GİRİŞ_Layout 1.qxd

advertisement
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ
BATI MÜZİĞİ TARİHİ
11. SINIF
YAZARLAR
Müge ÖZEL
Serap TAMAY TEZCAN
Serkant ATILGAN
DEVLET KİTAPLARI
BEŞİNCİ BASKI
……………………., 2014
MİLLÎ EĞİTM BAKANLIĞI YAYINLARI..................................................................................................... : 4768
DERS KİTAPLARI DİZİSİ......................................................................................................................... : 1384
14.?.Y.0002.3932
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri
kısmende olsa hiçbir suretle alınıp yayınlanamaz.
Editör
Prof. Dr. M. Hakan CEVHER
Dil Uzmanı
Hasan SİLAY
Program Geliştirme Uzmanı
Züleyha ÇELİK ATEŞ
Rehberlik Uzmanı
Ali İhsan AKSU
Görsel Tasarım Uzmanı
Saadet SARPÜN
Ölçme Değerlendirme Uzmanı
Nuray SUNAR
ISBN 978-975-11-3357-1
Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 82 sayılı kararı ile
ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayılı
yazısı ile beşinci defa 2.130 adet basılmıştır.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın;
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif Ersoy
GENÇLİĞE HİTABE
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,
ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en
kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti
müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın
vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok
namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek
düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün
tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil
işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,
memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet
içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini,
müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde
harap ve bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,
Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret,
damarlarındaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatürk
İÇİNDEKİLER
KİTABIMIZI TANIYALIM ............................................................................................................................. 9
İSTİKLÂL MARŞI........................................................................................................................................ 10
1.ÜNİTE : İLK ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ ....................................................................................................... 13
1. Müzik Tarihine Giriş ...............................................................................................................................
2. Uygarlıklar (A. Mısır, B. Sümer, C. Çin, Ç. Hint, D. İbrani, E. Yunan) ....................................................
3. Heptatonik Scala ...................................................................................................................................
4. Mod .......................................................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
2.ÜNİTE : ORTA ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ ...................................................................................................
1. Orta Çağ Dönemine Giriş (A. Antik Çağ, B. Erken Çağ) ........................................................................
2. Ambrosius Ezgileri .................................................................................................................................
3. Gregorius Ezgileri ..................................................................................................................................
4. Boethius Ezgileri ...................................................................................................................................
5. Seslerin İsimlendirilmesi ........................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
3.ÜNİTE : RÖNESANS DÖNEMİ MÜZİĞİ .................................................................................................
1. Rönesans Dönemine Giriş ....................................................................................................................
2. Rönesans’ta Müzik Yapma Anlayışının Genel Hatları ............................................................................
3. Rönesans Müziğini Oluşturan Ekoller ...................................................................................................
4. Rönesans’ta Toplu Müzik Yapma Anlayışı..............................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
14
15
17
18
20
21
22
23
24
26
27
31
33
34
35
36
37
38
4.ÜNİTE : BAROK DÖNEMİ MÜZİĞİ.........................................................................................................
39
1. Barok Döneminin Özellikleri ..................................................................................................................
2. Barok Dönemde Kullanılan Formlar ......................................................................................................
3. Barok Dönemde Kullanılan Çalgılar ......................................................................................................
4. Barok Dönem Bestecileri .......................................................................................................................
5. Çok Sesliliğin Tarihsel Gelişimi ve Rokoko ...........................................................................................
OKUMA METNİ ..........................................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
40
42
43
44
47
47
48
5.ÜNİTE : KLASİK DÖNEM MÜZİĞİ..........................................................................................................
49
1. Klasik Dönemin Evreleri (A. Ön Klasik Evre, B. Erken Klasik Evre, C. Doruk Klasik Evre) ...................
2. Klasik Dönemde Kullanılan Formlar ......................................................................................................
3. Klasik Dönemde Kullanılan Çalgılar ..................................................................................................
4. Klasik Dönemin Bestecileri ....................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ....................................................................................................
6.ÜNİTE : ROMANTİK DÖNEM MÜZİĞİ ...................................................................................................
1. Romantik Döneme Giriş ........................................................................................................................
2. Piyano Çalma Ekolleri (A.Clementi Ekolü, B. Gottschalk Ekolü, Liszt ve Rubenstein Ekolleri) .............
3. Romantik Dönemde Kullanılan Formlar ................................................................................................
4. Romantik Dönem Bestecileri .................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
50
52
54
55
57
59
60
61
62
63
67
7.ÜNİTE : MÜZİKTE ULUSAL AKIMLAR ...................................................................................................
69
1. Ulusal Müzik Okulları ............................................................................................................................. 70
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 73
8.ÜNİTE : BATI MÜZİĞİ FORMLARI .........................................................................................................
75
1.Çalgı, Sahne ve Din Müziği Formları ...................................................................................................... 76
MÜZİK DİNLEYİCİSİNİN SORUMLULUKLARI (OKUMA METNİ) ............................................................. 79
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 80
9.ÜNİTE : 20.YÜZYILDA MÜZİK................................................................................................................
1. Empresyonizm (İzlenimcilik)’in Doğuşu .................................................................................................
2. Empresyonizmin Müziksel Özellikleri ....................................................................................................
3. Empresyonist Besteciler ........................................................................................................................
4. 20. Yüzyıl Müziğinin Doğuşu .................................................................................................................
5. 20. Yüzyıl Müziğinin Özellikleri ..............................................................................................................
6. 20. Yüzyıl Bestecileri .............................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ......................................................................................................
81
82
83
84
85
86
87
88
10.ÜNİTE : TÜRKİYE’DE ÇOK SESLİ MÜZİK...........................................................................................
...................................................................................................................................................................
1. Türkiye’de Çağdaş Müziğin Gelişimi ve Özellikleri ................................................................................
OKUMA METNİ .........................................................................................................................................
2. Türk Beşleri ...........................................................................................................................................
3. Çağdaş Türk Bestecileri ........................................................................................................................
Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................
90
91
92
93
94
PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI
1. Öz Değerlendirme Formu....................................................................................................................... 95
2. Grup Değerlendirme Formu-A................................................................................................................ 96
3. Grup Değerlendirme Formu-B................................................................................................................ 97
4. Grup Öz Değerlendirme Formu.............................................................................................................. 98
5. Öğrenci Gözlem Formu.......................................................................................................................... 99
6. Proje Değerlendirme Ölçeği ................................................................................................................... 100
TERİMLER SÖZLÜĞÜ............................................................................................................................... 101
KAYNAKÇA................................................................................................................................................ 180
KİTABIMIZI TANIYALIM
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Bu bölümde öğrencilerin konuyla ilgili ön bilgilerini ortaya çıkarmalarına, araştırma yapmalarına fırsat verecek çalışmalar yer almaktadır.
BİLGİLENDİRME
Bilimsel nitelikli ve konuyu desteklemeye yönelik bilgilerin bulunduğu bir bölümdür.
OKUL DIŞI ETKİNLİK
Bu bölümde öğrencilerin okul dışında kişisel ve grup hâlinde yapacakları uzun süreli çalışmalar yer alır.
OKUL İÇİ ETKİNLİK
Bu bölümde öğrencilerin okul içinde kişisel ve grup hâlinde yapacakları uzun süreli çalışmalar yer alır.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
Konuyla ilgili öğrenilen bilgilerin ve kazanılan becerilerin ölçüldüğü çalışmalar bu bölümde yer alır.
İSTİKLÂL MARŞI (*)
Söz: Mehmet Âkif ERSOY
Müzik: Osman Zeki ÜNGÖR
Moderato
,
*
,*
,*
,*
*
,
,
(*) İstiklâl Marşı’nın birinci sözlerini söylerken virgül ( ), ikinci sözlerini söylerken ise (
lunduğu yerlerde nefes alınız.
10
*) işaretlerinin bu-
İSTİKLÂL MARŞI’NIN KABULÜ
Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönülden
söyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar.
İstiklâl Marşı da halkın ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme getirilmiştir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını, heyecanını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile getirecek ve onu yüz yıllara nakşedecek
bir “İstiklal Marşı” yazdırılmasına karar verdi. Önce söz (güfte) yarışması düzenlendi. Gönderilen
toplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağıtıldı. Mehmet Âkif Ersoy’un
Türk Kurtuluş Savaşı’nı destanlaştıran İstiklâl Marşı, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi
Tanrıöver tarafından meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tarafından coşku ile
ayakta alkışlandı ve 12 Mart 1921’de millî marş olarak kabul edildi.
Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci katıldı. İstiklâl Marşı, 1924-1930 yılları
arasında Ali Rıfat Çağatay’ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylendi. Ancak Osman Zeki
Üngör’ün 9 Eylül 1922’de Türk süvarilerinin İzmir’e girişinde atların çıkardığı nal seslerini hayalinde canlandırarak bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca Atatürk’ün de isteği ile 1930 yılından
itibaren Millî Marşımız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmıştır.
Mehmet Âkif ERSOY (1873-1936)
İstanbul’da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getirmiştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur milletvekili olarak TBMM’ne girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesi’nde Türkçe müderrisliği yapan
Mehmet Âkif, şiirlerini “Safahat” adlı kitapta toplamış ancak ‘İstiklal Marşı benim değil milletimindir’
diyerek onu Safahat’a almamıştır.
Osman Zeki ÜNGÖR (1880-1958)
İstanbul’da doğmuştur. Muzika-i Hümayun’u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Mektebi ve
Muzika-i Hümayun’da öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkestra şefi ve keman virtüözüdür. Önce,
Saray Orkestrasını, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasını (Cumhurbaşkanlığı Senfoni
Orkestrasını) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk’ün direktifleri ile Musiki Muallim Mektebi’ni kurmuş
ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklal Marşı’ndan başka birçok marş ve okul şarkıları bestelemiştir.
11
Duygularımı şiirlerle anlatamam çünkü şair değilim. Kendimi gölgeler ve ışıkla ifade edemem
çünkü ressam değilim. Düşüncelerimi hareketlerle de açıklayamam çünkü dansçı değilim. Ama bunların hepsini müzikle yapabilirim. Çünkü ben bir müzisyenim…
T
MOZAR
Kalpteki erdem tohumları müzikle yeşerir.
R
LUTHE
Müzik; seslerin mimarisidir.
L
e STAE
M.me d
Müziksiz hayat bir hata olurdu.
HE
NITZSC
Müzik insanlığın ahlakını arındıran kutsal bir bilimdir.
fendi
Dede E
Müzik, insanın bir zaman duymuş olduğu bir duyguyu kendisinde canlandırdıktan sonra,
başkalarının da duyabilmesi için sesler aracılığı ile onlara aktarmasıdır.
OY
TOLST
Bence eğitim, müzikle başlamalıdır. Ritim öğesi insana düzen ve ölçülülük, ezgi öğesi de yiğitlik, sevgi ve dostluk duyguları verir.
N
EFLATU
12
e
t
i
n
Ü
.
1
İ
Ğ
İ
Z
Ü
İM
M
E
N
DÖ
Ğ
A
Ç
İLK
1. MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ
2. UYGARLIKLAR
A. Mısır Uygarlığı
B. Sümer Uygarlığı
C. Çin Uygarlığı
Ç. Hint Uygarlığı
D. İbrani Uygarlığı
E. Yunan Uygarlığı
3. HEPTATONİK SCALA
4. MOD
1. ÜNİTE: İLK ÇAĞ DÖNEMİ
1. MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Müziğin tarihsel gelişimi hakkında bilgi edinerek arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Müzik tarihi, müzik sanatının doğuşundan günümüze kadar olan evrelerini ve farklı kültürlerde aldığı
biçimleri, sosyal ve siyasi değişimlerin müziğe olan etkilerini ve neden sonuç ilişkilerini inceleyen bilgi dalıdır.
Diğer tarih dallarında olduğu gibi (uygarlık, felsefe, siyasal tarih vb.) müzik tarihi de tarih biliminin araştırma ve
inceleme yöntemlerini uygular.
Müzik tarihi konusunda bilgi sahibi olmak en az temel müzik bilgilerini öğrenmek kadar önem taşır. Müzik,
duyguların seslerle anlatıldığı bir sanat dalıdır. Farklı müzik türlerini tanımak, seslerin bugün kullandığımız şekle
nasıl ulaştığını, notaların nasıl isimlendirildiğini, seslendirdiğimiz eserin bestecisinin yaşamını, çaldığımız çalgının tarihsel gelişimini, insanlık tarihinde olan değişimlerin müziğin gelişim sürecine olan etkilerini bilmek, bilgilerimizin derinleşmesini ve daha iyi bir anlatım gücüne sahip olmamızı sağlar.
