreç belirli aşamalardan oluşmaktadır. Bu aşamalar aşağıda
oluşturduğumuz şekilde verilmektedir.
Şekil-35’te görüldüğü gibi, birinci aşamada araştırma problemi çerçevesinde
teorik değişkenlerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, ilkönce literatür
taraması yapılmış, konu ile ilgili kavramlar tanımlanmış ve kavramlar arası ilişkiler
üzerinde durularak teorik değişkenlerin belirlenmesi yoluna gidilmiştir.
173
Birinci aşamada belirlenmiş olan değişkenler kontrol edilerek araştırma için
kullanılabilir bir ölçek geliştirmek amacıyla, ikinci aşamada, benzer konularda
çalışmalar yapmış uzman görüşüne ve çalışmalara başvurulmuştur. Bu şekilde teorik
olarak belirlenen değişkenler yeniden gözden geçirilerek araştırma ölçeği
oluşturulmuştur.
Üçüncü aşama da, ölçek için belirlenen değişkenlerin test edildiği, araştırma
problemini çözümleyebilmek için gerekli güvenirlik ve geçerliliğe sahip olup
olmadığının test edildiği “ön alan araştırması” aşamasıdır.
Araştırma tasarımının son aşaması ise; güvenirlik ve geçerliliği saptanan
ölçeğin belirlenen evreni temsil gücüne haiz örnekleme uygulanması sonucunda
toplanan veriler çerçevesinde araştırma hipotezlerinin test edilmesi, sonuç ve
önerilerin sunulması aşamasıdır.
Literatür
Tara ma
Sonuçlar
(Araştırma)
Bulguları &
Öneriler
3.Aşama
( Deney)
Değişkenleri
Doğrulama
( Ölçek
2.Aşama
geliştirme)
Değişkenlerin Kontrolü
Ve Geliştirilmesi
(Kavram
1.Aşama
geliştirme)
Araştırma İçin Farazi
Değişkenler Geliştirme
Şekil-35: Veri Toplama Modelinin Tasarımı
Kav ra m
Ta nımlama
K avramsal İlişk i
A nalizi
Farazi
Değişkenler
Uzman
G örüş üne
Başvurma
Gr up T artış ması
(Akademisyen V e
Yöneticiler)
Ö lçek
Geliştirme
Ö n A lan
Araştırması
D oğrulanan
Değişke nlerin Analizi
Ve Sonuç Ç ıkarma
174
3.2.2.Veri Toplama Aracının Hazırlanması
Araştırmanın bu bölümü aşağıda verilen başlıklar altında incelenecektir.
3.2.2.1.Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi
Araştırma için veri toplamada veri toplama aracı olarak anket tekniği
kullanılmıştır. Araştırmanın literatür kısmıyla ilgili alan taraması yapılmıştır. Bu
kapsamda, çalışmamızda faydalanmak üzere, kitap ve makalelere ulaşmak için
akademik amaçlı elektronik veri tabanları, yerli ve yabancı literatür, üniversite
kütüphanelerinden faydalanılmıştır. Çalışmamızla ile ilgili olabilecek tezlerin
taranmasında, yurt içinde yapılmış tezler için Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)
Dokümantasyon Merkezi, üniversitelerin elektronik veri tabanları, üniversitelerin
web sayfaları ve yurt dışındaki tezler için ise yurt dışındaki üniversitelerin elektronik
tez veri tabanları ve “ProQuest Dissertations and Theses” veri tabanından
faydalanılmıştır. Literatür taraması sürecinde araştırma konusu için ölçek
oluşturmada yararlı olabilecek bilgiler ve soru örnekleri biriktirilmiştir.
Anket geliştirme aşamasında, literatür kapsamlı bir şekilde araştırılarak
öncelikle benzer çalışmaların var olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Aynı
konuda benzer veya paralel çalışmalara rastlanmış olup dolayısıyla bu konuyu farklı
boyutlarda tartışan çalışmalardan, bilgi teknolojileri, rekabet gücü, KOBİ’ler ve bilgi
teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini konu edinen çalışmalardan
yararlanılarak, çalışmamızın sağlıklı yürütülmesini mümkün kılacak faktörlerin neler
olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
İstatistiksel model açısından araştırmadaki değişkenler, demografik (kişi
bilgileri),firma bilgileri ve bilgi teknolojilerinin işletmelerin rekabet gücü üzerindeki
etkileri olmak üzere üç ana başlık altında toplanmıştır. Araştırmada tutumlar 5’li
Likert ölçeğiyle ölçülmüştür. Araştırmada, 21 soruluk demografik ölçek, 47
maddelik 5’li Likert tipli rekabet gücü ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücü
üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik ölçek, internet kullanımına yönelik 6
soruluk ölçek ve 6 soruluk bilgi teknolojileri sistemine ilişkin ölçek sorularından
oluşmaktadır. Anketi oluşturan toplam olarak 81 sorunun, araştırılacak konulara göre
dağılımı şöyledir:
•
Kişi Bilgileri: Toplam 9 adet kapalı uçlu sorudan oluşmaktadır.
175
•
İşletme Bilgileri: Toplam 12 adet kapalı uçlu sorudan oluşmaktadır.
•
Bilgi Teknolojilerinin İşletmelerde rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri:
Toplam 60 sorudan oluşmaktadır.
o Bilgi Teknolojileri Sistemi 6 soru,
o Bilgi teknolojileri sisteminin Firmada Yarattığı Etkiler 15 soru,
o Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine
Etkileri 15 soru,
o İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli
Önlemler 18 soru,
o Bilgi teknolojilerinden internetin işletmede kullanımı 6 soru.
Bilgi teknolojilerinin işletmelerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini oluşturan
48 soru, işletmeler için rekabet gücünü sağlayacak aşağıdaki alanlarla ilgilidir.
•
Bilgi teknolojileri kullanımının işletmelerde rekabet avantajı yaratması,
•
BT kullanımının ulusal ve uluslararası piyasalara ulaşmada fırsatlar ortaya
çıkarması,
•
BT kullanımının rekabet unsurları(kalite, verimlilik, fiyat, ürün çeşitliliği,
hız, güvenirlik, maliyet vb.) üzerinde olumlu etkiler yaratması,
•
İşletmenin rekabet gücünün korunması için gerekli önlemler,
•
BT kullanımının daha fazla Ar-Ge faaliyeti,
•
Bilgi teknolojilerinden İnternetin kullanımı,
•
Bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde yarattığı etkiler.
3.2.2.2.Veri Toplama Aracının Ön Testi
Bu araştırmada kullanılmak üzere geliştirilen veri toplama ölçeği alanında
uzman akademisyenlerle görüşülerek araştırma kapsamına uygunluğu ve araştırmada
toplanacak verileri toplama yeterliliği konusunda tartışılmış ve veri toplama
ölçeğinin geçerliliği sağlanmıştır. Buna ilave olarak yapılan düzeltmelerden sonra
geliştirilen anketin son hali üzerinde sektörde yönetici olarak çalışan ve araştırma
örneklemi içinde yer alması muhtemel yer alacak olan sektörden bir grup firma
176
yöneticisi ile de görüşülerek hazırlanan soruların anlaşılırlığı geliştirilmeye
çalışılmıştır. Bu aşamada soruların ifadesinde kullanılan kelimelerin ve kavramların
seçimi yeniden yapılmış ve veri toplama aracının uygulanması esnasında anlamayı
olumsuz etkileyen semantik problemler giderilmiştir. Böylece ölçeğin geçerliliği
güçlü kılınmaya çalışılmıştır. Sektör yöneticileri ile yapılan ön test amaçlı
uygulamalarda veri sayısı düşük olduğundan pilot çalışmada elde edilen verilere
istatistiki ölçümlerin uygulanması mümkün olmamıştır.
3.2.2.3.Güvenirlik Ve Faktör Analizi
Tablo-21: Ölçeklerin Güvenilirlik Katsayıları
Ölçek
Bilgi teknolojilerinin, firmanın performansı üzerinde
yarattığı etki
Bilgi teknolojileri kullanımının rekabet unsurları
üzerindeki etkileri
Rekabet gücünün korunması için gerekli önlemler
Ölçüm
Aralığı
Madde
Sayısı
5’li ölçek
(1-5 arası)
5’li ölçek
(1-5 arası)
5’li ölçek
(1-5 arası)
15
Cronbach
Alpha
Katsayısı
,963
15
,973
18
,959
Ölçek boyutlarının güvenirliliği incelendiğinde tüm boyutlara ilişkin
Cronbach’s alpha katsayısının 0,70-1,00 arasında olduğu tespit edilmiştir. Bu
değerler, söz konusu ölçme aracının oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir.
VOS-D kapsamındaki ölçeklerin güvenirliği bu çalışmada yeniden test edilmiş,
araştırma anketinde kullanılan tüm ölçeklerin (cronbach’s alpha katsayısı)
güvenirlikleri yeterli bulunmuştur. Cronbach’s alpha katsayısı; 0.00–0.40 olması
anketin güvenilir olmadığını, 0.40–0.60 arasında olması anketin düşük güvenirlikte
olduğunu, 0.60–0.80 arasında olması anketin oldukça güvenilir olduğunu, 0.80–1.00
arasında olması ise anketin yüksek derecede güvenilir olduğunu göstermektedir
(Özdamar, 1999: 522; Alpar, 2001: 284). Cronbach Alpha değeri (güvenilirlik
katsayısı) hesaplanmıştır. Geliştirilen bilgi toplama aracının geçerliliği için uzman
görüşüne başvurulurken; Cronbach Alpha katsayısı 0,84 olarak bulunmuştur.
Görüldüğü gibi alpha değeri 1’e yakın, oldukça yüksek ve kabul edilebilir
düzeydedir (Hair vd., 1998). Anketin yeterli ölçüde güvenilir olduğunu söylenebilir.
Araştırma sonucu elde edilen veriler sistematik bir şekilde değerlendirilmiş ve analiz
edilmiştir.
177
3.2.2.4. Anket Formunun Tasarımı
Bu çalışma, İnegöl Sanayi ve Ticaret Odasına kayıtlı KOBİ’lerden 61 işletmeyi
kapsamaktadır. Araştırmada dikkate alınan hususlar; işletmenin KOBİ olması, bilgi
teknolojilerini kullanıyor olması, mobilya imalat sanayinde faaliyette bulunması
şeklindedir. Ölçekte olumsuz sorulara verilen yanıtlar ters çevrilerek önermelerin tek
bir yönde toplanmaları ve sonuçların hatalı olmaması sağlanmıştır.
Çalışma, firmalarla yapılan yüz yüze görüşmeler ve bu esnada uygulanan anket
yöntemine dayanmaktadır. Anketteki sorulara cevap bulmak için bir alan araştırması
kullanılmıştır. Bu doğrultuda konu ile ilgili ayrıntılı bir literatür araştırmasından
hareketle tasarlanan anket formu yüz yüze yapılan anket yöntemi uygulanmıştır. Yüz
yüze anket yöntemi, cevaplama oranının yüksek olması ve ankete katılanların fikir ve
tutumları, ekonomik, psikolojik ve sosyal yapıları ile ilgili birçok bilgiyi elde etme
adına önemlidir (Mucuk 2001: 59). Bu araştırma için yapılan anket çalışmasında
İnegöl’deki mobilya imalat firmalarının bilgi teknolojilerini kullanım düzeyleri ve
rekabet gücü üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik sorular hazırlanmıştır.
Çalışmada İnegöl’de faaliyette bulunan, KOBİ niteliğindeki, mobilya imalat sanayi
firmalarına uygulamak üzere 3 bölümden oluşan 81 soruyu kapsayan anket formu
hazırlanmıştır. Firma temsilcilerine elden dağıtılan anket soruları genellikle, verildiği
anda anket ile ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra cevaplamaları istenmiştir.
Hazırlanan anket formunda, anketi cevaplayan firma yetkilisi hakkında genel bilgi,
firma hakkında genel bilgiler, bilgi teknolojilerinden internetin kullanım düzeyi,
KOBİ’lerin bilgi teknolojileri sisteminin firmada yarattığı etkiler, bilgi teknolojileri
kullanımının rekabet unsurları üzerindeki etkileri ve işletmelerin rekabet gücünün
korunabilmesi için gerekli önlemler gibi konular sorgulanmaktadır. Araştırma
kapsamında firmalardan elde edilecek bilgilerin mümkün olduğunca güvenilir ve
doğru olmasını sağlamak amacıyla görüşmeler yüz yüze yapılmış ve anket ile ilgili
gerekli
açıklamalar
yapıldıktan
sonra
anket
firma
yetkilileri
tarafından
doldurulmuştur. Ulaşılmak istenilen verilerin elde edilmesi amacıyla hazırlanmış
olan Anket Formu Ek-1’de belirtilmiştir. Anket formu, cevap verecek katılımcılar
için mümkün olduğunca açık ve anlaşılır şekilde hazırlanmıştır.
Anket formunun birinci bölümünde anketi cevaplayanlara ait demografik
özellikleri tanımaya yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bu özellikler; cinsiyet, yaş,
178
öğrenim durumu, görüşülen kişinin işletmedeki pozisyonu, çalışma süresi, bilgi
teknolojileri araçlarını kullanım düzeyi ve bilgi teknolojileri hakkındaki algıları ile
ilgili açık uçlu sorulardan oluşmaktadır.
Anket formunun ikinci bölümünde işletmeyi tanımaya yönelik özellikleri
kapsamaktadır. Bu özellikler; işletmenin faaliyet süresi, yasal statü, işletmede
istihdam edilen kişi sayısı, dahil olduğu pazar türü, ortalama ciro, sahip olduğu
donanımlar ve işletmede mevcut olan bilgi teknolojileri sistemlerine ait özellikleri
yansıtan sorulardan oluşmaktadır.
Anket formunun üçüncü bölümünde ise, bilgi teknolojilerinin işletmelerin
rekabet gücü üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik yönetici yargılarını
kapsamaktadır. Bu kapsamda; bilgi teknolojilerinin firmada yarattığı etkiler, bilgi
teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki etkileri ve işletmelerin rekabet gücünün
korunması için gerekli önlemlerine yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bunu tespit
etmek için, anket formunda çoktan seçmeli ve ağırlıklı olarak beşli likert ölçeğine
göre sorular düzenlenmiştir.
Araştırmada kullanılan likert ölçeğindeki aralıkların dağılımı ve Ankete
verilecek cevapların puanlandırılması aşağıda belirtilmiştir. İşletmelerin anketimizde
bulunan her bir ifadeye hangi düzeyde katıldıklarını belirlemek için sınıflama ölçeği
geliştirilmiştir. Sınıflama ölçeğinin oluşturulmasında;
Aralık Genişliği(a) = dizi genişliği/ grup sayısı formülü kullanılmıştır
(Tekin,1987;262). Ölçekle ilgili veriler Tablo-22’de verilmiştir.
Tablo-22:Sınıflama Ölçeği
NİTELİK DÜZEYİ(Yargılara İlişkin Cevaplar)
Hiç
Çok az
Orta
Sıklıkla
Her zaman
a=4/5 ise a=0.80
Çok arttı
Biraz arttı
Hiç etkisi yok
Biraz azaldı
Çok azaldı
PUAN
ARALIĞI
1
2
3
4
5
DEĞER ARALIĞI
1-1,79
1,80-2,59
2,60-3,39
3,40-4,19
4,20-5,00
Ayrıca soruların anlaşılırlığı açısında açık uçlu sorulara fazla yer verilmemiştir.
Ankette hazırlanan soruların bazılarında birden fazla seçeneğin işaretlenmesine
179
imkan sağlanmıştır. Bu şekilde hangi faktörün daha önemli ve etkili olduğunun
tespitine çalışılmıştır
3.2.3.Örnek Seçimi ve Büyüklüğünün Belirlenmesi
Araştırmanın
hedef
kitlesini
belirlemede
bazı
kriterler
göz
önünde
bulundurularak hareket edilmiştir. Bu çalışmada örneklem seçimi yapılırken en
önemli seçim kriteri firmaların Kobi niteliğinde firmalar olmasıdır. Bu doğrultuda
araştırmaya konu olan firmaların bilgi teknolojilerini kullanmaları, hem iç pazara
hem de dış pazara yönelik faaliyette bulunan firmalar olmaları öncelikle tercih
edilmektedir. Bunun nedeni firmaların hem iç hem de dış piyasalarda rekabet
güçlerini belirlemede bilgi teknolojilerinin etkilerinin ortaya konulması ihtiyacıdır.
Araştırmanın ana kütlesini İnegöl’de KOBİ niteliğindeki, mobilya imalat
sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmeler oluşturmaktadır. İnegöl Sanayi ve
Ticaret Odasına (İTSO) kayıtlı yaklaşık 152 mobilya işletmesi üzerinde araştırma
uygulanmıştır. İşletme sayısı ulaşılamayacak kadar çok olmadığı için bütün evrene
ulaşılmaya
çalışılmıştır.
Bu
nedenle
herhangi
bir
örnekleme
yöntemi
kullanılmamıştır. Bu işletmelerin tamamına ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak ulaşılan
bu firmalardan sadece 61 adeti dikkatli ve titiz bir şekilde cevaplandırılarak
değerlendirmeye uygun anket geri dönmüştür. Bir kısım firmadan gelen anketler
gelişigüzel olduğu ve birçok soru boş bırakıldığı için değerlendirilmeye alınmamıştır.
Bu durumda anketlerin geri dönüş oranı % 40 olarak tespit edilmiştir. Araştırma
kapsamında görüşülen firma ziyaretlerine 02.08.2009 tarihinde başlanmış olup
08.09.2009 tarihinde sona ermiştir. Araştırma için hazırlanan anket formları İTSO’ya
kayıtlı işletmelere yüz yüze görüşülerek ve elden dağıtım yoluna gidilmiştir. İşletme
yönetici ve sahip/ortakları tarafından cevaplandırılmıştır. Dağıtılan anket formlarının
bir kısmı anında bir kısmı da daha sonra elden toplanmıştır.
3.2.4.Cevap Veren İşletmelerin Örneği Temsil Yeteneği
Araştırma, İnegöl’de mobilya imalat alanında faaliyet gösteren KOBİ niteliğine
sahip işletmeleri kapsamaktadır. Bu alanda faaliyet gösteren, İTSO’ya kayıtlı 152
işletmenin 61’ni,başka bir ifade ile %40’nı (61/162:0.40) temsil etmektedir. Bu
araştırma kapsamında İTSO’ya kayıtlı ve KOBİ niteliğinde olduğu tespit edilen 152
işletmenin tamamına ulaşılıp, ana kütlenin tamamına ulaşılmasına rağmen, bazı
180
işletmelerden anket düzeyinde yeterli bilgi alınamamıştır. Sonuç olarak; cevap alınan
işletme sayısı ve geri dönüşümü sağlanan 61 anket çalışma kapsamında
değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.
3.2.5.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi ve Verilerin Düzenlenmesi
Bu başlık altında belirlenen anket (veri toplama ölçeği) ile toplanan veriler
belirlenen hipotezlere uygun olarak test edilebilmek için aşağıdaki istatistiki analiz
yöntemlerinden ve testlerinden faydalanılmıştır.
3.2.5.1.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi
Bu araştırmada elde edilecek veriler ki kare (X2) ve t-testi çerçevesinde analiz
edilecektir. Bu kısımda araştırmaya konu olan ana kütle, araştırmanın sınırlamaları
ve örnek kütlenin seçimi, veri toplamada kullanılan yöntem ve araçlar, anket
sorularının hazırlanması ve test edilmesi, verilerin derlenmesinde kullanılan
yöntemler
üzerinde
durulmaktadır.
Araştırmada,
yüz
yüze
görüşülerek
gerçekleştirilen anket yöntemiyle elde edilen ham verileri değerlendirmede SPSS
16.0 (Sosyal Bilimler İçin İstatistik) paket programı kullanılmış, alınan yanıtlar
frekans dağılımına göre değerlendirilmiş ve yüzde yöntemi ile çizelge haline
getirilmiştir.
Araştırmada kullanılan anket sorularının hazırlanmasında, literatür araştırması
sonucunda bu alanda yapılan çalışmalardan olabildiğince faydalanılmıştır. Bu
kapsamda faydalanılan bilimsel çalışmalardan bazıları şunlardır:
Bu bölümde araştırmaya dahil edilen işletmelerin seçilmesi, anket formlarının
hazırlanması ve gönderilmesi, cevaplanan anketlerin kodlanması ve verilerin analiz
edilmesinde kullanılan yöntemler hakkında bilgiler verilmektedir. Araştırmaya dahil
edilen işletmeler, İnegöl Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı mobilya imalat
işletmelerini kapsamaktadır. Araştırmanın amacına yönelik olarak bu işletmeler
arasından
yalnız
üretim
yapanlar
seçilmiştir.
Araştırmanın
amaçlarını
gerçekleştirmek amacıyla hazırlanan anket formundaki soruların belirlenmesinde
ilgili literatür ve bu konuda daha önce gerçekleştirilen çalışmalar (Aydoğan ve
Altuğ,2006:101-108), (Erkekoğlu,2008) (Çebi,1997:180-229),(Akın, 1998:317-328.),
(Öğüt, 2000:352-363),(Erol ve Yılmaz,2001:235-2449), (Bensghir, 1996:333-341.),
(Seyidoğlu,
1993:33-35.),(Dulupçu,2001),
(Kurtuluş,
1998:265-
181
274.),(Ekinci,2006:54-70),
(Bal,
2001:144-159.),(Çetin,2000:69-79),(Sarı
ve
Kozak,2005:358-382), (Kurulgan,2004:280-287), (Baş,2001:55.),(Yolal,2003:117123) ve (Ömürbek,2009:380-387) göz önünde bulundurulmuştur.
3.2.5.2.Verilerin Düzenlenmesi
Araştırma amacı doğrultusunda geliştirilen ölçekle toplanan veriler şu şekilde
düzenlenecektir.
İlk olarak araştırmaya katılan firma yöneticilerinin yaş, cinsiyet ve benzeri
demografik bilgilerine ilişkin istatistikler verilecektir.
İkinci aşamada araştırmaya katılan firmaların tanıtımı, bu firmaların yönetim
bilgi sistemleri, bilgi teknolojileri kullanımı ile ilgili istatistikler sunulacaktır.
Üçüncü olarak, araştırmanın temel problemi çerçevesinde cevap aranacak olan
sorulardan geliştirilen hipotezlerin test edilmesi amacıyla toplanan verilere hipotez
testleri uygulanacaktır.
3.3.Verilerin Analizi ve Sınırlılıklar
Araştırma
verilerinin
analizinde
uygulanan
istatistiksel
teknikler
ve
araştırmanın sayıtlıları ile sınırlılıkları aşağıda belirtilmiştir.
3.3.1. Verilerin Analizi
Verilerin analizinde istatistiksel tekniklerden güvenilirlik analizi (Cronbach’s
alpha katsayısı, yüzde (%), tablo ortalaması (X), çapraz tablo ile uygulama
hipotezlerinin test edilmesinde hipotez testlerinden t-testi ve ki-kare (X2) analizi
kullanılmıştır. Elde edilen ham verilerin analiz edilmesinde, ağırlıklı ortalama ve
standart sapma ile yüzde ve frekansları gösteren tanımlayıcı istatistikler
kullanılmıştır. Rekabet gücünü etkileyen faktörler ve bilgi teknolojileri ile rekabet
gücü arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilmek için ki-kare (X2) analiz yöntemi
kullanılmıştır.Ki kare (X2) analiz yöntemi, parametrik olmayan bir analiz olup,
gözlem değerlerinin beklenen değerlerden farklı olup olmadığını test eder
(Nakip,2006:293).T testi ile iki grubun ortalamaları karşılaştırılarak, aradaki farkın
rastlantısal mı, yoksa istatistiksel olarak anlamlı mı olduğuna karar verilir.
182
3.3.2. Sayıltılar Ve Sınırlılıklar
Araştırmada kullanılan temel varsayımları şunlardır;
1-Araştırmaya katılan kişilerin, araştırmada kullanılan anket formunu doğru,
samimi ve ciddi olarak yanıtladıkları ve işletmede bu konuda yetkin oldukları kabul
edilmiştir.
2-Araştırmada tercih edilen veri toplama tekniği (anket) bilgi teknolojilerinin
Kobi’lerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini ölçebilecek niteliktedir.
Araştırma aşağıda belirtilen hususlarda belli sınırlılıklara sahiptir;
1-Anket formunda yer alan sorular “Bilgi Teknolojilerinin Kobi’lerin Rekabet
Gücü Üzerindeki Etkileri ”konularıyla sınırlıdır.
2-Araştırma, İnegöl Ticaret ve Sanayi Odasına Kayıtlı ve İnegöl’de Mobilya
İmalatı yapan 61 Kobi niteliğinde işletmeyle sınırlıdır.
3-Araştırma, veri toplama tekniğinde (ankette) yer alan değişkenlerle sınırlıdır.
4-Araştırmanın kapsamına büyük ölçüde sanayi işletmelerinde görev yapan
firma sahipleri, ortakları ve üst düzey yöneticiler alınmıştır.
Araştırmanın amacı ve temel sorusundan hareketle geliştirilen ve araştırma
modellerinden yararlanılarak ileri sürülen araştırma hipotezlerine çalışmada yer
verilmiştir.
3.4. Araştırmanın Bulguları ve Değerlendirilmesi
Araştırma modelinde (Şekil-34) gösterilen, bilgi teknolojilerinin işletme
performansı üzerindeki etkileri, bilgi teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki
etkileri, rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler, işletme bilgileri ve
demografik değişkenlere ilişkin tanımlayıcı istatistikler aşağıdaki bölümlerde
gösterilmiştir.
3.4.1. Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı Bulgular
“Katılımcıların işletmedeki pozisyonunuz” değişkeni açısından çalışanlar
;İşletme sahibi/Ortağı Üst Kademe Yönetici(Genel Md./Md.Yrd.gibi), Orta Kademe
Yönetici(Muhasebe, Pazarlama Md./Mdr.Yrd.gibi),diğer(ustabaşı,kalfa vb.) olarak
sınıflandırılmıştır. Bunun nedeni her işletmenin kendisine özgü bir örgütlenme
yapısının ve pozisyon tanımlamasının olmasıdır.
183
Araştırmanın demografik değişkenlerine ilişkin tanımlayıcı istatistiksel
ölçülerden yüzde(%)ve frekans dağılımlarına göre dağıtımlarına Tablo-23’te yer
verilmektedir.
Tablo-23: Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler
f
%
15
46
24,6
75,4
8
19
12
18
4
13,1
31,1
19,7
29,5
6,6
Diğer
42
48
60
3
27,8
31,8
41,4
4,9
KATILIMCILARIN İŞLETMEDEKİ GÖREV SÜRESİ
1 yıldan az
1-5 yıl arası
6-10 yıl arası
11 ve üzeri
Cevapsız
8
29
12
11
1
13,1
47,5
19,7
18,0
1,6
KATILIMCILARIN BİLGİSAYAR KULLANIM DÜZEYİ
Kullanmıyorum
Başlangıç Düzeyi
Orta Düzey
İleri Düzeyi
Profesyonel
0
6
15
33
7
0
9,8
24,6
54,1
11,5
CİNSİYET
Bayan
Erkek
KATILIMCILARIN ÖĞRENİM DURUMLARI
İlkokul/Ortaokul
Lise
Yüksekokul
Fakülte
Yükseklisans+
KATILIMCILARIN İŞLETMEDEKİ POZİSYONLARI
İşletme sahibi/Ortağı
Üst Kademe Yönetici(Genel Md./Md.Yrd.gibi)
Orta Kademe Yönetici(Muhasebe, Pazarlama Md./Mdr.Yrd.gibi)
Oluşturulan çalışma grubu üzerinden anketleri değerlendirilmeye alınan kişi
sayısı 61’dir (n=61).
- Araştırmaya katılan yöneticilerin 46’ı erkek eleman 15’i ise bayan eleman
olmak üzere toplam 61 kişiden oluşmaktadır. Buna göre katılımcıların %75,4’ı
erkek,%24’6’ı bayandır. Katılımcıların
% 54,1’i 20-30 genç yaş grubu olarak,
ağırlıklı grubu teşkil ederken,31-40 deneyimli orta yaş %41 ise 31-40 orta yaş
grubunu oluştururken, 41-50 yaş grubu %4,9 ’lık oranla en az yaş grubu olarak
dikkati çekmektedir. Dikkat çeken diğer bir konu da 51 ve üzeri yaş grubunda hiç
yönetici olmamasıdır. Teknolojik değişimin KOBİ’lerin yönetim kademesinde görev
alacak kişilerin yaş gruplarında da bir değişim meydana getirdiği, daha genç ve
184
değişime açık yöneticilerin görev alması araştırmanın ortaya çıkardığı önemli bir
özellik olarak göze çarpmaktadır.
- Araştırmaya katılan yöneticilerin %13,1’i ilkokul, % 31.1’i lise, % 19,7’i
yüksekokul, %29,5’i fakülte mezunu olup, % 6,6’sı ise, yükseklisans+ eğitimi
almışlardır. İşletme yöneticilerinin eğitim durumuna bakıldığında önemli bir kısmı
(%55.9) yükseköğretim mezunu (Yüksekokul, Fakülte, Yüksek lisans+)
olan
yöneticilerden oluştuğu görülmektedir. Yükseköğretim mezunu yöneticilerinin
oranın bu kadar yüksek olması, KOBİ’lerin teknolojik değişime uyumunu
arttırmaktadır. Bu da KOBİ’lerin bilgi teknolojilerinden faydalanma isteği ve
kabiliyetini yükseltmektedir.
- Yöneticilerin görevleri ile ilgili dağılım Tablo-23’de gösterilmektedir.
