7. Hafta Kaynak

7. Hafta
Aşı Tipleri
AŞI TİPLERİ
•  Mikroorganizmaların antijenik yapıları, hastalık oluşturma
mekanizmaları ve immun sistem ile ilişkileri birbirinden
farklı olabilir. Farklı mikroorganizmalardan ileri gelen
infeksiyonlara karşı farklı tipte aşılar üretilir.
•  Aşılar canlı veya inaktif etken içermelerine göre canlı ve
inaktif aşılar…
•  Mikroorganizma tipine göre bakteriyel, viral, paraziter
aşılar
•  Hazırlanış yöntemlerine göre konvansiyonel ve
biyoteknolojik aşılar olarak sınıflandırılabilirler
Konvansiyonel Aşılar
• 
• 
1. 
2. 
3. 
4. 
Halen en çok kullanılan aşılar
Aşılar klasik yöntemlerle hazırlanır ve
bağışıklık olağan mekanizmalarla
sağlanır
Canlı Aşılar
İnaktif Aşılar
Toksoid Aşılar
Subunit Aşılar
Canlı Aşılar
•  Canlı mikroorganizmalar içerir, öz. Viruslar
•  Viruslar vücuda canlı sokulduklarında endojen antijenler
tarzında davranarak sitotoksik T lenfositlerinin baskın
olduğu hücresel immun yanıtı uyarırlar ki bu
intrasellüler patojenlere karşı en etkili savunma
şeklidir.
•  Canlı m.o.lar vücutta çoğalabildiklerinden immun yanıtı
uzun süre uyarabilirler---bağışıklık uzun sürer!!!
•  Aynı etkenler inaktive edilerek vücuda verilirse ekzojen
antijen olarak kabul edilirler ve yardımcı T lenfositleri
vasıtasıyla humoral immun yanıtı uyarırlar.
•  Canlı aşılar hücre içi patojen olan virus ve bakterilere
karşı savunmada vazgeçilmez koruma araçlarıdır.
•  İmmun sistemi etkili şekilde uyarmak, hastalığa neden
olmamak
•  Tüm m.o.lar vücuda canlı olarak sokulduklarında vücutta
çoğalmalı ancak hastalık yapmamalıdır
•  Düşük virulensli m.o.lar
•  Aşı hazırlanacak patojenlerin yaşama güçleri ve
immunojeniteleri korunurken, virulensleri hastalık
yapmayacak düzeye indirilir---attenuasyon (zayıflatma)
–  Patojenleri uygun olmayan veya alışık olmadıkları koşullara
adapte ederek, doğal konaklarına adaptasyon özelliklerini,
patojenitelerini kaybettirmek
–  Aşı adayı suşlar doğal konakları dışında, in vitro veya in vivo
ortamlarda uzun süre tekrar tekrar üretilirler (pasaj edilirler)
Attenuasyon mekanizmaları
1. Patojenik m.o.ların in vitro ortamlarda üretilmesi:
• 
Örn. Mycobacterium bovis BCG aşı suşu 13 yıl boyunca safra ile
doyurulmuş besiyerinde pasajlanmıştır
• 
Bacillus anthracis %50 serumlu agarda ve CO2 yönünden zengin
atmosferde üretilerek kapsül oluşturma yeteneği kaybettirilmiş
• 
Brucella abortus S19 aşı suşu gıda maddeleri kısıtlanmış
besiyerinde üretilmiş
2. Virusların doğal koşullarda üredikleri hücreler haricindeki
hücrelerde üretilmesi
• 
Virusların doku kültürlerinde uzun süreli pasajlanmaları
• 
Virusların kendi konağına olan hayvana ait ancak adapte olmadığı
hücre kültürlerinde üretilir
• 
Örn. Köpeklerin virulent distemper virusu lenfoid hücrelere adapte
olmuştur. Attenuasyon için bu virus köpek böbrek hücrelerinde
sürekli pasajlanarak apatojen hale getirilir.
3. Virusların doğal olarak adapte olmadıkları konaklarda üretilmesi
• 
Sığır vebası virusunun tavşanlarda üretilmesi
• 
Köpek distemper virusunun ferretlerde attenue edilmesi
• 
Memeli viruslarının yumurtada üretilmesi. Örn. Kuduz virusunun
Flury suşunun yumurtalarda uzun süre pasajlanması
4. M.o.ların optimal üreme ısıları dışında üretilmeleri
• 
Sığır rinotraheit virusu, doku kültüründe optimal üreme ısısının
altında üremeye adapte edilir, böylece sığırların sadece üst
solunum yollarında replike olur ve hastalık oluşturmadan immun
yanıtı uyarabilir.
5. M.o.larda görülen mutasyonlar
•  Doğal mutasyon, virulens faktörlerinden birini kodlayan gendeki
mutasyon---mutant suş---mutant aşı
•  Pasteurella’ların streptomisin bağımlı mutantları üremeleri için
streptomisine gereksinim duyar. Bu mutantlar, ruminantlara canlı aşı
şeklinde uygulandıklarında vücutta streptomisin bulamayacakları için
üreyemeyecekler, ancak immun sistemi uyarabilecek kadar vücutta
kalabileceklerdir.
•  Biyoteknolojik yöntemlerle mutant suşların elde edilmesi
İnaktif aşılar (ölü aşılar)
•  Fiziksel veya kimyasal yöntemlerle öldürülmüş m.o.ları içeren
aşılardır
•  Tüm m.o.lardan hazırlanabilir, bakterilerden hazırlananlarına
bakterin adı verilir
•  Hangi tip m.o. olursa olsun ekzojen antijen şeklinde algılanırlar.