1. ETKİNLİK
Müzikoloji (müzik bilimi) en geniş anlamıyla müzikle ilgili her türlü konuyu araştıran bilgi dalıdır. Müzik
bilimi; müzik kuramları, ses fiziği, etnomüzikoloji ve müzik tarihinin araştırma alanlarından yararlanır. Buna
göre, ülkemizdeki müzik tarihçilerini ve müzik bilimcilerini araştırarak müzik tarihinin müzik bilimi içindeki yeri
ve önemini arkadaşlarınızla tartışınız.
2. ETKİNLİK
Müzik tarihinin dönem isimlerinin sırasını gösteren slogan ya da sembol bularak sunumunu yapınız.
3. ETKİNLİK
Müziğin doğuşu ile ilgili farklı teoriler öne sürülmüştür. Bu teorilerle ilgili araştırma yapınız. Müziğin
doğuşuyla ilgili kendi teorilerinizi yazarak arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Yunan mitolojisinde Zeus'un ve Mnemosyne (Minemosin)'in dokuz kızı
olan Muslar; edebiyat, bilgi, dans ve müzik tanrıçaları olarak tanınırlardı.
Mus’ların lideri Apollon lir çalarken onlar da dans eder, tanrıları eğlendirirlerdi.
Elenika (Yunanca), Turkika (Türkçe), İtalika (İtalyanca) örneklerinde
olduğu gibi Yunancada kelimenin sonuna gelen –ike veya –ika takısı, o kelimeye konuşulan dil anlamını kazandırır. Yunanca Mousike (müzik) kelimesi,
mus kelimesine eklenen –ike takısıyla ortaya çıkmıştır ve Mus’ların konuştuğu dil anlamına gelir.
Mus’lar
4. ETKİNLİK
Yukarıdaki resmi inceleyerek Mus’ların müzik tarihindeki yeri ve önemini araştırınız.
14
2. UYGARLIKLAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. İlk Çağ uygarlıklarında müzik ve çalgıların korku veren araçlar olarak düşünülmesinin sebebi nedir?
Araştırınız.
BİLGİLENDİRME
A. MISIR UYGARLIĞI (MÖ 4000)
Yeryüzündeki en eski uygarlıklardan biridir. Mısırlılarda dans önem taşır. Bu uygarlıkta müzik yapmak,
erkeklerden çok kadınlara yakışan bir sanat olarak kabul edilirdi. Flüt, arp, davul, def, darbuka, sistrum, çifte
flüt, trompet, üçgen arp, kitara, su orgu, Eski Mısır’ın önemli çalgılarıdır.
B. SÜMER UYGARLIĞI (MÖ 4000-2300)
Bu uygarlıkta müzik son derece önemliydi. Tapınaklarda, düğünlerde, bayram ve ölü törenlerinde müzik
başta gelirdi. Müzisyenler kadın ve erkeklerden oluşurdu. Arp, lir, ut, çift flütler, trombon, davul en önemli çalgılarıdır. Günümüzde kullanılan nefesli çalgılardan ney, Sümerler döneminde nay adıyla kullanılırdı.
C. ÇİN UYGARLIĞI (MÖ 3000)
Çin uygarlığında müzik, duyguların sesidir. Müziğin alt yapısını pentatonik anlayış oluşturur. Davul, zil,
sistrum, bambu flüt, ağız orgu (şeng), gonglar ve çeşitli çanlar Eski Çin’de kullanılan çalgılardır.
Ç. HİNT UYGARLIĞI (MÖ 2000)
Hint uygarlığında yazılan dinî içerikli Samaveda isimli kitap, dünyanın bilinen en eski ezgilerini barındırır.
Hintliler bir ezginin ses yapısına Raga, o ezginin içerisindeki ritmik dokuyu belirleyen yapıya ise Tala adını vermişlerdir. Her Raga’nın belli bir ruh hâlini yansıttığına inanılırdı. Hint müziği makamsal yapıdadır. Yarım sesten
küçük aralıkları içerir. Vina, sitar, rebab, ramsinga, nakkare, çıngırak ve zil gibi zengin çalgı çeşitlerinin çoğu,
Hindistan’da bugün de kullanılmaktadır.
D. İBRANİ UYGARLIĞI (MÖ 950)
İbranilerde müzik, yalnızca tapınmak için kullanılırdı. Elimizdeki birçok bilginin kaynağı İbranilere aittir.
Dinî törenlerde ilahiler antifon yöntemi ile seslendirilirdi. Bu yöntemle dinî töreni yöneten din adamı, ilahinin
dizesini ya da ilk yarısını okur, sonra halktan oluşan koro ikinci yarısını söyleyerek bütünlüğü sağlardı. Kinnor,
nebel, pesanterin, şofar, tulum, kaval, tof ve bronz ziller İbrani müziğinin başlıca çalgılarıdır.
E. YUNAN UYGARLIĞI (MÖ 700)
Bu uygarlık, Arkaik Yunan, Altın Çağ ve Helenistik Çağ olmak üzere üç bölümde incelenir. Eski Yunan’da
müzik, önceleri tamamen dinî amaçlı yapılırken zaman içinde dans, şiir, dinî törenler birbirinden ayrılmaz bir
bütün olarak ele alınmaya başlandı. Ayrıca müzik tek sesli, vurmalı ve üflemeli çalgı eşliğinin kullanıldığı erkek
korolarından oluşurdu. Aulos, lir, flüt ve kitara en eski eşlikçi Yunan çalgılarıdır.
Aristoteles (MÖ 384-322)
Platon (MÖ 427-347)
Phytagoras (MÖ 580-500)
Homeros, İlyada ve Odysseia adlı eserinde müziği, ilahî bir uyarı, insan kişiliğini etkileyen bir güç (ethos)
olarak gösterir. Eski Yunan’da müziksel düşüncenin gelişimini etkileyen filozofların başında Sisamlı Phytagoras (Pisagor) gelir. Müziksel uyumu, matematik formülleriyle dile getirmiştir. Sekizli ve dörtlü aralıklardan oluşan
bu ses dizisi Phytagoras gamı adıyla anılmıştır. Pythagoras gamı monochord (monokord) adlı çalgı üzerinde
denenmiş, böylece bir müzik sisteminin doğru tonlanması (entonasyon) sağlanmıştır. Platon, ruhun ve evrenin
de aynı müziksel orantılardan oluştuğunu söyler. Aristoteles’e göre müzik ruhsal tutkuları dile getirir.
Yunan müzik düşüncesi ve kuramı Batı kültüründe yüzyıllar boyu derin izler bırakmıştır.
15
BİLGİLENDİRME
İlk Çağ uygarlıklarındaki müzik örnekleri
konusunda yeterli bilgi yoktur. Müziğin toplumsal yaşama etkilerini çeşitli efsaneler, anıtlar,
destanlar, kabartmalar, heykeller ve resimlerden
öğreniyoruz. Müzik, eğlencelerde, düğünlerde,
şölenlerde, hastalık tedavilerinde, cenaze törenlerinde, savaşlarda, dinî törenlerde yaşamın her
alanında yer almıştır.
Düğün töreni
1. ETKİNLİK
Yukarıdaki resmi inceleyerek dönemin sosyal, sanatsal ve kültürel yapısı ile müziğin toplum yaşamındaki
yeri hakkında arkadaşlarınızla birlikte ayrı ayrı yorumlama çalışması yapınız. Siz de kendi düşüncelerinizi
aşağıya yazarak döneme ait ortak çıkarımlarınızı değerlendiriniz.
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
İnsanlık tarihinin gelişimiyle birlikte İlk Çağlardan günümüze kadar kullanılan çalgıların yapısı da gelişerek
değişmiştir. Buna göre aşağıda verilen resimleri inceleyerek bu çalgıların günümüzde kullanılan hangi çalgılarla
ilişkilendirilebileceğini yazınız.
Lavta - ………………….
Lir - ………………….
Sistrum - ………………….
Kitara - ………………….
Arp - ………………….
Davul - ………………….
3. ETKİNLİK
Dilediğiniz doğal malzemeleri (taş, kamış, tahta, içi boşaltılmış kemikler, vb.) kullanarak İlk Çağ Dönemi
çalgılarının maketlerini yapınız. Çalışmalarınızı okulunuzda sergileyiniz.
16
3. HEPTATONİK SCALA
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Farklı türdeki dizileri inceleyerek, yapısal farklılıklarının ne olduğunu arkadaşlarınızla tartışınız.
BİLGİLENDİRME
Seslerin belirli kurallara göre birbiri ardına sıralanmasıyla oluşan diziler tarih boyunca Doğu ve Batı müziklerinde farklı şekillerde kullanılmıştır. Antik Yunan’da kullanılan diziler, tam perde dizileri, on yedi sesli Arap
dizileri, Hint sa-grama dizileri, pentatonik diziler bugün kullanılan dizilere kaynak oluşturmuştur.
Avrupa müziğine özgü dizilerin temeli eski Yunan’da kullanılan dizilere dayanır. Majör ve minör sistemin
temeli olan diyatonik dizi, bir sekizli içinde belirli bir sırayla tam ve yarım perdelerden oluşmuştur. Yunanca,
dia; yoluyla, tonos; ses anlamına gelir. Bir diğer dizi, yarım perdelerin sırasıyla çıkarak ya da inerek ilerleyişiyle
oluşan kromatik dizilerdir. Yunanca choroma (kroma); renk demektir. Kromatik dizi ancak on altıncı yüzyıla
gelindiğinde kullanılmaya başlanmıştır. Anarmonik diziler ise yapısındaki bir küçük ikilinin bölünmesiyle iki
çeyrek perdenin kullanılmasına dayanır. Sesteş olan bu perdelerin isimleri farklıdır. Yunanca enharmonios (enarmoniyos), armoniye uyarlanmış demektir.
Doğu müziklerinde özellikle Çin uygarlığında kullanılan pentatonik dizilerde beş perde vardır. Yunancada penta; beş, tonik; ses demektir. Pentatonik ezgi beş sesten herhangi biriyle başlayıp herhangi bir sesle bitebilir. Pentatonik sistemin iskelet yapısını re, mi, sol, la, do sesleri oluşturur. Bu dizi içinde küçük ikili aralığı
yoktur.
Bugün Batı müziğinin dayanağı olan yedi perdeden oluşan diziye heptatonik skala (dizi) denir. Yunancada hepta, yedi demektir. Antik Yunan uygarlığında müziğin fiziksel ve duygusal yönünü araştıran Phytagoras, Thales (Tales) ve daha sonra gelen felsefecilerin ses fiziği üzerine yaptıkları araştırmalar sonucunda bugün
kullandığımız aralıklar hesaplanarak tam ve yarım aralıklar belirli bir düzene göre dizilmiş ve yedi nota dizisi
ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski dizileriden biri olan yedi sesli diyatonik Pythagoras dizisinde sesler ard arda altı
tane tam beşli aralık alınmasıyla elde edilir. Tam beşli zinciriyle elde edilen bu sesler bir oktav içinde sıralanarak
yedi sesli heptatonik dizi elde edilir.
1. ETKİNLİK
Pentatonik bir ezgi besteleyerek sınıfınızda seslendiriniz.
17
4. MOD
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Ses kümelerinin diziyi oluşturabilmesi için gereken kuralları hatırlayınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Mod dizi demektir. Müzik tarihçilerinin yaptıkları araştırmalara göre Antik Yunan uygarlığındaki müzik
sistemi tetrakord (dört ses) adı verilen iki tam ve bir yarım aralıktan oluşan dört perdeli dizilere dayanır. Eski
Yunan müziğinin temelini oluşturan tetrakordlarların yerlerinin değiştirilmesiyle birçok dizi elde edilmiş ve bu
dizilere yeni adlar verilmiştir. Yedi ya da sekiz sesli eski Yunan dizileri iki dörtlünün ortak ya da ayrık olarak birleştirilmesi ile oluşmuştur. Tetrakordların baş ve sonundaki sesler değişmeyen seslerdir. Aradaki seslerin
değişmesiyle diatonik, kromatik ve anarmonik olmak üzere üç çeşit dörtlü elde edilmiştir. Modlar, yalnızca dizi
değil aynı zamanda her biri makamsal birer ezgidir. Besteciler modları kullanırken bu kalıplara göre söz yazmaya çalışmışlardır.