Araştırmaya katılan yöneticilerin sayısı 42’ı işletme sahibi/ortağı, 48’i üst kademe
yönetici, 60’ı orta kademe yönetici ve 3’ü diğer (ustabaşı, kalfa vb.) olmak üzere
toplam 61 kişidir. İşletmelerin aile işletmeleri olmalarından dolayı yöneticilerin
önemli bir kısmı üst kademe yönetici olarak görev yapmaktadırlar. KOBİ’lerin, bilgi
teknolojilerine yaklaşımları ve rekabet edebilirlilikleri yöneticilerin bu konudaki
tutum ve başarılarına bağlıdır. Bilgi teknolojilerinin çalışanlar tarafından kabul
görmeleri, çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak ve işletmede
bir rekabet aracı olarak kullanılmasını sağlamak yönetimin sorumluluğundadır.
- Görüşülen kişilerin işletmedeki görev süreleri Tablo-23’de gösterilmektedir.
Tablo değerlerine göre, katılımcıların görev süreleri bakımından önemli bir
tecrübeye sahip oldukları görülmektedir. İşletmelerin, bilgi teknolojileri ve rekabet
politikalarının uygulanabilirliliği ve sürdürülebilirliliği bakımından yöneticilerin
işletmedeki görev süreleri önem arz etmektedir. Araştırmaya katılan katılımcıların
%47,5’i 1-5 yıl arası görev yapanlar,%19,7’i 6-10 yıl arası görev yapanlar,%18,0’ı
ise 11 yıl ve üzeri görev yapanlardan oluşmaktadır.
-
Görüşülen
kişilerin
bilgisayar
kullanım
düzeyleri
Tablo-23’de
gösterilmektedir. Bilgi teknolojilerinin işletmelerde uygulanması ve bir rekabet aracı
olarak kullanılması, işletmelerde görev yapan yöneticilerin bilgisayar kullanım
düzeyleri ile doğrudan ilişkilidir. Bilgisayar konusunda gerekli bilgi ve yeterliliklere
sahip yöneticilerin bilgi teknolojilerini benimsemeleri ve başarılı bir şekilde
işletmelerde uygulanmasını mümkün kılacaktır. Tablo değerlerine bakıldığın da,
185
işletmelerde görev alan sahip/ortak/yöneticilerin bilgisayar kullanım düzeylerinin
ortalamanın üzerinde yer aldığı görülecektir. Buna göre, katılımcıların %54,12’nin
ileri düzeyde bilgisayar kullanım yeterliliğine sahip olduklarını göstermektedir. Bu
da işletmelere bilgi teknolojilerini uygulama konusunda önemli bir avantaj
sağlayacaktır. Tablo değerlerine göre, katılımcıların %24,5’ı orta düzey ve %11,5’i
profesyonel düzeyde bilgisayar kullanım düzeyine sahiptirler.
3.4.2. Firma Yöneticilerinin Bilgi Teknolojilerini Algılama Düzeyine
İlişkin Bulgular
Firma yöneticilerinin bilgi teknolojilerini algılama şekli ve düzeyi birbirinden
farklılık arzetmektdir. Bundan dolayı yöneticilerin bilgi teknolojilerini algımlama
düzeylerini ölçmeye yönelik bilgiler aşağıdaki tablo yardımı ile açıklanmıştır.
Tablo-24:Bilgi Teknolojilerinin Yöneticilerdeki Algılamasına İlişkin İstatistikler
(önem sırasına göre)
Önem
Sırası
1
2
3
4
5
6
7
Cevapsız
Toplam
Kalite
Hız
N
17
12
14
6
1
0
1
10
61
N
22
18
13
5
0
0
0
3
61
%
27,9
19,7
23,0
9,8
1,6
0
1,6
16,4
100
Güvenilirlilik
%
36,1
29,5
21,3
8,2
0
0
0
4,9
100
N
16
18
9
7
3
0
0
8
61
%
26,2
29,5
14,8
11,5
4,9
0
0
4,9
100
İşlemlerin
Çokluğu
N
%
3
4,9
6
9,8
7
11,5
7
11,5
4
6,6
15
24,6
4
6,6
15
24,6
61
100
Karmaşa
N
1
2
1
1
3
5
23
25
61
Esneklik
%
1,6
3,3
1,6
1,6
4,9
8,2
37,7
41,0
100
N
0
0
3
10
14
9
2
23
61
%
0
0
4,9
16,4
23,0
14,8
3,3
37,7
100
Düşük
Maliyet
N %
1
1,6
3
4,9
11 18,0
8
13,1
14 23,0
5
8,2
4
6,6
15 24,6
61 100
Bilgi teknolojileri denince yöneticilerde oluşan algının boyutunu, önemi ve ne
anladıklarını ölçmeye yönelik sorulan bu soruda, yöneticiler farklı cevaplar
vermişlerdir. Tablo da görüldüğü gibi, yöneticiler önem sırasına göre bilgi
teknolojilerini; hız (%36.1),kalite (%27,9) ve güvenirlilik (%26,2) olarak
algıladıkları görülmektedir.
3.4.3.Firmalarda kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin Bulgular
“Çalıştığınız kurumda aşağıda verilen bilgi teknolojileri araçlarından hangileri
kullanılmaktadır?” sorusuna verilen cevaba ilişkin veriler aşağıdaki tabloda (Tablo25) özetlenmektedir.
186
Tablo-25: Firmalarda Kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler
Kullanılmaktadır
Telefon
Bilgisayar
E-Posta
Faks
İnternet
İntranet/Extranet
Elektronik Yazı ve Çoğaltma
Makineleri
Video Konferans
Telekonferans
Projeksiyon
GSM
Kullanılmamaktadır
Cevapsız
N
61
61
58
61
58
15
33
%
100
100
95,1
100
95,1
24,6
54,1
N
0
0
3
0
3
46
28
%
0
0
4,9
0
4,9
75,4
45,9
N
0
0
0
0
0
0
0
%
0
0
0
0
0
0
0
6
6
19
50
9,8
9,8
31,1
82,0
55
55
42
11
90,2
90,2
68,9
18,0
0
0
0
0
0
0
0
0
Posta (%95,1) ve GSM (%82,0) kullanmaktadır. Tablo değerlerine
bakıldığında işletmelerin tamamı bilgisayar, telefon ve faks kullanmaktadır. Bununla
birlikte işletmelerin büyük bir kısmı internet (%95,1),e-posta (%95,1) ve GSM
(%82,0) kullanmaktadır.
3.5.İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin Bulgular
Tablo-26’da araştırmaya katılan işletmeler ile ilgili değişkenler bakımından
tanımlayıcı istatistiki ölçülerden yüzde (%) ve frekans dağıtımlarına yer verilmiştir.
187
Tablo-26: İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin İstatistikler
İŞLETMENİN FAALİYET SÜRESİ
1 yıldan az
1-5 yıldan az
6-10 yıl
11-15 yıl
15 yıldan daha fazla
İŞLETMENİN YASAL STATÜSÜ
Aile Şirketi
Şahıs Şirketi
Limited Şirket
Anonim Şirket
PAZAR TÜRÜ
Yalnız ulusal pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Yalnız yurtdışı pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Hem ulusal hem de yurt dışı pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Ulusal ve yurt dışı faaliyet gösteren bir zincir birimidir
Cevapsız
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GEÇİŞ NEDENLERİ
Toplumsal ve Kültürel Çevre
Ekonomik Çevre
Müşteri Tercihlerindeki Değişim
Rakiplerin Yeni Teknoloji Kullanımı
Ulusal Rekabet
Uluslar Arası Rekabet
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ İLE İLGİLİ PERSONEL
Kendim
Çalışanlarımdan biri
Bilgi teknolojileri danışmanı
Ana Firmanın bir çalışanı
Cevapsız
İŞLETMELERİN GEÇEN YIL BT’NE YAPTIKLARI YATIRIM MİKTARI
10.000 TL’den az
10.000 TL - 30.000 TL
30.001 TL - 50.000 TL
50.001 TL - 100.000 TL
100.000 TL ve üzeri
Cevapsız
İŞLETMEDE BİLİŞİM SİSTEMLERİNİ KULLANMAYA BAŞLADINIZ MI?
Evet
Hayır
Cevapsız
f
%
1
13
20
9
18
1,6
21,3
32,8
14,8
29,5
3
13
37
8
4,8
21,3
60,7
13,1
4
1
54
1
1
6,6
1,6
88,5
1,6
1,6
13
5
29
23
22
24
21,3
8,2
47,5
37,7
36,1
39,3
15
24
14
7
1
24,6
39,3
23,0
11,5
1,6
30
21
4
4
2
49,2
34,4
6,6
6,6
3,3
44
16
1
72,1
26,2
1,6
-Tablo-26’da firmanın toplam faaliyet süresi görülmektedir. Buna göre,
firmaların büyük bir bölümünün (%32,8) faaliyet süresi 6-10 yıl arasında yer
almaktadır. Faaliyet süresi 15 yıldan fazla olanlar %29,5’lik bir bölümü,1-5 yıl
arasında faaliyet süresi olanlar ise %21,3’lük bir bölümü oluşturmaktadırlar. Bu
firmaların yeni kuruldukları söylenebilir. Burada faaliyet süresi 15 yıldan fazla olan
188
firmaların payı azımsanmayacak kadar fazladır. Faaliyet süresi 11-15 yıl arasında
olan firmaların payı da (%14,8) önem arz etmektedir.
- Tablo-26’da firmanın toplam faaliyet süresi görülmektedir. İşletmelerin
büyük bir kısmının ortaklık düzeyinde kurulan ve faaliyette bulunan işletmelerin
olduğunu tablo değerlerine bakarak söyleyebiliriz. Buna göre, işletmelerin yarısından
fazlası( %60,7’si) limited şirket niteliğindedir. İşletmelerin %21,3’ü şahıs şirketi
niteliğindedir.
İşletmelerin
%13,1’i
anonim
şirket
niteliğindedir.
Buradan
işletmelerin büyük çoğunluğunun limited şirket ve şahıs şirketlerinden oluştuğu
söylenebilir.
- Tablo-26’da firmanın faaliyette bulunduğu pazarlar ile ilgili istatistiki bilgiler
verilmektedir. Firmaların büyük bir kısmı KOBİ niteliğinde firmalardır.(Tablo-26’da
görüldüğü gibi) İnegöl mobilya imalat işletmeleri bu özelliklerine rağmen, hem
ulusal hem de uluslar arası pazarlara dahil olabilmektedirler. Araştırmaya katılan
firmaların 54’ü(%88,5’i) Hem ulusal hem de yurt dışı pazara yönelik faaliyet
yapmaktadır.
-
Tablo-26 ’da işletmelerin bilgi teknolojilerine geçişe sevk eden nedenler
sorgulanmaktadır. Katılımcılar birden fazla seçeneği seçebilmektedirler. Buna göre
katılımcıların bilgi teknolojilerine geçiş nedenleri sırasıyla, müşteri tercihlerindeki
değişim (%47,5), uluslar arası rekabet (39,39), rakiplerin yeni teknoloji kullanımı
(37,7) ve ulusal rekabet (36,1) gelmektedir. Bu sonuçlara bakılarak İnegöl mobilya
imalat işletmelerinin uluslararası piyasalarda rekabet etme kabiliyetinin, bilincinin ve
isteğinin yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Tablo-10 ile bağlantılı düşünüldüğünde,
İnegöl mobilya imalat işletmelerinin hem ulusal hem de yurt dışı pazara yönelik
faaliyet yapmakta(%88,5’i) olmaları bu görüşü desteklemektedir.
3.5.1. Bilgi Teknolojilerinden İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine
İlişkin Bulgular
Araştırmaya katılan işletmelerin, bilgi teknolojilerinin ileri ve yaygın
uygulamalarından olan internetin mobilya imalat işletmelerindeki kullanım düzeyi ve
işlevleri hakkında verilen cevaplar Tablo-27’te özetlenmiştir. Tablo istatistikleri
incelendiğinde işletmelerin internete ile ilgili farkındalık düzeylerinin oldukça
yüksek olduğu ve internetin getireceği yararlar konusunda bilinçli oldukları
189
görülecektir. Fakat buna karşılık işletmelerin amaçlarını gerçekleştirme konusunda
internetin sunduğu imkan ve fırsatlardan yeterince faydalanmadıkları görülmektedir.
İşletme yöneticilerinin internet hakkındaki algılarını ölçmek için hazırlanmış olan
sorulara verilen cevaplara ile ilgili istatistiksel ölçülerden yüzde (%) ve frekans
dağıtımlarına Tablo-27’de yer verilmiştir.
Tablo-27: İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine İlişkin İstatistikler
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ İŞLETME İÇİN REKABET ARACIMIDIR
Evet
Hayır
İŞLETMENİN BİR BİLGİ BAĞI İLE BAĞLANTISI VARMI?
Evet
Hayır
İnternet
UZUN VADELİ PLANLARIN OLUŞTURULMASINDA BİLGİ İŞLEM
BÖLÜMÜNÜN KATILIMI VE ETKİSİ;
Çok az
Az
Normal Düzeyde
Fazla
Çok fazla
İŞLETME WEB VE E-POSTAYA SAHİP Mİ?
Web
e-posta
İkisine de sahip
İkisine de sahip değil
İŞLETMELERİN E-POSTA ÜZERİNDEN SİPARİŞ ALMASI;
Evet
Hayır
İŞLETMENİZ NE ZAMANDAN BERİ WEB SİTESİ
KULLANMAKTADIR?
1 yıldan az
1-3 yıl arası
3 yıldan fazla
WEB SİTESİNİN İÇERİĞİ HANGİ SIKLIKLA DEĞİŞMEKTEDİR?
Her gün
2-3 günde bir
Haftada bir
Ayda bir
2-3 ayda bir
İşletme web sitesi üzerinden sipariş alıyor mu?
Evet
Hayır
İŞLETMELERİN İNTERNET ÜZERİNDEN SİPARİŞ ALMA ORANI;
%5 ya da daha az
%6-%20
%21-35
%36-%50
%51 ve daha fazla
f
%
52
9
83.2
14.8
13
2
46
21.3
3.3
75.4
10
11
30
8
2
16.4
18.0
49.2
13.1
3.3
1
0
57
3
1.6
0
93.4
4.9
43
18
70.5
29.5
5
16
40
8.2
26.2
64.5
4
0
2
10
45
6.6
0
3.3
16.4
73.8
36
25
59.0
41.0
32
17
8
2
2
52.5
27.9
13.1
3.3
3.3
190
-Tablo-27’de görüldüğü gibi, araştırmaya katılan işletmelerin büyük bir kısmı
(%83,2)bilgi teknolojilerinin işletmeleri için bir rekabet aracı olarak görmektedirler.
İşletmelerin %75.4’ü internet bağlantısına sahiptirler. İşletmelerin büyük çoğunluğu
hem web sayfasına sahip hem de bir e-postaya sahip olduklarını belirtmişler
(%93.4).Buna rağmen işletmelerin internet üzerinden yeterli sipariş alamadıkları
görülmektedir. Müşterilere ulaşmada İşletmelerin %52.5’i %5 ya da daha oranda
internet üzerinden sipariş aldıklarını belirtmişlerdir. Bu sonuca göre, işletmeler hala
müşterilere
ulaşmada
bilgi
teknolojilerinin
imkânlarından
yeterince
faydalanmadıklarını ve e-ticaret ile mallarını pazarlayamadıklarını göstermektedir.
İşletmelerin hem ulusal hem de uluslar arası pazarlarda mallarını pazarlayabilmeleri
için bilgi teknolojilerinden olabildiğince fazla faydalanmaları gerekmektedir. Aksi
takdirde rekabet güçlerini kaybedeceklerdir.
3.5.2. İşletmede İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı
Bulgular
Tablo-28’de firmanın bünyesinde istihdam ettiği kişi sayısı görülmektedir.
Hangi işletmelerin KOBİ niteliğinde işletmeler olduklarını belirleyen en önemli
kriter istihdam ettikleri kişi sayısına göre belirlenmektedir.
Tablo-28: İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler
İstihdam Edilen
Kişi Sayısı
N
%
İşletme Büyüklüğü*
1-50
35
57,4
Küçük işletme
51-100
18
29,5
Orta büyüklükte işletme
101-150
5
8,2
Orta büyüklükte işletme
151-200
2
3,3
Orta büyüklükte işletme
200 den fazla
1
1,6
Orta büyüklükte işletme
Toplam
61
100
Orta büyüklükte işletme
*Türkiye’ deki resmi KOBİ sınıflandırmasına göre işletme büyüklüğü (bkz.tablo:15)
Buna göre, ankete katılan işletmelerin yarısından fazlası 1-50 kişi arasında
personel istihdam etmektedir. Bunun nedeninin genellikle 50 ve üzeri personel
çalıştırılması durumunda firmanın yapması gereken yeni düzenlemelerin, maliyetleri
arttıracağı kanaati olabilmektedir. 51-100 arası personel istihdam eden işletmeler
ankete katılan işletmelerin %20’sini oluşturmaktadır.152-200 arası personel istihdam
eden (%3,3) işletmeler ile 200’den fazla personel istihdam eden işletmelerin (1,6)
191
sayısı çok düzeyde kalmıştır. Bu durumda tablo değerlerine göre,35 firma küçük
işletme (%57,4),geriye kalan firmalar orta büyüklükteki işletmelerden oluşmaktadır.
3.5.3. İşletmelerin Son Mali Yıl İçinde Elde Ettiği Ortalama Ciroya
İlişkin Tanımlayıcı Bulgular
Tablo-29’da işletmeler ait yıllık ciroları verilmektedir. Buna göre, %26,2 ile 1
milyon Tl-5 milyon TL aralığında ciroya sahip işletmeler en fazla olan
işletmelerdir.%23,0 ile 500 bin TL -1milyon TL aralığında cirosu olan işletmeler
gelmektedir.
Tablo-29:İşletmelere Ait Yıllık Cirolarına İlişkin İstatistikler
Yıllık Ortalama Ciro
N
%
İşletme Büyüklüğü*
250 bin TL den az
7
11,5
Mikro İşletme
250 bin TL - 500 bin TL
9
14,8
Mikro işletme
500 bin TL -1milyon TL
14
23,0
Mikro işletme
1 milyon TL – 5 milyon TL
16
26,2
Küçük İşletme
5 milyon TL -10 milyon TL
6
9,8
Orta Büyüklükte işletme
10 milyon TL -20 milyon TL
1
1,6
Orta Büyüklükte işletme
20 milyon TL den çok
1
1,6
Orta Büyüklükte işletme
Cevapsız
6
9,8
TOPLAM
61
100
* Türkiye’ deki resmi KOBİ sınıflandırmasına göre işletme büyüklüğü (bkz. tablo:16)
3.5.4. Katılımcı Firmalarda Kullanılmakta Olan Bilgi Sistemlerine İlişkin
Tanımlayıcı Bulgular
Bu kısımda işletmelerin faydalandıkları bilgi sistemlerini kullanım düzeylerini
ölçmeye yönelik istatistiklere yer verilmiştir.
Tablo-30:Bilgi Sistemlerine İlişkin İstatistikler
N
0
1
Yönetici Destek Sistemleri (YDS 2
14
Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) 2
17
Karar Destek Sistemleri (KDS) 2
26
Ofis Otomasyon Sistemleri
1
50
(OOS)
Uzman Sistemler (US)
4
18
Elektronik Veri işleme Sistemleri 2
40
(EVİS)
Yerel Ağ
2
41
Dış Ağ
1
48
Yapay Zeka ve Uzman
13 5
Sistemler(US)
Genel Ort.1,94(17,49/9)
%
Ortalama
St.Sapma
2
14
14
7
2
3
31
28
26
8
0
3,3
3,3
3,3
1,6
1
23,0
27,9
42,6
82,0
2
23,0
23,0
11,5
3,3
3
50,8
45,9
42,6
13,1
2,21
2,11
1,93
1,28
0,915
0,933
0,998
0,710
8
5
31 6,6
14 3,3
29,5
65,6
13,1
8,2
50,8
23,0
2,08
1,51
1,038
0,906
3
2
9
15
10
34
67,2
78,7
8,2
4,9
3,3
14,8
24,6
16,4
55,7
1,34
2,05
2,98
0,772
1,231
1,360
3,3
1,6
21,3
192
Tablo-30’da işletmelerin kullandıkları bilgi sistemlerine ilişkin istatistikler
gösterilmiştir. Buna göre, işletmeler en fazla ofis otomasyon sistemlerinden(%82,0)
faydalanmaktadırlar. Bunu sırası ile dış ağ (78,7),yerel ağ (67,2) ve elektronik veri
işleme sistemleri(EVİS) izlemektedir. İşletmelere değer katacak; Yönetici Destek
Sistemleri (YDS), Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS), Uzman Sistemler (US) ve Yapay
Zeka
ve
Uzman
Sistemler(US)
diğer
sistemlere
nispeten
daha
az
faydalanılmaktadır.
3.5.5. Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma Fikrinin Kaynak/Kaynaklarına
İlişkin Bulgular
İşletmeler’ de kullanılan bilgi tekolojilerinin hangi kaynaktan geldiğini
belirlemek amacıyla sorulan bu soruya ait istatistikler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo-31: Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma Fikrinin Kaynak/ Kaynaklarına
İlişkin İstatistikler
Bilgi Sistemi Kullanım
Kaynağı
Üst yönetim
Tedarikçi gruplar
Bilgi İşlem Bölümü
Rakiplerin gözlenmesi
Müşteriler
Diğer
N
Evet
35
9
6
12
12
1
Hayır
0
1
2
2
4
0
Cevapsız
26
51
53
47
45
60
%
Toplam
61
61
61
61
61
61
Evet
57,4
14,8
9,8
19,7
19,7
1,6
Hayır
0
1.6
3,3
3,3
6,9
0
Cevapsız
42,6
83,6
86,9
77,0
73,6
98,4
Toplam
100
100
100
100
100
100
Tablo-31’da işletmelerin bilgi sistemini kullanma fikri hangi kaynak /
kaynaklardan geldiğini göstermektedir KOBİ’lerde kararların önemli bir kısmı üst
yönetim tarafından verilmektedir. Tablo değerlerine bakıldığında, bilgi sistemlerini
kullanma fikri üst yönetim tarafından verildiği açıkça görülmektedir. Buna göre,
bilgi sistemlerini kullanma fikri üst yönetimden geldiğini belirtenler % 57,4,
Rakiplerin
gözlenmesi
ile
kullanılmaya
başlandığını
belirtenlerin
oranı
%19,7,müşterilerden geldi diyenlerin oranı ise %19,7 olarak verilmiştir.
3.5.6. İşletmelerin Bilgi Teknolojileri Sistemini Geliştirmedeki Amaçlarına
İlişkin Bulgular
Bu kısımda bilgi teknolojileri sisteminin geliştirirken hangi amaçları göz
önünde bulundurduklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiklere yer verilecektir.
193
Tablo-32:Bilgi Teknolojileri Sistemi Geliştirme Amacına İlişkin Tanımlayıcı
İstatistikler
Bilgi sistemi
kullanım kaynağı
İçinde bulunan sektörde
ilk kullanıcı olarak özel
bir avantaj sağlamak
Rakiplerin geliştirdiği
sisteme karşı rekabet
gücünüzü korumak
Diğer
N
%
Evet
14
Hayır
0
Cevapsız
47
Toplam
61
Evet
23,0
Hayır
0
Cevapsız
77,0
Top.
100
37
0
24
61
60,7
0
39,3
100
5
0
56
61
8,2
0
91,8
100
İşletmeler, bilgi sistemini geliştirirken en önemli amaçları rakiplerin
geliştirdiği sisteme karşı rekabet güçlerini korumak olarak belirtilmiştir.(%60,7)
3.6. Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı Etkilere
İlişkin Bulgular
Bilgi teknolojileri sisteminin firmada yarattığı etkiler kapsamında işletmelere
26 adet soru sorulmuştur. Her bir ifade sorgulandığında genel olarak bilgi
teknolojilerinin firma üzerindeki (maliyet, Ar-Ge, giderler, müşteri değerlendirme
vb.) üzerinde olumlu etkide bulunduğu belirlenmiştir. Firma performansını etkileyen
unsurların neler olduğu ve bu unsurlar üzerinde bilgi teknolojilerinin nasıl bir etki
yarattığına ilişkin istatistiki veriler Tablo-33’de belirtilmiştir.
Tablo-33: Bilgi Teknolojileri Sisteminin Firmada Yarattığı Etkilere İlişkin İstatistikler
ORT.
Girdilerin depolanması ve üretim noktalarına dağıtılması ile ilgili maliyetler
Girdinin ürüne dönüştürülmesiyle ilgili maliyetler (işleme, montaj v.b)
Ürünün pazarlanmasıyla ilgili maliyetler (reklam, promosyon v.b)
Ürünün depolanması ve tüketicilere dağıtılmasıyla ilgili Maliyetler
Ürün için yapılan özel bakım ve destek giderleri (montaj, tamir, bakım, eğitim v.b)
Girdilerin (hammaddelerin) satın alınmasına ilişkin maliyetler
Şirketin ürün ve süreçlerini geliştirmesine yönelik maliyetler (AR-GE v.b.)
Personelin istihdamı, yetiştirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin maliyetler
Planlama, finans gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin maliyetler
Satın alma, pazarlama v.b farklı faaliyetlerin arasında eşgüdümü sağlama maliyetleri
Tedarikçilerle eşgüdümü ve iletişimi sağlama maliyetleri
Eğer tedarikçileri değiştirmek söz konusu olduysa, yarattığı maliyetler
Tedarikçileri değerlendirme ve en uygun tedarikçiyi seçme imkânı
Eğer müşteriler tedarikçileri değiştirmek isterse katlanacağı maliyetler
Müşterileri değerlendirme ve en iyi müşterileri seçme imkânı
2,98
2,90
2,89
2,93
2,82
3,02
3,00
2,84
2,82
2,90
3,05
2,87
2,80
2,82
2,67
ST.
SAPMA
1,360
1,325
1,496
1,352
1,232
1,360
1,366
1,241
1,232
1,387
1,371
1,218
1,327
1,073
1,387
Genel Ort.2.88(43,31/15)
Tablo-33’de bilgi teknolojileri sistemini işletmeler de varlığının girdilerin
depolanması ve üretim noktalarına dağıtılması ile ilgili ifadeler yer almaktadır. Buna
194
göre, bilgi teknolojileri sisteminin buradaki etkileri yöneticiler tarafından farklı
algılanmaktadır. BT sisteminin en iyimser tahminle buradaki etkisinin maliyetlerin
biraz azaldığı yönündedir.İfadeleri tek tek incelediğimizde belirgin bir şekilde
maliyetlerin arttığı (%6,6) diyenler ile çok azaldı diyenlerin (%6,6) oranı birbiri ile
aynıdır. Tam tersi bilgi teknolojileri sisteminin, girdilerin depolanması ve üretim
noktalarına dağıtılması ile ilgili maliyetleri artırdığını belirtenlerin oranı(%23) da
yüksektir. Bu da işletmelerin bilgi teknolojileri kullanımının işletme için maliyet
artırıcı etkisinin olduğunu göstermektedir. Hiç etkisi yok diyenlerin oranı da %19,7
düzeyindedir. (Tablo Genel Ortalaması:2.88)
Tablo da, BT sisteminin, girdinin ürüne dönüştürülmesiyle ilgili maliyetler
(işleme, montaj v.b) üzerinde azaltıcı bir etkisi olduğunun yöneticiler tarafından
belirgin bir şekilde ortaya koydukları görülmektedir. Biraz azaldı (%21,3) diyenler
ile çok azaldı (%34,4) diyenler birlikte değerlendirildiğinde bu pozitif etki açık bir
şekilde ortaya çıkmaktadır. ( Tablo Ortalaması 2,90)
BT sisteminin, ürünün pazarlanmasıyla ilgili maliyetler (reklam, promosyon
v.b)üzerinde etkisi ile ilgili yöneticilerin bu konuda olumsuz bir düşünceye sahip
oldukları görülmektedir (%24,6).Buna rağmen azımsanmayacak bir yönetici
grubunun bu konuda pozitif etki yarattığını düşünmektedirler (%24,6).( Tablo
Ortalaması 2,89)
BT sisteminin, Ürünün depolanması ve tüketicilere dağıtılmasıyla ilgili
maliyetlere etkisi, yöneticilerin çok belirgin bir şekilde hissetmedikleri tablo
değerlerinden anlaşılmaktadır. Hatta, bu sistemin maliyetleri artırdığını öne
sürenlerin oranı da (%19) dikkat çekicidir.( Tablo Ortalaması 2,93)
BT sisteminin, Ürün için yapılan özel bakım ve destek giderleri
(montaj,
tamir, bakım, eğitim v.b) üzerindeki etkisine bakıldığında katılımcıların önemli bir
kısmı hiç etkisi olmadığı yönünde (%39,3) görüş bildirmişlerdir. Bir kısmı da, BT
sisteminin bu maliyetleri biraz da olsa azalttığını (%24,6) belirtmişlerdir. (Tablo
Ortalaması 2,82)
BT sisteminin, Girdilerin (hammaddelerin) satın alınmasına ilişkin maliyetler
üzerinde olumlu bir etki yarattığı tablo değerlerinden anlaşılmaktadır. Girdilerin
tedarikin de bilgi sistemleri maliyetleri azaltıcı bir rol oynamaktadır.( Tablo
Ortalaması 3,02)
195
BT sisteminin, Şirketin ürün ve süreçlerini geliştirmesine yönelik maliyetler
(AR-GE v.b.) üzerindeki etkileri katılımcılar tarafından farklı algılanmaktadır.
Özellikle Ar-Ge faaliyetlerinde bilgi sistemlerinden önemli düzeyde faydalanıldığı
görülmektedir. Bununla birlikte bilgi sistemlerinin bu konuda maliyet artışına yol
açtığını
belirtenler
daha
fazladır.