Antijen sunan hücreler tarafından işlenip yardımcı T lenfositlerine
sunulurlar ve humoral immun yanıt oluştururlar.
•  En etkili olarak ekstraselüler bakterilerin neden olduğu
infeksiyonlarda etkilidirler
•  Canlı aşıların yan etkilerinin ve infeksiyon riskinin çok olduğu
durumlarda tek seçenektirler.
•  Canlı aşılara kıyasla bağışıklık süresi kısadır.
•  İnaktif aşılarda patojenler ölüdür, vücutta çoğalamaz ve immun
sistemi uzun süre uyaramazlar.
•  En az yan etki ile immun yanıtı uyarmak---temel prensip
•  İnaktif aşılar ile etkili bir koruma sağlayabilmek için inaktive edilen
patojenlerin canlıların sahip olduğu antijenlere, öz. de koruyucu
antijenlere sahip olması gerekir.
•  M.o.ları inaktive etmek için kullanılan yöntemler antijenik yapıları
tahrip etmemeli ve değiştirmemelidir.
•  Örn. Formaldehid patojenleri öldürürken, protein ve nükleik asitlerde
çapraz bağlar oluşturarak yapılarını sağlamlaştırır.
•  Alkilen maddeler (etilen oksit, etilenimin, asetiletilenimin, betapropriolakton) nükleik asitlerde çapraz bağlar oluştururken,
proteinlerin yapısında değişikliğe neden olmaz ve dolayısıyla
antijenik özelliği bozmazlar.
•  Alkol ve aseton ise proteinleri hafifçe denature edebilir.
Toksoid Aşılar
•  Toksinlerin inaktive edilmesi ile toksoid aşılar hazırlanır.
•  Bakteriyel toksinlerin antijenik yapılarını değiştirmeden toksik
özelliklerini gidermek---temel prensip
•  Toksoidler vücuda zarar vermeyecek, ancak immun yanıtı
uyaracaktır
•  Formaldehid gibi kimyasallar
•  Toksoid aşılar sadece humoral immun yanıtı uyarır ve oluşan
antikorlar bakteriler tarafından salgılanan toksinleri nötralize ederek
koruma sağlarlar.
•  Ekzotoksini tek virulens faktörü olan bakterilere karşı koruma
sağlamak için bu aşılar tek başlarına kullanılabilirler. Örn. Tetanoz,
şarbon
•  Eğer bakterinin toksinden başka virulens faktörü varsa, toksoid aşı
bakterinlerle birlikte kullanılabilir.
•  Örn. Bazı Mannheimia (Pasteurella) haemolytica aşıları, hem inaktif
bakteri, hem de inaktif lökotoksin içerir
Subunit Aşılar
•  İnfeksiyonların patogenezinde rol oynayan fimbria ve flagella gibi
bazı mikrobiyel organellerden de aşılar hazırlanabilir---subunit (alt
ünite) aşıları
•  Bu organellerin toksik etkileri olmadığı için, bunların inaktivasyonuna
gerek yoktur
•  Subunit aşıda kullanılacak organeli saf olarak elde etmek yeterlidir
•  Mukozal patojenlere karşı kullanıldıklarında oluşan antikorlar,
bunların nötralizasyonuna, kümelenmesine ve epitel hücrelerine
bağlanmalarına engel olur.
Canlı ve inaktif aşıların farkları
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
Bağışıklık süresi yönünden karşılaştırıldıklarında canlı aşılar ölü
aşılara göre daha uzun süreli bağışıklık verir.
Bağışıklık verme gücü yönünden, canlı aşılar ölülere göre
genellikle daha iyi bağışıklık kazandırırlar.
İnaktif aşıların etkili bir bağışlıklık kazandırması için genellikle
adjuvantlarla birlikte verilmeleri gerekir.
Canlı aşıların immun yanıtı uyaran dozları genellikle daha
düşüktür.
Canlı aşıların genellikle tek doz uygulaması yeterli iken, inaktif
aşıların bağışıklığı uyarması için belli aralıklarla iki doz
uygulanması gerekmektedir.
Canlı aşıların aşırı duyarlılık ve injeksiyon yerinde lokal reaksiyon
oluşturma riski ölü aşılara göre daha düşüktür.
Ölü aşıların aşıdaki patojenden dolayı infeksiyon oluşturma riski
yoktur. Ancak canlı aşılardaki attenue m.o.ların patojen hale
geçme riski her zaman bulunmaktadır.
8. 
Bir populasyonda ölü aşılara bağlı ölüm oranı canlı aşılardan
daha düşüktür.
9.  Ölü aşıların başka patojenlerle kontamine olma riski genellikle
yoktur. Ancak, canlı aşıların doku kültürlerinde ve başka
hayvanlarda hazırlanışı sırasında, aşının diğer patojenlerle
kontamine olma riski yüksektir.
10.  Ölü aşıların hazırlanışı daha kolaydır ve buna bağlı maliyeti daha
düşüktür. Canlı aşıların hazırlanışı daha komplike işlemler
gerektirir, bu da maliyeti artırır.
11.  Ölü aşıların dayanıklılığı daha fazladır ve hazırlandıktan sonra
daha uzun süre bozulmadan kalabilirler. Canlı aşılar ise
dayanıksızdır, uygun koşullarda saklanmaları halinde bile daha
kısa sürede tüketilmeleri gerekmektedir.