Mi, re, do, si, la, sol, a seslerinden başlayan ve isimlerini Antik Yunan kentlerinden alan bu diziler inici
özellik taşır ve inici olarak yazılır.
Orta Çağ kilise müziğini düzenleyen din adamı Ambrosius (Ambrosiyus), dizileri re, mi, fa, sol seslerinden
başlatmış dorien (doryen), phrygien (frigyen), lydien (idyen) ve mixolidien (miksolidyen) isimlerini verdiği bu
dört diziyi ana modlar olarak isimlendirmiştir. Gregorius (Gregoriyus) ise kilise modlarına dört mod daha eklemiştir. Gregorius’un düzenlediği bu modlar plagal (yan, yardımcı) modlar olarak isimlendirilir. Alt anlamına
gelen hypo (hipo) ekini alan plagal modlar, ana modların beşinci sesi üzerine kurulur ve ana modların dört ses
altından başlayarak ana dizinin bitiş sesi olan dördüncü seste sona ererler. Kilise modları Yunan modlarının aksine çıkıcı olarak düzenlenmiş ve dizi isimlerinde de farklılıklar oluşmuştur.
Yunan modları
Dorien (doryen)
Phrygien (frigyen)
Lydien (lidyen)
Mixolidyen (miksolidyen)
Hypodorien (hipodoryen)
Hypophrygien (hipofrigyen)
Hypolydien (hipolidyen)
Kilise modları
: Mi inci dizi
: Re inici dizi
: Do inici dizi
: Si inici dizi
: La inici dizi
: Sol inici dizi
: Fa inici dizi
Dorien
Frigyen
Lidyen
Miksolidyen
Hipodoryen
Hipofrigyen
Hipolidyen
: Re çıkıcı dizi
: Mi çıkıcı dizi
: Fa çıkıcı dizi
: Sol çıkıcı dizi
: La çıkıcı dizi
: Si çıkıcı dizi
: Do çıkıcı dizi
BİLGİLENDİRME
Kilise modlarına sonradan dört mod daha eklenmiş ve on iki mod oluşturulmuştur. Modların final seslerinin
farklı seslere dönüşmesiyle kullanılmaya başlanan bu modlardan dokuzuncu aeolian (eolyen), onuncu hypoaelien (hipoeolyen), on birinci locrien (lokriyen), on ikinci hypolocrian (hipolokrien), on üçüncü ionien (iyonyen), on dördüncü hypionien (hipoiyonyen) modlarının zaman içinde bazıları elenmiştir. On altıncı yüzyılın
sonlarına doğru müzikteki gelişmelerle yedi mod son hâlini almıştır. İyonyen modu majör, eolyen modu ise
minör dizinin oluşmasına yol açmıştır.
İyonyen
Doryen
Frigyen
Lidyen
Miksolidyen
Eolyen
Lokriyen
18
: Do çıkıcı dizi
: Re çıkıcı dizi
: Mi çıkıcı dizi
: Fa çıkıcı dizi
: Sol çıkıcı dizi
: La çıkıcı dizi
: Si çıkıcı dizi
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki dizileri seslendiriniz. Bugün kullanılan dizilerden farklı ve benzer yönlerini belirleyerek yazınız.
YUNAN MODLARI
Doryen
KİLİSE MODLARI
Doryen
Benzerlikler,............................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Farklar,....................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi müzik kelimesinin Yunanca karşılığıdır?
A) Müzik
B) Mousike
C) Musik
D) Musique
E) Music
2. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ uygarlıklarında kullanılan çalgılardan değildir?
A) Sistrum
B) Vina
C) Rebab
D) Klavikord
E) Kitara
D) Tam perde
E) Sa-Gama
3. Aşağıdakilerden hangisi Çin uygarlığında kullanılan dizidir?
A) Heptatonik
B) Pentatonik
C) Diyatonik
4. Aşağıdakilerden hangisi müzik biliminin yararlandığı alanlardan değildir?
A) Müzik tarihi
B) Etnomüzikoloji
C) Müzik kuramları
D) Ses fiziği
E) Ekoloji
5. Aşağıda karışık olarak verilen müzik tarihi dönem isimlerini doğru şekilde numaralandırınız.
Orta Çağ
……
Klasik
……
Rönesans
……
Barok
……
İlk Çağ
……
Romantik
……
20. yüzyıl
……
6. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
Hint uygarlığında kullanılan bir ezginin ses yapısına ………………….., ritmik yapıya ……….……… denir.
İbranilerde ilahi söyleme tekniğine……………………………. denir.
7. Aşağıdaki resimlerde görülen çalgıların tarih içindeki değişimi ve gelişimini hatırlayarak, günümüz çalgıları
ile benzer ve farklı yönlerini açıklayınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
8. İlk Çağ Döneminde müzisyen olmak ister miydiniz ? Nedenini açıklayınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
20
e
t
i
n
Ü
.
2
İĞİ
Z
Ü
M
Mİ
E
N
Ö
D
Ğ
A
Ç
O R TA
1. ORTA ÇAĞ DÖNEMİNE GİRİŞ
A. Antik Çağ
B. Erken Çağ
2. AMBROSİUS EZGİLERİ
3. GREGORİUS EZGİLERİ
4. BOETHİUS EZGİLERİ
5. SESLERİN İSİMLENDİRİLMESİ
2. ÜNİTE: ORTA ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ
1. ORTA ÇAĞ DÖNEMİNE GİRİŞ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Orta Çağ’ın karanlık çağ olarak adlandırılmasına neden olan etkenler sizce neler olabilir? Düşüncelerinizi
paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Orta Çağ, Antik Çağ ile Rönesans’ın arasındaki dönemi kapsayan
ve müziğin gelişimini etkileyen bir dönemdir. Orta Çağ, Batı’da dördüncü
yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar süren zaman dilimini kapsar. Kilisenin
insanlar üzerinde katı bir egemenlik kurması nedeniyle karanlık çağ
olarak da isimlendirilir.
A. ANTİK ÇAĞ
Orta Çağ müziğinin kökleri İlk Çağ’a dayanır. Müzik, Antik Çağ ile
Erken Orta Çağ arasında yer alan dönemde tek seslidir. Hristiyanlıkla birlikte kilise, en kutsal çalgı olarak insan sesini kabul ederek çalgıların ve
çalgısal müziğin kiliseye girmesine izin vermemiştir. Bunun sebebi İlk Çağ
müziğinin dünya zevklerini yansıtması ve putperestliği işlemesidir. Müzik
tamamen tek sesli dinî içerikli ilahilerden oluşmaktadır. Sözel yapı Hristiyanlıkla birlikte İncil’den alınmaya başlanmıştır. Antik Yunan tiyatrosunda
oyunlarda kullanılan kitara ve lir çalgılarının seslerinden esinlenilerek ortaya çıkan Yunan modları ve İbranilerin kullandıkları ilahiler ilk yalın ezgilerin alt yapısını oluşturmuştur. Yunan modlarından esinlenilerek
düzenlenen kilise modları ile ilgili çalışmalar bu dönemde yapılmıştır.
Orta Çağ’da toplumsal yaşam
B. ERKEN ÇAĞ
Dokuzuncu yüzyıldan on ikinci yüzyılın sonuna kadar olan süreyi kapsayan bu dönemde seslerin isimlendirilmesi çalışmaları yapılarak nota yazısı geliştirilmiştir. Bu dönemde uyumlu şarkı söyleme biçimleri ve
benzeri türler ortaya çıkmış, böylelikle çok sesli müziğe doğru ilk adım atılmıştır.
On üçüncü yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar olan dönemi kapsayan bu dönemde kilise müziğinde çok
sesliliğin başlamasıyla çok sesli vokal biçimleri gelişerek yeni türler ortaya çıkmıştır. Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı bu dönemde besteciler yeni müzik türleri, farklı ritimler ve ses dizileri ile ilgili çalışmalar yaparak çok sesli müziğin gelişimine katkıda bulunmuşlardır.
1. ETKİNLİK
Dönemin toplum yapısı ve kültürel özelliklerini içeren resim, film vb. görsel dokümanları araştırarak
sınıfta izleyiniz. Dönem özelliklerini yazınız.
..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
Orta Çağ Dönemi müziklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Bu arşivden bir örnek dinleyiniz.
Ezgisel özelliklerini bugünkü müzik örnekleri ile karşılaştırınız.
22
2. AMBROSİUS EZGİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Günümüzde Orta Çağ eserlerini seslendiren müzik topluluklarını dinlediniz mi? Dinlediğiniz eserlerin özellikleriyle ilgili düşüncelerinizi paylaşınız.
Ambrosius (340-397)
BİLGİLENDİRME
Dördüncü yüzyıl başlarında zamanın din adamlarından Milano piskoposu Aziz Ambrosius, Bizans’tan
Milano’ya gelerek İbrani ezgilerinin etkisinde kalan ve antifon yöntemi ile söylenen halk ezgilerini incelemiş ve
bunları dinî içerikli sözlerle birleştirmiştir. Tek sesli modal yapıda olan bu ezgilere müzik tarihinde Ambrosius
Ezgileri denir. Bu ezgiler bugün Milano kiliselerinde kullanılmaktadır. Ambrosius, kilise modlarını düzenlemiş
ve sonraki dönemlerde dizilerle ilgili yapılacak çalışmalara ışık tutmuştur.
1. ETKİNLİK
Ambrosius ezgi örneklerini bularak dinleyiniz. Ezgilerin makamsal veya tonal olup olmadığını tartışınız.
2. ETKİNLİK
On üçüncü yüzyılda Benedikten Manastırı’nda bulunan el yazmaları olan Carmina Burana (Karmina
Burana) isimli şarkılar, 1930 yılında Carll Orff (Karl Of) tarafından Latince metni ile büyük orkestra, koro ve
solistler için 25 bölümlü bir sahne kantatı olarak bestelenmiştir.
Carll Orff’un Carmina Burana isimli eserini dinleyiniz. Dinlerken dönemin özelliklerini hayal dünyanızda
canlandırarak kısa bir öykü yazınız.
..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
23
3. GREGORİUS EZGİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Gregorius ezgilerinin konuları hakkında bilgi edinerek düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Aziz Gregorius (540-604)
BİLGİLENDİRME
Bir din adamı olan Aziz Gregorius altıncı yüzyılda Roma-Vatikan’da papa olarak görev yaptığı zaman
tüm ilahileri inceleyerek onları halk müziğinden arındırmış böylelikle dinî amaçlı tören müziğine biçim vermiştir.
Bu ezgilere müzik tarihinde Gregorius Ezgileri denir. Eşliksiz ve temel amacı sözleri vurgulamak olan Gregorius Ezgileri’nin sözleri Latincedir. Bu ezgiler erkek koroları içindir ve bugünkü major ve minör anlayışın aksine
makamsaldır.Gregorius, Ambrosius’un düzenlediği kilise modları üzerinde çalışarak yeni modlar elde etmiş ve
bunlara yeni isimler vermiştir.
Gregorius’un müzik dünyasına kazandırdığı en önemli yeniliklerden bir tanesi de erkek seslerinin eğitilmesi amacı ile kurduğu şan okuludur. Bu okulun adı Schola Cantorium (Skola Kantoryum)’dur.
Şarkı söyleyen çocuklar
1. ETKİNLİK
Gregorius ezgi örneklerini bularak dinleyiniz. Dinlediğiniz ezgi örneklerini sözlerin ezgi üzerindeki etkisi
ve biçim yapıları açısından inceleyiniz.
24
BİLGİLENDİRME
Bu dönemde en önemli biçim Missa’dır. Missa bir ayin biçimidir ve anlamı törenlerde en son okunan duadır. Sözlük anlamı “tören sona erdi, gidebilirsiniz”dir. Missalarda ezgilendirme üç şekilde oluşur:
• Melizmatik (Tek heceye karşılık çok nota ile ezgilendirme)
• Silabik (Her heceye karşılık bir nota ile ezgilendirme)
• Neumatik (Neuma yazısına bağlı olarak ezgilendirme)
2. ETKİNLİK
Bildiğiniz bir tekerlemenin ya da atasözünün sözlerini hecelere bölerek her hecesine birçok nota gelecek şekilde (melizmatik yöntem) bir ezgi oluşturunuz. Sınıfınızda seslendiriniz.
3. ETKİNLİK
Kökeni İbranice olan Alleluia (Aleluya) sözcüğü, missanın son bölümünde şükran anlamında kullanılır.