Katılımcıların
%19,7’si
hiç
etkisi
olmadığını,%14,8’nin maliyetleri biraz arttığını ve %13,1’nin ise maliyetleri çok
arttırdığını belirtmektedirler. (Tablo Ortalaması 3,00)
Bilgi sistemlerinin Personelin istihdamı, yetiştirilmesi ve geliştirilmesine
ilişkin maliyetler üzerinde önemli derece de bir etkisinin olmadığı görülmektedir.
Bilgi sistemlerinin etkisi hiç yok (%29,5) diyenler ile maliyetlerin biraz arttığını
(%21,3) belirtenlerin oranlarına bakıldığında, bilgi sistemlerinden yeterince
faydalanılmadığı söylenebilir.( Tablo Ortalaması 2,84)
Bilgi sistemlerinin, planlama, finans gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin
maliyetler üzerindeki etkilerinin, araştırmaya katılan firma sahipleri/ortakları ve
yöneticiler tarafından etkili görülmediği tablo değerlerinden anlaşılmaktadır.
Katılımcıların %36,1’i bilgi sistemlerinin bu tür maliyetler üzerinde hiç etkili
olmadığını belirtmektedirler. Katılımcıların %23’ü ise bilgi sistemleri kullanımının
maliyetleri arttırdığını veya arttırabileceğini ifade ettikleri görülmektedir. Burada
dikkat edilmesi gereken bir husus da, araştırmaya katılan firmaların bilgi sistemlerini
kullanma düzeyleridir. Henüz bilgi sistemlerini kullanmayan işletmeler dikkate
alındığında böyle bir sonucun ortaya çıkması doğaldır.( Tablo Ortalaması 2,82)
Tablo değerlerine bakıldığında, bilgi sistemlerinin satın alma, pazarlama v.b
farklı faaliyetlerin arasında eşgüdümü sağlama maliyetleri üzerindeki etkisinin
negatif bir seyir izlediği görülecektir. Katılımcıların %29,5 bilgi sistemlerinin satın
alma, pazarlama v.b farklı faaliyetlerin arasında eşgüdümü sağlama maliyetlerini
azalttığı yönünde görüş belirtmişlerdir.( Tablo Ortalaması 2.90)
Katılımcılar bilgi sistemlerinin eğer tedarikçileri değiştirmek söz konusu
olduysa, yarattığı maliyetler üzerinde etkisinin olumsuz olduğu yönün de ağırlıklı bir
görüş ortaya koymuşlardır. Buna göre, katılımcıların %39,3’ü hiç etkisi olmadığını,
katılımcıların %23’ü de bilgi sistemlerinin bu konuda maliyetleri artırdığını ileri
sürmüşlerdir. (Tablo Ortalaması 2,80)
196
Bilgi sistemlerinin, tedarikçileri değerlendirme ve en uygun tedarikçiyi seçme
imkanı elde etme maliyetleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmadığı
görülmektedir. Tablo değerlerine göre, katılımcıların %34’4’ü bilgi sistemlerinin bu
maliyetler üzerinde hiç etkili olmadığını,%23’ü de bilgi sistemleri kullanımının bu
maliyetleri arttırdığını ifade etmişlerdir.( Tablo Ortalaması 2.80)
3.7. Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine
Etkilerine İlişkin Tanımlayıcı Bulgular
İnegöl mobilya sektörünün ulusal ve küresel pazarlarda rekabet avantajı
sağlayacak unsurlar ile bilgi teknolojilerinin bu unsurlar üzerindeki etkilerine ilişkin
istatistiklere yer verilmiştir. Araştırmaya cevap veren katılımcıların verdikleri
cevaplar doğrultusunda istatistiki sonuçlar değerlendirilecektir. Katılımcı firmaların
büyük bir kısmı, bilgi teknolojileri kullanımının önemli bir rekabet aracı olduğu ve
bilgi teknolojilerini kullanan firmaların ulusal ve küresel pazarlarda rakiplerine göre
ne kadar avantajlı hale geldikleri konusunda hem fikir oldukları araştırma
bulgularından anlaşılmaktadır.
KATILIM
DÜZEYİ
Güvenirliği yüksek ürünler
Üretim hatalarını en aza indirme
Teslimatta Güvenilirlik ve Hız
Tasarım Değişikliği ve Tasarım Kalitesi
Gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde değiştirebilmek
Minimum Kaynak Kullanımı İle Üretim
Yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme
Kalite
Verimlilik
Düşük Fiyat
Ürün Çeşitliliği
Toplam maliyet
Satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlamak
Yüksek Performanslı Hizmetler
Dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması
Satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlamak
Yüksek Performanslı Hizmetler
Dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması
ST. SAPMA
Rekabet Unsurları
ORTALMA
Tablo-34: Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerindeki Etkilerine
İlişkin İstatistikler
3,54
3,79
3,75
3,75
3,44
3,36
3,72
3,90
3,90
3,46
3,67
3,41
3,62
3,57
3,31
3,62
3,57
3,31
1,259
1,305
1,260
1,337
1,285
1,354
1,342
1,274
1,287
1,285
1,300
1,309
1,267
1,271
1,336
1,267
1,271
1,336
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
BİRAZ
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
197
Tablo-34 ’de işletmelerin rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri
kullanımının güvenirliği yüksek ürünler elde etmede etkisine ilişkin istatistiklere yer
verilmiştir. Bu yönden bakıldığında işletmelerin bilgi teknolojilerinin kullanılmasının
güvenirliği yüksek ürünler elde edilmesinde etkili olduğunu kuvvetle belirtmişlerdir.
Ankete katılan firma yetkililerinin bilgi teknolojilerinin bu konudaki etkililikleri
konusunda önemli bir görüş birliğine sahip oldukları görülmektedir. Buna göre,
katılımcıların %26,2 her zaman,%27,9’nun sıklıkla ve %29,5’nin orta düzeyde bilgi
teknolojilerinin, güvenirliği yüksek ürünler elde etmedeki etkisinin önemli olduğunu
vurgulamışlardır.( Tablo Ortalaması 3.54)
Tablo-34 ’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının üretim
hatalarını en aza indirme konusunda etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir.
Buna göre, katılımcıların büyük bir kısmı bilgi teknolojileri kullanımının üretim
hatalarını en aza indirmede çok önemli bir etkiye sahip olduğunu belirtmişlerdir.
Hem bilgi teknolojilerinden faydalanan hem de faydalanmak isteyen firmaların ortak
görüşü olduğu araştırmaya katılan katılımcıların verdiği cevaplardan anlaşılmaktadır.
Ankete cevap veren firmalar %47,5 oranında sıklıkla ve %29,5’i oranında her zaman,
bilgi teknolojileri kullanımının rekabet gücü unsurlarından, üretim hatalarını en aza
indirme açısından önemli olduğunu vurgulamışlardır. (Tablo Ortalaması 3,79)
Tablo-34 ’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının teslimatta
güvenilirlik ve hız konusunda etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Bilgi
teknolojileri kullanımının beraberinde güven ve hız getirdiği düşünüldüğünde,
katılımcı firmaların büyük bir kısmının bilgi teknolojilerinin bu konudaki hem
etkisinin farkına vardıkları hem de bu konuda bilgi teknolojileri araçlarından yoğun
bir şekilde faydalandıkları istatistiki sonuçlardan anlaşılmaktadır. Buna göre,
katılımcıların %29,5’i her zaman, %39,3’ü sıklıkla ve %19,7’si orta düzeyde bilgi
teknolojilerinin teslimatta güvenilirlik ve hız üzerinde etkisinin ne kadar önemli
olduğunu belirtmişlerdir. (Tablo Ortalaması 3,75)
Tablo-34 ’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının tasarım
değişikliği ve tasarım kalitesi konusunda etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir.
Tablo değerlerine bakıldığında bilgi teknolojileri kullanımının tasarım değişikliği ve
tasarım kalitesi konusunda etkisinin çok önemli olduğu hemen hemen tüm firmalar
tarafından kuvvetle vurgulanmıştır. İnegöl’deki mobilya işletmelerinin Ar-Ge
198
faaliyetlerine verdikleri önem de dikkate alındığında, bu alanda bilgi teknolojileri
kullanımının daha da artacağı söylenebilir. Bununla birlikte ulusal ve küresel
piyasalarda başarılı olmak için mobilya firmalarının iyi bir tasarım yeteneğine ve
stratejisine sahip olmaları gerekmektedir. Tablo sonuçlarına bakıldığında, firmaların
%34,4’ü her zaman,%32,8’i ve %19,2’si bilgi teknolojilerinin rekabet gücü açısından
ne kadar önemli olduğunu vurgulamışlardır.( Tablo Ortalaması 3,75)
Tablo-34’de
rekabet
gücü
açısından
bilgi
teknolojileri
kullanımının
gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde değiştirebilmek konusunda etkisine
ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Kobi’leri büyük işletmeler karşısında avantajlı
duruma getiren en önemli özellikleri, değişen müşteri taleplerine kısa sürede cevap
verecek ürün miktarını hızlı bir şekilde değiştirebilme esnekliğine sahip olmasıdır.
Tablo değerlerine bakıldığında İnegöl mobilya imalat işletmelerinde bilgi
teknolojileri kullanımının işletmelere bu konuda önemli esneklik kazandırarak
rakipler karşısında avantajlı duruma getirebileceği görülmektedir. Bilgi teknolojileri
kullanımını bu şekilde sürdürmeleri durumunda, İnegöl mobilya işletmelerinin hem
ulusal hem de küresel pazarlarda rekabet avantajı kazanacakları söylenebilir.
İşletmelerin %23,0 oranında her zaman, %26,22’si oranında sıklıkla ve %36,1’i
oranında orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının gerektiğinde ürün miktarlarını
hızlı bir biçimde değiştirebilmek konusunda bir esnekliğe sahip olduğunu belirterek,
bunun rekabet gücü açısından önemli olduğunu ifade etmişlerdir. (Tablo Ortalaması
3,44)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının minimum
kaynak kullanımı ile üretimi gerçekleştirme konusunda etkisine ilişkin istatistiklere
yer verilmiştir. İşletmelerde bilgi teknolojileri kullanımının minimum kaynak
kullanımı ile üretim yapma üzerinde çok belirleyici bir etkisi bulunmaktadır. Bilgi
teknolojileri kullanımının artması işletmelerde minimum kaynak kullanımı ile
üretimi mümkün kılar bu da beraberinde rekabet avantajını getirmektedir. Tablo
değerlerine bakıldığında İnegöl mobilya imalat işletmelerinde bilgi teknolojileri
kullanımının işletmelere bu konuda önemli bir duyarlılık kazandırarak rakipler
karşısında avantajlı duruma getirebileceği görülmektedir. İşletmelerin %23,0
oranında her zaman,%24,6’sı oranında sıklıkla ve %34,4’ü oranında orta düzeyde,
bilgi teknolojileri kullanımının minimum kaynak kullanımı ile üretimi sağlama
199
konusunda bir esnekliğe sahip olduğunu belirterek, bunun rekabet gücü açısından
önemli olduğunu vurgulamışlardır.( Tablo Ortalaması 3,36 )
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının yeni ürün
sunumunda hızlı hareket edebilme konusunda etkisine ilişkin istatistiklere yer
verilmiştir. Mobilya ürünleri çoğu zaman ömürleri kısa ve tüketici tercihleri de
sürekli değişmektedir. Bundan dolayı, yeni ürün sunumunun hızlı gerçekleştirilmesi
işletmeler için büyük önem arz etmektedir. Yeni ürün sunumunda başarılı firmalar,
piyasada rakiplerinin önünde yer alırlar ve önemli bir imaj ve rekabet avantajı elde
ederler. Yeni ürünün getireceği avantajlardan faydalanacaklardır. Firmalara yeni
ürün sunumunda hızlı hareket etmelerini sağlayacak en önemli unsur bilgi
teknolojilerinin kullanım düzeyi olacaktır. Bu açıdan bakıldığında, İnegöl mobilya
imalat işletmeleri bilgi teknolojileri kullanımının getireceği rekabet gücü
avantajlarının farkında olduğu tablo değerlerinden anlaşılmaktadır. Buna göre
firmaların % 32,8’i her zaman, %31,1’i sıklıkla ve %21,3’ü orta düzeyde, bilgi
teknolojileri kullanımının, yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme yetenekleri
üzerinde etkili olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu istatistiki
sonuçlardan anlaşılmaktadır.( Tablo Ortalaması 3,72)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının kalite
üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından kalite üzerindeki etkilerinin ne
olduğu sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Kalite rekabet
açısından işletmeler için kritik başarı faktörlerinden biridir. Kobi’lerin ulusal ve
küresel düzeyde rekabet avantajı elde etmelerini etkileyen ve belirleyen en önemli
unsurların başında kalite gelir. Bugünün rekabet ortamında firmaların artık kaliteli
ürünleri
rakiplerine
göre
daha
ucuza
üretmenin
gerekliliği
düşüncesinin
benimsendiği görülmektedir. Bilgi teknolojileri kullanımının rekabet gücü yeteneği
belirleyicilerinden ve işletmelerin en çok önem verdikleri kaliteyi arttırma amacına
ulaştıkları tablo değerlerinden anlaşılmaktadır. Kalitenin yükseltilmesinde bilgi
teknolojilerinin sunduğu olanakların ne kadar etkili olduğu açıkça görülmektedir.
Kalitenin yükseltilmesinin fiyat düşüşlerine de nasıl etkide bulunduğunu da Tablo19’daki değerlerle birlikte değerlendirdiğimizde belirgin bir şekilde görülecektir.
Tablo değerlerine bakıldığında bilgi teknolojilerinin kalite üzerindeki olumlu
200
etkilerinin ne derece önemli olduğu belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
Araştırmaya katılan firmaların, bilgi teknolojilerinin hem kalite üzerindeki etkilerinin
farkında olduğu hem de kalitenin yükseltilmesinde belirleyici olduğu konusunda
büyük oranda hem fikir oldukları ortaya çıkmaktadır. Buna göre, firmaların %36,1’i
her zaman,%412’i sıklıkla ve %11,1’i orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının,
kalite üzerinde etkili olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu ifade
edilmiştir.( Tablo Ortalaması 3,90)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının verimlilik
üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından verimlilik üzerindeki etkilerinin ne
olduğu sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. İşletmeler
açısından kritik rekabet unsurlarından birisi de verimliliktir. Verimlilik, Kobi’lerin
rekabet edebilirliği ve hayatiyetlerini sürdürebilmeleri açısından son derece önem arz
etmektedir. Verimlilik, firmaların rekabet gücünü belirlemede ve geliştirmede en
önemli faktördür. İşletmelerin rekabet edebilirliliği ve ayakta durabilmeleri için son
derece önemlidir. Verimliliği yakalayan işletmeler hem kalite hem düşük fiyat hem
de değişen talebe hızlı cevap verebilecek esnekliğe sahip olurlar. Günümüz rekabetçi
piyasalarında rakiplere karşı rekabet üstünlüğü sağlamanın en etkili yolu
verimlilikten geçer. Verimliliği sağlamanın en önemli aracı bilgi teknolojileridir.
Bilgi teknolojilerini kullanan işletmeler verimliliği de sağlayabilen işletmelerdir.
Tablo değerlerine baktığımızda araştırmaya katılan firmaların büyük bir kısmının
bilgi teknolojileri kullanımını verimlilik üzerinde ne kadar olumlu etkisi olduğunu
fark ettiklerini görmekteyiz. Buna göre, firmaların %37,7’i her zaman,%37,7’i
sıklıkla ve %13,1’i orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının, verimlilik üzerinde
etkili olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu belirtilmiştir.( Tablo
Ortalaması 3.90)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının ürün
çeşitliliği üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından ürün çeşitliliği üzerindeki etkilerinin
ne olduğu sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Firmalar
müşterilere ürün çeşitliliği konusunda değişik alternatifler sunabilme yeteneğine
sahip olmaları, piyasada rakiplerine karşı önemli bir rekabet avantajı sağlayacaktır.
201
Katılımcıların büyük çoğunluğunun bilgi teknolojileri kullanımının ürün çeşitliliği
yaratmada olumlu etki yarattığı konusunda tablo değerlerinden açıkça görülmektedir.
Buna göre, firmaların %29,5’i her zaman,%32,8’i sıklıkla ve %26,2’i orta düzeyde,
bilgi teknolojileri kullanımının, ürün çeşitliliği üzerinde etkili olduğu ve bunun
rekabet gücü açısından önemli olduğu ortaya konulmuştur.( Tablo Ortalaması 3.67)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının toplam
maliyetler üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından maliyetler üzerindeki etkilerinin ne
olduğu sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. İşletmeler
açısından kritik rekabet unsurlarından birisi de maliyetlerdir. Günümüzde rekabet
gücünü belirlemede en önemli faktörlerden biri de maliyetlerdir. İşletmelerin
özellikle üretim maliyetlerini azaltacak yöntemleri en iyi biçimde de uygulamaları
gerekmektedir. Azalan maliyetler, işletmelerin fiyat avantajı ile pazarda konumlarını
güçlü kılmaktadır. Katılımcıların büyük çoğunluluğunun bilgi teknolojileri
kullanımının maliyetler üzerinde ne kadar olumlu etki yarattığı tablo değerlerinden
anlaşılmaktadır. Buna göre, firmaların %19,7’i her zaman,%32,8’i sıklıkla ve
%32,8’i orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının, maliyetler üzerinde etkili
olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu ifade edilmiştir.( Tablo
Ortalaması 3.42)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının satış
sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlama üzerindeki etkisine ilişkin
istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi teknolojileri kullanımının rekabet
unsurlarından satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlamak
üzerindeki etkilerinin ne olduğu sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye
çalışılmıştır. İşletmelerin pazarda tutunmaları ve rekabet avantajı sağlamaları, satış
sonrası hizmetlerde hız, güvenirlik ve kalite konusunda müşteri beklentilerinin ne
ölçüde karşıladıklarına bağlıdır. Bunu gerçekleştirmede firmalara en çok katkı
sağlayacak olan bilgi teknolojileri ve araçlarının etkin bir şekilde kullanılmasıdır.
Bilgi teknolojilerinden faydalanma ölçüsünde, firmalar, satış sonrası hizmetlerde hız,
güvenilirlik ve kaliteyi sağlayabileceklerdir. Araştırmaya katılan firmaların bilgi
teknolojileri kullanımının satış sonrası hizmetlerde hız, güvenilirlik ve kaliteyi
sağlama konusunda olum etkilerinin ne kadar önemli olduğunun farkında oldukları
202
tablo değerlerinden anlaşılmaktadır. Buna göre, firmaların %26,2’i her zaman,
%34,4’ü sıklıkla ve %26,2’i orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının, satış
sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlama üzerinde etkili olduğu ve
bunun rekabet gücü açısından önemli belirtilmiştir.( Tablo Ortalaması 3.62)
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının yüksek
performanslı hizmetler sunma üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir.
Katılımcılara, bilgi teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından yüksek
performanslı hizmetler sunma üzerindeki etkilerinin ne olduğu sorulmuş ve bu
konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. İşletmelerin pazarda tutunmaları ve
rekabet avantajı sağlamaları, yüksek performanslı hizmetler konusunda müşteri
beklentilerinin
ne
ölçüde
karşıladıklarına
bağlıdır.
Katılımcıların
büyük
çoğunluğunun bilgi teknolojileri kullanımının yüksek performanslı hizmetler
sunmada olumlu etki yarattığı konusunda tablo değerlerinden açıkça görülmektedir.
Buna göre, firmaların %26,2’i her zaman, %29,5’i sıklıkla ve %31,1’i orta düzeyde,
bilgi teknolojileri kullanımının, yüksek performanslı hizmetler sunmada etkili olduğu
ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu tablo değerlerinden anlaşılmaktadır.
( Tablo Ortalaması 3.57’dir. )
Tablo-34’de rekabet gücü açısından bilgi teknolojileri kullanımının dağıtım
kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması
üzerindeki etkisine ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Katılımcılara, bilgi
teknolojileri kullanımının rekabet unsurlarından dağıtım kanal sayısının optimal
düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması üzerindeki etkilerinin ne olduğu
sorulmuş ve bu konudaki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Katılımcıların önemli
bir kısmı bilgi teknolojileri kullanımının dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanmasında olumlu etki yarattığı konusunda tablo
değerlerinden açıkça görülmektedir. Buna göre, firmaların %21,3’ü her zaman,
%21,3’ü sıklıkla ve %41,0’ı orta düzeyde, bilgi teknolojileri kullanımının, dağıtım
kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanmasında
etkili olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu kuvvetle
vurgulanmıştır. (Tablo Ortalaması 3.31)
203
3.8. İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemlere
İlişkin Bulgular
İşletmeler, hem ulusal hem de küresel pazarlarda sahip oldukları rekabet gücü
ve avantajlarını büyük bir emek, zaman ve çabalar sonucu elde etmişlerdir.
İşletmeler, her zaman için bu rekabet güçlerini daha da geliştirmek amacındadırlar.
İşletmeler, bu çabalar sonucu elde ettikleri rekabet güçlerini geliştirmenin yanında,
aynı zamanda sahip oldukları rekabet güçlerini de korumak durumundadırlar. Çünkü
piyasalarda firmalar arasında yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. İnegöl mobilya
sektörünün ulusal ve küresel pazarlarda rekabet gücünü korumasını sağlayacak
unsurlar ile bilgi teknolojilerinin bu unsurlar üzerindeki etkilerine ilişkin istatistiklere
yer verilmiştir. Araştırmaya cevap veren katılımcıların verdikleri cevaplar
doğrultusunda istatistiki sonuçlar değerlendirilecektir. Katılımcı firmaların büyük bir
kısmı tarafından, bilgi teknolojileri kullanımının rekabet gücünü korumada ne kadar
önemli olduğu araştırma bulgularından anlaşılmaktadır.
Tablo-35: İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemlere İlişkin
İleri Üretim Teknolojileri Kullanımı
İleri Yönetim Teknolojileri Kullanımı
Ürün Geliştirme
Ölçek Büyütmek
Ar-Ge Faaliyetlerini Arttırmak
İnsan Kaynakları Yönetimini Geliştirmek
Yurtiçi Ortaklık
Yurtdışı Ortaklık
İmalatta Bilişim Sistemlerinin Entegrasyonu
Yönetici ve Çalışanların Eğitimi
İstatistiksel Süreç Kontrol
Ürüne Yönelik Kalite Standartları/İşaretleri Almak
Üretim ve Envanterde Otomatik Kontrol Sistemleri
Pazarlama Yöntemlerinde Değişim
İşletmenin Yeniden Yapılandırılması
Finansman Kaynaklarına Erişim Kolaylığı İşletmenin Yeniden
Yapılandırılması
Kurumsal İmaj /Marka Güvenilirliği
Müşteri İlişkilerinin Yeniden Yapılandırılması
3,75
3,57
4,03
3,28
4,15
3,64
2,72
2,92
3,61
3,67
3,64
3,62
3,54
3,67
3,31
3,20
1,220
1,231
1,048
1,157
1,181
1,141
1,343
1,333
1,269
1,274
1,198
1,293
1,311
1,261
1,025
1,2249
KATILIM
DÜZEYİ
ST. SAPMA
Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemler
ORTALAMA
İstatistikler
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
ORTA
ORTA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
SIKLIKLA
ORTA
ORTA
4,00 1,125 SIKLIKLA
3,89 1,112 SIKLIKLA
204
Tablo-35’de rekabet gücü korunması için alınacak önlemler arasında yer alan
ileri üretim teknolojilerinden firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin istatistiklere
yer verilmiştir. Tablo Ortalaması 3,75’dir. İmalat sektöründe faaliyet gösteren
KOBİ’lerin kalıcı ve başarılı olmaları ileri üretim teknolojilerini başarılı bir şekilde
takip edip, bu teknolojileri elde etmeleri ve etkin bir şekilde kullanmalarına bağlıdır.
İleri üretim teknolojilerini başarılı bir şekilde uygulayan firmalar, rakiplerine göre
daha verimli daha kaliteli ve daha rekabetçi duruma geçeceklerdir. Buna göre,
firmaların %32,8’i her zaman,%31,1’i sıklıkla ve %23,0’ı orta düzeyde, ileri üretim
teknolojileri kullanımının rekabet gücünün korunmasında etkili olduğu ve bunun
rekabet gücü açısından önemli olduğu kuvvetle vurgulanmıştır.
Tablo-35’de rekabet gücü korunması için alınacak önlemler arasında yer alan
ileri yönetim teknolojilerinden firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin istatistiklere
yer verilmiştir. İşletmelerin rekabet güçlerini koruyabilmeleri teknolojik değişime ne
kadar uyum sağladıklarına bağlıdır. Teknolojik değişime uyum sağlanması
yöneticilerin bu yöndeki tutumları ile doğru orantılıdır. İleri yönetim teknolojileri,
üretim ve yönetim uygulamalarının uyumlu bir şekilde bir araya getirilmesi ile
oluşturulmaktadır. İleri Yönetim Teknolojilerinin amacı, işletme verimliliğini
arttırmak, kaliteyi yükseltmek, ekonomiklik sağlamak ve işletme rekabetini üst
düzeye taşımaktır. Görüşlerine başvurduğumuz firma yöneticilerinin, büyük bir
kısmı ileri yönetim teknolojileri kullanımının, firmaların faaliyet bulunduğu pazarda
rekabet güçlerini korumak için olumlu etki yarattığı tablo değerlerinden açıkça
anlaşılmaktadır. Buna göre, firmaların %26,2’i her zaman,%31,1’i sıklıkla ve
%24,6’ı orta düzeyde, ileri yönetim teknolojileri kullanımının rekabet gücünün
korunmasında etkili olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu kuvvetle
vurgulanmıştır.( Tablo Ortalaması 3.57)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan ürün geliştirmeden firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin istatistiklere yer
verilmiştir. Firmalar, varlıklarını sürdürebilmek için, ulusal ve küresel pazarlarda
rekabet etme yeteneğine sahip olmalıdırlar. Yeni ürünler/süreçler geliştirme; artan
rekabet
ortamında
firmaların
rekabetçi
üstünlük
kazanmasında
ve
bunun
sürdürülebilirliğinin sağlanmasında en önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.
Teknolojik yenilikleri, birikimleriyle birleştirerek ürüne dönüştüren ve ekonomik
205
kazanç sağlayan firmalar, rakipleri karşısında rekabette önemli avantajlar elde
ederler. Piyasalarda artan rekabet ortamında giderek önem kazanan sürekli
iyileştirme, müşteri tatminini, müşterilerin aradıklarından daha iyisini bulabilmeleri
için, firmaları sürekli daha iyiyi üretmeye ve ürün geliştirmeye zorlamaktadır.
Katılımcıların önemli bir kısmı rekabet gücünün korunmasında ürün geliştirmenin
olumlu etki yarattığı konusunda tablo değerlerinden açıkça görülmektedir. Buna
göre, firmaların %36,1’i sıklıkla, %42,6’ı orta düzeyde, buna karşılık %16,4’ü çok az
etkide bulunduğu yönünde görüş belirtmişlerdir. ( Tablo Ortalaması 4.03)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan ölçek büyütmenin firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin istatistiklere yer
verilmiştir. Firmalar, varlıklarını sürdürebilmek için, ulusal ve küresel pazarlarda
rekabet etme yeteneğine sahip olmalıdırlar. KOBİ’lerin var olan rekabet güçlerini
korumaları ya da daha da geliştirmeleri ölçek büyütmekten geçmektedir. Firmalar,
fiziki, teknik, donanım, istihdam kapasitelerini arttırarak, birleşmeler ve diğer
firmalarla
işbirliğine
verimliliklerini,
üretim
giderek
ölçek
hacimlerini
büyütme
artıracak
yoluna
ve
gidebilirler.
sonuçta
rekabet
Bu
da
avantajı
kazanacaklardır. Görüşlerine başvurduğumuz firma yöneticilerinin, büyük bir kısmı
ölçek büyütmenin, firmaların faaliyette bulunduğu pazarda rekabet güçlerini
korumak için olumlu etki yarattığı bir kısmının da bu konuda çokta emin olmadığı
tablo değerlerinden açıkça anlaşılmaktadır. Buna göre, firmaların %19,7’i her
zaman,%14,8’i sıklıkla , %47,5’ı orta düzeyde, bununla birlikte %11,5’i de çok az
düzeyde ölçek büyütmenin kullanımının rekabet gücünün korunmasında etkili
olduğu ve bunun rekabet gücü açısından önemli olduğu vurgulanmıştır. ( Tablo
Ortalaması 3.28)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan AR-Ge faaliyetlerinden firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin istatistiklere
yer verilmiştir. Teknoloji üretme, inovasyon ve kullanma yeteneği, ülkelerin ve
işletmelerin birbirleriyle olan rekabetlerinde üstünlüğü belirleyen en önemli unsur
haline gelmiştir. Günümüzde AR-GE, teknoloji geliştirme ve yenilik (inovasyon)
faaliyetleri, rekabetçiliğin ana kaynağını teşkil etmektedirler. Yeniliğin verimlilik,
büyüme ve rekabetçilik üzerinde olumlu etkiler yarattığı bilinmektedir. İhracatçı
firmalar için yeni ürünler geliştirmek ve bu ürünleri uluslar arası pazarlara sunmak,
206
rekabetçilik kazanılması ve bunun sürdürülebilmesi için oldukça önemli olmaktadır.