Aşağıda verilen Missa örneğinin Alleluia bölümünün solfejini yaparak Gregorius ezgilerinin teknik özellikleriyle karşılaştırınız.
ALLELUİA
25
4. BOETHİUS EZGİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Müzik konusunda araştırmalar yapan felsefecilerden bildiklerinizin isimlerini söyleyiniz.
Boethius
Phytagoras ve Boethius
(İllüstrasyon)
BİLGİLENDİRME
Boethius (Botiyus) 475-525 yılları arasında yaşamış Romalı din adamıdır. Yaşadığı devrin en büyük
müzik kuramcısıdır. Çalışmalarını De Musica (De Musika) isimli müzik bilgisinin temeli olarak kabul edilen kitapta toplamıştır. Aritmetik, geometri ve müzik ile ilgili çalışmaları olan Boethius için müzik, matematiksel bir
bilimdir. Müzik ile matematik arasındaki ilişkiyi inceleyerek müziğin insan kişiliği üzerindeki etkilerini araştırmıştır.
Bu çalışmaları yaparken Phytagoras ile Platon’un etkisinde kalmıştır.
Matematik ve müzik pek çok açıdan birbiri ile ilişkili iki disiplindir. Antik Çağlardan itibaren bu ilişki fark
edilmiş ve pek çok matematikçinin ve düşünürün ilgisini çekmiştir. Pyhtagoras, bir telin değişik boyları ile değişik
sesler elde edildiğini bulmuştur. Konfiçyüs (MÖ 551- 478), belirli modların insanlar üzerine etkisini incelemiştir.
Platon müziği etiğin bir parçası olarak kabul etmiştir. Karışıklığın, düzensizlik ve depresyona yol açacağını
savunarak, insan karakteri ile müzik arasında bir bağlantı kurmuştur.
Boethius, Phytagoras’tan etkilenerek, Eski Yunanda büyük önem taşıyan oran anlayışı ile ilgili olarak
çalışmalar yapmış ve müziği üç aşamada incelemiştir:
1.Alt Düzey: Boethius bu aşamada, insan sesi ile çalgı müziğini ele alarak bu iki grup arasındaki uyumlu
ilişkiyi incelemiştir.
2.Orta Düzey: Müziğin fiziksel ve ruhsal açıdan yorumlanmasını ele alır. Başka bir deyişle, müziğin insan
bedeniyle ruhu arasında oluşturduğu ilişkiyi incelemiştir.
3.Üst Düzey: Bu aşamada gökyüzünün müziğini incelemiştir. Gökyüzündeki yıldızlar ve diğer gezegenler hareket hâlindedir ve bu hareket sırasında ses üretilir.
1. ETKİNLİK
Müzik ve matematik ilişkisini kuran felsefeciler ve çalışmaları hakkında araştırma yapınız. Müzik ve
matematiğin ilişkisi ve eğitimdeki yeri ile ilgili kısa diyaloglar hazırlayarak sınıfınızda sergileyiniz.
26
5. SESLERİN İSİMLENDİRİLMESİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdaki resimleri inceleyerek sesleri gösteren işaretlerin günümüze kadar olan değişim ve gelişimini yorumlayınız.
El yazması Neumalar
BİLGİLENDİRME
Müzik tarihinde seslerin isimlendirilmesi, gerçekleştirilen
en önemli gelişmelerden biridir. Bu konudaki temel çalışmayı
yapan din adamı müzik araştırmacısı Arezzo’lu Guido (Aretzolu
Guido, 990-1050)’dur.
Kuzey İtalya’da Pompasa Manastırı’nda rahiplik ve şan
öğretmenliği yapmıştır. Çalışmalarını Arezzo’da sürdürerek iki
önemli kitap yazmıştır. Guido, seslerin isimlendirilmesi çalışmasını yaparken yazdığı dua kitabındaki Aziz Yuhanna ilahisinin
birinci dörtlüğünden yararlanmıştır. Bu dörtlüğün her mısrasının
ilk sözcüğünün ilk hecesi Guido’nun dikkatini çekmiş ve seslerin
bu hecelerle isimlendirilebileceğini düşünmüştür.
UT gueant laxis
REsonare fibris
Mİra gestorum
FAmuli tuorum
SOLve polluti
LAbiireatum
Sancte Iaonnes
İlahinin ilk hecesi olan Ut, ilahinin sessiz harfle başlayan
diğer hecelerine uyumlu olması için önce tu, sonra to, en son
olarak da do şeklinde kullanılmıştır. Bu gelişmeyi sağlayan kişi
yine bir İtalyan müzik araştırmacısı Giovanni Maria Bononcini
(Covanni Maria Bononçini,1642-1678)’ dir.
Guido, elinin parmaklarındaki girinti ve çıkıntılara metnin ilk hecelerini yazar. Böylece bir gam dizisinin
sekiz notasını birden sergilemiş olur. Bu yöntem müzik tarihinde Guido’nun eli olarak anılır.
Guido’nun müzikte gerçekleştirdiği yenilikler şunlardır:
• Seslerin isimlendirilmesi
• Fa anahtarının müziğe kazandırılması
• Dört çizgili portenin beş çizgiye çıkarılması
• Portede çizgi arası ve çizgi üstü nota yazım sisteminin geliştirilmesi
27
1. ETKİNLİK
Orta Çağ Dönemindeki ilahiler Yunanca işaret anlamına gelen neuma adlı alfabe harflerinden oluşan
nota işaretleriyle yazılmıştır. Bugün kullandığımız notaların isimlerinin tarihsel gelişimini araştırarak sunumunu yapınız.
2. ETKİNLİK
Notaların isimlerini farklı şekilde isimlendirmeyi deneyiniz. Herhangi bir solfeji isimlendirdiğiniz notalarla seslendiriniz.
3. ETKİNLİK
Bugün müzikte kullandığımız anahtarların zaman içindeki değişimlerini araştırdıktan sonra grafik resimler hazırlayarak sınıfınızda sunumunu yapınız.
BİLGİLENDİRME
Müzikte her sesin, her tonun, alfabedeki harflerle eşleştirilerek ifade edilmesi anlayışına dayanan birbirinden farklı çok sayıda harf yazısı, müzik tarihi boyunca farklı kuramcılar tarafından geliştirilip kullanılmıştır.
İlk harf yazısı olarak bilinen Grek harf yazısı (MÖ 3. yüzyıl), vokal ve çalgısal olarak iki ayrı türden oluşmuştur. Grek alfabesinden alınma harfler sistematik bir biçimde kullanılmıştır. Vokal ve çalgısal sesler, harflerin
olağan yazılışları, ters çevrilmiş şekilleri, kesme işareti eklenmiş biçimleriyle gösterilmiş, ayrıca her ses için üç
harf ve aynı harfin çevrimleri kullanılmıştır.
Bugün İngiltere ve Almanya'da seslerin la, si, do... gibi heceler yerine A,B,C… gibi harflerle adlandırılması
geleneğinin kökleri Boethius yazısına uzanmaktadır. Latin alfabesinin A’dan P’ye kadar on beş harfinin kullanıldığı Boethius yazısında, Grek yazısının aksine sesler kalından inceye doğru gösterilmiştir.
Hucbald de Saint-Amand (Hakbald dö Sen Aman, 840-930), dokuzuncu yüzyıl sonlarında yazdığı müzik
kuramı kitabında, diziyi la yerine do sesinden başlatmış ve sonraki çağlarda do sesinden başlayan dizinin
anadizi olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Ancak Hucbald'dan sonraki Batı Harf yazılarında Boethius yazısındaki geleneğin sürdürülmesi sonucu "A" harfi daima la sesini göstermek üzere kullanılmıştır.
Onuncu yüzyıl müzik kuramcılarından Odo (897-942) 'nun adıyla anılan Odo yazısında, Boethius
yazısından kalma perde harfleri temel alınmıştır. Boethius yazısında kullanılan on beş harften ilk yedi tanesi kullanılmıştır. İlk yedi perde, A’dan G’ye kadar olan ilk yedi harfle, oktav sesler de aynı harflerin küçükleriyle gösterilmiştir(A B C…, a b c d …). Odo yazısının bu özelliği oktav bilincini vurgulaması bakımından önemli olmuştur.
4. ETKİNLİK
Harflerle belirtilen akor şifrelerinin oluşumunu araştırınız. Sunumunu yapınız.
28
BİLGİLENDİRME
Yedinci yüzyıldan sonra org çalgısının kiliseye girmesiyle birlikte insan seslerine çalgı eşliği başlamıştır.
Seslerin birbirine uygunluğuna göre düzenlenmesi anlayışına dayanan organum yöntemiyle birden fazla ses
anlayışı ortaya çıkmıştır. Çalgı ve insan seslerinin aynı ezgiyi seslendirdiği heterophony (heterofoni) de çoksesliliğe atılan bir adım olmuştur. Çok sesliliğin gelişme süreci Orta Çağ’ı izleyen ve Rönesans’a varan Gotik
Dönem içinde üç aşamada gerçekleşmiştir. Bu aşamalar:
a. Notre Dame (Notır Dam) Dönemi: Dinî müzikte çok seslilik onikinci yüzyılda Paris’teki Notre Dame
katedralinde başlamıştır. Notre Dame kilisesi çevresindeki müzikçiler arasında olan ve organum ustası olarak
bilinen Leonin (Leonen) ve onun öğrencisi Perotin (Peroten) nota değerleri üzerine ve çok seslilik adına önemli
çalışmalar yapmışlardır. Perotin, Büyük Organum Kitabını tamamlamıştır.
b. Eski Sanat (Ars Antigua) Dönemi: Çok sesli ve a capella (akapella) biçim olan motetin doğduğu
dönemdir. Eski sanat dönemi on ikinci yüzyılın ortasından on üçüncü yüzyılın ortasına kadar uzanır. Müziğin
din dışı özellikler taşımaya başladığı on birinci ve on üçüncü yüzyıllar arasında Fransa, İngiltere ve Almanya’da
farklı isimlerle anılan gezgin ozanlara, şiir yazan ve aynı zamanda ezgi yapan anlamında troubadour (trubadur)
denilir. Bilinen ilk troubadour Adam de la Hale (Edım dö la Hal,1250-1290) çok sesliliğe öncülük ederek ilk
motet örneklerini bu dönemde sunmuştur.
c. Yeni Sanat (Ars Nova) Dönemi: Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı on dördüncü yüzyılda
besteciler, geçimlerini sağlamak için saraya sığınmaya başladılar. Bu sanat akımının öncüsü olan bestecilerden Philippe de Vitry (Filip dö Vitri,1291-1361) ishorithmic (izoritmik; eş ritimli) adı verilen yeni ritmik anlayışın
gelişmesini sağlamıştır. Gulliam de Machaut günümüze çok sayıda örneği kalan ballade (balad), rondeau
(rondo), chanson (şanson), virelai (virelay) formunda eserlerinin yanında dört sesli missa besteleyerek missanın senfoni, concerto(konçerto) gibi bir biçim olmasını sağlamıştır. İngiliz besteci John Dunstable (Con
Dansteybıl,1390-1453), kilise müziklerine çalgıyı getiren ve Gregor Ezgilerini özgürce süsleyen ilk besteci olmuştur. Gulliam Dufay (Gilyım Dufey,1397-1474) ise din dışı eserlerinin yanında halk müziği biçimlerinde önemli
eserler vermiştir.
On dördüncü yüzyılda din dışı müzik çeşitlerinde kullanılan çokseslilik yöntemi olan kanon tekniği yaygınlık kazanmıştır. Kanon, iki ya da daha fazla sesin farklı zamanlarda başlayarak aynı ezgiyi tekrar etmesiyle
basit bir çoksesliliğin oluştuğu şarkı söyleme tekniğidir. Fransızlar daha sonra chace (şas) adını verdikleri sesdeş kanon yöntemini bulmuşlardır. Bu yöntemde sesler birbirini eşit ses yüksekliği ve eşit tonda izler. Geç Orta
Çağ’ın yenilikçi buluşlarından biri olan İtalyanların şarkı söyleme tekniği caccia ( kaça) da benzer bir yapıdadır.
Genellikle aşk temasının işlendiği madrigale (madrigal) iki ya da üç sesli yazılır, iki eşlik partisi bir uygu, bir armoni anlayışı içinde çalgılarla seslendirilen bu ilk madrigal on altıncı yüzyıl madrigalinden farklı özellikler taşır.
5. ETKİNLİK
Orta Çağ Dönemi bestecilerinin isimleri, başka dönem bestecileri ile karışık verilmiştir. Doğru bestecileri
bularak aşağıdaki boşluğa yazınız.
Besteciler: Leonin, Vivaldi, Mozart (Motzart), Perotin, Sibelius (Sibelyus), Vitry, Clementi (Klementi),
Machaut (Maşo), Beethoven (Bethovın), Dunstable, Debussy (Debusi), Satie (Sati), Liszt (List), Rubenstein (Rubinştayn), Palestrina, Adam de la Hale ve Dufay.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
6. ETKİNLİK
Orta Çağ bestecilerinden Perotin, Leonin, Dufay, Dunstable’ın eserlerinin günümüz sanatçıları tarafından
kaydedilen çalışmalarını bularak dinleyiniz. Eserlerin hangi formlarda (missa, motet, organum vb.) olduğunu belirleyiniz.
7. ETKİNLİK
Troubadourların kullandıkları çalgıları ve genellikle hangi formlarda şarkılar bestelediklerini araştırınız ve
günümüzde troubadour ezgilerini seslendiren grupların çalışmalarını bularak sınıfınızda dinleyiniz.
29
8. ETKİNLİK
Orta Çağ’da müziğin din dışı özellikler taşımaya başlamasıyla yeni biçimler ortaya çıkmıştır. Aşağıda
Orta Çağ Dönemine ait biçim ve formlar bulmaca şeklinde verilmiştir. Tanımlara uygun olan bu form ve biçimleri bulmacaya yerleştiriniz.
1. Geç Orta Çağ’dan bu yana varlığını sürdüren bir
halk şiiri, dansı ve halk şarkısı biçimidir. Bu formun en
önemli bestecisi, Fransız şair Guillaume de Machaut (Gulyem dö Maşo, 1300-1377)’ dur.
2. Fransa’da on üçüncü yüzyıldan beri temel form
olarak yaşayan üç geleneksel şiir ve biçiminden biridir.
3. Geç Orta Çağ’da ve Rönesans’ın başlarında
Fransız şiirinin üç temel formundan biri olan şiirler üzerine bestelenen müziktir.
4. İtalyan şiir ve şarkı geleneğinden kaynaklanan,
üç sesli kanon tekniğiyle yazılmış on dördüncü yüzyıl şarkı
formudur. Bu şarkıların sözleri, genelde av öyküleri üzerinedir.
5. İtalya’da on dördüncü yüzyılda doğan, Rönesans
Döneminde gelişim gösteren yaygın bir şiir ve müzik formudur. Din dışı özellikte, çoğunlukla aşk şarkılarından
oluşan, özgür yapıda bir ses müziğidir. On altıncı yüzyılda
kullanılan aynı adlı formdan farklı özellikler taşır.
6. Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar varlığını
sürdüren dinî müzik biçimidir.
BİLGİLENDİRME
Orta Çağ’da kilisede org dışındaki çalgılar yasaklanmıştır. Kilise dışında halk tarafından kullanılan çalgılar; İlk Çağ’da da kullanılan ve klavikordun atası olan monochord adlı çalgı, yedinci yüzyılda kitara yerine
geliştirilen yaylı çalgı crotta (krotta), dokuzuncu yüzyılda kullanılan rebab benzeri yayla çalınan psalterium
(psalteriyum), gayda, arp, trompet, lavta, korno ve çifte flütlerdir. Dönemin en önemli çalgısı olan fidel,
keman gibi yayla çalınan bir halk çalgısıdır. Aynı zamanda viel (viyel) adıyla anılan bu çalgı Rönesans Döneminde kullanılan viyol’un ön biçimi ve bugünkü viyolanın atasıdır.
9. ETKİNLİK
Aşağıdaki resimleri inceleyerek dönemin çalgıları ile ilgili düşüncelerinizi yansıtan bir sunum yapınız.
Orta Çağ’da kullanılan çalgılar
30
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi on ikinci yüzyılda doğan çok sesli ve acapella müzik formudur?
A) Motet
B) Kantat
C) Lied
D) Madrigal
E) Opera
2. Orta Çağ’da çok sesli müziğin başladığı yer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Milano Kiliseleri B) Notre Dame Katedrali C) Pompasa Manastırı D) Schola Cantorium E) Viyana
3. Aşağıdakilerden hangisi müzikle matematik arasındaki bağlantıyı bulan din adamıdır?
A) Ambrosius
B) Gregorius
C) Boethius
D) Guido
E) Phytagoras
D) Vivaldi
E) Perotin
4. Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ Dönemi bestecilerinden değildir?
A) Vitry
B) Gregorius
C) Machaut
5. Aşağıdakilerden hangisi Gregorius Ezgilerinin özelliklerinden değildir?
A)
B)
C)
D)
E)
Sözleri Latincedir.
Eşliksizdir.
Halk müziklerinden oluşur.
Erkek koroları içindir.
Makamsaldır.
6. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise (Y) şeklinde işaretleyiniz.
Orta Çağ‘da;
(
(
(
(
(
) Müzik çok seslidir.
) Müzik eşliksizdir.
) Ezgiler kadın ve erkek sesleri içindir.
) Sözler dinî içeriklidir.
) En önemli çalgı lavtadır.
7. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
Missa bir ………………… biçimidir.
Fidel bugünkü ……………….. çalgısının atasıdır.
Şövalye ve gezgin şarkıcılara …………………………..
Yeni Sanat Döneminde oluşan ritim kalıbına …………………….
Orta Çağ’da uyumlu şarkı söyleme biçimine …………………….
Orta Çağ’da müziğin gelişimine büyük katkıları olan üç din adamı ………...,
….………,
…..………
8. Aşağıdakilerden hangisi ondördüncü yüzyılda dindışı müziklerde kullanılan çok seslilik yöntemlerinden
değildir?
A) Kanun
B) Choce
C) Coccia
D) Madrigal
E) Missa…
9. Orta Çağ Döneminde kullanılan çalgıların isimlerini yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
31
10. Çalgınızdaki matematiksel oranların farklı olması hâlinde oluşan değişiklikleri, çalgınızda deneyerek gözlemlerinizi yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
…………..............................................................................................................................................................
11. Orta Çağ müziğini etkileyen olaylar nelerdir? Yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
12. Müzikteki sesleri isimlendiren kimdir? Müziğe yaptığı katkıları yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
13. Troubadour’ların Orta Çağ müziğine etkilerini yazınız.
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
…………..............................................................................................................................................................
32
e
t
i
n
Ü
.
3
İ
Ğ
İ
Z
Ü
İM
M
E
N
DÖ
S
N
A
S
RÖNE
1. RÖNESANS DÖNEMİNE GİRİŞ
2. RÖNESANS`TA MÜZİK YAPMA ANLAYIŞININ GENEL HATLARI
3. RÖNESANS MÜZİĞİNİ OLUŞTURAN EKOLLER
4. RÖNESANS`TA TOPLU MÜZİK YAPMA ANLAYIŞI
3. ÜNİTE: RÖNESANS DÖNEMİ MÜZİĞİ
1. RÖNESANS DÖNEMİNE GİRİŞ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Amerika’nın keşfinin ve diğer coğrafi keşiflerin Avrupa üzerindeki kültürel, sosyal ve ekonomik etkileri neler
olmuştur? Söyleyiniz.
2. Rönesans Dönemi sanatçıları müzik sanatından nasıl etkilenmişlerdir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla
paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
On dördüncü yüzyılın sonlarında kilisenin etkinliğini yitirmesiyle başlayan reform hareketleri ve coğrafî keşifler, insanların farklı insan ve kültürlerle tanışmalarına yol açmış ve
bu durum toplumun yaşama anlayışında köklü değişiklikler
oluşturmuştur. On dördüncü yüzyılın sonlarında yaygınlaşan
Hüma-nizm (İnsancıllık) düşüncesinin bir sonucu olarak ortaya
çıkan Rönesans, yeniden doğuş demektir. İtalya'da ve daha
sonra Avrupa'da, edebiyat, güzel sanatlar ve bilim alanındaki yeni
düşünce ve anlayışlarla gelişmiştir. Coğrafi keşiflerden sonra
ekonomik yapısı zenginleşen Avrupa'da, sanatı destekleyen bir
toplumsal yapı oluşmuştur. İnsancıl düşüncenin ön planda olduğu
Eski Yunan ve Latin kültürü yeniden keşfedilerek Orta Çağ'ın dine
dayalı düşüncesinden uzaklaşılmıştır.
Rönesans müzikte de yaratıcı yeniliklerle dolu coşkulu bir
dönemdir. On beşinci yüzyılın ikinci yarısında Geç Rönesans
olarak adlandırılan dönemde Almanya’da matbaanın bulunması,
yeni buluş ve düşüncelerin kolaylıkla yayılmasını sağlamış ve ilk
On altıncı yüzyılda müzisyenler
nota basımı 1501’de Giovanni Petrucci (Covanni Petruçi)
tarafından gerçekleştirilmiştir.
Müziğin tüm kültür hayatında büyük önem taşıdığı bu dönemde, bir kişinin hangi sınıftan olursa olsun
müzik bilgisinin olması ve bir enstrüman çalıyor olması toplumun her katmanında kabul gören bir düşünce olmuştur. İnsanlar, bu dünyanın yaşamaya değer bir dünya olduğunu ilk kez bu dönemde fark etmişlerdir. Bu anlayışa dayalı olarak Rönesans’ta besteciler, Orta Çağ’daki tekdüze anlatım tarzına karşın, duygu ve
düşüncelerini daha coşkulu bir ifade ile anlatmışlardır.
1. ETKİNLİK
Cervantes (Servantes), Magellan (Macellan), Shakespeare (Şekspir), Montaigne (Monteyn), Columbus (Kolomb), Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi), Copernicus (Kopernik), Bellini (Bellini).
Yukarıdaki isimleri araştırarak bunların Rönesans Dönemine etkilerini arkadaşlarınızla tartışınız.
2. ETKİNLİK
Rönesans Döneminin sosyal, kültürel yaşantı ve müzik geleneği bakımından insanlar üzerindeki etkilerini kısaca yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
34
2. RÖNESANS’TA MÜZİK YAPMA ANLAYIŞININ GENEL HATLARI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Vokal müzik hakkında bildiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Duyguları hareketlerle anlatma sanatı olan dansın müzikle ilişkisi hakkındaki düşüncelerinizi
arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Rönesans’la birlikte dinde yaşanan reformların müziği
de etkilemesiyle birlikte kiliselerin kendi müzik türlerini oluşturmaya başlaması ve dönemin bestecilerinin müzikte yenilik
arayışları, bilinen dinî formların yanında din dışı formların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Besteciler çağın coşkusunu yansıtan eserler bestelemişler böylelikle Rönesans’ın yaşam
sevinci, danslarla, çalgı ve vokal için yazılmış eserlerle anlatılmaya başlanmıştır.
Danslara eşlik eden çalgılar ve güçlü karmaşık ritimler,
tekdüze akış içindeki isorithmic (izoritmik) yapı ve zenginleşen armoni Rönesans müziğinin başlıca özellikleridir. Yarım
aralıklı tonlar (kromatizm), dramatik duyguları güçlendirmek
amacıyla ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.
Gotik Dönemde yaygınlaşan a capella koroların büyük
önem taşıdığı Rönesans Döneminde, çok sesliliğin ilk büyük
eserleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Orta Çağ’ın dinsel
müziği olan motetler, farklı dillerde ve her birinin kendi melodisini söylemesiyle zenginleşen ses dokusuyla, dinî ve din
dışı sözler üzerine yazılmış bir tür olmuştur. Rönesans’la birlikte aynı kutsal metnin paylaşıldığı, dört ya da beş ses üzerine yazılmış çalgı eşliksiz bir şekil almış ve dönemin
bestecilerinin eserleriyle yükseliş göstermiştir.
Venedik’te dans,1626.
Orta Çağ ayin müziği olan ve Palestrina’nın çok sesliliğin yalnızca bir teknik olduğu ve şarkının kutsallığını bozmayacağını savunarak bestelediği çok sesli missalar
ve Fransa’da halk şiirlerinin bestelenmesiyle oluşan chanson (şanson), madrigal ve rondolar, en çok bestelenen tür olmuşlardır.