Bu bağlamda, firmaların rekabetçi üstünlük kazanmasında yenilik faaliyetleri, yenilik
faaliyetlerinde de AR-GE çalışmaları temel unsur olmaktadır. Firmaların Ar-Ge
faaliyetlerini artırmanın rekabeti korumada ve rekabet avantajı elde etmede ne kadar
etkili olduğunu tablo değerleri açıkça göstermektedir. Araştırmaya katılan firmaların
Ar-Ge faaliyetlerini bu olumlu etkilerinden dolayı çok önemsedikleri ve birçok
firmanın bünyesinde Ar-Ge birimleri oluşturdukları görülmüştür. Katılımcıların
büyük bir kısmı rekabet gücünün korunmasında Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılmasının
olumlu etki yarattığı tablo değerlerinde açıkça görülmektedir. Buna göre, firmaların
%49,2’i her zaman ve %34,4’ü sıklıkla etkide bulunduğu yönünde görüş belirterek
rekabet avantajı elde etmede Ar-Ge faaliyetlerinin önemini belirtmişlerdir. ( Tablo
Ortalaması 4.15)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan insan kaynaklarını yönetimini geliştirmeden firmaların ne kadar faydalandığına
ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. İnsan kaynakları yönetimi, işletmelerin
amaçlarına ulaşabilmeleri için, işletmede görev alan tüm insan kaynaklarının en
etkin, en verimli ve en doğru bir şekilde kullanılmasını ifade etmektedir. İnsan
kaynaklarını bu şekilde yöneten firmalar rekabet güçlerini hem koruyabilirle hem de
geliştirebilirler. Firmaların insan kaynakları yönetimine önem verdikleri oranda,
rekabeti korumada ve rekabet avantajı elde etmede ne kadar etkili olduğunu tablo
değerleri açıkça göstermektedir. Araştırmaya katılan firmaların insan kaynakları
yönetimini bu olumlu etkilerinden dolayı çok önemsedikleri görülmektedir. Buna
göre, firmaların %23,0’ı her zaman , %37,7’i sıklıkla ve %27,9’u orta düzeyde etkide
bulunduğu yönünde görüş belirterek, rekabet avantajı elde etmede insan kaynakları
yönetimini geliştirmenin önemi ortaya konulmuştur. ( Tablo Ortalaması 3.64)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan yurtiçi ortaklık kurmada,
firmaların ne kadar faydalandığına ilişkin
istatistiklere yer verilmiştir. Ankete katılan firmaların yurtiçi ortaklık kurmanın
sağlayacağı ölçek büyütme imkanlarından faydalanmadıkları ve uzak durdukları
tablo değerlerinden açıkça görülmektedir. Bu da firmalara ulusal pazarlarda rekabet
etme konusunda olumsuz bir etkide bulunmaktadır. Buna göre, firmaların %19,7’i
hiç , %23,0’ı çok az ve %31,1’i orta düzeyde etkide bulunduğu yönünde görüş
207
belirterek, rekabet avantajı elde etmede yurtiçi ortaklık kurmada çok istekli
olmadıkları veya başarılı olmadıkları tablo değerlerinden anlaşılmaktadır. ( Tablo
Ortalaması 2.72)
Tablo-35’de rekabet gücünün korunması için alınacak önlemler arasında yer
alan ürüne yönelik kalite standartları/işaretleri almanın öneminin firmalar tarafından
nasıl algılandığına ilişkin istatistiklere yer verilmiştir. Kalite standartları kuruluşların
uygulayacakları kalite sistemlerinde ne gibi şartlar arandığını belirtir. İşletmelerin
yerine getirebilecekleri ve ihtiyaç duyabilecekleri genel şartları içeren uygulanabilir
standartlardır. Kalite standartları, uluslararası kabul görmüş standartlardan oluşan ve
ticaretin önündeki teknik engelleri ortadan kaldırmaya yönelik belirlenmiş
standartlardır. Bu da işletmelerin hem ulusal hem uluslar arası piyasalarda istenen
kalitede ürün ürettiğini belgeleyen standartlar olmalarından dolayı, işletmeye ve
ürettikleri mamullere kalite güvencesi sağlamakta ve rekabet gücü kazandırmaktadır.
Buna göre, firmaların %31,1’i her zaman , %24,6’ı sıklıkla ve %31,1’i orta düzeyde
etkide bulunduğu yönünde görüş belirterek, ürüne yönelik kalite standartları/işaretleri
almanın rekabet avantajı elde etmede son derece önemli olduğu tablo değerlerinden
anlaşılmaktadır. ( Tablo Ortalaması 3.62)
3.9. Araştırma Hipotezlerinin Test Edilmesi İle İlgili Bulgular
Bu araştırmada bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerinde nasıl bir etkiye
sahip olduğu, rekabet avantajı oluşturma ile bilgi teknolojilerinin kullanımı
arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Bu hipotezlere dayanak oluşturan literatür
araştırması tezin birinci ve ikinci bölümlerinde detaylı olarak verilmiştir. Bu
doğrultuda aşağıdaki şu hipotezler geliştirilmiştir.
H0: Mobilya sektöründe bilgi teknolojileri kullanımının firmaların rekabet gücü
üzerinde bir etkiye sahip değildir.
H1: Mobilya sektöründe bilgi teknolojileri kullanımının firmaların rekabet gücü
üzerinde bir etkiye sahiptir.
Bu hipotezi test etmek için aşağıdaki şu alternatif hipotezlerin test edilmesine
ihtiyaç vardır.
H1.01: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “güvenirliliği yüksek ürünlerin üretilmesi
(elde edilmesi)” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
208
H1.02: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “üretim hatalarını en aza indirme” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.03: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ teslimatta güvenilirlik ve hız” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.04: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi
”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.05: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir
biçimde değiştirebilmek ”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.06: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “minimum kaynak kullanımı ile üretim”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.07: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yeni ürün sunumunda hızlı hareket
edebilme” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.08: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “kalite” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.09: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “verimlilik” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.10: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “düşük fiyat” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.11: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ürün çeşitliliği ” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.12: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “toplam maliyet” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
H1.13: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik
ve kaliteyi sağlamak ” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.14: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yüksek performanslı hizmetler” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
H1.15:Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H1.16:Pazar ortamındaki rekabetin algılanan şiddeti ile bilgi teknolojileri kullanma
düzeyi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
209
H1.17:Bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde yarattığı etkisi açısından,
küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
H1.18: BT’nin rekabet unsurları üzerindeki etkisi açısından orta ölçekli işletmeler ile
küçük ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
Şimdi sırasıyla bu hipotezler test edilecektir.
Hipotez 1 :
H1.01: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile güvenirliliği yüksek ürünlerin
üretilmesi (elde edilmesi) arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H01
Ki-kare
Değer
df
34.700
10
X2
Asymp. Sig.
(2-sided)
,000
,000
X2 = 34.700 ; p< 0,05 H1 Kabul Edilir
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde güvenirliği
yüksek ürünlerin üretilmesi ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir
ilişki vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin
kullanımı ile güvenirliliği yüksek ürünlerin üretilmesi(elde edilmesi) arasında bir
ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95
güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler güvenirliliği yüksek
ürünlerin üretilmesinde bilgi teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu
düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar
ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 2
H1.02: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “üretim hatalarını en aza indirme”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H02
Ki-kare
Değer
df
26,229
10
X2
Asymp. Sig.
(2-sided)
,003
,003
X2 = 26.229 ; p<,05 H Kabul Edilir
2
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde üretim hatalarını
en aza indirme ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır.
210
Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile üretim
hatalarını en aza indirme arasında bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu
hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre,
işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin
olumlu
düzeyde
etkisi
olduğunu
düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bu bulgularla ilişkili sonuçlar ifade
edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 3 :
H1.03: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ teslimatta güvenilirlik ve hız”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H03
Ki-kare
Değer
df
34,024
10
X2
Asymp. Sig.
(2-sided)
,000
,000
X2= 34.024; p >,05 H Kabul Edilir
3
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde teslimatta
güvenilirlik ve hız ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki
vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile
teslimatta güvenilirlik ve hız arasında bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır.
Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna
göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin
işleyişinin belirlenmesinde bilgi teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu
düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar
ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 4
H1.04: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi
”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H04
Ki-kare
Değer
df
25,491
10
X2
Asymp. Sig.
(2-sided)
,004
,004
X2 = 25.491; p<,05 H Kabul Edilir
4
211
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde tasarım
değişikliği ve tasarım kalitesi ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir
ilişki vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin
kullanımı ile tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi arasında bir ilişkinin olup
olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven
aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal
düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin belirlenmesinde bilgi teknolojilerinin
olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim
bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere
verilmiştir.
Hipotez 5
H1.05: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı
bir biçimde değiştirebilmek (esneklik)”arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H05
Ki-kare
Değer
df
25,980
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,002
X2
,002
X2 = 25.980; p <,05 H5 Kabul Edilir
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde gerektiğinde
ürün miktarlarını hızlı bir biçimde değiştirebilmek ile bilgi teknolojilerinin kullanımı
arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi
teknolojilerinin kullanımı ile gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde
değiştirebilmek arasında bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez
yapılan analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre,
işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin
olumlu
düzeyde
etkisi
olduğunu
düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar
ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yer verilmiştir.
Hipotez 6
H1.06: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “minimum kaynak kullanımı ile
üretim” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
212
HİPOTEZLER
H06
Ki-kare
Değer
df
28,326
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,002
X2
,002
X2 =28.326; p<,05 H Kabul Edilir
6
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde minimum
kaynak kullanımı ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır.
Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile
minimum kaynak kullanımı ile üretim arasında bir ilişkinin olup olmadığını
sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul
edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin belirlenmesinde bilgi teknolojilerinin olumlu
düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim
bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere
verilmiştir.
Hipotez 7
H1.07: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yeni ürün sunumunda hızlı hareket
edebilme” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H07
Ki-kare
Değer
df
25,349
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,005
X2
,005
X2 = 25.349; p <,05 H Kabul Edilir
7
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde yeni ürün
sunumunda hızlı hareket edebilme ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında
anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi
teknolojilerinin kullanımı ile yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme arasında
bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda
%95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
kısmında bulgulara yer verilmiştir.
213
Hipotez 8
H1.08: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “kalite” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
HİPOTEZLER
df
Değer
H08
Ki-kare
30,002
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,001
X2
,001
X2 = 30.002; p <,05 H Kabul Edilir
8
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde kalite ile bilgi
teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile kalite arasında bir
ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95
güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
kısmında bulgulara yer verilmiştir.
Hipotez 9
H1.09: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “verimlilik ” arasında anlamlı bir ilişki
vardır. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yeni ürün sunumunda hızlı hareket
edebilme” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H09
Ki-kare
Değer
df
34,375
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,001
X2
,001
X2 = 34.375; p <,05 H Kabul Edilir
9
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde verimlilik ile
bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile verimlilik arasında bir
ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95
güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
214
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
kısmında bulgulara yer verilmiştir.
Hipotez 10
H1.10:Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “Düşük Fiyat ” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
HİPOTEZLER
H10
Ki-kare
Değer
df
25,925
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,004
X2
,004
X2 = 25.925 ; p <,05 H Kabul Edilir
10
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde düşük fiyat ile
bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile düşük fiyat arasında bir
ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95
güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 11
H1.11:Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “ürün çeşitliliği ” arasında anlamlı bir ilişki
vardır.
HİPOTEZLER
H11
Ki-kare
Değer
df
26,868
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,003
X2
,003
X2 = 26.868; p<,05 H Kabul Edilir
11
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde ürün çeşitliliği
ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile ürün Çeşitliliği arasında
bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda
215
%95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 12
H1.12: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “toplam maliyet ” arasında anlamlı bir
ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H12
Ki-kare
Değer
df
24,464
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,006
X2
,006
X2 = 24.464; p <,05 H Kabul Edilir
12
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde toplam maliyet
ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile toplam maliyet arasında
bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda
%95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının
optimal
düzeyde
belirlenmesi
ve
etkin
işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür
çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma
bölümünde bulgular belirtilmiştir.
Hipotez 13
H1.13: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik
ve kaliteyi sağlamak ” arasında anlamlı bir ilişki vardır
HİPOTEZLER
H13
Ki-kare
Değer
df
28,443
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,002
X2
,002
X2 = 28.443; p <,05 H Kabul Edilir
13
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde satış sonrası
hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlamak ile bilgi teknolojilerinin kullanımı
216
arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi
teknolojilerinin kullanımı ile satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi
sağlamak arasında bir ilişkinin olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan
analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler
dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin
belirlenmesinde
bilgi
teknolojilerinin
olumlu
düzeyde
etkisi
olduğunu
düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar
ifade edilmiştir. Tartışma kısmında bulgulara yere verilmiştir.
Hipotez 14
H1.14: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “yüksek performanslı hizmetler” arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
Değer
df
25,114
10
HİPOTEZLER
H14
Ki-kare
Asymp. Sig.
(2-sided)
,005
X2
,005
2
X = 25.114; p <,05 H Kabul Edilir
14
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde yüksek
performanslı hizmetler ile bilgi teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki
vardır. Bu sonuca göre, hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile
yüksek
performanslı
hizmetler
arasında
bir
ilişkinin
olup
olmadığını
sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven aralığında kabul
edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin belirlenmesinde bilgi teknolojilerinin olumlu
düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Literatür çalışmalarında da bizim
bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade edilmiştir. Tartışma bölümünde belirtilmiştir.
Hipotez 15
H1.15: Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile “Dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
HİPOTEZLER
H15
Ki-kare
Değer
df
22,494
10
Asymp. Sig.
(2-sided)
,013
X2
,013
X2 =22.494; p<, 05 H Kabul Edilir
15
217
Yapılan ki kare (X2) testi sonucuna göre 0.05 önem düzeyinde Dağıtım kanal
sayısının optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması ile bilgi
teknolojilerinin kullanımı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre,
hipotezimiz kabul edilir. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile dağıtım kanal sayısı
optimal düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması arasında bir ilişkinin
olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu hipotez yapılan analiz sonucunda %95 güven
aralığında kabul edilmiştir. Buna göre, işletmeler dağıtım kanal sayısının optimal
düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin belirlenmesinde bilgi teknolojilerinin
olumlu düzeyde etkisi olduğunu düşünmektedirler. Tartışma kısmında bulgulara yer
verilmiştir.
Hipotez 16:
H1.16:Pazar ortamındaki rekabetin algılanan şiddet ile bilgi teknolojileri
kullanma düzeyi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
Pazardaki rekabet şartları ile BT arasındaki ilişki incelenmiş, X2 (ki kare) testi
kullanılarak BT ile pazardaki rekabet şiddeti arasında anlamlı bir ilişki olduğu ortaya
çıkmıştır. Bilgi teknolojilerini kullanan 44 işletmenin 29’u pazarda yüksek rekabet
şartlarının mevcut olduğunu, 9’u da pazarda orta düzeyde rekabet şartlarının
bulunduğunu belirtmişlerdir.
Tablo-36:Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı İle Rekabetin Şiddeti Arasındaki İlişkiye Ait
İstatistikler
İşletmelerde Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı
Rekabetin şiddeti
Çok düşük
Düşük
Orta
Yüksek
Toplam
HİPOTEZLER
Değer
32,640a
Evet-%
3 (%4,9)
3 (%4,9)
9 (%14,7)
29 (47,5)
44 (%72)
Hayır-%
1 (1.6)
2 (3,3)
4 (%6,6)
10 (16,4)
17 (%27,9)
df
8
X2
,000
Toplam -%
4 (%6,6)
5 (%8,2)
13 (21,3)
39 (63,9)
61 (100)
218
Bilgi teknolojilerinin rekabet düzeyi yüksek olan sektörlerde BT kullanımı
daha yüksektir. Tablo’da görüldüğü gibi, rekabet düzeyinin yüksek olduğunu
düşünen
firmaların
29
(%47,5)
faydalanıyorlar(faydalanmaktadırlar)BT’ni
tanesi
rekabet
bilgi
avantajı
teknolojilerinden
sağlamak
için
kullanıyorlar.
Değer
32,640a
12,073
,784
df
8
8
1
X2
,000
,148
,376
Hipotez 17
H1.17:Kullanılan bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde yarattığı etki
orta ölçekli ve küçük ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
İşletme büyüklüğüne göre, bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde
oluşturduğu etki açısından orta ölçekli işletmeler ve küçük işletmeler arasında
farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla 15 soru sorulmuştur. Bu nedenle bu
hipotezin test edilemesinde bu 15 ifade ayrı ayrı test edilecektir. Bu ifadeler t testi ile
analiz edilmiştir. Bu test sonuçları aşağıdaki tabloda verilmektedir:
Anlamlı farklılıklar bulunmayan dolayısıyla hipotezlerimizin reddedildiği üç
ifade; girdilerin depolanması ve üretim noktalarına dağıtılması ile ilgili maliyetler
(orta öl. İşl.:3.35 ,küçük işl.:2.71), personelin istihdamı, yetiştirilmesi ve
geliştirilmesine ilişkin maliyetler (orta öl. İşl.:3.15 ,küçük işl.:2.60) ve tedarikçileri
değerlendirme ve en uygun tedarikçiyi seçme imkanı açısından (orta öl. İşl.:3.08
,küçük işl.:2.71). İki farklı büyüklükteki işletme arasında anlamlı farklılıklar
bulunamamıştır.
219
Tablo-37: Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı Etkinin T
Testi İle Analizine İlişkin İstatistikler
HİPOTEZLER
-Girdilerin depolanması ve üretim noktalarına dağıtılması ile ilgili
maliyetler açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler
arasında anlamlı bir farklılık vardır.
- Girdinin ürüne dönüştürülmesiyle ilgili maliyetler (işleme, montaj v.b)
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Ürünün pazarlanmasıyla ilgili maliyetler (reklam, promosyon v.b)
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Ürünün depolanması ve tüketicilere dağıtılmasıyla ilgili maliyetler
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Ürün için yapılan özel bakım ve destek giderleri (montaj, tamir, bakım,
eğitim v.b) açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler
arasında anlamlı bir farklılık vardır.
- Girdilerin (hammaddelerin) satın alınmasına ilişkin maliyetler açısından,
BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı bir
farklılık vardır.
- Şirketin ürün ve süreçlerini geliştirmesine yönelik maliyetler (AR-GE
v.b.) açısından BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında
anlamlı bir farklılık vardır.
-Personelin istihdamı, yetiştirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin maliyetler
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Planlama, finans gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin maliyetler
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
- Satın alma, pazarlama v.b farklı faaliyetlerin arasında eşgüdümü sağlama
maliyetleri açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler
arasında anlamlı bir farklılık vardır.
-Tedarikçilerle eşgüdümü ve iletişimi sağlama maliyetleri açısından, BT’ni
kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı bir farklılık
vardır.
- Tedarikçileri değiştirmek söz konusu olduysa, yarattığı maliyetler
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Tedarikçileri değerlendirme ve en uygun tedarikçiyi seçme imkanı
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
-Eğer müşteriler tedarikçileri değiştirmek isterse katlanacağı maliyetler
açısından, BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı
bir farklılık vardır.
- Müşterileri değerlendirme ve en iyi müşterileri seçme imkanı açısından,
BT’ni kullanan küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı bir
farklılık vardır.
İB Ort. Std. T Değeri Sonuç
S.
K
2,71
1,47
O
3,35
1,13
K
2,54
1,42
O
3,38
1,02
K
2,43
1,50
O
3,50
1,27
K
2,57
1,33
O
3,42
1,24
K
2,43
1,24
O
3,35
1,02
K
2,66
1,33
O
3,50
1,27
K
2,71
1,51
O
3,38
1,06
K
2,60
1,31
O
3,15
1,08
K
2,49
1,29
O
3,27
1,00
K
2,31
1,39
O
3,69
0,93
K
2,71
1,51
O
3,50
1,03
K
2,60
1,38
O
3,23
0,86
K
2,60
1,48
O
3,08
1,06
K
2,60
1,19
O
3,12
0,82
K
2,37
1,40
O
3,08
1,29
-1.829*** RED
-2.690*
KABUL
-3.011*
KABUL
-2.569**
KABUL
-3.166*
KABUL
-2.511**
KABUL
-2.038
KABUL
-1.804*** RED
-2.569**
KABUL
-4.640*
KABUL
-2.418**
KABUL
-2.193**
KABUL
-1.469*** RED
-2.002**
KABUL
-2.014**
KABUL
*P<0.01 (Kabul) **P<0.05 (Kabul) ***P>0.05(Red) (5-her zaman…..1-hiç)
(K=Küçük İşletme sayısı: 35; O=Orta büyüklükte İşletme : 26; İB: İşletme büyüklüğü)
Tabloya 37’de göre,girdinin ürüne dönüştürülmesi ile ilgili maliyetler
açısından (orta öl.işl.:3.38 ,küçük işl.:-2.54),ürünün pazarlanması ile ilgili maliyetler
açısından (orta öl. İşl.:3.50 ,küçük işl.:2.42), ürünün depolanması ve tüketicilere
dağıtılmasıyla ilgili maliyetler açısından(orta öl. İşl.:3.42 ,küçük işl.:2.57), ürün için
220
yapılan özel bakım ve destek giderleri
(montaj, tamir, bakım, eğitim v.b)
açısından(orta öl. İşl.:3.35 ,küçük işl.:2.48), girdilerin (hammaddelerin) satın
alınmasına ilişkin maliyetler açısından (orta öl. İşl.:3.50 ,küçük işl.:2.66), şirketin
ürün ve süreçlerini geliştirmesine yönelik maliyetler (AR-GE v.b.) açısından (orta öl.
İşl.:3.38 ,küçük işl.:2.71), planlama, finans gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin
maliyetler açısından (orta öl. İşl.:3.27 ,küçük işl.:2.70), Satın alma, pazarlama v.b
farklı faaliyetlerin arasında eşgüdümü sağlama maliyetleri açısından (orta öl.
İşl.:3.69 ,küçük işl.:2.31), tedarikçilerle eşgüdümü ve iletişimi sağlama maliyetleri
açısından (orta öl. İşl.:3.50 ,küçük işl.:2.71), eğer tedarikçileri değiştirmek söz
konusu olduysa, yarattığı maliyetler açısından (orta öl. İşl.:3.23 ,küçük işl.:2.60),
eğer müşteriler tedarikçileri değiştirmek isterse katlanacağı maliyetler açısından (orta
öl. İşl.:3.12 ,küçük işl.:2.60), müşterileri değerlendirme ve en iyi müşterileri seçme
imkanı açısından (orta öl. İşl.:3.08 ,küçük işl.:2.37) anlamlı farklılıklar bulunmuştur
Bu farklılıkların tümü orta ölçekli işletmelerin lehinedir. Yani, bilgi teknolojilerinin
önemi ve firmanın performansı üzerinde oluşturduğu etki büyük işletmeler tarafından
daha net algılanmaktadır
Hipotez 18:
H1.18: BT’nin rekabet unsurları üzerindeki etkisi açısından orta ölçekli
işletmeler ile küçük ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılıklar vardır.
Bilgi teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki etkisi açısından orta ölçekli
işletmeler ile küçük ölçekli işletmeler arasında farklılık olup olmadığını belirlemek
amacıyla 15 ifadeye t-testi uygulanmıştır. Analiz sonucunda orta ölçekli işletmeler ve
küçük ölçekli işletmeler arasında bilgi teknolojilerinin firmanın Rekabet unsurları
üzerindeki etkisi açısından farklılıklar olduğu belirlenmiştir (Tablo:38).15 ifadenin
3’nde
anlamlı
bulunamamıştır.
farklılıklar
bulunmuş,12
ifade
de
ise
anlamlı
farklılıklar
221
Tablo-38: Bilgi Teknolojilerinin Rekabet Unsurları Üzerinde Yarattığı Etkinin T Testi
İle Analizine İlişkin İstatistikler
İFADE
Güvenirliği yüksek ürünler
Üretim hatalarını en aza indirme
Teslimatta Güvenilirlik ve Hız
Tasarım Değişikliği ve Tasarım
Kalitesi
Gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı
bir biçimde değiştirebilmek
Minimum Kaynak Kullanımı İle
Üretim
Yeni ürün sunumunda hızlı hareket
edebilme
Kalite
Verimlilik
Düşük Fiyat
Ürün Çeşitliliği
Toplam maliyet
Satış sonrası hizmetlerde hız
güvenilirlik ve kaliteyi sağlamak
Yüksek Performanslı Hizmetler
Dağıtım kanal sayısının optimal
düzeyde belirlenmesi ve etkin
işleyişinin sağlanması
İB
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
K
O
N Ortalama St. Sapma T Değeri
35 3,2571
1,37932 -2.100**
26 3,9231
,97665
35 3,4571
1,52128 -2.599**
26 4,2308
,76460
35 3,5143
1,50238
-1.921*
26 4,0769
,74421
35 3,6571
1,55190
-.654*
26 3,8846
,99305
35 3,3714
1,55461
-.544*
26 3,5385
,81146
35 3,2571
1,52128
-.690*
26 3,5000
1,10454
35 3,5882
1,59768
-.907*
26 3,8846
,90893
35 3,6286
1,53557
-2.204*
26 4,2692
,66679
35 3,6571
1,57074
-1.947*
26 4,2308
,65163
35 3,2286
1,49678
-1.776*
26 3,7692
,86291
35 3,6286
1,57341
-.328*
26 3,7308
,82741
35 3,2286
1,45695
-1.261*
26 3,6538
1,05612
35 3,4286
1,53940
-1.545*
26 3,8846
,71144
35 3,5143
1,52183
-.456*
26 3,6538
,84580
35 3,1714
1,54322
-.949*
26 3,5000
,98995
Sonuç
KABUL
KABUL
RED
RED
RED
RED
RED
KABUL
RED
RED
RED
RED
RED
RED
RED
*P<0.01 (Kabul) **P<0.05 (Kabul) ***P>0.05(Red) (5-her zaman…..1-hiç)
(K=Küçük İşletm sayısı: 35; O=Orta büyüklükte İşletme: 26; İB= İşletme büyüklüğü)
Tabloya 38’de göre, güvenirliği yüksek ürünlerin elde edilmesi açısından (orta
öl.işl.:3.92 ,küçük işl.:3.26),üretimde üretim hatalarını en aza indirme açısından (orta
öl.işl.:4.23 ,küçük işl.:3.46), kalite açısından (orta öl.işl.:4.23 ,küçük işl.:3.63),
anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Bu farklılıkların tümü orta ölçekli işletmelerin
lehine bir durum yaratmaktadır.
Yani, Tabloya göre, güvenirliği yüksek ürünlerin elde edilmesi açısından (orta
öl.işl.:3.92 ,küçük işl.:3.26),üretimde üretim hatalarını en aza indirme açısından (orta
öl.işl.:4.23 ,küçük işl.:3.46), kalite açısından (orta öl.işl.:4.23 ,küçük işl.:3.63), bilgi
222
teknolojilerinin önemi ve rekabet unsurları üzerinde meydana getirdiği etki büyük
işletmeler tarafından açık bir şekilde algılanmaktadır.
Anlamlı farklılıklar bulunmayan ifadeler de mevcuttur. On iki ifade de anlamlı
farklılıklar bulunamamıştır. Bunlar, teslimatta güvenilirlik ve hız (orta öl. İşl.:4.08
,küçük işl.:3.51), tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi (orta öl. İşl.:3.88 ,küçük
işl.:3.66), Gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde değiştirebilmek (orta öl.
İşl.:3.37 ,küçük işl.:3.54), minimum kaynak kullanımı ile üretim(orta öl. İşl.:3.50
,küçük işl.:3.26), yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme(orta öl. İşl.:3.88
,küçük işl.:3.59), verimlilik (orta öl. İşl.:3.23 , küçük işl.:3.67), düşük Fiyat (orta öl.
İşl.:3.77 , küçük işl.:3.66), ürün çeşitliliği (orta öl. İşl.:3.73 , küçük işl.:3.63), toplam
maliyet (orta öl. İşl.:3.65 , küçük işl.:3.43), satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik
ve kaliteyi sağlamak (orta öl. İşl.:3.88 , küçük işl.:3.43), yüksek performanslı
hizmetler (orta öl. İşl.:3.65 , küçük işl.:3.51), dağıtım kanal sayısının optimal
düzeyde belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması (orta öl. İşl.:3.50 , küçük
işl.:3.17).
Tablo-38’de
işletme
büyüklüğüne
göre
bilgi
teknolojilerinin
işletme
performansına etkileri arasındaki farklılıklar t testine göre analiz edilmiştir. Analiz
sonucuna göre, 14 değişkenden 11’de işletme büyüklüğüne göre anlamlı farklılıklar
olduğu belirlenmiştir. Bilgi teknolojilerinin küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmelerin
performansı üzerindeki etkileri incelendiğinde;
3.10. Araştırmanın Hipotezlerine İlişkin Tartışma
Araştırmanın sonuçlarına göre, işletmelerde kullanılan bilgi teknolojileri ile
rekabet unsurları (güvenirliliği yüksek ürünlerin üretilmesi, üretim hatalarını en aza
indirme, teslimatta güvenilirlik ve hız, tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi,
gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde değiştirebilmek, minimum kaynak
kullanımı ile üretim, yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme, kalite, düşük fiyat,
ürün çeşitliliği, toplam maliyet satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi
sağlamak, yüksek performanslı hizmetler, dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde
belirlenmesi ve etkin işleyişinin sağlanması) arasında istatistiksel olarak anlamlı
farklılıklar tespit edilmiştir. Ayrıca, bilgi teknolojileri sisteminin firma performansı
223
üzerinde yarattığı etkileri, küçük ve orta ölçekli işletmeler açısından anlamlı
farklılıklar tespit edilmiştir.
Literatür çalışmalarında da bizim bulgularımızla ilişkili sonuçlar ifade
edilmiştir. Bu çalışmalarda ortaya konulan değerlendirme ve sonuçlar çalışmamızla
ilişkili olarak ele alınacaktır.
Bilgi teknolojileri sistemi, yöneticilere ve alt kademedeki işçilere problemleri
analiz etmede, karmaşık konuları canlandırmada ve yeni ürünler tasarlamada geniş
imkanlar sunmaktadır (Laudon ve Laudon, 2001: 7). BT’nin, tasarım değişikliği ve
tasarım kalitesi açısından (ort. 3,75) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler
tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile tasarım değişikliği ve tasarım
kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Gürpınar
tarafından yapılan benzer bir çalışmada da, işletmeler tarafından yapılacak tasarım
değişikliği ve tasarım kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olduğu ortaya konulmuştur.