Bu dönemde genellikle İtalyanca bir metin üzerine, dört ya da altı ses için daha çok kısa aşk şiirleri
üzerine bestelenmiş bir vokal müzik türü olan madrigaller, özellikle on altıncı yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaşmıştır. Bu yeni türle birlikte, farklı ve eğlenceli söyleme teknikleri gelişmiştir. Müziksel anlatım ve nüanslar
şarkının sözlerine bağlı olarak eğlenceli bir oyun anlayışıyla uygulanmıştır. Madrigal, on yedinci yüzyılın ortalarında operanın yaygınlaşmasıyla birlikte, önemini yitirmiştir.
1. ETKİNLİK
Rönesans Dönemi müzik örneklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Rönesans dans müziği örneği
bularak dinleyiniz. Ezgisel özelliklerini bugünkü müzik örnekleri ile karşılaştırarak yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
35
3. RÖNESANS MÜZİĞİNİ OLUŞTURAN EKOLLER
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Bir bestecinin ekol oluşturabilmesi için hangi özellikleri taşıması gerekir? Arkadaşlarınızla tartışınız.
BİLGİLENDİRME
On beşinci yüzyılın ilk yarısında kilise müziğinde çalgıyı ilk kez kullanan ve Gregor melodilerini özgürce
ilk süsleyen besteci John Dunstable (1370-1453)’dır. Rönesans’ta müziğin farklı özellikler kazanması Burgonya
ve Flaman bestecileri ile başlamıştır. Bu dönemde, birçok önemli besteci yetişmesinde etkili olan okullardan en
önemlileri Flemenk Okulu veya Burgonya Okulu ve Roma Okulu’dur. Rönesans Döneminde birçok besteci
İtalya’da ve Flemenk’te (on altıncı yüzyılda Hollanda başta olmak üzere Belçika, Luxemburg, Fransa ve Almanya’yı da içine alan on yedi eyaletten oluşan geniş bir bölge) , bütün Avrupa’da dinî müziğin yanında din dışı
müziğe seçkinlik kazandıran çalışmalar yapmışlardır.
Bu okullarda yetişen bestecilerden, Guillaume Dufay (1400-1474), Johannes Ockeghem (Yohans
Okegem, 1410-1497), Josquin Despres (Hoskin Despres, 1440-1521), Adrian Willaert (Edriyın Vilard, 14901562), Thomas Tallis (Tomas Tallis, 1505-1585), Giovanni Pierluigi de Palestrina (Covanni Piyerluici de Palestrina, 1525-1594), Orlando di Lasso (Orlando di Lasu, 1530-1594), William Byrd (Vilyım Bayrd, 1540-1623),
Thomas Luis de Victoria (Tomas Lui de Viktorya, 1548-1611) gibi sanatçılar besteleriyle önceki dönemlerde
hâkim olan müzik geleneğine sadık kalarak yeni ekoller oluşturmuşlar ve kendilerinden sonra gelen bestecilere
ışık tutmuşlardır.
1. ETKİNLİK
Burgonyalı Guillaume Dufay’ın Corpus Christi Parish Feast (Korpus Kristi Pariş Fest) adlı eserini,
İtalyan Giovanni de Palestrina’nın Missa Papae Marcelli (Misa Papa Marçelli) adlı eserini, Müziğin Prensi
olarak anılan ve tüm Avrupa dillerinde yazılmış iki binden fazla eseri olan Belçikalı Flaman besteci Orlando di
Lasso’nun gelişkin bir kromatizm barındıran Prophetiae Sibyllarum- Carmina Chromatico (Profetya Sibilarum- Karmina Kromatiko) adlı eserini dinleyiniz. Eserlerin müziksel özelliklerini Rönesans Dönemi müziğinin
özellikleri ile karşılaştırarak sunumunu yapınız.
BİLGİLENDİRME
Rönesans Döneminin en önemli çalgıları, psalterium, virginal,
klavsen (İtalya’da cembalo (çembalo) deniyor) ve klavikord, epinet, viola
da gamba, lavta, portatif org (regal), arp, blok flütler, kornet, trompet ile
günümüzde kullanılan obuanın atası olarak kabul edilen schawm
(şavm)’dır. Ritmi güçlendirmek amacıyla vurmalı çalgılardan büyük davullar,
ziller, üçgenler ve defler de kullanılmıştır.
Rönesans Döneminde çalgı müziğinin önem kazanması çalgı
kalitesinin önemini artırmış ve müzisyenlerin bu anlamdaki arayışları özellikle
keman yapımında bazı ailelerin öne çıkmasını sağlamıştır. Bu dönemin en
önemli keman yapımcıları Amati, Guarneri ve Stradivari aileleridir. 1644 –
1737 yılları arasında yaşayan, dünyanın en büyük keman yapımcılarından
sayılan İtalyan Antonio Stradivari kemanın yanı sıra arp, viyolonsel, gitar ve
viyola da üretmiş, ölümüne dek yaklaşık binin üzerinde çalgı yapmış, daha
sonra taklit edilmeye çalışılsa da Stradivarius (Stradivariyus) adı verilen ünlü
kemanın benzerleri yapılamamıştır.
Tenor ve alto viola da gamba
2. ETKİNLİK
Kendi çalgınızın atasını bulunuz. Kendi çalgınızın özelliklerini, tarihsel gelişimini ve diğer çalgılardan
farklarını anlatan reklam veya senaryo şeklinde bir sunum hazırlayınız.
36
4. RÖNESANS’TA TOPLU MÜZİK YAPMA ANLAYIŞI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Günümüzde Rönesans Dönemi müziği yapan gruplar var mı? Araştırınız.
BİLGİLENDİRME
On beşinci ve on altıncı yüzyıllarda çalgılara ve çalgı müziğine önem verilmeye başlanmıştır. Rönesans’ın
yaşam sevinci dönemin danslarına yansımış ve çalgılar için ve çalgı toplulukları için bestelenen müzik doğmuştur. Farklı ton arayışları, o güne kadar görevleri vokal müziğe eşlik etmek olan çalgıların, estampie (estampi) adı verilen yalnızca çalgısal eserler seslendirmek üzere topluluklar oluşturmalarını sağlamıştır.
Çalgı müziği, Rönesans’tan Barok Döneme geçişte vokal müzik kadar önem kazanmaya başlamıştır.
Vokal biçimleri için bestelenen müzikler çalgı topluluklarına uyarlanmış ve çalgılar da çağın coşkun tınılarını sunmak üzere zenginleştirilmişlerdir. Özellikle Rönesans’ın son dönemlerinde çalgılar ve çalgılar için yazılan müziğin tekniği de gelişmeye başlamıştır. İnsan seslerindeki ayrıma benzer bir ayrım çalgı aileleri için de yapılmıştır.
Aynı ses yapısında farklı büyüklükteki çalgılar için oluşturulan çalgı gruplarına consort (konsort) adı verilmiştir.
Vokal müzik, Rönesans Dönemine kadar ülkelere göre farklılık göstermemiş, tek bir örnek olarak uygulanmıştır. Rönesans’tan itibaren her ulus kendine özgü bir vokal müzik anlayışı geliştirmiştir. İngilizler buna
carol (karol), Almanlar lied (liid), Fransızlar ise chanson (şanson) adını vermişlerdir. Frottola ise İtalya’da
yaygınlaşmış bir karnaval şarkısıdır.
On altıncı yüzyıl başlarında önem kazanan müzikle sözü birleştirme sanatı musica reservata (musika
reservata, korunmuş müzik), Rönesans’ın önemli özelliklerinden biridir. Müziğin ön planda olması yerine sözün
ön planda olması anlayışıdır. Madrigal ve opera gibi vokal yapıtlarda söz ve beste uyumuna (prozodi) ışık
tutan bu anlayış, dramatik anlatımı güçlendirmiştir.
1. ETKİNLİK
Çalgı ve vokal grupları oluşturarak Rönesans Dönemi müziğinin özelliklerini yansıtan bir sınıf konseri
düzenleyiniz.
2. ETKİNLİK
Bir madrigal eser seçerek, sözlerinin anlamına uygun gürlükte seslendiriniz. Bunun için küçük gruplar
oluşturarak madrigal söyleme yarışması düzenleyiniz.
Virginal
Soprano ve alto shawm
Regal
37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdaki isimlerden hangisi Rönesans Dönemi bestecisi değildir?
A) Despres
B) Palestrina
C) Lasso
D) Victoria
E) Gregorious
2. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
Aynı çalgı ailesinin oluşturduğu gruba ………………….....
Fransızlara özgü vokal müzik biçimine ………………..
Lied ………………….özgü vokal biçimidir.
Prozodi, …………ve …………….. uyumudur.
Shawm günümüzde kullanılan …………….. atasıdır.
Musica reservata müzik yerine ………………….ön planda olması anlayışıdır.
Rönesans Döneminde …………………….aralıklar ilk kez kullanılmıştır.
3. Aşağıdaki cümlelerin yanına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.
(
(
(
(
(
) Burgonya Okulu, Rönesans Dönemindeki en önemli okullardan biridir.
) Motet, Rönesans Dönemi müzik biçimidir.
) Arezzo’lu Guido, Rönesans Dönemi bestecilerindendir.
) Estampie, hem çalgısal hem de vokal için yazılmış eserleri seslendiren gruplara verilen isimdir.
) Nota basımı ilk kez Rönesans Döneminde gerçekleşmiştir.
4. Aşağıda verilen çalgılarından Rönesans Dönemine ait olanları kutucuklara işaretleyiniz.
Viola da gamba
Sistrum
Rebab
Lavta
Schawm
Vina
5. Rönesans`ta yapılan yeniliklerle toplum hayatında birçok değişiklikler olmuştur. Bu yenilikler müziği nasıl
etkilemiştir? Yazınız.
......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
6. Rönesans müziğinin önceki dönemlerden farklılıkları nelerdir? Yazınız.
......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
7. Rönesans’ı oluşturan nedenleri yazınız.
......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
38
e
t
i
n
Ü
.
4
İĞİ
Z
Ü
M
Mİ
E
N
Ö
KD
O
R
A
B
1. BAROK DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ
2. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
3. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR
4. BAROK DÖNEM BESTECİLERİ
5. ÇOK SESLİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ROKOKO
4. ÜNİTE: BAROK DÖNEMİ MÜZİĞİ
1. BAROK DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Dönemin Barok Dönem olarak adlandırılmasının sebepleri nelerdir? Düşüncelerinizi söyleyiniz.
2. Dinlediğiniz Barok Dönem eserlerindeki müzikal anlatım farklılıklarını, hissedebiliyor musunuz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Barok Dönem, Rönesans Döneminin toplumsal ve ekonomik bunalımına karşı, soyluların kültürel ve
sanatsal alanda egemenliğini ilan ettiği bir dönemdir. Dönem adını Portekizce barroco (düzgün olmayan inci)
kelimesinden almıştır. Her çağda olduğu gibi Barok Dönemde de müzik, dönemin diğer sanatlarıyla (mimari,
edebiyat, resim) benzer özellikler taşır. Bu dönemde sanatın her alanında görülen aşırılık ve süsleme, müzikte
de en belirgin özellik olmuştur.
On altıncı yüzyılın ortalarından Johann Sebastian Bach (Yohan Sebastiyan Bah)’ın ölüm tarihi olan 1750
tarihine kadar olan süreyi kapsayan Barok Dönem, Erken ve Olgun Barok Dönem olmak üzere iki dönem
hâlinde incelenir.
Erken Barok Dönemde senfonik orkestralar oluşmaya başlamış, kantat ve opera gibi sahne sanatları filizlenmiştir. Cladio Monteverdi (Kladyo Monteverdi)’nin opera eserleri Erken Barok Dönemin en önemli yeniliklerinden olmuştur.
Olgun Barok Dönemindeki konçertolar, solo çalgı ve orkestra topluluğunun karşıtlığından doğmuştur. Bu
dönemde öne çıkan dört büyük besteci; Jean Philippe Rameau (Jan Filip Rameu), Antonio Vivaldi (Antonyo Vivaldi), Johann Sebastian Bach, George Friedrich Haendel (Corc Fredrik Hendel)’dir. Abartılı süslemelere tepki
olarak doğan Rococo (rokoko) akımı Olgun Barok Dönemde ortaya çıkmıştır.
Rönesans Dönemi müziğinin durgun, duygulu anlatımına karşın serbestlik, coşku ve karşıtlık içeren
müzikal anlatım, Barok Dönemin en önemli özelliklerini oluşturur. Müzikteki bu anlatım zenginliği ses gürlüklerini
gösterme ihtiyacını doğurmuş ve ses gürlüğünü gösteren işaretler ilk kez bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Barok Dönemin ideal ses anlayışı tiz bir ses ve gücü çalgılarla artırılmış bas sesin yalın bir armoniyle birleştirilmesi ilkesine dayanır. Sürekli bas olarak anılan bu özellik Barok Dönemi bestecilerinin armoniyi zenginleştirmeleriyle ortadan kalkar.
Bu dönemde çalgısal müzikteki gelişmeyle önceki dönemlerden farklı olarak ritim ve eserin sonuna
gelindiğini belirten kadans belirginleşmiştir.
1. ETKİNLİK
Barok Dönemde, soyluların kültürel ve sanatsal alanda egemenliğini ilan etmesiyle sosyal yaşantıda oluşan değişiklikler ile ilgili çeşitli
kaynaklardan bilgi toplayınız ve yandaki resmi inceleyerek dönem
kültürü ve yaşantısı ile ilgili düşüncelerinizi yazınız.
.......................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
40
Barok Dönemdeki müzik toplantısı
2. ETKİNLİK
Barok Dönem müzik örneklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Barok Dönem müziklerini dinleyerek
müzik geleneği ve kültürüne ait düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız..
3. ETKİNLİK
Vivaldi’nin Dört Mevsim adlı keman konçertosunu dinleyiniz. Eserle ilgili düşünce ve hayallerinizi
öyküleştiriniz.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
4. ETKİNLİK
Aşağıdaki eserleri dinleyiniz. Bu eserlerin müzikal anlatım yönünden önceki dönemlerden farklı olan
serbestlik, coşku, karşıtlık gibi özelliklerinden hangilerini taşıdığını aşağıdaki boşluklara yazınız.
Besteciler
Eserleri
Johann Sebastian Bach
Brandenburg Konçertoları
…………….
George Friedrich Haendel
Su Müziği
…………….
George Philippe Telemann (Corc Filip Teleman) Ziyafet Müziği
…………….
Johann Pachelbel (Yohan Paşebel)
Re majör Kanon
…………….
Cladio Monteverdi (Kladyo Monteverdi)
Orfeo Operası
…………….
5. ETKİNLİK
Çalgınızla Barok Döneme ait bir eser seslendiriniz. Bu eserin müziksel özelliklerini önceki dönem eserleriyle karşılaştırınız.
BİLGİLENDİRME
Barok Dönemi müziğiyle ortaya çıkan duygusal abartı ve süslemeler, notaları ve sembolleriyle, müziğin
anlatımını güçlendiren unsurlar olmuşlardır. Bu dönemde müzik eserlerinde kullanılan normalden küçük ebatlardaki notalar ve özel işaretler şeklinde karşımıza çıkan süslemeler, müziğin normal akışını engellemeksizin
eseri bir nakış gibi süslerler. Bu süslemelerden bazıları şunlardır:
Trillo (tril), ana ses ile komşu ses arasında çok hızlı gidip gelerek uygulanır ve uzun sürer.
Mordente (mordan), asıl sesle komşusu arasındaki çok hızlı gidiş gelişle asıl sesin belirginleşmesini
amaçlar.
Acciaccatura (açakatura), birinci sesin çarpıp kaçmasıyla asıl sesin vurgulanmasına denir. Çarpma.
Appoggiatura (apajiytür), melodideki bir notayı öne çıkarmak amacıyla önceden komşu notayı bir çırpıda seslendirmektir.
Anticipation (antisipasyon), akor içindeki bir sesin gelmesi beklenen yerden ve zamandan biraz önce
getirilmesi işlemidir.
6. ETKİNLİK
Barok Dönemde bestecilerin eserlerinde kullandıkları süslemeleri sınıfınızda açıklamalı dinleti yaparak
örnekleyiniz.
41
2. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Bugüne kadar dinlediğiniz konçerto, süit, oratoryo türlerinden hangisi sizi en çok etkiledi? Arkadaşlarınızla
paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Rönesans ile birlikte kilise dışına çıkan besteciler, soyluların desteği ile saraylarda müzik yapmaya
başlamışlardır. Bu dönemde tüm müzik türlerinde değişiklikler oluşmuş, armoni öğesindeki gelişmeler ve kromatik aralıkların kullanımı bugün kullandığımız majör ve minör dizilerin belirginleşmesini sağlamıştır.
Çalgılar ve enstrumantal müzikteki ilerlemeler sonucunda sonat, canzona (kanzona), riccercare
(riçerkar) ve toccata (tokata) gibi yalnız çalgılar için bestelenen müzik biçimleri ortaya çıkmıştır. Passion
(pasyon), kantat, oratoryo ve operalar bestelenmiş, senfonik orkestralar oluşmaya başlamış, farklı ses ve
çalgılar için değişik partiler yazma geleneği; suit, prelüd ve konçertoların doğmasını sağlamıştır. Solo çalgılardan oluşan bir topluluğa tüm orkestranın karşılık verdiği concerto grosso (konçerto grosso) yaygınlık
kazanmıştır.
Tema ve çeşitleme yöntemi Barok Dönemin başından sonuna gelişme göstermiştir. 1745’te Bach
enstrumantal biçim olan füg bestelemeye başlamıştır. Yalın bir temanın füg ve kanon yöntemleriyle ayna benzeri ters-ten okunarak çeşitlendirilebileceğini göstermiştir. Bu tarzda yazılan Toccato, fantasia (fantezi), partita, passacaglia (paskalya) bu dönemde ortaya çıkan yeni çeşitleme biçimleridir.
1. ETKİNLİK
Barok Dönemde kullanılan formları verilen tanımlamalara göre bulmacaya yerleştiriniz.
1. Geniş konçerto. Barok Dönemde sonat formuna göre yazılmış konçerto. Solistler grubu ile
orkestranın diyalogu üzerine kurulu eserdir.
2. Kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro
ve solistler tarafından söylenmek üzere yazılmış,
sahnelenmeyi gerektirmeyen tür.
3. Tek bölümlü bir çalgı müziği parçası olarak
on altıncı yüzyılda doğan ve Barok Dönem boyunca
özellikle org ve çembalo gibi klavyeli çalgılar için
yazılmıştır. İtalyanca dokunuş anlamına gelir.
4. Uluslararası sanat müziğinde solo çalgı ve
orkestra için, iki temalı sonat formunda yazılan etkileyici, görkemli eser biçimi. Antonio Vivaldi bu formun babası olarak anılır.
5. Müzik sanatında önemli ve değerli bir yeri
olan, özünde taklit sanatına dayalı, armoninin
olanaklarından yararlanarak kontrpuan tekniği ile
yazılmış Barok Dönem müzik biçimi. İtalyanca kaçış
anlamına gelir.
6. Eser anlamında müzikli sahne oyunu. Bu
formun ilk örneği 1597’de Ottavio Rinnucini (Ottavyo
Rinuçini,1562-1621)’nin şiirsel metni üzerine Jacobo
Peri (Yakobo Peri,1561-1633)‘nin bestelediği Dafne
adlı eserdir. Partisyonu günümüze ulaşmamıştır.
7. İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir tür.
8. Aynı tonda benzer biçimde ama değişik etkilerde olan dans parçalarının birbirini izlemesinden oluşan
çalgı müziği biçimi. Bölümleri genellikle; allemande (allamand), courante (kuran), sarabande (saraband), gigue
(jig) şeklinde sıralanır.
2. ETKİNLİK
Barok Dönemine ait bir eser dinleyerek bestecisini ve hangi formda olduğunu söyleyiniz.
42
3. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Barok Dönemde bestecilerin müzikal anlatımı güçlendirmek için karşıtlıklardan yararlanma nedenleriyle ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Rönesans’taki bağımsız seslerin oluşturduğu çokseslilik yerine besteciler, bu dönemde güçlü bir tiz sesin
yanında bas sesinin (basso continio (basso kontinyo); sürekli bas) gücünün belirli bir çalgı ile arttırılmasını istemişlerdir. Barok müziğinin özelliği olan sürekli bas çalgıları, lavta, klavsen, org ve gitardır. Bu dönemde çalgılar arasında zıtlık anlayışına dayanan yapı ve abartılı süslemeler ile ifade zenginliği en üst düzeyde
kullanılmıştır.
Barok Dönemin en önemli çalgısı olan klavsen, piyanonun atası olan bir çalgı olarak bilinmekle beraber
piyano ile tek benzer yanı, iki çalgının da klavyeli olmasıdır. Fransızların klavsen, Almanların çembalo, İngilizlerin harpsikord ismini verdikleri metalik sesli bir çalgıdır. Piyanodan daha hafiftir. Piyanoda ses; küçük çekiçlerin tellere vurması ile oluşurken ki bu da piyanonun kimi zaman vurmalı çalgılar kategorisine girmesine neden
olur, klavsende tuşlara bağlı mızraplar telleri çeker. Bu nedenle sesi gitara benzer. Nüans yapılamaz ve notalar hep aynı uzunluktadır. İlk klavsen on dördüncü yüzyılın sonlarına doğru İtalya'da yapılmıştır. 1710 yılında
piyanonun icadından sonra birçok besteci yine klavsen için eser yazmaya devam etmiştir. Klavsen, on sekizinci
yüzyıl sonlarına doğru yerini giderek yaygınlaşan piyanoya bırakmıştır.
1. ETKİNLİK
Barok Dönemi müziğinin özelliklerini yansıtan bir sınıf konseri düzenleyiniz.
2. ETKİNLİK
Barok Döneminde kullanılan çalgıların yapısı ve ses sistemlerinde önceki dönemlere göre farklılıklar olup
olmadığını araştırınız. Günümüzde Barok müziği yapan grupların kayıtlarını bularak sınıfınızda dinleyiniz.
Barok Dönem müzisyenleri
43
4. BAROK DÖNEM BESTECİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Beethoven’in güzel bir sözcük oyunu ile “tükenmez ses bileşimleri ve uyuşumları ile dere değil deniz olmalıydı adı onun” diyerek övdüğü besteci kimdir? Söyleniz.
2. J.S.Bach’tan başka Bach ailesinden bildiğiniz besteci isimleri ve eserlerini biliyor musunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız.
3. Bestecilerin eser sayılarını gösteren KV (K) ,HOB, BWV, D rumuzlarının hangi besteciler için kullanıldığını
araştırınız.
BİLGİLENDİRME
Barok Dönem bestecileri müziğin nasıl şekillenmesi gerektiğine karar vererek bu uygulamaları gelenek
haline getirmişlerdir. Barok Dönem bestecilerine göre müzik, en genel tanımıyla, duygulardaki harekettir ve bu
hareketin başlıca amacı dinleyiciyi etkilemektir. Besteciler metnin ön planda olması ve müziğin metne hizmet
etmesi gerektiği anlayışını kabullenmişler ve kişisel duygularını ifade etmekten çok genel olarak insani duyguları anlatmayı amaçlamışlardır.
Barok Dönemde birçok alanda kendini gösteren abartılı anlatım bestecilerin eserlerinde de kendini göstermiştir. Rönesans’taki çoksesliliğin durağan ritmik kalıpları yerine besteciler daha canlı, özgür ve sözü ön plana
çıkaran, recitatif (konuşur gibi) stili benimsemişlerdir. Besteciler dinî ve din dışı çalgısal ve sözün ön planda
olduğu yeni biçim ve türlerde eserler bestelemişlerdir. Kilise makamları yanında majör ve minör dizileri kullanmışlardır. Rönesans Dönemindeki çokseslilik yöntemi olan kontrpuan yerine müziklerinde armonik çoksesliliği
kullanmışlardır.
Erken ve olgun Barok Dönemi bestecileri yaptıkları çalışmalar ve müziğe getirdikleri yeniliklerle sonraki
dönemlere ışık tutmuşlardır.
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki besteci isimleri şifreyle verilmiştir. Şifredeki her bir harf veya rakam bestecinin soyadındaki
harflere denk gelmektedir. Bestecilerin soyadlarını kendi ağızlarından anlattıkları yaşam öykülerinden de yola
çıkarak bulunuz.
5XÜ39Ü11O ………………… “ Ben, İspanya’yı Al Di Meola’dan önce keşfettim. Her biri en az üç dakika olan beş yüz elli adet klavsen için sonat besteledim.
Günümüz müzik okullarındaki eşlikleme derslerinde örneklenen ve öğretilen kişi olarak
büyük bir üne kavuştum.1685-1757 tarihleri arasında yaşadım.”