Gürpınar’a göre, Dünya mobilya pazarında başarılı olabilmek için birçok strateji
bulunmaktadır. Fakat bu stratejilerin en başında iyi bir mobilya tasarımı yatmaktadır.
Araştırmaya katılan firma ve departman yöneticilerine Türk mobilya sektörünün dış
pazarlarda daha rekabetçi bir rol oynaması için önerileriniz nelerdir? diye
sorulduğunda %31 gibi bir çoğunluk dış pazarlarda rekabet edebilme şansının yeni
tasarımlardan geçeceğini bildirmişlerdir (Gürpınar,2007:155).
Mobilya
işletmelerinde
tasarım
değişikliği
ve
tasarım
kalitesinin
sağlanmasında bilgi teknolojileri kaynaklı, bilgisayar destekli tasarım (Computer
Aided Design-CAD) yöntem ve araçları kullanılmaktadır. CAD, Bir ürününün
tasarımının yaratılması, geliştirilmesi ve doküman haline getirilmesinde etkili bir
bilgisayar kullanımını içeren bir tasarım faaliyeti olarak tanımlanabilir. CAD
sistemlerinde sağlanan bu gelişmelerin temel nedenleri bu sistemlerin; tasarımcının
verimliliğini yükseltmesi, tasarım kalitesinin artması, veri tabanı ve olağanüstü
dokümantasyon olanakları yanında sanal ortamda paylaşılabilirliği, bilgilendirme,
tanıtım, gösterim, analiz vb amaçlarla kullanılabilirliğidir (Koç ve Koç, 2005:67).
Koray’a göre, Bilgi teknolojisi kullanımının artması hizmet sektörünün endüstriyel
üretimdeki ağırlığını arttırmaktadır. Bilgisayar destekli tasarım ve bilgisayar destekli
üretim devreye girmekte, üretimde sayısal kontrollü makineler ve robot kullanımı
224
artmaktadır. Bunun sonucunda üretim süreci hizmet sektörü ile bütünleşmektedir
(Koray,1994:31).
BT’nin
gerektiğinde
ürün
miktarlarını
hızlı
bir
biçimde
değiştirebilmek(esneklik) açısından (ort. 3,44) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler
tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile esneklik arasında anlamlı bir ilişki
olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Erkut tarafından yapılan çalışmada da, yeni
teknolojilerin üretim sürecine uygulanması üretim sürecinin esnekleşmesine neden
olmuştur. Teknolojik değişim sonucunda değişen rekabet koşullarına uyum sağlama
gereği, esnek üretime geçmeyi ve işgücü istihdamında esnekliği beraberinde
getirdiğini ortaya koymuştur (Erdut,1998.27). Esnek üretim, birbiriyle rekabet eden
ancak uzmanlık ve üretim bilgisi alışverişinde bulunan küçük ve orta büyüklükteki
işletmelerin üretim tarzıdır. Esnek üretimde, modül üretimi kullanılarak, genel
amaçlı makinelerle ürün farklılaştırılması yapılabilmekte, aynı makinelerle farklı
mallar üretilerek değişen talebe uyum sağlanabilmektedir. Rekabette de fiyat yerine
kalite ön plana geçmektedir (Tuna ve Ekin, 1997:52). Filiz’e göre, üretim
teknolojisindeki hızlı gelişmeler işletmelerde her aşamada etkisini gösteriyor.
Stratejik olarak avantaj elde etmek ve bu üstünlüğü sürdürmek için kaynakların çok
iyi şekilde değerlendirilmesi ve amaçlar doğrultusunda kullanabilmesi önemli ve
zorunlu hale gelmiştir (www.biymed.com, 04.10.2009). Atalay vd.’nin “ KOBİ’lerin
Esnek Üretim Sistemleri Yönünden İrdelenmesi
ve Bir Uygulama” adlı
çalışmalrında bilgi teknolojileri ile esneklik arasındaki ilişkiye vurgu yapmışlardır.
Onlara göre, günümüzün değişken piyasa şartları göz önünde bulundurulduğunda, bir
işletmenin ayakta kalabilmesi, müşteri isteklerine cevap verebilmesi için “değişime”
ayak uydurabilmesi, bunun için de yüksek bir esnekliğe sahip olması gerekmektedir.
Söz konusu esnekliğin ve değişimin işletmede sürekli gerçekleşebilmesi ise yeni
ürünlere, tip ve model değişikliklerine ve yeni pazar koşullarına uyumu kolaylaştıran
bilgisayar ve teknolojisine dayalı esnek üretim sistemleri ile sağlanabilmektedir. Bu
sistemlerin
kurulması
ile
birlikte
sanayi
işletmelerinde
standardizasyonun
sağlanması, üretim miktarı artışı ve güçlü bir rekabet avantajı elde edilmesi gibi
önemli yararlar gözlenmesi amaçlanmaktadır (Atalay vd.1998:9).
BT’nin gerektiğinde yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme açısından
(ort. 3,72) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler tarafından sıklıkla kullanıldığı ve
225
BT kullanımı ile yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme arasında anlamlı bir
ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Şimşek ve Akın yaptıkları çalışmada
belirttikleri gibi, günümüz piyasa şartlarında hızlı değişme, gelişme ve müşterilerin
sürekli değişen farklı ürün talepleri geleneksel üretim sistemlerinin birçok durumda
etkisiz kalmasına neden olmaktadır. Günümüz işletmeleri, müşterilerinin istek ve
ihtiyaçlarını karşılayabilmek için faaliyetlerinde çok daha esnek ve hızlı olmak
durumundadırlar (Şimşek ve Akın, 2003:216).
Rekabet avantajının değişmesi; yatırım, üretim ve ticarette görülen
küreselleşmenin ortaya çıkması KOBİ'ler ve büyük işletmeler arasındaki rekabet
avantajlarını da değiştirmiştir. Yeni şartlara kolayca uyum sağlayabilen, değişen
müşteri isteklerine anında cevap verebilen ve esnek üretim yapabilen KOBİ'lerin,
ülke ekonomileri için daha da önemli hale gelmesi, olarak sıralanabilir.
Değişen rekabet ortamında başarılı olmak için İİT (İleri İmalat Teknolojileri)
kullanımı, büyük işletmeler kadar küçük işletmeler için de hayati bir öneme sahiptir.
Güleş’in, Brennan, Finnan ve O’Kelly’den aktardığına göre, küçük ölçekli işletmeler
rekabet güçlerini arttırmak veya en azından korumak için İTT kullanımını
artırmalıdırlar. Kobi’ler esnek yapıları, değişime uyum sağlayabilme yetenekleri ve
pazarda rekabet ederken İİT kullanımının sağlayacağı avantajları(müşteri taleplerini
hızlı karşılayabilme, müşteri siparişlerine uygun ve çeşitli üretim gibi)halihazırda
kullanmaları, onlara büyük işletmelerle karşılaştırılınca İİT kullanımında bir takım
avantajlar sağlamaktadır (Güleş,2001:62). Üretim de bilgi teknolojilerinin bir
yansıması olan CNC tezgahlarının kullanımı İnegöl mobilya işletmelerinde giderek
artmaktadır. CNC tezgahların üretim çevrimi içerisinde kullanılması verimliliği
artırır, atık malzeme oranı en aza düzeye iner, ilk kurulum maliyetini ve personel
giderlerini çok rahat bir şekilde karşılayabildiği gibi, seri üretim yapabilecek ve
pazarda rekabet edebilecek esnek bir üretim sisteminin çekirdeğinin oluşturulmasını
sağlayıcı avantajları vardır. Tüm bu avantajların yanında, CNC tezgahların en büyük
dezavantajı, pahalı olmaları ve tezgahı kullanabilecek şekilde yetiştirilmiş bir ara
eleman ihtiyacını beraberinde getirmektedir (Baykasoğlu ve Dereli,2006:59-60).
BT’nin kalite açısından (ort. 3,90) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler
tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile kalite arasında anlamlı bir ilişki
olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Adıgüzel ve diğ.’leri bilgi teknolojilerinin
226
genel olarak, maliyetlerin minimuma düşürülmesi, müşterilere daha kaliteli mal ve
hizmet sunulması ve rekabet gücünün arttırılması gibi konularda işletmeler için
avantajlar sağladığını belirtmektedirler (Adıgüzel vd.,2006:927-928). Akın’ın
McFarlan’dan aktardığı gibi, bilişim teknolojisi kullanımı ile ürün kalite standartları
artmaya devam edecektir. Bilgisayar destekli tasarım modelleri makine ve ürünlerin
performanslarını ileri simülasyon yöntemleriyle arttırmaktadır (Akın,1998:246).
BT’nin verimlilik açısından (ort. 3,90) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler
tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile verimlilik arasında anlamlı bir
ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Adıgüzel vd.’lerinin yaptığı çalışmada
da, bilgi teknolojilerinin genel olarak, verimliliğin arttırılması ve rekabet gücünün
arttırılması gibi konularda işletmeler için avantajlar sağladığını ortaya koymuşlardır
(Adıgüzel vd., 2006: 927-928). Baştan ve Ökmen’e göre de, bilgi ve iletişim
teknolojilerinin kamu ya da özel tüm örgütler bağlamında, verimliliği artırmıştır
(Baştan ve Ökmen, 2004:197). İşletmeler değişen çevre şartlarına hızla uyum
sağlamak zorundalar. Bu da esnek organizasyon yapısını ve esnek planlamayı gerekli
kılıyor.
Organizasyonda
tüm
birimlerin
hedefi
verimliliğin
arttırılmasıdır
(www.kobifinans.com.tr, 16.02.2010). Tezeren’e göre, verimlilik, Kobi’lerin rekabet
edebilirliği ve hayatiyetlerini sürdürebilmeleri açısından son derece önem arz
etmektedir. Verimlilik firmaların rekabet gücünü belirlemede ve geliştirmede en
önemli faktördür. İşletmelerin rekabet edebilirliliği ve ayakta durabilmeleri için son
derece önemlidir (Tezeren,1985:79). Genel amaçlı bilgi ve iletişim teknolojileri süreç
içinde yenilikler yaratarak imalat sanayi ve alt kollarındaki uygulamalarla birlikte
verimlilik ve etkinlik sağlar (Çeviker ve Sarıdoğan,2006:483).
Sonuçları 01.04.2010 tarihinde açıklanan, Bilişim Sanayicileri Derneği’nin
(TÜBİSAD) 25 ilde 1-49 çalışana sahip KOBİ’lerden toplam 1645 yöneticiyle yüz
yüze görüşerek gerçekleştirdiği araştırmaya göre, KOBİ’lerin bilişim teknolojileri
kullanımıyla ilgili görüşlerine bakıldığında her üç KOBİ yöneticisinden ikisinin
“verimlilik sağlar” görüşünde olduğu görülüyor. Ancak araştırma bu görüşün eyleme
yansımadığını ortaya koyuyor (www.tübisad.org.tr,08.04.2010).Venkatnaman’a göre
de, üretimde kullanılan teknolojinin geliştirilmesi ve yenilenmesi verimlilik artışına
yol açar. Bilişim teknolojilerinin rolü, isletme içi faaliyetlerde verimliliğin
artırılmasından
isletmeler
arası
anlaşmaları
yöneten
esnek
bir
is
ağının
227
oluşturulmasına dönüşmektedir (Venkatnaman, 1994: 74). Ekinci tarafından yapılan
araştırmada, işletmelerin rekabet gücünü artırmak için, ellerindeki rekabet araçlarının
verimliliğinde yeni anlayış ve araçları kullanmaları gerektiği vurgulanmıştır.
Dolayısıyla işletmeler rekabet araçlarını bilgiye dayalı oluşturmak zorundadırlar.
Ona göre, bugün en büyük rekabet aracı bilgi ve bunun teknolojiye dönüşümünü
sağlayamayan gelişmelere ayak uyduramayanlar, rakiplerine göre çok basit
yöntemlerle
işlevlerini
sürdüren
işletmeler
durumuna
düşeceklerdir
(Tezeren,1985:79).
Verimlilikteki artışlar ile rekabet gücü arasında olumlu bir ilişki söz
konusudur. Verimlilikteki artışlar, aynı zamanda, bir ülkenin sahip olduğu teknoloji
düzeyinin, bu teknolojiyi ne ölçüde etkin kullandığının ve yaşam kalitesi ile
refahındaki artışların bir göstergesidir (Aktan ve Vural,2004).
İşletmelerin
sürdürülebilir rekabet gücü genel verimlilik ve maliyet üstünlüğü temel bileşenlerine
ilişkin pazarın yapısını değiştirecek stratejiler üretmesine ve pazar yapısını bir zaman
sonra yeniden değiştirene kadar belirli bir konum (moment) elde etmeleri ile
sağlanabilir. Pazar yapısını değiştirecek moment bu doğrultuda oluşturulacak
stratejilerle gerçekleştirilebilinir (Ülgen ve Mirze, 2004:47).
İşletmelerin gücünü etkileyen temel bileşen biri verimliliktir. Genel verimlilik
pazarda [küresel, uluslararası, ulusal (yerel)] lider konumundaki işletmeler düzeyine
ulaşabilmek amacıyla oluşturulması gereken teknolojik bilgiye ve deneyime fiilen ne
ölçüde yaklaşıldığını belirten bir göstergedir. Genel verimliliğin değeri de, teknolojik
bilgi ve deneyim açısından mevcut pazarda lider konumda faaliyette bulunan işletme
düzeyine yaklaştıkça ya/ya da geçtikçe, daha da büyüyecektir. Örneğin; işletmenin
temel yetenekleri üzerinde yoğunlaşılması değişime anında tepki verecek ve
entegrasyon sağlayacak mekanizmaların oluşturulması, tüm pazarların küresel pazar
olarak algılanması ve hedeflenmesi, ortaklaşa rekabet vb. maliyetlerin düşürülmesi
ve verimliliğin arttırılması bilişim teknolojilerinin stratejik olarak etkileyecekleri
alanlardandır. Mesela, ilaç toptancılığı sektöründe satışların bir yüzdesi olarak
dağıtım maliyetleri 1970-1990 arasında yüzde 16’dan yüzde 2.5 düzeyine
gerilemiştir. Bu gerilemedeki birinci etken ise bilişim teknolojileridir. Artık, yüzde
16 oranıyla çalışan bir kurumun rekabet gücü kalmamıştır (Akın,1998:245).
228
BT’nin düşük fiyat açısından (ort. 3,46) İnegöl’de faaliyette bulunan işletmeler
tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile düşük fiyat arasında anlamlı bir
ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. İlerleyen teknoloji maliyetleri
arttırmaksızın daha kısa üretim süresine imkan sağlamaktadır. Tüketicilerin öneminin
arttığı bir dönemde, bilişim teknolojileri maliyetlerinin mümkün olduğunca sabit
tutularak karmaşık ürünlerin uygun fiyatlarla piyasaya sürülmelerine imkan
verecektir (Akın,1998:246). Doğan ve Marangoz’un yaptığı çalışmada, ulusal ve
uluslararası piyasalarda rekabetin her geçen gün artarak devam etmesi firmalara
fiyatlarını düşürme yönünde baskılar oluşturduğunu dile getirmiştir. Özellikle,
uluslararası pazarlarda başarılı olmak isteyen firmalar öncelikle kalite-fiyat (yüksek
kalite, düşük (uygun) fiyat)dengesini çok iyi oluşturmak durumundadır. Bu konuda
kullanılan yeni maliyet ve fiyat hesaplama tekniklerinden yararlanılmalıdır
(www.dtm.gov.tr ,12.05.2009).
Akın “Bilişim Teknolojilerinin Evrimi Ve Bilişim Teknolojilerinin Çağdaş
İşletmelerde Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri” çalışmasında belirttiği üzere,
ilerleyen teknoloji maliyetleri arttırmaksızın daha kısa üretim süresine imkan
sağlamaktadır. Tüketicilerin öneminin arttığı bir dönemde, bilişim teknolojileri
maliyetlerin mümkün olduğunca sabit tutularak karmaşık ürünlerin uygun fiyatlarla
piyasaya sürülmelerine imkan verecektir (Akın,1998:246).
BT’nin ürün çeşitliliği açısından (ort. 3,67) İnegöl’de faaliyette bulunan
işletmeler tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile ürün çeşitliliği arasında
anlamlı bir ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Kök , “Bilişim
Teknolojilerinin Yönetsel Ve Örgütsel Etkileri” konulu çalışmasında, bilişim
teknolojileri mal ve hizmetlerde, pazarda ve üretim ekonomisinde önemli
değişimlere neden olabileceğini belirtmiştir. Bilişim teknolojileri mal ve hizmetlerin
yapısını değiştirebilir. Günümüzde bilişim teknolojileri mal ve hizmetlerdeki fiziksel
içeriği bilgisel içerikle ikame etmektedir. Örneğin, mekanik saatlerin yerini
günümüzde çok amaçlı elektronik saatler almıştır (Kök,2006:129). Adıgüzel ve
diğ.’leri de yaptıkları çalışmada, bilgi teknolojilerinin genel olarak müşterilere daha
kaliteli mal ve hizmet sunulması, bilgi kaynaklı yeni ürünlerin geliştirilmesi ve
rekabet gücünün arttırılması gibi konularda işletmeler için avantajlar sağladığını
söylemektedirler (Adıgüzel vd., 2006: 927-928). Baştan ve Ökmen göre de, bilgi ve
229
iletişim teknolojilerinin kullanımının kamu ya da özel tüm örgütlerde verimliliği ve
ürün çeşitliliğini artırmıştır (Baştan ve Ökmen, 2004:197). Bilişim teknolojileri
üretim ekonomisi anlamında, en az maliyetle çıktıya ulaşımını sağlaması ve ürün ve
hizmet çeşitlendirmesinde hızlandırıcı bir faktör olarak yoğun ilgi görmektedir
(Kök,2006:129).
Teknolojik gelişmeler, artan yoğun rekabet ve müşteri talepleri, ürün yasam
çevrim sürelerinin kısalması, isletmelerin ürün geliştirme hızları üzerindeki baskıyı
her geçen gün daha da artırmakta, onları yeni ürünler üzerinde düşünmeye ve mevcut
ürünleri gözden geçirmeye zorlamaktadır. Bu nedenle isletmeler, ürün geliştirme
çalışmalarını sistemli ve planlı olarak yürütmek ve bu alandaki çalışmalarına
bütçelerinden daha fazla kaynak ayırmak zorunda kalmaktadır. İşletmeler kar ve satış
amaçlarını karşılamak için yalnızca var olan ürünlerine bağlı kalmamaktadır. Onlar,
bu amaçları karşılamak ve basarı elde etmek için yeni ürünler geliştirmekte ve
bunları pazara sunmaktadır. Geliştirdikleri yeni ürünlerin başarısız olması
durumunda da, ürün geliştirmede yeni stratejilere ihtiyaç duymaktadır. Ürünlerin
daha karmaşık hale gelmesi, tasarımın uzun zaman alması, üretimin maliyetinin
yüksek olması, üründen beklenenlerin tam olarak gerçekleştirilememesi ve buna
bağlı olarak müşteri memnuniyetinin azalması ile birlikte, ürün geliştirmede yeni
yaklaşımlara ihtiyaç duyulmuştur. Dünya pazarlarında gelinen noktaya baktığımız
zaman, sadece teknolojiye odaklanıp, kaliteli ürünler üretmek artık yeterli
gelmemektedir. Yaklaşık yirmi yıl önce bir otomobilin tasarlanıp pazara sürülmesi
14 yıllık bir süreyi kapsarken günümüzde bu süre 3 yıla kadar düşmüştür. Artan
rekabet, ülkelerin birbiriyle yarısında ürün geliştirme hızını stratejik bir silah haline
getirmiştir. İsletmelerde en önemli rekabet göstergeleri; maliyet, kalite ve hız
olmuştur (Yayla vd..2009:13).
BT’nin toplam maliyet açısından (ort. 3,41) İnegöl’de faaliyette bulunan
işletmeler tarafından sıklıkla kullanıldığı ve BT kullanımı ile toplam maliyet arasında
anlamlı bir ilişki olduğu araştırmamızda tespit edilmiştir. Öğüt vd.’ne göre, ileri
bilişim teknolojilerinin işletmeler ile bütünleştirilmesinde kullanılan yöntemler,
organizasyonun üretim, sunum ve dağıtım ekonomilerinde değişime neden
olmaktadır. Maliyet yapıları iyileştirilen işletmelerin rekabetçi üstünlükleri artmakta,
dolayısıyla örgütsel sinerji katsayısında önemli gelişmeler sağlanmaktadır. Bilişim
230
teknolojileri, işletmelerde aynı faaliyetin daha az çalışanla ve daha az stok düzeyi ile
gerçekleştirilmesini sağlayabilmektedir. Dolayısıyla, işletmeler en az maliyetle,
planlanan çıktıya ulaşabilmektedir. İleri bilişim teknolojileri, ayrıca ürün ve hizmet
çeşitlendirmesini hızlandırıcı bir faktör olarak da karşımıza çıkmaktadır (Öğüt
vd.,2005:310). Bilgi ürün geliştirme, üretim, dağıtım ve müşteri ilişkileri gibi
konularda maliyetleri büyük oranda azaltır ve zamandan tasarruf sağlar. Bununla
birlikte, internet ve diğer network imkanları sayesinde işletme içi ve birimler
arasındaki iletişim maliyetleri sayesinde önemli ölçüde azaltılabilir. Barutçu’nun da
belirttiği gibi, ulaşım ve iletişim maliyetlerindeki düşüşlerin, İletişim alanındaki
teknolojik gelişmeler ve uluslararası ulaşım maliyetlerinin azalması, KOBİ'lerin
uluslararası pazarlara girmesini kolaylaştırmaktadır (Barutçu,2005:420).
Çolakoğlu ve Acar, “Küreselleşme Sürecinde Kobi’lerin Rekabet Stratejisi Ve
Kümelenmeler” adlı çalışmalarında belirttikleri gibi, küreselleşme ve teknolojik
değişim KOBİ’lere yabancı pazarlara girmek ve işletme maliyetlerini düşürmek
konusunda yeni fırsatlar getirmektedir. Ancak, aynı zamanda ulus ötesi maliyetleri,
yeni rekabet mücadeleleri ve riskleri de vardır (Çolakoğlu ve Acar,2006:11). Bilgi
teknolojileri emek yoğun üretim yapan mobilya, tekstil vb. sektörlerde maliyetleri
düşürerek rekabet avantajı sağlamaktadır. Günümüzde bilgi teknolojilerini
kullanarak yarattıkları değerlerin maliyetlerini düşürmek suretiyle rekabet avantajı
elde eden değişik iş alanlarında çalışan işletmelere rastlamak mümkündür. Örneğin,
tekstil imalatında bilişim teknolojilerinin kullanılmasıyla kalıpların otomatik
kesilmesi ile toplam işçilik maliyetlerinde %50’nin üzerinde tasarruf sağlanmıştır.
Bir başka örnek ise, kelime işlemcileri kullanan işletmelerde metin işlemede
sağlanan tasarruflardır. Aynı şekilde tele-pazarlama teknolojisini kullanan işletmeler,
satış personeline ve ulaşımına ödenen maliyetleri ortadan kaldırarak maliyet avantajı
sağlamaktadır. Bu ve benzeri ileri bilişim teknolojilerinin kullanımı, pazarlamada
coğrafi alanla kısıtlı kalma sorununu gidermektedir (Bensghir, 1996).
Yeni teknolojiler KOBİ’lerde yoğun uygulama alanına sahiptir ve KOBİ’lere
daha düşük maliyetlerle ve daha esnek çalışabilme imkânını verebilmektedir
(Turan,2009:220). Elmacı, “ İmalat Endüstrisi işletmelerinde Maliyet Azaltımı ve Bir
Uygulama”adlı çalışmasında, rekabet gücünü arttırmadaki diğer temel bileşen de
maliyet üstünlüğüdür. Maliyet üstünlüğü, üretilen ürünün (mamul ya da hizmet)
231
kalitesinden ödün vermeksizin, hatta kaliteyi artırarak maliyetlerin en azaltılmasıdır
(Elmacı,1990:28). Bilgi Teknolojileri genel olarak, maliyetlerin minimuma
düşürülmesi ve rekabet gücünün arttırılması gibi konularda işletmeler için avantajlar
sağlamaktadır (Adıgüzel vd., 2006: 927-928). İç pazarlar açısından da durum farklı
değildir.Bir işletmenin fiyat bakımından rekabete girebilmesinin en uygun ve
güvenilir yolu maliyetlerini kontrol etmesi ve böylece işletmenin iç pazardaki
etkinliğini arttırması olmaktadır.Bugün pek çok sektörde üretim biçimlerinde sık
değişmeler yaşanmaktadır.Özellikle yabancı firmalar tasarım üretim hazırlık
aşamasında süre ve maliyetleri önemli ölçüde azaltmaktadır.Kullanılan maliyetleme
teknikleri ise genelde
maliyetleme, kaizen maliyetleme(activity based costing)
sistemi gibi maliyetleme tekniklerinden oluşmaktadır.Bu süreçte rekabet etmek
isteyen işletmeler bu değişime ayak uydurmak zorundadırlar (Doğan vd.,2003:115116).
Ho’ya göre de, işletmeler rekabet üstünlüğünü sağlamak için bilginin uygun bir
şekilde elde etmesine ve kullanılmasına bağlıdır. Bunun sebebi, müşteri
memnuniyetini elde etmede, işletmelerin en büyük gücünü bilgiye dayalı teknolojiler
sağlamaktadır. Beraberinde önemli avantajlar sunan bilgi teknolojilerinin kullanımı,
hem karşılıklı ilişkileri geliştirmeye yardımcı olur hem de ürün geliştirmede, müşteri
memnuniyetinin sağlanmasında en önemli katkıyı sunmaktadır (Ho, 1996: 79).
3.11. Sonuç Ve Öneriler
Yapılan çalışma kapsamında ulaşılan sonuçlar ve öneriler aşağıda belirtilmiştir.
3.11.1. Sonuç
Günümüzde, bilgi teknolojileri, Kobi’ler ve rekabet, ekonomik hayat içinde
geçmişe oranla daha fazla birbiriyle bağlantılı ve birbirlerini etkileyen olgular halini
almışlardır. Bilgi teknolojileri, ekonomik ve sosyal alanları eskiye oranla daha fazla
şekillendirme ve yönlendirme gücüne sahiptirler. Bilgi teknolojileri, kullanıldıkları
her alanda geleneksel yöntemleri ciddi bir şekilde etkilemekte ve değiştirmektedir.
Bilgi teknolojilerinin etkilediği ve değiştirdiği alanların başında, piyasalar ve
piyasalarda ortaya çıkan rekabet olmuştur. Rekabetin niteliği, sınırları ve yönteminde
radikal değişimler yaşanmıştır. Bu değişime sebep olan dinamikler, küreselleşme,
bilgi teknolojileri ve yeni ekonomi olmuştur. Bunun sonucunda, dünya sınırların
232
ortadan kalktığı büyük bir pazar haline gelmiş; işletmeler geçmişe oranla daha geniş
alanda ve daha çok rakiple rekabet etmek zorunda kalmışlardır. Ekonomilerin
temelini oluşturan KOBİ’ler için bu yeni durum beraberinde hem yeni fırsatlar hem
de farklı tehditler ortaya çıkarmıştır. Rekabet’te sınırların ortadan kalktığı ulusal ve
küresel piyasalarda, KOBİ’lerin rakipleri ile rekabet edebilmeleri ve sürdürülebilir
bir rekabet avantajı elde etmeleri için eskisinden daha fazla, bilgi teknolojilerini
kullanmak zorundadırlar. Artık, Kobi’ler eski yöntemlerle, global piyasalarda
rakipleri ile rekabet etmeleri imkansız hale gelmiştir. KOBİ’ler, bilgi teknolojilerini
her aşamada kullanarak ve BT’nin ortaya çıkardığı yeni araçları ve imkanları
kullanarak rakipleri ile rekabet edebilir duruma gelmelidir. Bu anlamda, e-ticaret
önemli fırsatlar ve avantajlar sağlayacaktır.
Çalışmamız teorik ve uygulama olmak üzere, iki şekilde ele alınıp
incelenmiştir. İlk önce çalışmanın teorik çerçevesi belirlenip açıklanmıştır. Daha
sonra yapılan çalışmada, bilgi teknolojilerinin KOBİ’lerin rekabet gücü üzerindeki
etkilerinin neler olduğunu belirlenmeye ve analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla,
İnegöl’de faaliyette bulunan mobilya imalat işletmelerinde bir uygulama yapılmıştır.
Bu uygulama değişik analizler (X2 ve T- testi ) ile test edilmiş olup, sonuçları
istatistiki (SPSS 16.0 ) olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada, bilgi teknolojilerinin
Kobi’lerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini tespit etmek için; BT’nin işletmelerin
performansı üzerindeki etkileri, rekabet unsurları üzerindeki etkileri ve rekabet
gücünün korunması için gerekli önlemlerin neler olduğu belirlenerek İnegöl mobilya
imalat işletmelerinde uygulanan anket ile test edilmiştir. Yapılan çalışmada, bilgi
teknolojilerinin Kobi’lerin rekabet gücü üzerindeki etkileri ki kare (X2) ve t- testi ile
İnegöl mobilya imalat işletmeleri analiz edilmiş ve aşağıda belirtilen sonuçlara
ulaşılmıştır:
Bilgi teknolojileri rekabet unsurları üzerindeki etkilerine bakıldığında, üretim
hatalarının en aza indirilmesinde, teslimatta güvenilirlik ve hız, tasarım değişikliği ve
tasarım kalitesi, yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme, verimlilik, ürün
çeşitliliği, satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi sağlamada firmanın
rekabeti üzerinde yarattığı etkiler açısından ön plana çıkmaktadır.
Rekabet gücünün korunması için gerekli önlemlere bakıldığında, ileri imalat
teknolojileri kullanımı, ürün geliştirme, ar-ge faaliyetlerini arttırmak, insan
233
kaynakları yönetimini geliştirmek, imalatta bilişim sistemlerinin entegrasyonu,
yönetici ve çalışanların eğitimi, pazarlama yöntemlerinde değişim, kurumsal imaj
/marka güvenilirliği ve müşteri ilişkilerinin yeniden yapılandırılması rekabet
gücünün korunmasında ve geliştirilmesinde ön plana çıkmaktadırlar.
•
İleri imalat teknolojileri kullanımı günümüz imalat işletmeleri için bir zorunluluk
haline gelmiştir. Yoğun bir küresel rekabet ortamında istenen niteliklerde ürünler
ortaya koyabilmek ve rakiplerle başa çıkabilmek için birçok sektörde yeni
teknolojilerden yararlanmak kaçınılmaz hale gelmektedir. İleri imalat teknolojilerinin
kullanıldıkları faaliyet alanları; tasarım, üretim ve organizasyonel faaliyetlerdir.
İnegöl’de faaliyet gösteren mobilya imalat işletmeleri ileri imalat teknolojileri
kullanımının, işletmede yaratacağı olumlu etkinin farkında oldukları anlaşılmaktadır.
Bunun sonucu olarak, İnegöl’deki mobilya imalat işletmelerinde CNC (bilgisayarlı
sayısal kontrol) tezgâhlarının kullanımı hızla artmaktadır. Türkiye’ de imalatta ileri
teknoloji kullanımı son 10 yıl içerisinde hızla artmıştır. Yapılan araştırmalar bu
artışın devam edeceğini göstermektedir (Koç ve Koç,2005:66-69). Aynı paralelde
İnegöl mobilya işletmeleri de, yüksek maliyetlerine rağmen ileri imalat
teknolojilerinden olabildiğince faydalanmaya başlamıştır. Bilgi teknolojilerinin
kullanılması sonucunda üretim hatalarının en aza indirilmesi araştırmaya katılan
işletmeler tarafından kabul edilmiştir. CAD-CAM ve CNC sistemleri ve bu
sistemlerde yaşanan gelişmeler sonucunda üretimde esneklik ve otomasyon gibi iki
önemli kavramın kolayca uygulanma olanağı doğmakta ve genelde küçük ve orta
ölçekli bir yapıda olan Türkiye mobilya işletmeleri için önemli olanaklar ortaya
çıkmaktadır (Koç ve Koç,2005:67-68;Ömürbek ve Yılmaz,2009:378).
•
Araştırma sonuçlarına göre, bilgi teknolojilerinin teslimatta güvenilirlik ve hız,
tasarım değişikliği ve tasarım kalitesi ve yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme
açısından işletmeler üzerinde olumlu etkide bulunduğu ortaya çıkmıştır.
•
Araştırmada elde edilen bulgulara göre, bilgi teknolojilerinin en çok etkilediği
unsurlardan biri de kalite olmuştur. Mobilya imalat işletmelerinin piyasada rekabet
gücü kazanmalarına kalite ile doğru orantılı olarak bakmaktadırlar. Kaliteyi sağlayan
ve ön planda tutan işletmelerin ancak, rekabet avantajı elde etmede etkide
234
bulunacağını
vurgulamışlardır.
Kaliteyi
elde
etmenin
bilgi
teknolojilerini
kullanmadan geçtiği işletmeler tarafından belirtilmiştir.
•
Araştırma sonuçlarına göre, İnegöl mobilya işletmelerinde bilgi teknolojilerinin
kullanımı ile verimliliğin arttırılması, müşterilere daha kaliteli mal ve hizmet
sunulması, maliyetlerin minimuma indirilmesi, bilgi kaynaklı yeni ürünlerin
geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması gibi avantajlar elde edilebilecektir.
•
İnegöl mobilya imalat işletmelerinde nitelikli işgücüne duyulan ihtiyaç, sektörün
gelişmesine paralel olarak artmakta ve daha da artacağı tahmin edilmektedir. Rekabet
gücünün artırılmasında eğitimin önemi yaptığımız araştırmanın sonuçlarından
anlaşılmaktadır. Bu sektörde nitelikli işgücü ile rekabet gücünün artırılması arasında
doğru orantı vardır. Bu amaçla İnegöl’de faaliyet gösteren mobilya imalat
işletmelerinin bilgi teknolojilerinden daha fazla faydalanmaları; bunun için de,
bilgisayar destekli eğitimlerin, orta öğretim, önlisans ve lisans düzeyinde eğitim
veren kurumların sayısının arttırılması, öğrenci kontenjanlarının arttırılması ve
eğitim kalitesinin ihtiyaca cevap verecek düzeyde arttırılması gerekmektedir.
•
İnegöl’de faaliyette bulunan işletmelerin büyük bir kısmı KOBİ nitelikli ve
geleneksel
metotlarla
imalat
yapmaktadırlar.
İnegöl’deki
mobilya
imalat
işletmelerinin ulusal ve uluslar arası pazarlarda rekabet güçlerinin artırılması için,
geleneksel metodları(el yapımı gibi) ve emek yoğun girdileri kullanmayı terk ettiği
görülmektedir. Bu yeni durum ile birlikte, işletmelerin hızla bilgi ve sermaye yoğun
teknolojileri kullanma yolunda önemli mesafeler kaydetmiştir. Bu değişim firmaları
daha rekabetçi, iç ve dış pazar paylarına artırmalarına, daha düşük maliyetle üretim,
esnek üretim ve daha kaliteli ürün üretmelerini sağlamaktadır.
•
Araştırma sonuçlarından bir diğeri de, bilgi teknolojilerinin kurumsal imaj
/marka güvenilirliği ve tasarım üzerinde yarattığı etkidir. Buna göre, bilgi
teknolojilerini kullanan işletmelerin kullanmayan işletmelere göre rekabet açısından
daha avantajlı oldukları sonucuna varılmıştır.
•
İşletme cirolarına baktığımızda İnegöl’deki mobilya işletmelerinin sermaye
yetersizliklerinden
söz edebiliriz (Tablo-29).İnegöl’deki KOBİ
niteliğindeki
işletmelerinin önemli kısmı öz sermayeler ile kurulmakta ve işletilmektedirler. Bu
işletmelerin, günümüz bankacılık sektörünün gelişmesine parelel olarak ortaya çıkan
235
yeni finansman imkanlarını ve araçlarını kullanmaları durumunda daha fazla mali
kaynaklarla üretim yaparak, cirolarını artırmaları mümkün olacaktır.
•
Araştırmada ulaştığımız sonuçlardan birisi de, İnegöl’de faaliyette bulunan
işletmelerin sahipleri/ortakları ve yönetici pozisyonundaki kişilerin genç ve orta yaş
grubunda yer almaları dikkat çekicidir (Tablo-23).Bu özellik işletmelerin yeniliklere,
bilgiye, değişime açık olacaklarını ve risk alma yeteneklerinin yüksek olduğunu
göstermektedir. Ayrıca, işletmelerin devamlılığını sağlayan önemli bir özelliktir.
Buna bağlı olarak, eğitim düzeyinin yüksekliği de araştırmada dikkat çeken önemli
bir sonuç olarak ortaya çıkmaktadır (Tablo-23) .
•
İnegöl’deki işletmeler ile ilgili dikkat çekici bir konu da, faaliyette bulundukları
pazar ile ilgili ortaya çıkan sonuçtur (Tablo-13).Sahip oldukları bir çok olumsuzluğa
rağmen (sermaye yetersizliği, nitelikli eleman yetersizliği, teknik alt yapı eksikliği
vb.), İnegöl mobilya imalat işletmelerinin %54’ü hem ulusal hem de uluslar arası
pazarlara dahil olabilmektedirler. Bu sonucun, işletme sahipleri/ortakları ve
yöneticilerinin genç ve eğitimli olmalarının bir sonucu olduğu söylenebilir.
•
İnegöl mobilya işletmelerinin, Ar-Ge çalışmalarının rekabet gücü açısından
önemli buldukları sonucuna varılmıştır. Benzer çalışmalarda da görüldüğü gibi
(Yeniçeri,2005:1-20); Gürpınar,2007:182; Erkekoğlu,2008:136) mobilya sektörünün
pazar çeşitlendirmesine gitmesi ve dahil olduğu pazarlarda kendi markalarını
yaratarak hem pazar paylarını arttıracakları hem de kar paylarını arttırarak önemli bir
rekabet gücü elde edeceklerdir. Elde ettiğimiz bulgulara göre, İnegöl’de faaliyet
gösteren mobilya imalat işletmeleri, yeterli olmasa da, bilgi teknolojilerini kullanarak
Ar-Ge çalışmalarının önemini kavramış ve bu alanda önemli çalışmalara
başlanılmıştır.
•
Araştırma verileri dikkate alındığında, İnegöl mobilya imalat işletmelerinde,
nitelikli işgücü, finansman, ileri imalat teknolojileri kullanımı, markalaşma ve özgün
tasarım, tanıtım, Ar-Ge, mevzuat, yurtiçi ve yurt dışı ortaklık kurma konularında
önemli sorunları olduğu görülmektedir.
236
3.11.2. Öneriler
• Bilgi teknolojilerinin kullanımı her alanda olduğu gibi, işletmelere yeni imkanlar
ve fırsatlar doğurmaktadır. İşletmeler, bilgi teknolojilerini daha fazla kullanarak
rekabet gücü kazanmaları mümkündür. İnegöl mobilya işletmeleri de, pazar paylarını
arttırmak ve rekabet gücü elde etmeleri için bilgi teknolojileri ve araçlarından daha
fazla faydalanmaları gerekmektedir.
• Genel de Türk mobilya sektörü özelde de İnegöl mobilya sektörü özellikle dış
pazarlarda kaliteli ürün imajı ile tanınmadığı görülmektedir (Gürpınar,2007:182). Bu
durum dış pazarlarda işletmelere rekabet açısından dezavantaj sağlamaktadır. İç ve
dış pazarlarda rekabetin hızla arttığı günümüzde, işletmelerin varlıklarını
sürdürebilmeleri için rakiplerinin sahip olmadığı yeni değerler bulmaları hayati önem
taşımaktadır. Özellikle dış pazarlarda oluşan kalitesiz ve kopya ürün imajı,
işletmelerin bünyesinde oluşturulacak olan Ar-Ge faaliyetlerine daha fazla kaynak
ayırarak ve Ar-Ge çalışmaları ile elde edilecek, yeni ürün teknolojileri ile üretilecek
ve geliştirilecek, yeni ve kaliteli ürünlerle ortadan kaldırılabilir. Sektördeki Ar-Ge
birimine sahip olmayan küçük işletmeler bir araya gelerek, bilgi, sermaye ve
tecrübelerini bir araya getirerek, Ar-Ge çalışmalarını yürütecek ortak birimler
oluşturabilirler. Ayrıca işletmeler Üniversitelerle, KOSGEB ve ilgili odalarla
işbirliğine giderek bu birimlerden daha fazla faydalanma yoluna gitmeleri önem arz
etmektedir.
• İnegöl mobilya işletmelerinin çoğunluğu küçük atölyelerde geleneksel metotlarla
üretim geçekleştiren küçük işletmelerden oluşmaktadır. Bu işletmeler genelde
siparişe dayalı üretim yapmaktadırlar. Bu durum KOBİ’lerin rekabet gücünü
azalmaktadır. Bunu aşmak için KOBİ’lerin bir araya gelerek büyük işletmeler
meydana getirmeleri ve bilgi teknolojilerinin sunduğu imkanlardan faydalanarak seri
üretim yapacak kapasiteye sahip büyük işletmelere dönüşmeleri önem arz
etmektedir. Bu gerçekleştiği takdirde hem mobilya sektörü gelişecek hem de rekabet
gücü artacaktır.
• İnegöl mobilya sektörünün dinamik yapısı, dış pazarlara ihracata yatkın coğrafi
konumu, ulaşım imkanlarının daha iyi değerlendirilmesi durumunda hem ulusal hem
de uluslar arası pazarlarda rekabet gücü artacak ve daha fazla pay alacaktır.
237
• İnegöl mobilya işletmelerinde önemli bir eksiklik olarak, sektöre yönelik bilimsel
çalışmaların yetersizliğidir. Bu konu da işletmelere, üniversitelere, odalara ve diğer
ilgili kurumlara önemli görevler düşmektedir.
• İnegöl mobilya işletmelerinin uluslar arası pazarlarda rekabet gücünü koruması ve
arttırması için düşük maliyet ile üretim yaparak rakiplerine karşı fiyat avantajı elde
etmesi gerekmektedir. Bunu gerçekleştirmek için üretim de daha fazla bilgi
teknolojilerini kullanmalı ve ölçek ekonomileri sağlamakla olacaktır. Ölçek
ekonomileri sayesinde maliyetler düşecek ve işletmeler pazarda rekabet avantajı elde
edeceklerdir. Ölçek ekonomilerinin sağlayacağı avantajlardan faydalanmak için,
İnegöl’de faaliyette bulunan küçük ölçekli işletmelerin bir araya gelerek ya da
birleşerek, seri üretim yapamaya imkan veren daha büyük işletmeler halini almaları
gerekmektedir.
• Dünya ve AB standartlarının yakalanmasına çalışılmalıdır. Bunu sağlamanın en
etkili yolu, tasarımda, kalitede, verimlikte ve esneklikte bilgi teknolojilerinin
kullanılarak uluslar arası standartlara uygun ürünlerin üretilmesidir. Bunun
geçekleşmesi halinde işletmeler uluslar arası pazarlarda rekabet gücü kazanacaktır.
• Genel olarak işletmelerin uluslararası pazarlarda rekabet gücü yaratmalarında
devletin üzerine düşen görevler vardır. Bunlar geliştirilmiş standartlar ile işletmeleri
performanslarını yükseltmek için cesaretlendirmek, talep görecek ürünleri önceden
tespit edip modellemek, özelleştirilmiş girdi üretimine odaklanmak, bölgesel rekabeti
engelleyecek doğrudan birliktelikleri (tekelleşme) kısıtlandırmaktır. İnegöl mobilya
işletmelerinin ulusal ve uluslar arası pazarlarda rekabet gücü kazanması için devlete
düşen görevlerden bazıları; bilgi teknolojilerinin kullanımının teşviki, markalaşmayı
teşvik etmek ve sağlamak, ssk ve vergi yüklerinin azaltılması, sektördeki istihdamı
arttırmak için destekleyici politikaların yürütülmesi, haksız rekabetin önlenmesi, yurt
dışında hem tanıtıcı hem de bilgi sağlama amaçlı irtibat bürolarının kurulması,
ihracat yapacak işletmelerin önündeki bürokratik ve mevzuata ilişkin engellerin
kaldırılması vb. sayılabilir.
238
KAYNAKÇA
Acar, Nesime.(2000).İnsan Kaynakları Yönetimi, Ankara: MPM Yayınları, No: 640.
Açıkalın, Aytaç. (1996). Çağdaş Örgütlerde İnsan Kaynağının Yönetimi, Ankara:
Pegem Yayınları, No:7.
Ada, Erhan, Ventura, Keti, Aracıoğlu, Savaşçı, Burcu İpek ve Kazançoğlu, Yiğit.
(2008). Kobi’lerin Rekabet Gücü Ve E-Ticarete Geçiş Süreci: Bir Model Önerisi,
Ege Akademik Bakış / Ege Academic Review 8(1).
Adıgüzel, Burcu, Özaslan, Burcu Özge ve Derindere, Sinem. (2006). “Lojistik
Sektöründe Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı: Türkiye’de Araç Takip Sisteminin
(ATS) Kullanımına Yönelik Bir İnceleme”, Kocaeli: V. Uluslararası Bilgi, Ekonomi
ve Yönetim Kongresi, 3-5 Kasım.
Akgemci, Tahir.(2001). KOBİ'lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler,
KOSGEB Yayını.
Akgemci, Tahir ve Güleş, Hasan Kürşat. (2009). İşletmelerde stratejik Yönetim.
Ankara: Gazi Kitabevi.
Akın, Bahadır. (1998). Bilgi teknolojilerinin Evrimi ve Bilgi teknolojilerinin Çağdaş
İşletmelerde Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri, Çukurova Üniversitesi İkt. Ve İd.
Bil. Fak. Dergisi.
Akın, Bahadır. (2001). Yeni Ekonomi, Konya: Çizgi Kitabevi.
Akın, Bahadır. (2001). Girişimcilik ve Küçük İsletmeler Açısından Elektronik
Ticaret: Kavramlar, Örnekler, Öneriler, Verimlilik Dergisi, Milli Prodüktivite
Merkezi Yayını, 2001/2.
Akın, Bahadır. (1998). Bilişim Teknolojilerinin Evrimi Ve Bilişim Teknolojilerinin
Çağdaş İşletmelerde Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri- - Çukurova Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:8 Sayı:1.
Aksu, M. (1993). Uluslar arası Pazarlamanın Önemi ve Dışa Açılma Düşüncesinde
Olan İşletmelerin Dikkate Alması Gereken faktörler, Pazarlama Dünyası Dergisi,
Yıl:7,Sayı:42.
Aktan, Coşkun Can. (1998). Uluslararası Rekabet Gücü İçinde Türkiye Dünya’nın
Neresinde? İzmir: EGİAD Yayını.
Aktan, Coşkun Can ve Vural, İstiklal Y. (2004). Yeni Ekonomi, Yeni Rekabet,
Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu, Rekabet Dizisi: 1.
239
Aktan, Coşkun Can ve Vural, İstiklal Y. (2004). Rekabet Gücü ve Türkiye, TİSK.
Alagöz, Selda Başaran. (2003). Bilişim Teknolojilerinin Müşteri İlişkileri Yönetimi
(CRM) Üzerine Etkileri ve Bankacılık Sektöründe Uygulama, Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya.
Alkin, Erdoğan. (1992). Gelir ve Büyüme Teorisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Allahverdi, Novruz. (2002). Uzman Sistemler. İstanbul: Atlas Yayın.
Müslümov, Alövsat .(2002).KOBİ 21.Yüzyılda Türkiye’de Kobi’ler Sorunlar,
Fırsatlar ve Çözüm Önerileri, İstanbul: Literatür Yayınları.
Alsene, Eric. (1994). Computerized Integretion and The Organization Work in
Enterpries, International Labour Review, Vol. 133.
Anameriç, Hakan. (2005). Bilgi Merkezlerinin Yönetiminde Bilgi Sistemlerinin
Rolü, Bilgi Dünyası, 6(1).
Ansal, Hacer. (2004). Geçmiş ve Gelecekte Ekonomik Gelişmede Teknolojinin Rolü;
Teknoloji; Ankara: TMMOB Yayınları.
Arıkboğa, Dursun ve Kaya, İdil. (2000). Ülkemizde Kurumsal Kaynak Planlaması
ve
Muhasebe Eğitiminden Beklentiler. XIX. Türkiye M uhasebe Eğitimi
Sempozyumu.
Arıkboğa, Şebnem. (2003). Entelektüel Sermaye. İstanbul: Derin Yayınevi.
Atabek, Ümit. (2001). İletişim ve Teknoloji: Yeni Olanaklar – Yeni Sorunlar.
Ankara: Seçkin Yayınları.
Atalay, Nevda, Birbil, Demir, Dilek Nazmiye ve Şevket Yıldırım.(1998).KOBİ’lerin
Esnek Üretim Sistemleri Yönünden irdelenmesi ve Bir Uygulama, Ankara: Milli
Prodüktivite Yayınları.
Ay, Sema Çınar ,(2008).Türkiye’deki Kobi’lerin Finansman Sorunları, Paradoks,
Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, (e-dergi), ISSN 1305-7979, Ocak-2008,Yıl:4
Sayı:1
Aydoğan, Enver ve Altuğ, Mehmet. (2006). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin
(Kobi) Rekabet Gücünün Artırılmasında İleri Yönetim Teknolojilerinin Rolü,
Makine İmalat Sektörüne Yönelik Bir Uygulama, Selçuk üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, sayı:16, Konya.
Bakırtaş, Hülya ve Tekinşen, Ali. (2006). E-Ticaretin Girişimcilik Üzerindeki
Etkileri. Selçuk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sayı:16,Konya.
240
Bal, Harun, Ildırar, Mustafa ve Özmen, Mehmet. (2001). Bilim ve Teknoloji
Politikaları, Rekabet Gücü ve KOBİ’ler: Doğu Akdeniz Bölgesinde Faaliyet
Gösteren KOBİ’ler Kapsamında Bir Araştırma. Dış Ticaret Dergisi, Sayı:20.
Bal, Hüseyin. (2001). Bilimsel Araştırma Yöntem Ve Teknikleri, Isparta: Süleyman
Demirel Üniversitesi Basımevi, Süleyman Demirel Üniversitesi Yayın No 20.
Baltacı, Naci. (1999). İnternet, İntranet, Extranet”, Tügiad Yayını, Elegans Dergisi.
Barbour, Lan G. (1997). Computers Transform the Work Setting; M. David Erman,
Mary B. Williams ve Michele S. Shauf (Editörler). Computers, Ethics and Society,
Second Edition. New York: Oxford University Pres.
Barca, Mehmet ve Geyik, Mahmut. (2003). Mahmut Bilişim Teknolojileri Rekabet
Kurallarını Değiştirdi mi? II, Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, İzmit.
Barutçu, Süleyman. (2005). Uluslar arası Pazarlarda Pazar Araştırması Desteği(Denizli'de Faaliyet Gösteren Kobi'ler Üzerinde Bir Uygulama), 2.KOBİ’ler Verimlilik
Kongresi.
Baş, Türker. (2006). Anket ( Birinci Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Baştan, Serhat ve Ökmen, Mustafa. (2004). Yerel Yönetimlerde Bilgi ve İletişim Alt
Yapısı İle İlgili Temel Sorunlar. Kamu Yönetimi, Editör: A. Yılmaz, M. Ökmen,
Ankara: Gazi Kitabevi.
Baykasoğlu Adil ve Dereli, Türkay. (2006). Üretimde Bilgi Teknolojisi Yöntemleri,
İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Bayraç, H.Naci. (2003). Yeni ekonominin Toplumsal, Ekonomik ve Teknolojik
Boyutları, OGÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:4, Sayı: 1, Haziran 2003.
Bayraktaroğlu, Serkan.(2002). Stratejik Yönetim İçin Yönetim Bilgi Sistemleri:
Stratejik Boyutuyla Modern Yönetim Yaklaşımları. İstanbul: Beta Yayınları.
Bedük, Aykut. (2002). Bilgi Çağı, Örgütlerde Bilginin Önemi ve Bilgi
Teknolojilerinin Örgütlerde Sundukları Değişim ve Olanaklar, Kocaeli: I.Ulusal
Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı, Hereke.
Bensghir, Türksel Kaya. (1996). Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, Türkiye ve
Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara.
Berg, Ivan.(1989).Industrial Sociology, Prentice Hall, Englewood Cliffts, New
Jersey.
241
Besler, Senem. (2002). Rekabet Üstünlüğü Nasıl Elde Edilir, A.Ü.İİBF Dergisi
Cilt:18,Sayı:12.
Bessant, John. (1991). Managing Advanced Manufacturing Technology. Manchester:
Blackwell.
Biçkes, Mehmet. (2000). Elektronik Ticaret, Pazarlama Dünyası Dergisi.
Boje, David M. ve Dennehy, Robert F. (1994). Managing in the Postmodern World,
Kendal/hunt Publishing Company.
Bolat, Tamer, Seymen, Aytemiz ve Çeken, Hüseyin. (2005). Küreselleşme Olgusuna
kavramsal Bir Bakış, Küreselleşme Ve çok Uluslu İşletmecilik Kitabı Editörler:
Aytemiz Seymen, Tamer Bolat, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Bozkurt, Veysel. (2000). Elektronik Ticaret (Birinci Baskı). İstanbul: Alfa Yayınları.
Bozkurt, Veysel. (2005). Endüstriyel & Post – Endüstriyel Dönüşüm: Bilgi,
Ekonomi, Kültür. İstanbu: Aktüel Yayınları.
Brockman, John (Editör). (2008). Son 2000 Yılın En Büyük Buluşları, Çev: Elif
Nihan Akbaş, İstanbul: Pegasus Yayınları.
Buhalis Dimitrios. (1998). Strategic Use of Information in the Tourism Industry,
Tourism Management, Vol.19, No.5.
Buluç, Bekir. (2003). Bilgi Çağı ve Örgütsel Liderlik, Yeni Türkiye Dergisi, 4(20).
Bulut, Zeki Atıl. (2005). Küresel Rekabet, Mevzuat Dergisi, Yıl:7, Sayı:75, ISSN
1306-0767.
Bruce ,D. Deruntz, And Roger, M. Turner. (2003). Organizational Considerations for
Advanced Manufacturing Technology, The Journal of Technology Studies, Vol. 29
Issue 1.
Can, Halil. (1991). Genel İşletmecilik Bilgileri (Üçüncü Baskı). Ankara: Adım
Yayıncılık.
Canpolat, Önder. (2001). E-Ticaret ve Türkiye’deki Gelişmeler, T.C. Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı Hukuk Müşavirliği, Ankara.
Castells, Manuel. (2005). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür, Ağ
Toplumunun Yükselişi, Birinci Cilt, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Ceyhun, Yurdakul ve Çağlayan, M. Ufuk. (1997). Bilgi Teknolojileri Türkiye İçin
Nasıl Bir Gelecek Hazırlamakta, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın
No: 361, Ankara: Ticaret Basım Sanayi.
242
Champy, Jim. (2000).The New Economy, Computerworld, Vol:34, Issue 35.
Christopher, Freeman. (1992). The Economics of Hope: Essays on Technical
Change, Economic Growth and the Environment.
London; New York: Pinter
Publishers.
Civan, Mehmet ve Bal, Vedat. (2002). E-Ticaret ve KOBİ’lerin Geleceği”,Kocaeli
Üniversitesi İİBF İktisat ve İşletme Bölümü, I. Ulusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim
Kongresi /Bildiriler Kitabı, Hereke-Kocaeli.
Clark ,J. And Guy ,K. (1997). Innovation and Competitiveness”, UK ,July.
Coppel, Jonathan. (2000). E-commerce: Impacts and Policy Challenges, OECD
Economics Department Working Papers No.252. ECO/WKP.
Coşkun, Neslihan. (2004). Elektronik Ticaretin Gelişiminde Temel Dinamikler ve
Gelişim Önündeki Engeller, Çukurova üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Cilt: 13 / Sayı: 2.
Coşkun, Recai ve Altunısık, Remzi. (2002). Management’s Concerns About The
Issues Faced By Turkish SMEs, International Journal Of Entrepreneural Behaviour
and Research, Vol:8, No: 6.
Crowston, Kewin ve Malone, Thomas W. (1994). Information Technology and Work
Organizations; Editörler: Thomas J. Allen ve M.S. Scott Morton, Information
Technology and the Corporation of the 1990’s.New York: Oxford University Pres.
Cummıng, Brian S. (1998). Innovation Overview and Future Challenges, European
Journal Of Innovation Management, V:1, No:1.
Çebi, Ferhan. (1997). Bilişim teknolojilerinin Rekabet Üstünlüğüne Yönelik Etkileri
ve Türk İşletmelerinde Bir Araştırma, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
Çelik, Adnan. (2006). Küreselleşme Ve Bölgesel Entegrasyonların Kobi’lere Etkisi:
K.Maraş Örneği GOÜ İİBF İşletme Bölümü, 5. Orta Anadolu İşletmecilik Kongresi
15-17 Haziran, Tokat.
Çetin, Murat.(2000). Avrupa Birliği Sürecinde Küçük Ve Orta Büyüklükte İşletmeler
Ve Rekabet Gücü (Otomotiv Yan Sanayi Örneği), D.E.U.U.B.F.Dergisi, Cilt: 15,
Sayı:2.
243
Çeviker, Abdüllatif ve Sarıdoğan, Ercan (2006). Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Ve
Yenilik Ü retimi: OECD Ülkeleri Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. İstanbul:
Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, cilt XXI,Sayı 1.
Çolakoğlu, Mustafa Hilmi ve Acar, Ufuk. (2006).
Kobi’lerin
Küreselleşme Sürecinde
Rekabet Stratejisi Ve Kümelenmeler, GOÜ İİBF İşletme Bölümü, 5.
Orta Anadolu
İşletmecilik Kongresi, Tokat.
Daniels, N. Caroline. (1993). Information Technology. Wokingham: AddisonWesley Publishing Company.
Davenport, Thomas H. (1994). Saving IT’s Soul: Human-Centered Information
Management, Harvard Business Review, vol 72, Issue 2.
Davis, Gordon B. Ve Hamilton, Scott. (1993). Managing Information: How
Informations Systems Impact Organizational Strategy, Richard D. Irwin, New York:
Professional Pub.
Davis, Steven I. (1987). Excellence in Banking. London: The Macmillan Pres.
De Bono, Edward. (2008). Rekabetüstü (sur/petition). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Demir, Ömer. (2003). Küresel Rekabette Etkin Devlet: Türkiye İçin Etkin Bir Devlet
Oluşturma İmkânı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Deniz, Ahmet. (1970). Çağdaş Teknolojik Değişmeler. Ankara: Ankara Üniversitesi
Yayınları.
Dinç, Engin ve
Varıcı, İdris. (2008). E İşletme Olgusunun Muhasebe İlke ve.
Uygulamaları Üzerine Etkisi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Dergisi; Cilt: X,Sayı:1.
Doğan, Zeki ve Hamşioğlu, A.Buğra. (2002). 2002 Yılına Doğru Yeni Ekonomi
Kavramı Üzerine Genel bir Değerlendirme ve Elektronik Ticaret Kavramı. Kocaeli
Üniversitesi İİBF İktisat ve İşletme Bölümü, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim
Kongresi / Bildiriler Kitabı, Hereke- Kocaeli.
Doğan, Özlem İpekgil, (2000). Kalite Uygulamalarının İşletmelerin Rekabet Gücü
Üzerine Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Yayınlanmış Doktora Tezi, Cilt:2, Sayı:1, İzmir.
Doğan, İpekgil Özlem, Marangoz, Mehmet ve Topoyan, Mert,( 2003). İşletmelerin İç
ve Dış Pazarda Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Bir Uygulama, Dokuz Eylül
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Cilt,5,Sayı.2.
244
DPT. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Bölgesel Gelişme Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, Nisan 2, Ankara.
DPT. (2007). Bilgi teknolojileri Alt komisyon Raporu, DPT Yayın No:2710,Ankara.
Drucker, Peter F. (1998). Gelecek İçin Yönetim, 1990’lar ve Sonrası (5. Baskı).
İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Drucker, Peter F. (2000). 21.yüzyıl İçin Yönetim Tartışmaları. Çev: İ. Bahçivangil,
İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
Drucker, Peter F.
(2001). Bilgi İsçileri. Executive Exellence. İstanbul: Alfa
Yayınları. Ekinci, Hasan. (2004). Yeni Rekabet Aracı Olarak Bilgi Teknolojileri Ve
Değişim Yönetimindeki Rolüne İlişkin Görgül Bir Araştırma, NCÜ. Sosyal Bilimler
Dergisi, Cilt : 28 No:1.
Dulupçu, Murat Ali. (2001). Küresel Rekabet Gücü. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Dulupçu, Murat Ali. (2001). Küresel Rekabet Gücü (1. Baskı). Ankara: Nobel Yayım
Dağıtım.
Dulupçu, Ali ve Sungur, Onur. (2007). Yenilik, İşbirliği Ve Girişimcilik, Batı
Akdeniz Bölgesi, Antalya-Burdur-Isparta, İbbs Tr61, Kobi’lerinin Tutumlarının
Değerlendirilmesi, Ankara.
Dura, Cihan ve Atik, Hayriye. (2002). Bilgi Toplumu Bilgi ekonomisi ve Türkiye,
İstanbul: lieratür Yayınları.
Durukan, Tülin. (2005). Küresel Pazarlama, Küreselleşme Ve çok Uluslu
İşletmecilik Kitabı, Editörler: Aytemiz Seymen,Tamer Bolat, Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Dülger, İlhan. (1998). Ulusal Ekonomiden Küresel Ekonomiye Geçerken Milli
Devlet, Yeni Türkiye, 21. Yüzyıl Özel Sayısı II.
Düren, Zeynep. (2000). 2000’li Yıllarda Yönetim. İstanbul: Alfa Yayınları.
Ekinci, Hasan. (2006). Bilgi Teknolojilerinin Rekabet Açısından Önemi ve Değişim
Yönetimindeki Etkilerine İlişkin Yöneticilerin Algılarını Ölçmeye Yönelik Bir
Araştırma-Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (11) 2006 / 1.
Elçi, Şirin, Karataylı, İhsan ve Karata, Selçuk. (2008).Bölgesel İnovasyon
Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi. Tüsiad, İstanbul: Graphis Matbaa.
Elibol, Halil ve Kesici, Burcu. (2004). Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik
Ticaret, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
245
Elmacı, Orhan. (1990). İmalat Endüstrisi işletmelerinde Maliyet Azaltımı ve Bir
Uygulama,Doktora Tezi,Anadolu Üniversitesi Yayınları No.:378, Eskişehir.
Elmacı, Orhan. (1994). Küreselleşen Pazarlarla
Bütünleşmede Stratejik Rekabet
Gücünün Verimlilik Eksenli Analizi. MPM, II. Verimlilik Kongresi, Ankara.
Emek, Uğur. (2009). Rekabetçi Piyasa Ekonomisi, Kavramlar, Kurallar, Kurumlar.
Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Erdağ, Nevzat ve Batuman, Emel. (2006). Elektronik Ticaret. İstanbul: Arıkan Basın
Yayım Dağıtım.
Erdil, Oya, İmamoğlu, Salih Zeki ve Keskin, Halit. (2003). Küçük ve Orta Boy
İşletmelerde (KOBİ’lerde) Ürün Yeniliği ve Ar-Ge Faaliyetleri, Öneri Dergisi, C.5.
Erdut, Tijen. (1997). Yeni Teknolojilerin İş İlişkilerinin Yapısı Üzerindeki Etkisi.
Çimento İşveren, Cilt 11, Sayı 5.
Erdut, Tijen. (1998).Yeni Teknolojilerin İş İlişkileri Üzerindeki Etkisi. Ankara:
TÜHİS Yayınları.
Erkan, Hüsnü. (1997). Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme (3. Baskı). İstanbul:
Türkiye İş Bankası Yayınları.
Erkan, Hüsnü ve Özcan, Abdulvahap. (2007). Ağ Ekonomisine Dönüşümde Rekabet
Politikasında Yaşanan Değişim. TİSK Akademi.
Erol, Eren. (1997). İşletmelerde Yenilik kavramı ve yenilik sürecinin safhaları,
Yönetim Dergisi, Yıl.1,Sayı.4.
Erol, İbrahim. (1991). İşletmelerde Teknolojik Değişme ve Yapı Arasındaki İlişkiler.
Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları.
Erol ,İbrahim ve Yılmaz İlham.(2001). “KOBİ’lerde Pazarlama ve Büyüme Süreci ve
Manisa
Organize
Sanayi
Bölgesindeki
KOBİ’lerin
Bu
Süreci
Nasıl
Değerlendirdiklerinin Arastırılması”, 6. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiri Kitabı,
Erzurum.
Ersoy, Zeynep. (1999). Elektronik Ticaret ve Ticaret Noktaları, T.C.Başbakanlık Dış
Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi.
Ertaş, Sacit. (2000). Elektronik Ticaret: Tanımı, Gelişimi, Avantajları, Güvenliği,
Elektronik Ticaret, Der: Veysel Bozkurt, Ankara: Alfa Yayınları.
Ertuğrul, Murat. (2000). Entelektüel Sermayenin İşletme Değeri Üzerine Etkileri ve
bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
246
Ertuna, Caner. (1997). Çalışma Düzeninin Geçirdiği Aşamalar, Finansal Forum, 22
Aralık.
Ertürk, Mümin (1995) İşletme Biliminin Temel İlkeleri, İstanbul:Beta Basım Yayın
Dağıtım.
Ervural, Sercan. (2005). KOBİ’lerde rekabet Gücü Kriterleri ve Eskişehir Marangoz
ve mobilya Sektöründe Bir Araştırma, Yüksek Lisans tezi, Eskişehir.
Evans, John. (1986). İşçi ve İşyeri; Mikroelektronik ve Toplum, T.C. Devlet
Bakanlığı, Ankara.
Feıngenbaum, Arnold Valin. (1991). Total Quality Control, New York, Singapore:
Fortieth Anniversary Ediion, McGraw-Hill İnc.
Fındıkçı, İlhami. (1996). Bilgi Toplumunda Yöneticilerde Kendini Geliştirme.
İstanbul: Kültür Koleji Eğitim Vakfı Yayınları.
Fındıkçı, İlhami.(1999).İnsan Kaynakları Yönetimi, İstanbul: Alfa Yayınları.
Freeman, Chris ve Soete, Luc. (2003). Yenilik İktisadı, Çev: Ergun Türkcan (2.
Baskı). Ankara: TÜBİTAK.
Friendriches, G. (1986). Mikroelektronik ve Makroiktisat; Mikroelektronik ve
Toplum, T.C. Devlet Bakanlığı, Ankara.
Frost, P. J. Ve Fukami, C. V. (1997). Teaching effectiveness in the organizational
sciences: Recognizing and enhancing the scholarship of teaching, Academy of
Management Journal, 40: 1997.
Fukuyama, Francis. (2005). Güven: Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması, 3.
Baskı, Çev: Ahmet Buğdaycı. İstanbul: Türkiye İş Bankası kültür Yayınları.
George Walter Reynolds. (1999). Information Systems For Managers (İkinci Baskı).
New York: West Publishing Company.
Geyik, Faruk ve Cedimoğlu. (1998). İsmail H. Yapay Zeka Çözüm Yaklaşımlarıyla
Üretim Çizelgeleme, YA/EM’98 25-26 Haziran ODTÜ.
Geyik, Mahmut ve Barca, Mehmet. (2004). Etkin Bilgi Yönetimi İçin Örgütler Nasıl
Tasarlanmalıdır, Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi.
Gordon, Davis B. ve Hamilton, Scott. (1993). Managing Information: How
Information Systems Impact Organization Strategy, New York: Irwin, Professional
Pub.
Gökçen, Hadi. (2007). Yönetim Bilgi Sistemleri. Ankara: Palme Yayıncılık.
247
Güleç, Kemal. (1991). Verimliliğin Arttırılmasında Yeni Gelişen Teknolojinin
Etkileri, Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları.
Güleş, Hasan Kürsat. (2000). Rekabet Üstünlügü Ve Bilisim Teknolojileri.
Verimlilik Dergisi. Ankara: MPM Yayını.
Güleş, Hasan Kürşat. (2001). Küçük Ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinde İleri
İmalat Teknolojileri Kullanımı Üzerine Bir Araştırma,G.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi.
Güleş, Hasan Kürşat, Bülbül, Hasan ve Çelebi, Ali. (2003). Küçük ve Orta Ölçekli
Sanayi İşletmelerinde Elektronik ticaret Uygulamaları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9.
Güleş, Hasan Kürşat, Bülbül. (2004). Hasan Yenilikçilik İşletmeler için Stratejik
Rekabet Aracı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Güloğlu, Tuncay. (2002), “Yeni Teknolojilerin Çalışma İlişkilerine Etkileri,” 1.
Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 599–607, Kocaeli–2002.
Güneş, İsmail. (2000). Elektronik Ticaret ve Kobiler İçin Yeni Fırsatlar,Çukurova
Üni.İİBF, “Krizden Çıkışta KOBİ’lerin yeniden yapılanması ve 2000’li yıllar için
değişim Stratejileri” Kongresi 22-24 Mayıs 2000 Kongre Kitabı Sahife:327-335
Gürpınar, Koray. (2007). Türk Mobilya sektörünün Rekabet Gücü üzerine Bir
araştırma, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bil.Ens. Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Afyonkarahisar.
Griffin,Ricky W.(1996).Management.Boston:Houghton Mifflin Company.
Grimm, C. M. (2005). Strategy As Action: Competitive Dynamics and Competitive
Advantage, Oxford University Press.
Grossman, Jerome H. ve diğerleri. (1995). The End Of Delegation – Information
Technology and The CEO, Harward Business Review, Vol. 73, Issue 5.
Haag, Stephen, Cummings, Maeve ve Dawkins, James. (1998). Managenebt
Information Systems for the Information Age, Irwin/ McGraw-Hill.
Haır, J. F. vd. (1998). Multivariate Data Analysis, Prentice Hall, NJ.
Halis, Muhsin. (2008). Toplam Kalite Yönetimi, Adapazarı: Sakarya yayıncılık.
Hammer, Michael ve Champy, James. (1996). Değişim Mühendisliği: İş İdaresinde
Devrim İçin Bir Manifesto (Üçüncü Baskı).Çev: Sinem Gül, İstanbul: Sabah
Kitapları.
248
Haşıloğlu, S.Burak. (1999). Enformasyon
Toplumunda Elektronik Ticaret ve
Stratejileri. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
Haşıloğlu, Selçuk Burak. (2007). Elektronik Posta İle pazarlama. İstanbul: Beta
Basım Yayım,2007.
Hicks, James O. (1993). Management Information Systems, Minneapolis: West
Publishing Company.
Ho, Chin–Fu. (1996). “Information Technology Implementation Strategies for
Manifacturing Organizations”, International Journal of Operations & Production
Management, Vol., 16, Iss.7.
Huseman, Richard C. ve Miles, Edward. (1988). Organizational Communiciation In
The Information Age: Implications of Computer- Based Systems, Journal of
Management, Vol 14, No 2.
http://www.turkbilim.org/teknoloji-ve-tasarim-dersi/inovasyon-dongusu.html02.01.2010.
http://www.tubisad.org.tr/Tr/Activities/Sayfalar/edonusum.aspx-08.04.2010.
http://www.canaktan.org/yeni-trendler/yeni-rekabet/kavram.htm,23.11.2008.
Aktaran: J. Markusen, Productivity, Competitiveness, Trade Performance and Real
Income: The Nexus Among Four Concepts. Ottawa: Supply and Services Canada,
1992, s.8.
http://www.canaktan.org/yeni-trendler/yeni-ekonomi/ozellikleri.htm,Erişim
Tarihi:14.10.2009.
http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/kobi.docErişim Tarihi:12.05.2009.
http://www.emreguzer.com/index.php/2008/11/04/biraz-internet-biraz-e-ticaret,
Erişim Tarihi:16.06.2009.
http://www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1263, Erişim Tarihi:03.11.2009.
http://www.kobifinans.com.tr/tr/bilgi_merkezi/020602/16059,Erişim
Tarihi:16.02.2010.
http://sistem.ie.metu.edu.tr/know_info1.htm,Kaynak:Müfit Akyos, Firma Düzeyinde
Yenilikçilik (Yenilik) Ve Bilgi Yönetimi, Erişim Tarihi:15.03.2010
http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=871,Kaynak:President’s Commission
On Industrial Competitiveness, Report of the President’s Comission on International
249
Competitiveness. Washington D.C.. s. 1. ve OECD, The Technology and the
Economy: The Key Relationships. Paris OECD, 1992, Erişim Tarihi:13.11.2009.
http://www.yeniekonomi, Erişim Tarihi:13.07.2009
Ishakawa, Kaoru. (1984). Japanese Standarts Assocaition. Tokyo.
İge, Pınar. (2005). Turizm Sektöründe E-Ticaret, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar
Dergisi.
2.KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi. (2005).Kongre Kitabı, İstanbul.
İlter, H.Kemal. (2007). Bilgi Sistemleri Perspektifinden Kurumsal Kaynak
Planlaması: Etkiler Ve Değerler, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sos. Bilimler Dergisi
Yıl:6 Sayı:11.
İnce, Murat. (1999). Elektronik Ticaret: Gelişme Yolundaki Ülkeler İçin İmkanlar ve
Politikalar. Ankara: DPT Yayını.
İraz, Rıfat (2005),Yaratıcılık ve Yenilik Bağlamında Girşimcilik ve KOBİ'ler,
Konya: Çizgi Kitabevi.
İşler, Didar Büyüker. (2008). Rekabetçi Avantaj Yaratma Çerçevesinde Kobi’lerde
E-Ticaret Ve E-Ticaretin Stratejik Kullanımı, Süleyman Demirel Üniversitesi,
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.13.
İzci, Ferit.(2001).Bilgi Teknolojilerinin Kamu Örgütlerinme Etkisi, Cumhuriyat
Üneiversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
John, Storey ve Keith, Sisson. (1993). Managing Human Resources and Industrial
Relations. Open University Press.
Kabatepe, Erdal ve Üstel, İsmail. (2006). Kobiler ve İnovasyon, İstanbul: TURKAB.
Kaleli, Nilay ve Sen, Ahmet. (2002). Bilgi Toplumunda Yönetim ve Organizasyon; I.
Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli.
Kamien, M. I. ve Schwartz, N. L. (1982). Market Structure and Innovation.
Cambridge: Cambridge University Press.
Kara, H. (2002). İnternet, Gazetecilik ve Yeni Olanaklar, İnternet Çağında
Gazetecilik, Der. Serhan Yedig ve Hasim Akman, İstanbul: Siyahbeyaz Metis
Yayınları.
Karahan, Kasım. (2002). Yeni Ekonomi Ve Pazarlama İlişkisi, Pazarlama Dünyası
Dergisi, Dünya Yayıncılık, Yıl 16.
250
Kast F vd., (1985). Organizations & Management (A Systems and Contingency
Approach), IV. Edition, McGraw Hill, Inc., New York, Aktaran: Mahmut Tekin,
Hasan K. Güleş ve Adem Öğüt, Değişim Çağında Teknoloji Yönetimi, Nobel Yayın
Dağıtım, Ankara, 2003.
Kavrakoğlu, İbrahim, Gedik, Süleyman ve Balkır, Melike. (2002). Yeni Rekabet
Stratejileri ve Türk Sanayisi. İstanbul: TUSİAD Yayınları.
Kaya, Ali. (2007). Bilişim ve İletişim ışığında Girişimcilik ve KOBİ Yönetimi,
Konya: Eğitim kitabevi.
Kaymakçıalan, Ömer. (1999). Bilim ve Teknoloji: Türkiye İçin Örnekler ve Öneriler.
Kazgan, Gülten. (1997). Küreselleşme ve Yeni Ekonomik Düzen, İstanbul: Altın
Kitaplar Yayınevi.
Kaygusuz,
Sait.
(2005).
Yönetim
Muhasebesinin
Performans
Yönetimi
Fonksiyonunda Geldiği Son Nokta: Balanced Scorecard (Ölçüm Kartı Tekniği) “İş,
Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi Cilt:7, Sayı:1.
Kelleci, Mehmet Ali. (2003). Bilgi Ekonomisi, İşgücü Piyasasının Temel Aktörleri
ve Eşitsizlik: Eğilimler, Roller, fırsatlar ve Riskler, DPT, Yayın No: DPT:2674,
Ankara.
Kennedy, Harrison. R. (1985). P.L.,”A Neoclassical Economic And Strategic
Management Approacah To Evaluating Global Agribusiness Competitiveness
review, Vol 7-1.
Keser, Aşkın. (2000). Elektronik Ticaret. İstanbul: Alfa Yayınları. Derleyen: Veysel
Bozkurt.
Keser ,Askın (2001),Rekabetin Değişen Yüzü: Elektronik Ticaret,on line İş Güç
Dergisi,Cilt:3,Sayı:1.
Kibritçioğlu, Aykut. (1996). Uluslararası (Makro) İktisat, Okumalar, “Uluslararası
Rekabet Gücü’ne Kavramsal Bir Yaklaşım”, Ankara,1996.
Kling, Rob. (1980).
Social Analyses of Computing Theoretical Perspectives in
Recent Empirical Research, ACM Computing Surveys, 12 (61).
Koç, Hüseyin ve Koç, Remziye (2005). Bilgisayar
Destekli Üretim ve Türkiye
Mobilya Endüstrisinin Geleceği. Mobilya Dekorasyon Dergisi, Temmuz-Ağustos
2005.
Koçel, Tamer. (2003). İşletme Yöneticiliği (9.Basım).İstanbul: Beta yayınları.
251
Koçel, Tamer.(1993). Büyüyen Işletmelerde Karşılaşılan Yönetim ve Organizasyon
Sorunları, İstanbul: İTO Yayınları.
Koray, Meryem. (1994). Değişen Koşullarda Sendikacılık. TÜSES.
Kotan,
Zelal. (2002). Uluslararası Rekabet Gücü Göstergeleri Türkiye Örneği,
TCMB.
Kozlu, Cem. (2008). Uluslararası Pazarlama(İlkeler ve Uygulamalar) (Genişletilmiş
5. Baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kök, Sabahat Bayrak. (2006). Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 2.
Kurtulmuş, Numan. (1996).Sanayi Ötesi Dönüşüm. İstanbul: İz Yayıncılık.
Kurtuluş, Kemal. (1998). Pazarlama Araştırmaları (Genişletilmiş Altıncı Baskı).
İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayın No 274, İstanbul Üniversitesi
İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yayın No 406.
Kurulgan, Mesut. (2004).Bilgi Teknolojilerinin Üniversite Kütüphanelerinde
Yönetim İşlevleri
Üzerine Etkileri ve Türkiye’deki Uygulamaya İliskin Bir
Arastırma.Doktora Tezi, Anadolu Ünv. Sos. Bil. Enst., Eskişehir.
Laudon, Kenneth C. ve Laudon, Jane P. (1994). Management Information Systems,
New Yorks: MacMillan Publishing Company.
Laudon, Kenneth C. ve Laudon, Jane P. (1996). Management Information Systems,
New York: MacMillan Publishing Company.
Laudon, Kenneth C. ve Laudon, Jane P. (2001). Essentials of Management
Information Systems: Organizations and Technology in The Networked Enterprise
(4th Edition). New Jersey: Prentice Hall International, Inc.
Laudon, Kenneth C. ve Laudon, Jane P. (2002). Management Informations Systems:
Managing the Dijital Firm (7th Edition). Prentice-Hall Inc., N.J.
Laudon, Kenneth C. ve Traver, Carol Guercio. (2004). E-commerce (2nd Edition).
Addison – Wesley, USA.
Leavitt, H. ve Whisler, T. L. (2003). Management In The 1980’s, Harward Business
Review, 1958, s. 41–48. Aktaran: Adem Öğüt, Bilgi Çağında Yönetim (2. Baskı).
Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Lewıs, Dawid ve Bridger, Darren. (2001). The Soul Of The New Consumer:
Authentisity-What We Buy And Why In The New Economy. Journal Of Consumer
Marketing, Volume:18, Sayı 2.
252
Markus M. Lynne ve Benjamin, Robert I. (1997). The Magic Bullet Theory in IT –
Enabled Transformation, Sloan Management Review, Volume 38, Issue.2.
Markusen,J.R.,(1992),Productivity,Competitiveness,Trade Performance and Real
Income:The Nexus Among Four Concepts,Minister of Supply and Services, Kanada
Marx Karl ve Engels, Friedrich. (1997). Komünist Manifesto, 8. Baskı, Ankara:
Bilim ve Sosyalizm Yayınları 23, Çev: Gaybiköylü.
Masino,
Giovanni.
(1999).
Information
Technology
And
Dılemmas
İn
Organizatıonal Learning, Journal Of organizatıonal Change Management. Vol 12,
No:5.
Milliyet, Büyük Larouse Sözlük ve Ansiklopedisi, Interpress Yayınları, Cilt IV,
İstanbul, 1992.
Mucuk, İsmet. (2001). Pazarlama İlkeleri (13. Baskı). İstanbul: Türkmen Kitabevi.
Mucuk, İsmet. (2004). Pazarlama İlkeleri. İstanbul: Türkmen Kitapevi.
Mucuk, İsmet. (2005). Modern İşletmecilik. İstanbul: Türkmen Kitapevi.
Murphy, Tony. (2003). Nasıl Deger Yaratılır?. Digital Capital, Sayı 9.
Nakıp, Mahir.(2006).Pazarlama Araştırmaları, Ankara: Seçkin Kitabevi.
Tamer Müftüoğlu.(2007).Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler-KOBİ’LER,
Ankara: Turhan Kitabevi.
Townsend, Anthony M., Demaire ,Samuel M. ve Hendrickson,Anthony R. (2001).
Information Technology, Unions and the New Organizations: Challenges and
Opportunities for Union Survival, journal of Labor Research, Volume 12, Issue 2.
Naschold, F. (1993). Development in Work Design, On Business and Work, (Edit. J.
Thurman vd.) International Labour Office Pub. Geneva. Aktaran: Bozkurt, Veysel.
(2005). Endüstriyel & Post-Endüstriyel Dönüşüm: Bilgi Ekonomi Kültür, Aktüel.
Nasser, Jacques A. (2001). Degisime Uyum Saglayın, Executive Exellence.
Nasser, A. Jacques. (2001). Değişime Uyum Sağlayın, Executive Exellence.
Nonaka, Ikujiro ve Diğerleri. (2002). Bilginin Üretimi, Çev: Günhan Günay,
İstanbul: Dışbank Kitapları.
Oğuztürk, Bekir Sami. (2003). Yenilik Kavramı ve Teorik Temelleri, S.Demirel Üni.
İİBF, cilt: 8, S.2.
Oktal, Özlem. (2006). Küresel Ortamda İşletmelerin Yaşadığı Kültürel Farklılıkların
Bilgi Sistemlerine Etkisi; 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Erzurum.
253
O’Brien, James A. (1994). Introduction To Information Systems, Boston: Irwin.
O’Brein, James A. (1996). Management İnformation Systems: Managing
Information Technology in The Networked Enterprice.
O’Brien, James A. (1997).Introduction to Information Systems, Irwin,USA.
O’Brien, James A. (1991). Introduction To Information Systems in Business
Management, Irwin, Homewood.
Öğüt, Adem, Kürşat Güleş, Hasan ve Akgemci, Tahir. (2005). Post-Endüstriyel İş
Dünyasında İleri Bilişim Teknolojileri Kullanımının Örgütsel, Sektörel Ve Stratejik
Sinerji
Üretimine
Etkileri,
Selçuk
üniversitesi,Sosyal
Bilimler
Enstitüsü
Dergisi,Sayı: 13.
Öğüt, Adem. (2003). Bilgi Çağında Yönetim (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Öğüt, Adem, Kürşat Güleş, Hasan ve Çetinkaya, A. Ş. (2003). Bilgi teknolojileri
Işığında Turizm İşletmelerinde Yönetim, Enformatik Bir Bakış, Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Öğüt, Adem. (2000). Bilgi Çağı Organizasyonlarında Hizmet Kalitesi Ve Kurumsal
Etkinlik Açısından Bilgi Ve Teknoloji Yönetimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
Ömürbek, Nuri ve Gülaltın, Fatma. (2008). Sigortacılık Sektöründe Bilgi
Teknolojilerinin Uygulanmasına İlişkin Bir Araştırma, , Süleyman Demirel
Üniversitesi, İİBF Dergisi, c,13,sayı:3.
Ömürbek, Nuri ve Yılmaz, Hasan. (2009). İleri İmalat teknolojileri Kullanımı
Üzerine Bir Araştırma, Selçuk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, Sayı: 21.
Önat, Mehmet Niyazi. (1997). İnşaat Sektöründe Bir Karar Destek Sistemi
Geliştirilmesi ve Uygulanması,Yüksek Lisans Tezi,Gazi Ünv. Fen Bil. Enst., Ankara.
Özen, Üstün ve Mollavelioğlu, M. Şükrü. (2003). Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmelerde Bilgi Teknolojilerinin Etik Kullanımı, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 7,
Sayı 15.
Özmen, Şule. (2006). Ağ Ekonomisinde Yeni Ticaret Yolu: E – Ticaret (2. Baskı).
İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Özveren, Mina. (2008). İşletmelerde Değer Yönetimi, İstanbul: Beta Basım-Yayım,.
254
Paksoy, Turan, Ürkmez,
N.Gülden, Arıcıoğlu ve M. Atilla,(2003),E-Ticaretin
Kobi’ler Tarafından Algılanışı Ve Rekabette Bir Araç Olarak Kullanımı: Konya
Tarım Makineleri Sanayisi’nde Bir Uygulama, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Sayı:9,Konya.
Papatya, Nurhan. (2003). Sürdürülebilir Rekabette Stratejik Yönetim ve Pazarlama
Odağı,,Kaynak Tabanlılık Görüşü,kavramsal ve Kuramsal Yaklaşım. Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
Papatya, N. Ve G. Hamşioğlu. (2005). A.B.
Gelecek Rekabeti ve Girişimci
İşletmecilik Yaklaşımı: Türkiye Üretim İşletmeleri İçin Bir Modelleme Çalışması ve
Araçsal Hedefler, Uluslar arası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, CelalabadKırgızistan.
Patterson, Malcolm G., West, Michael A. ve Wall, Toby D. (2004). Integrated
manufacturing, empowerment, and company performance, Journal of Organizational
Behavior, 25.
Pınar, İbrahim. (2008). Türk İsletmelerinde İleri İmalat Teknolojileri Uygulamaları
Üzerine Bir AraştırmaYönetim Dergisi, Yıl: 19, Sayı: 61.
Pitman, Ben. (1994). Critical Success Factors to Organizational Change, The Journal
Of Systems Management, Volume 45, Issue. 9.
Porter, Michael E. (1980). Competitive Strategy: Techniques for Analyzing
Industries and Competitors, New York: The Free Pres.
Porter M. E. (1996). “What is strategy” Harvard Business Review.
Porter, Michael ve Millar, Victor E. (1985). How Information Gives You
Competitive Advantage. Harvard Business Review.
Porter, Michael E. (2000). Rekabet Stratejisi. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Porter, Michael E. (2008). Rekabet Stratejisi Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri,
Çeviren: Gülen Ulubilgen, İstanbul: Sistem yayıncılık.
Sabır, Hasan. (2007). Küreselleşen
Pazar ekonomileri ve Rekabet Politikaları.
İstanbul: Derin Yayınları.
Sakarya, Sevil. (2006). Mobilya Sektörü Değerlendirme Raporu, orta Anadolu
İhracatçılar Birliği Genel Sekreteri, Ocak, Ankara.
255
Sarı, Yaşar ve Kozak, Metin (2005). Turizm İşletmelerinde Doğrudan Pazarlama
Çabalari Kapsaminda Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı,Atatürk Üni.İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Nisan 2005 Say: 1.
Sarıhan, Tan Deniz. (1995). Herkes İçin İnternet (2.Baskı). İstanbul:Sistem
Yayıncılık.
Sarıhan, Halime İ.. (1998). Rekabette Başarının Yolu Teknoloji Yönetimi. İstanbul:
Desnet Yayınları.
Sarısakal, M. Nusret. (2001). Veri Tabanlarının E-Ticaret Uygulamalarında
Kullanılması – MNS Sigorta Şirketi Otomasyonu”, I.U. Journal of Electrical
&Electronics, Vol. 1, No. 1, ISSN 1303 – 0914.
Sat, N.Aydan.(2005).Türkiye’de Yenilikçilik ve Teknoloji Geliştirme Politikaları,
Ankara: TUHİS.
Saydan, Reha ve Ar, Aybeniz Akdeniz. (2004). KOBİ’lerde Bilgi İşlem
Teknolojilerin Kullanılması ve Rekabet Açısından Önemi (Bandırma Uygulaması),
Bilgi Teknolojileri Kongresi III, Denizli.
Saydan, Reha, Ak, Rengin ve Gümüş, Abdulkadir. (2005). KOBİ’lerde bilişim
Teknolojilerinin Kullanılması ve Rekabet Gücü Açısından Önemi: Van İli
Uygulaması, 2.KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, Kongre Kitabı, İstanbul.
Sayın, Erol ve Şen, Tayyar. (1996). Yönetim Bilgi Sistemi, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
Segars , Albert H. ve Grover,Varun, (1994). Strategic Group Analysis: A
Methodological Approach for Exploring the Industry Level Impact of Information
Technology, Omega int. Journal Management Science, vol: 91, No: 6.
Seyidoğlu, Halil. (1991). Uluslararası Pazarlama Yönetimi. İstanbul: Beta basımdağıtım.
Seyidoğlu, Halil. (1993). Bilimsel Araştırma ve Yazma El Kitabı, (Genişletilmiş 5.
Baskı). İstanbul: Güzem Yayınları.
Seymen, Aytemiz ve Bolat, Tamer. (2005). Küreselleşme Olgusuna kavramsal Bir
Bakış, Küreselleşme Ve çok Uluslu İşletmecilik Kitabı, Editörler: Aytemiz Seymen,
Tamer Bolat, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Shapiro Carl ve Varian, Hal R.( 1999), Information Rules: A Strategic Guide To
Economy, Boston: Harward Business School Press, Mass.
256
Shefer, Daniel and Frenkel, Amnon. (1998). Local Milieu and İnnovations: Some
Empirical Results, The Annals of Regional Science, 32.
Soh, Christina, Mah, Quee Yong, Gan, Fong Jek, Chew, Daniel ve Reid, Edna.
(1997). The Use Of The Internet For Business: The Experience Of Early Adopters İn
Singapore, Internet Research; 07: 3.
Soydal, Haldun,(2006), Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde E-Ticaret, Selçuk
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sayı:15,Konya.
Steger, Manfred B. (2006). Küreselleşme. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, s.24-25.
Stewart, Thomas A. (1997). Entelektüel Sermaye, Kontent bzd Y., s.19.
Sung, T. Kyung. (2004). E-commerce Critical Success Factors: East vs. West.
Technological Forecasting & Social Change, s.1-17.
Sürgevil, Olca ve Budak, Gönül. (2006). İnsan Kaynakları Yönetimine Stratejik
Yaklaşım; 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Erzurum, s. 462.
Şakar, Nurhan. (1997). Anadolu Üniversitesi Uzaktan Öğretimde Bilgi Sistemi: Bir
Model Önerisi. Eskişehir: Anadolu Ünv. Yayınları.
Şaylan, Gencay. (1994). Değişim, Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi. Ankara:
İmge Yayınları.
Şimşek, M.Şerif. (1975). Teknolojik Değişim ve Yönetim Sorunları, Erzurum:
Atatürk Üni., İşletme Fakültesi Yayınları.
Şimşek,
M. Şerif. (2001). Yönetim ve Organizasyon (6. Baskı). Günay Ofset,
Konya, 2001.
Şimşek, M. Şerif.
(2005). İşletme Bilimlerine Giriş (12. Baskı). Konya: Adım
Matbaacılık.
Şimşek, M. Şerif ve Akın, H. Bahadır. (2003). Teknoloji Yönetimi ve Örgütsel
Değişim, Konya: Çizgi Kitabevi .
Tan, Djoen S.
ve Aad, A. Uijttenbroek. (1997). Information Infrastructure
Management: A New Role For IS Managers, Information Systems Management,
Vol.14,No.4.
Tapscott Don. (1996). The Dıgıtal Economy, Promise And Peril İn The Age Of
Networked Intellıgence. New York: McGraw-Hill.
Tapscott, Don. (1998). Dijital Ekonomi. İstanbul: Koç Sistem Yayınları.
257
Tarı, Berna ve Wasti,S. Nazlı. (2003). Algılanan Çevresel Belirsizlik, Örgüt Yapısı
ve Sınırsal Faaliyetler Arasındaki İlişkilerin Bir Türk Yarı-Kamu Kurumunda
Araştırılması. Afyon: 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi.
Taşçı, Deniz ve Koç, Umut. (2007). Yeni Köye, Yeni Adet: Yeni Yönetim ve
Örgütlenme Anlayışları İçin Bir Örnek, 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon
Kongresi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 25–27 Mayıs.
Taşkın, Harun ve Adalı, M. Rıza. (2004). Teknolojik Zeka ve Rekabet Stratejileri.
İstanbul: Değişim yayınları.
Taşlıyan, Mustafa.(2006).Elektronik Ticaret, Kavramlar ve Uygulamalar, Adapazarı:
Sakarya Kitabevi,
Taylor M. ve Murphy A. (2004). SME’s and E-Business, Journal of Small Business
and Enterprise Development, 11 (3).
Tekin,
Halil.
(1987).Eğitimde
Ölçme
ve
Değerlendirme.
Ankara:
Meso
Yayınevi,5.Baskı.
Tekin, Mahmut. (2004). Girişimcilik ve Küçük İşletme Yöneticiliği, Ankara.
Tekin, Mahmut, Güleş, Hasan Kürşat ve Öğüt, Adem. (2003). Değişim Çağında
Teknoloji Yönetimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtmı.
Tekin, Mahmut, Güleş Hasan K. ve Burgess, Tom. (2000). Değişen Dünyada
Teknoloji Yönetimi, Konya: Damla Ofset.
Tekin, Mahmut, Zerenler, Muammer. (2007). Esnek İşletme. Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Tekin, Mahmut. (2004). Üretim Yönetimi. Ankara: Eğitim Kitabevi Yayınları.
Tekin, Mahmut, Zerenler, Muammer. (2002). Küresel Rekabet Ortamında İleri
İmalat Teknolojileri Kullanımının İşletme Performansına Etkileri Üzerine Bir
Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı:7, Konya.
Tezeren, Atilla. (1985). İmalat Sanayinde Verimliliği Etkileyen Faktörler. Ankara:
Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları.
Thurow, Lester. (1992). Kıran Kırana: Japonya, Avrupa ve ABD Aarasında Yaklaşan
Ekonomik Savaş, Çev: Ayşe Karasu. İstanbul: Alfa Yayınları.
Tınar, Mustafa Y. (1989). Çalışma Yaşamında İleri Teknoloji Kullanımının İş
Organizasyonu ve İnsan-Makine İlişkilerine Getirdiği Yeni Boyutlar, 2. Ulusal
Ergonomi Kongresi, Ankara.
258
Toffler, Alvin ve Tofler, Heidi. (2006). Zenginlik Devrimi, Çev: Selim Yeniçeri,
İstanbul: Koridor Yayıncılık.
Tokat, Bülent ve
Öncel, Mesut. (2001). “Bilgi Teknolojisinin Bir Aracı Olarak
İnternetin İşletme Yönetimine Etkileri, KOBİ’ler İçin Çözüm Noktaları”,
Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı. 5, Haziran.
Topal, Yusuf ve Kurt, Mustafa. (2007). AB Sürecinde KOBİ’lerde Yenilik Stratejisi
ve Yeniliğe İlişkin Finansman Kaynakları: Afyon Mermer Sektöründe Bir Araştırma,
Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dergisi, Isparta.
Törenli, Nurcan. (2004). Enformasyon Toplumu ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye,
Bilim ve Sanat, Ankara.
Tunca, Mustafa Z., Hasköse, Ahmet. (2002). Global Elektronik Ticaret, Erciyes
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:18.
Turan, Aykut Hami (2009). Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde (Kobi)Bilişim
Teknolojileri (Bt), Örgütsel Rekabetçi Stratejileri Ve Başarım İlişkisi, Atatürk
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3.
Turan, Seyide. (2006). Elektronik Ticaret ve KOBİ’ler, Konya Ticaret Odası,
Araştırma Raporu, Konya.
Turunç, Ömer. (2006). Bilgi Teknolojileri Kullanımının İşletmelerin Örgütsel
Performansına Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü Doktora
Tezi, Isparta.
Tutar, Hasan. (2000).Küreselleşme Sürecinde İşletme Yönetimi.İstanbul:Hayat
Yayınları.
TÜSİAD. (2003). Ulusal İnovasyon Sistemi, TÜSİAD, İstanbul.
Umebayashi, I. And JCER Forecasting Associates (1990). Challange to Small and
Medium Sized Companies Approaching the 21st Century.
Ury, John. (1995). Örgütlü Kapitalizmin Sonu, Stuart Hall ve M. Jacques,
Derleyenler: Yeni Zamanlar, Çev: Abdullah Yılmaz.
Uzkurt, Cevahir. Pazarlamada Değer Yaratma Aracı Olarak Yenilik Yönetimi ve
Yenilikçi Örgüt Kültürü, İstanbul: Beta Yayınları.
3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi (2006).Kongre Kitabı- İstanbul Kültür
Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006.
259
Ülgen, Hayri ve Mirze, S.Kadri İşletmelerde Stratejik Yönetim. İstanbul: Literatür
Yayınları.
Venkatraman N. (1994). IT-Enabled Business Transformation: From Automation to
Business Scope Redefinitisonio. An Management Review.
Veilleux, Raymond F. Ve Petro, Louıs W. (1998). Tool and Manufacturing
Engineers Handbook.
Vural, Sacide. (1992). Değişim ve İletişim. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 25, s.4,
sayı.4, Ankara.
Yayla, Yesim, Yıldız, Aytaç ve Akyüz, Birol. (2009). İsletmenin Örgütsel Özellikleri
İle Ürün İncelenmesi: Seramik Sektöründe Bir Saha Araştırması. İstanbul, Ticaret
Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yıl: 8 Sayı.
Yeldan, Dilek. (1991). Yönetim Bilişim Sistemleri ve :Uygulamaları Dokuz Eylül
Ünv., Manisa İkt. Ve İd. Bil. Fak. Dergisi, No:1, Manisa.
Yeniçeri, Barış. (2005). Mobilya Sektör Raporu, Ankara: İGEME yayınları.
Yeniçeri, Özcan ve İnce, Mehmet. (2005). Bilgi yönetim stratejileri ve Girişimcilik,
İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
Yıldırım, Hakan, Kaplan, Volkan, Çakmak, Tuncay ve Üstün, Cem. C. (2004). Her
Şeyi e-Leştirdik, Edevlet Organizasyon.
Yıldız, Mehmet
Selami. (2008). Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde (Kobi) Bilgi
Teknolojilerinin Kullanım Düzeyi Ve Bilgi Teknolojilerinin Firmalar Üzerindeki
Etkileri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.7.
Yücel, Devrim. (2002). Bilgi teknolojilerinin Çalışma Yaşamı Kalitesi Üzerindeki
Etkisi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
Yüksel, Fatih. (2005). Bilgi Teknolojileri ve Yerel Yönetimler; Selçuk Üniversitesi
İktisadi ve İdari bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt 5,
Sayı 10.
Yüksel, Hilmi. (2002). Tedarik Zinciri Yönetiminde Bilgi Sistemlerinin ÖnemiDokuz Eylül Üni. Sos. Bil. Ens. Dergisi, Cilt 4,Sayı:3.
Vural, Z. Beril Akıncı ,( 2006). Bilgi İletişim Teknolojileri ve Yansımaları, Ankara:
Nobel Yayın Dağıtım.
Weber, Max. (1985). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Çev: Z. Aruoba,
İstanbul: Hil Yayınları.
260
Whisler, Thomas L. (1970). The Impact of Computers on Organizations. New York:
Praeger Publisher.
Whisler, Thomas L. ve diğerleri. (1967). Centralization of Organizational Control An
Empiricial Study Of Its Meaning and Measurement, Journal of Business 40, No 1.
Aktaran: Bensghir, Türksel Kaya. (1996). Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim,
Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara.
Witheford, Nick Dyer, (2004).Siber Marx: İleri Teknoloji Çağında Sınıf Mücadelesi,
Çev: Ali Çakıroğlu, Aykırı Araştırma, İstanbul.
Woodward, Joan. (1980). Industrial Organization: Theory and Practice (2nd Ed.).
New York: Oxford University Pres.
Wriston, Walter B. (1994). Ulusal
İstanbul: Cep Kitapları A.Ş.
Egemenliğin Sonu, Çev: Mehmet Harmancı,
261
EK-1
ANKET FORMU
Sayın Yetkili,
Bu anket formu “Bilgi Teknolojilerinin KOBİ’lerin Rekabet Gücü Üzerindeki
Etkileri: İnegöl Mobilya İşletmelerinde Bir Uygulama” başlıklı Doktora tez çalışması
için hazırlanmıştır.
Bu anketin amacı, İnegöl’de mobilya alanında faaliyette bulunan KOBİ’lerin bilgi
teknolojisi kullanımının, rekabet gücü üzerindeki etkilerini tespit etmektir. Anketi
cevaplandırırken, bilgi teknolojisi kullanımı ve rekabet arasındaki ilişkilere yönelik
yararlı edineceğinize inanıyoruz. Ankete vereceğiniz cevaplar bilimsel amaçlı
Doktora tez çalışmasında kullanılacak olup, vereceğiniz tüm bilgiler gizli
tutulacaktır. Araştırmanın sağlıklı yürütülebilmesi için sizin vereceğiniz cevaplar çok
büyük önem arz etmektedir. İş yoğunluğunuzun arttığı bu dönemde, sizin için çok
değerli
olduğunu
bildiğimiz
yaklaşık
15-20
dakikalık
zamanınızı
ankete
ayırabilirseniz çok memnun olacağız.
Araştırmamıza gösterdiğiniz ilgi ve katkılarınız için şimdiden teşekkür eder,
çalışmalarınızda başarılar dileriz.
Tez Danışmanı
Tez Öğrencisi
Prof.Dr. Şerif Şimşek
Öğr. Gör. Abdullah OĞRAK
Selçuk üniversitesi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Posta ve İletişim Bilgileri
YYÜ Gevaş Meslek Yüksekokulu Gevaş/VAN
Telefon:0.432.6122434/Fax:0.432.6122435-Cep:0.530.6099647
email:[email protected]
262
A-KİŞİ BİLGİLERİ
1-Cinsiyetiniz?
Bay
Bayan
2-Yaşınız?
20-30
31-40
41-50
51 ve üzeri
3. Görüşülen kişinin öğrenim durumu:
İlkokul/ortaokul
Lise
Yüksek Okul
Fakülte
Yüksek Lisans +
4. Görüşülen kişinin işletmedeki pozisyonu:
İşletme Sahibi/Ortağı
Üst Kademe Yönetici (Genel Md/Mdr. Yrd. gibi)
Orta Kademe Yönetici (Muhasebe, Pazarlama Md./Mdr. Yrd. gibi)
Diğer(lütfen belirtiniz):………………………..
5- Şimdiki görevinizde kaç yıldır çalışıyorsunuz?
1 yıldan az
1-5 yıl
6-10 yıl
11 ve üzeri
6. Bilgisayar kullanım düzeyiniz nedir?
Kullanmıyorum
Başlangıç düzeyi
Orta düzey
İleri düzey
Profesyonel
7. Bilgisayar teknolojilerini kullanmaya yönelik aldığınız eğitim(ler) nelerdir? ( 1'den fazla
seçenek işaretleyebilirsiniz. )
(
) Hiçbir eğitim almadım
( ) Temel bilgisayar eğitimi
(
) Profesyonel bilgisayar eğitimi
(
) İleri bilgisayar eğitimi
( ) Sadece belli bir programı kullanmaya yönelik eğitim
8- Bilgi teknolojileri denince aklınıza ilk gelen(ler) nedir? (Önem sırasına göre 1,2,3 şeklinde
işaretleyiniz)
( ) kalite ( ) hız
düşük maliyet
( ) güvenilirlilik
( ) işlemlerin çokluğu ( ) karmaşa ( ) esneklik ( )
9- Çalıştığınız kurumda aşağıda verilen bilgi teknolojilerinin hangileri kullanılmaktadır?
telefon
bilgisayar
e-posta
elektronik yazı ve çoğaltma makineleri
Projeksiyon
GSM
faks
internet
video konferans
İntranet/Extranet
telekonferans
Diğer (Lütfen yazınız):………………...
263
B-İŞLETME BİLİGİLERİ
1.İşletmenin faaliyet süresi:
1 Yıldan daha az
1-5 Yıl
6-10 Yıl
11-15 Yıl
15 Yıldan daha fazla
2. İşletmenizin yasal statüsü nedir?
Aile Şirketi
Şahıs Şirketi
Limited Şirket
Anonim Şirket
3- İşletmeniz bünyesinde kaç kişi istihdam edilmektedir?
1- 50
51 – 100
101 – 150
151-200
200 den fazla
4-İşletmeniz aşağıdaki kategorilerden hangisine dahildir?
Yalnız ulusal pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Yalnız yurtdışı pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Hem ulusal hem de yurt dışı pazara yönelik faaliyet yapmaktadır
Ulusal ve yurt dışı faaliyet gösteren bir zincir birimidir
Diğer (lütfen yazınız):…………………………………..
5.İşletmenizin son mali yıl içinde elde ettiği ortalama ciroyu yansıtan kategoriyi işaretleyiniz?
250 bin TL den az
250 bin TL - 500 bin TL
500 bin TL -1milyon TL
1 milyon bin TL – 5 milyon TL
5 milyon TL -10 milyon TL
10 milyon TL -20 milyon TL
20 milyon TL den çok
6-İşletmenizde bilgi teknolojilerine geçişteki değişimin nedeni nedir?
Toplumsal ve Kültürel Çevre
Ekonomik Çevre
Müşteri Tercihlerindeki Değişim
Rakiplerin Yeni Teknoloji Kullanımı
Ulusal Rekabet
Uluslar Arası Rekabet
7.İşletmeniz ilk bilgisayarını hangi tarihte almıştır?
1980-1990
1991-2000
2001- 2005
2005……
264
8. İşletmeniz ne tür donanımlara sahiptir? (Birden fazla seçeneği işaretleyebiliriniz.)
Mini bilgisayar / terminalli Unix makineler
Şebekelendirilmiş bilgisayarlar / çalışma istasyonları
Ağ bağlantısı olmayan bilgisayarlar
9. İşletmenizde Bilgi Teknolojileri kaynakları ile ilgili olan personel kimdir?
Kendim
çalışanı
Çalışanlarımdan biri
Bilgi Teknolojileri Danışmanı
Ana Firmanın bir
10. İşletmenizin geçen yıl toplam Bilgi Teknolojileri yatırımı için yaptığı harcama ne kadardır?
10.000 TL’den az
TL - 100.000 TL
10.000 TL - 30.000 TL
30.001 TL - 50.000 TL
50.001
100.000 TL ve üzeri
11. Aşağıda verilen tabloda küçük ve orta ölçekli firmalara yönelik bilgi teknolojileri ile ilgili
sistemler yer almaktadır. Lütfen hangi sistemin işletmenizde mevcut olup olmadığını
işaretleyiniz.
Var
Yönetici Destek Sistemleri (YDS) (Menü grafik gibi yöneticilerin
analiz düzlemini yönlendiren gelişmiş hesaplama ve görüntüleme
sistemleridir.)
Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Yönetsel kararlar alabilmek için
gerekli bilgileri çeşitli kaynaklardan sağlayarak bir araya getiren
özetleyen, raporlayan sistemlerdir.)
Karar Destek Sistemleri (KDS) (Yöneticilerin istatistiki analizler,
grafikler ve model destekler, veri tabanı ve rapor tasarım yöntemleri gibi
yazılım paketi sağlayan sistemlerdir. Ör: analog yönetimi, model
yönetimi, veri yönetimi vb.)
Ofis Otomasyon Sistemleri (OOS) (Bilgisayara dayalı MS Word, MS
Excel gibi programlar yazıcı, fax, tarayıcı, çizici, mobil sistemler gibi
kolaylaştırıcı sistemler.)
Uzman Sistemler (US) (Uzmanlık gerektiren pek çok alanları bilgisayar
ortamına aktararak yöneticilere destek ağlayan gelişmiş sistemlerdir. )
Elektronik Veri işleme Sistemleri (EVİS) (Bu uygulamalar bordro,
rezervasyon, sipariş faturaları, personel kayıt gibi muhasebe işlevleri
yanında MS SQL, MS Access gibi sistemleri kapsayan sistemlerdir.)
Yerel Ağ (Organizasyon içi bilgisayarların birbirlerine bağlı oldukları
kontrollü dışa açılımları da bulunan sistemlerdir. Ör: intranet, extranet)
Dış Ağ (Birbirlerinden bağımsız noktalardaki bilgisayarların iletişim
halinde olmasına denir. Ör: internet)
Yapay Zeka Ve Uzman Sistemler(US)
(Uzmanlık gerektiren pek çok alanları bilgisayar
ortamına aktararak yöneticilere destek sağlayan
gelişmiş sistemlerdir)
Fikrim Yok
Yok
265
12. İşletmenin internet sitesini hangi amaçlarla kullanıyorsunuz? (kullanma derecesini seçiniz; 1
den fazla seçenek işaretleyebilirsiniz; (0 Hiç kullanılmadı, 1 Az kullanıldı, 2 Orta derecede kullanıldı,
3 Yüksek derecede kullanıldı, 4 Hep kullanıldı)
Kullanım Amacı Seçiniz
0
1
2
3
4
Tanıtım amaçlı
Pazarlama
Sipariş
İletişim
Geri Besleme (Şikayet bildirimi vb.)
C-BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN İŞLETMENİN REKABETİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
1.İşletmeniz, içinde bulunduğunuz endüstride rekabet gücünüze katkıda bulunması amacıyla
bilgi teknolojileri sistemleri geliştirdi mi / kullanmaya başladı mı ?
( ) Evet
( ) Hayır
2.Bu sistemi kullanma fikri hangi kaynak / kaynaklardan geldi?
( ) Üst yönetim
( ) Tedarikçi gruplar
( ) Rakiplerin gözlenmesi
(Belirtiniz):……………………
( ) Müşteriler
( ) Bilgi İşlem Bölümü
( )
Diğer
3.Sisteminiz hangi grubun kullanması için geliştirilmiştir? (Doğrudan kullanan kimlerdir)
( ) Müşteriler
( ) Tedarikçiler
(Belirtiniz):………………
( ) Şirket içi personel
(
) Diğer
4.Bu sistemi geliştirmedeki en önemli amacınız nedir?
( ) İçinde bulunan sektörde ilk kullanıcı olarak özel bir avantaj sağlamak
( ) Rakiplerin geliştirdiği sisteme karşı rekabet gücünüzü korumak
( ) Diğer (Belirtiniz)...................................................................................................................................
5.Sistemi ne kadar süredir kullanıyorsunuz?
6 aydan az
6 ay -1 yıl
1 yıl-2 yıl
2 yıl-4 yıl
4-yıl-6 yıl
6 yıldan fazla
6.Sistemi kullanmaya başladıktan sonra rakiplerinizin bu yönde herhangi bir tepkisi oldu mu?
( ) Evet, ....................................... (ay/yıl) sonra onlar da sistem kurdular
( ) Hayır
( ) Diğer (Belirtiniz):………………………………………
266
Çok azaldı
Biraz
azaldı
Hiç etkisi
yok
Biraz arttı
Çok arttı
7.Bilgi Teknolojileri Sisteminin Firmada Yarattığı Etkiler (Kullanmakta olduğunuz Bilgi
teknolojilerinin, firmanın performansı üzerinde yarattığı etkiyi belirtiniz.)
Girdilerin depolanması ve üretim noktalarına dağıtılması ile
ilgili maliyetler
Girdinin ürüne dönüştürülmesiyle ilgili maliyetler (işleme,
montaj v.b)
Ürünün pazarlanmasıyla ilgili maliyetler (reklam, promosyon
v.b)
Ürünün depolanması ve tüketicilere dağıtılmasıyla ilgili
Maliyetler
Ürün için yapılan özel bakım ve destek giderleri (montaj,
tamir, bakım, eğitim v.b)
Girdilerin (hammaddelerin) satın alınmasına ilişkin maliyetler
Şirketin ürün ve süreçlerini geliştirmesine yönelik maliyetler
(AR-GE v.b.)
Personelin istihdamı, yetiştirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin
maliyetler
Planlama, finans gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin
maliyetler
Satın alma, pazarlama v.b farklı faaliyetlerin arasında
eşgüdümü sağlama maliyetleri
Tedarikçilerle eşgüdümü ve iletişimi sağlama maliyetleri
Eğer tedarikçileri değiştirmek söz konusu olduysa, yarattığı
maliyetler
Tedarikçileri değerlendirme ve en uygun tedarikçiyi seçme
imkanı
Eğer müşteriler tedarikçileri değiştirmek isterse katlanacağı
maliyetler
Müşterileri değerlendirme ve en iyi müşterileri seçme imkanı
Güvenirliği yüksek ürünler
Üretim hatalarını en aza indirme
Teslimatta Güvenilirlik ve Hız
Tasarım Değişikliği ve Tasarım Kalitesi
Gerektiğinde ürün miktarlarını hızlı bir biçimde
değiştirebilmek
Minimum Kaynak Kullanımı İle Üretim
Her
zaman
Sıklıkla
Orta
Çok az
Rekabet Unsurları
Hiç
8-Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine Etkileri
267
Yeni ürün sunumunda hızlı hareket edebilme
Kalite
Verimlilik
Düşük Fiyat
Ürün Çeşitliliği
Toplam maliyet
Satış sonrası hizmetlerde hız güvenilirlik ve kaliteyi
sağlamak
Yüksek Performanslı Hizmetler
Dağıtım kanal sayısının optimal düzeyde belirlenmesi
ve etkin işleyişinin sağlanması
Her zaman
Sıklıkla
Orta
Çok az
Rekabet Gücünün Korunması İçin Gerekli
Önlemler
Hiç
9-İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemler
İleri Üretim Teknolojileri Kullanımı
İleri Yönetim Teknolojileri Kullanımı
Ürün Geliştirme
Ölçek Büyütmek
Ar-Ge Faaliyetlerini Arttırmak
İnsan Kaynakları Yönetimini Geliştirmek
Yurtiçi Ortaklık
Yurtdışı Ortaklık
İmalatta Bilişim Sistemlerinin Entegrasyonu
Yönetici ve Çalışanların Eğitimi
İstatistiksel Süreç Kontrol
Ürüne Yönelik Kalite Standartları/İşaretleri Almak
Üretim ve Envanterde Otomatik Kontrol Sistemleri
Pazarlama Yöntemlerinde Değişim
İşletmenin Yeniden Yapılandırılması
Finansman Kaynaklarına Erişim Kolaylığı İşletmenin
Yeniden Yapılandırılması
Kurumsal İmaj /Marka Güvenilirliği
Müşteri İlişkilerinin Yeniden Yapılandırılması
10- Aşağıdaki programların hangisinde bilgisayar ve internet kullanımınızı önem derecesine göre sıralayınız.
(1.2.3……şeklinde)
( ) Firma tanıtımında
Rakipleri tanımada
( ) Ar-Ge' de
( ) Müşteri bulmada ( ) Tedarikçi bulmada
( )
11.İçinde bulunduğunuz pazarda rekabet şartlarını en iyi tanımlayan seçeneği işaretleyiniz.
Çok düşük
Düşük
Orta
Yüksek
268
13.Aşağıda sıralanan birimlerden hangileri, işlerin büyük bir bölümünü bilgi teknolojileri
yardımıyla yürütmektedir?
( ) Araştırma-Geliştirme
( ) Personel
( ) Pazarlama
( ) Muhasebe-Finans
( ) Diğer
14. Kuruluşunuz yönetsel işleri yürütmek/desteklemek üzere bilgi sistemlerini kurma
bakımından aşağıdaki aşamalardan hangisinde yer almaktadır?
( ) Bilgi Sistemleri henüz yeni tasarlanıyor.
( ) Bilgi Sistemleri kurma faaliyeti devam ediyor
( ) Bilgi Sistemleri tamamlandı ama işler manuel olarak yürütülmektedir.
( ) İşler, bu sistemler çerçevesinde hem manuel hem bilgi teknolojileri kullanılarak yapılmaktadır.
( ) İşler kurulan bilgi sistemlerini destekleyecek şekilde tamamen bilgi teknolojileri kullanılarak
yürütülmektedir
Evet
Hayır
10-İşletmeniz neden bu zamana kadar bir web sitesi kurmamıştır?
İhtiyaç doğmamıştır
Maliyetli olduğu için
Rekabet şansını azalttığı için
Mevcut piyasa şartlarında rekabet avantajı sağlamadığı için
11.İşletme internet üzerinden sipariş alıyorsa (e-posta ve/veya web sitesi ya da başka siteler
aracılığıyla) alınan bu siparişlerin tüm siparişler içindeki oranı nedir?
%5 ya da daha az
%6-%20
%21-%35
%36-%50
%51 ve daha fazla
ANKET BİTTİ. YARDIMLARINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.
269
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı:
Doğum Yeri:
Doğum Tarihi:
Medeni Durumu:
Öğrenim Durumu
Derece
Ortaöğretim
Lisans
Yüksek Lisans
İş Deneyimi:
Abdullah OĞRAK
İdil
043.01.1969
Evli
Okulun Adı
Program
Yer
Yıl
İdil Lisesi
Fen
Mardin
1980–1986
Atatürk Üniversitesi
İktisat
Erzurum
1989–1993
Sakarya Üniversitesi
İktisat
Sakarya
1995-1997
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
-Yüksekokul Müdür Vekilliği
-Yüksekokul Müdür Yrd.
-İktisadi ve İdari Proğ. Bölüm Bşk.
-Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Bölüm Öğretim Görevlisi
Aldığı Ödüller:
Hakkımda bilgi
almak için
önerebileceğim
şahıslar:
Tel:
Doç.Dr. Reha SAYDAN (YYÜ. İİBF)
Yrd. Doç. Dr.Faruk KALAY (YYÜ. Erciş İİBF)
Öğr. Gör. Burcu TURAN (Gevaş MYO)
E-Posta:
[email protected]
Adres
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Gevaş Meslek Yüksekokulu Muhasebe
ve Vergi Uygulamaları Bölümü
GEVAŞ-VAN
0 505 265 48 47