9E99& ……………….. “ 1652 Yılında on dördüncü. Louis (Lui)’ye keman
dersi vermek üzere saray hizmetine girdim. Moliere (Molyer) ile arkadaşlığım sonucunda Kibirlilik Budalası’nı yazdım. Metin yazarı Qüinault (Kino) ile ortak çalışmalarımızdan on dört yılda, sayısı yirmiyi bulan opera ürettim. Tempoyu vermek için
yapılan rulo kartonun yanlışlıkla ayağıma vurmasıyla yaralandım. Yaranın kangren olması sonucu hayata veda ettim.1632-1687 tarihleri arasında yaşadım.”
44
ĞÜXQU9BU9 …………… “ Bach ailesi ile yakın dosttum.Org için yazdığım
eserlerle ün kazandım.Genellikle ciddi karakterde eserler ve daha çok varyasyonla
işlenen süit biçiminde eserler yazdım.Hafif müziğe de uyarlanan ünlü Kanon’umun
yanında, pek çok fantasia, füg, prelüd, toccata , chaconne (şakon) ve dinî koro eserleri besteledim.1653-1706 tarihleri arasında yaşadım.”
ĞE3XU99...…………………. “Bir saray müzikçisinin oğlu olarak Londra’da
dünyaya geldim. Müziğe, kilise çocuk korosunda başladım. Öğretmenimin bana yer
açmak için görevinden ayrılması ile,1693’te saray bestecisi oldum. İngiltere’de yeni
bir müzik çığırı açtım. Shakespeare’in eserlerini müzikli olarak ilk kez sahneye
uyarladım ve “Uzun dilli bir karım var” adlı şarkımla eşimi yerdim ve onun kurbanı
oldum.Soğuk bir kış gecesi eve döndüğümde karımın kapıyı açmaması üzerine hastalanarak 36 yaşında hayata veda ettim.1659-1695 tarihleri arasında yaşadım.”
ZOZÜ980 …………………..
“ Çok sağlıksız bir çocuk olduğumdan ailem ergenlik
dönemimde papaz olmama karar verdi. Lakabım Kızıl saçlı papaz’dır. Eserlerimdeki
çocuksu hava, 13-18 yaş arası çocuklar için yazmamdan kaynaklanır. Yirmi altı yılda
kırk beş opera besteleyip ülke dışında tanınan biri oldum. Çok kibirli, ukala, geçimsiz
biriyim. Bach’ın tekrar keşfine kadar yani yüz yıl kadar unutuldum. En meşhur eserim
Dört Mevsim keman konçertosudur.1678-1741 tarihleri arasında yaşadım.”
BÜXQ ………………… “ Batı müzik tarihinin temel taşıyım.Yaşamımın büyük
bir kısmını Luterci kiliseye hizmetle geçirdim.Yapıtlarımın çoğunu kilise kantatları,oratoryolar, missalar, passionlar, motetler ve org müziği oluşturur. Yaşamım boyunca besteciliğimden çok, iyi bir org yorumcusu olarak ün yaptım.Hiç opera bestelemediğim halde,dramatik
yoğunlukla müziksel renklerin ustaca birleştiği kantatlarım,zamanın nice operasından daha
başarılıdır. Dinî müzik benimle gelişmiş ve yapıtlarımda BWV rumuzunu kullanmışımdır.
Genç yaşımdan beri mum ışığında ya da ay ışığında çalışarak diğer bestecilerden nota
kopya etmem, aynı zor koşullarda kendi bestelerimi yazmam, 1749’da görme yetimin kaybına sebep oldu. 1685-1750 tarihleri arasında yaşadım.”
XÖ3U99O……………………….. “Solo sonat, trio sonat ve konçerto türlerinde seçkinleştim. İsveç kraliçesi Chiristina (Kristina)’ya ithaf ettiğim ‘Kilise Sonatları’ çalışmalarımın ilk meyvesidir. İtalyan keman ekolunun temelini kurdum. Soylu bir
tınıya ve dengeli bir tekniğe önem verdim. Melodik temaların tatlılığını doygun ve
renkli bir armoniyle ya da zengin bir çok seslilikle işleyerek derinlik kazandırdım. Müziği klasik bir bütünlüğe ulaştırdım.1653-1713 tarihleri arasında yaşadım.”
Ü9BO7Ö7O ……………………..
“ Vivaldi’nin yakın dostuyum. Bach
benim temalarımdan birçoğunu eserlerinde kullanmıştır. Melodi yaratma gücüm, eserlerimdeki sağlam biçim ve işçilik gibi özelliklerimle Konçerto Grosso ve Solistli Koncerto
türlerinin belli başlı yaratıcılarındanım. Sol Minör Adagio adlı eserim 1945 yılında
yeniden keşfedilmiş ve okunması son derece güç olan el yazması notalarımı, Remo
Giazotto yeniden yazmıştır.1671-1750 tarihleri arasında yaşadım.”
45
1U9U4Ü77 ................ “Okullu kavramını sözlüğümüze kazandıran benim.
Müziği kendi kendime öğrendim. Almanya’nın en büyük bestecisi olarak tanındım.
Eserlerimin sayısını kendim bile bilmiyorum. En önemli eserim, sofra müziği olarak
bilinen Ziyafet Müzikleri’dir.1681-1767 tarihleri arasında yaşadım.”
QÜU78U9
…………………. “Yapıtlarımda, Alman ağırbaşlılığı, İtalyan
tatlı dilli, Fransız görkemi ve İngiliz koral geleneği birleşir. Opera, oratoryo, kantata ve
düet gibi daha çok vokal müzik örnekleri ile müzik tarihine geçtim. Zamanımda hiçbir
bestecinin ulaşamadığı kadar uluslararası üne kavuştum. Rinaldo isimli operam büyük
ilgi görmüştür. Bestelediğim Su Müziği bana çifte maaş getirmiş ve tarihe bıraktığım
en ünlü çalgı yapıtı olmuştur.1685-1759 tarihleri arasında yaşadım.”
3Ü4UÜE ........................ “On sekizinci yüzyıl Fransa’nın en önemli bestecisi
ve kuramcısıyım. Sahne yapıtları ve klavyeli çalgılar için yaptığım bestelerle ünlüyüm.
Klasik operanın öncülüğünü yaptım. Operalarımdaki egzotik sahneler, zengin koro, dans
ve betimleyici orkestra müziği sanatımın başlıca özelliğidir.1683-1764 tarihleri arasında
yaşadım.”
4Ö71U2U38O …………………. “ On altı yaşımdayken Cremona (Kıremon)
Katedrali’nde göreve başladım. Floransa operalarından etkilendim. Armonideki modern anlayışın öncüsü oldum. Yazdığım ilk opera Orfeo operasıdır. Madrigallerden
oluşan sekiz kitaplık seri ile müziğe büyük katkıda bulundum.1567-1643 tarihleri
arasında yaşadım.”
1Ü31O7O ………………… “ Besteci ve kemancıyım. Öğrenimime on yedi
yaşındayken başladım. Edebiyat, hukuk ve teoloji okudum. Bir yandan da müzik bilgimi ilerlettim. Şeytan Trili Sonatı en güç ve ünlü eserlerimden biridir. Bu eser keman
virtüozitesini gösterir.1692-1770 tarihleri arasında yaşadım.”
2. ETKİNLİK
Barok ve Rönesans Dönemi bestecilerinin eserlerini dinleyerek bestecilerinin eserlerini ve dönemlerini
tahmin ederek yazınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
46
5. ÇOK SESLİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ROKOKO
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Çok renkliliği müzik ve yaşantınız açısından değerlendiriniz.
2. İncelik ve zerafet kelimeleri müzikte hangi anlamlarda kullanılır? Söyleyiniz.
3. Derslerinizde seslendirdiğiniz Barok Dönemi eserlerinden birini çok seslilik özelliği bakımından inceleyiniz.
BİLGİLENDİRME
Klasik müziğin temel özelliği, çok sesli olmasıdır. Bu çok seslilik anlayışı yüzyıllar boyu iki farklı şekilde
uygulanmıştır:
1.Kontrpuan (Yatay çok seslilik)
2.Armoni (Dikey çok seslilik)
Kontrpuan çalışmaları İtalya’da on altıncı yüzyılda görülmeye başlar. Ezgiye karşı ezgi anlayışına
dayanan kontrpuan yöntemi üzerine ilk çalışmalar, özellikle Floransa, Venedik, Napoli, Roma şehirlerinde
yapılmıştır. Bu çalışmaları başlatan besteci Giovanni (Covanni) Palestrina (1526-1594)’dır. Daha sonra Orazio
Renevoli (Oratziyo Renevoli,1605-1672) ile Giocorna Carrisimi (Ciokorna Karisimi,1605-1674) ile geliştirilmiş
ve zirveye çıkarılmıştır. Carrisimi’nin yapmış olduğu çalışmalara müzik tarihinde Roma Ekolü adı verilmiştir.
Birbiriyle uyumlu seslerin aynı anda tınlaması anlayışına Yunanca uyum anlamına gelen armoni (dikey
çok seslilik) denilir. İtalya’da operanın müzik sanatına kazandırılmasıyla çok seslilik uygulamasında özellikle
Monteverdi’nin 1607 yılında yazdığı Orfeo operasıyla kontrpuan önemini kaybederek yerini armoniye bırakmıştır. Ancak Barok Dönemde armoni ile birlikte bir süre daha kullanılan kontrpuan yöntemi, dönemin sonlarına
doğru tamamen kaybolmuştur.
Rococo, Barok Dönem ile Klasik Dönem arasında yer alan bir geçiş sürecidir. Müzik tarihinde süsleme
sanatı olarak bilinir. Latinceden, kaya işi anlamını taşıyan rocaille ( rokay) kökünden türemiştir. Barok Dönemin aşırı süslemelerine karşı başlayan Rokoko, zarif, eğlenceli, kolay anlaşılır ve hemen parlayan, özellikler
taşıyan eserlerin bestelenmesiyle kendini göstermiş, Klasik Dönemle birlikte etkisini kaybetmiştir.
1. ETKİNLİK
Rokoko sanatının özelliklerini ve dönem müziğine etkilerini araştırınız. Arşivinize ekleyeceğiniz rokoko
tarzındaki örnek müziklerle sunumunu yapınız.
OKUMA METNİ
Barok müzik diye tanımladığımız müzik yaklaşık dört yüzyıl öncesinin müziği olmasına karşın
günümüzün kültür yaşamında hâlâ çok önemli bir yeri vardır. Bir yandan bilgisayar müziği yaygınlaşırken
öte yandan dönemin çalgılarıyla Barok müzik seslendirilmekte yorumların aslına uygun olup olmadığı tartışmaları yapılmakta. Bu müzik 20. yüzyıl insanı için ne ifade ediyor?
…Günümüzde müzik tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar çok çeşitli müzik türleri ile karşılaşıyoruz. Genellikle müzik, ciddi müzik ve eğlence müziği diye ikiye ayrılır ve bunlar da kendi içinde çeşitli türlere bölünürdü. Örneğin; dinî, dünyasal müzik, vokal-çalgısal müzik, orkestra müziği, oda müziği vb. Eğlence
müziği için de aynı şey geçerliydi. Teknolojinin ilerlemesi, sanatlar arası etkileşimin giderek ağırlık kazanması, sınırların aşılması yepyeni türlerle karşılaştırıyor bizi. Bundan kırk, elli yıl önce bir araya geldiğimizi
düşümüzde görsek, inanmayacağımız müzikler karşımıza çıkıyor. Örneğin; kilise müziği ile Garbarek ya da
Bach’la caz, elektronik müzikle Bach gibi.
...Bana önemli gelen biri genel, biri özel iki nokta üzerinde durmak istiyorum. Birincisi Barok müziğin
genellikle hangi besteci olursa olsun dinleyeni rahatlatması, onda dinginlik duygusu uyandırması. Küreselleşen dünyamızda her olay; deprem, savaş, hastalık, şiddet, işkence insan haklarının ihlali ortak sorunlarımız, ortak yaşantılarımız. Hiç kimse dünyanın öbür tarafında olan bir olay için “bundan bana ne!”
diyemiyor. Öznel duygulardan çok insanlığın ortak duygularına seslenen bu müzik, deyim yerindeyse bir tür
ruhsal sığınak oluyor bizim için. Hızlı ve acılı yaşantımızdan bizi çekip çıkarıyor. Kısa bir süre için bile olsa
rahatlatıyor...
Erhan Karaesmen
Andante Dergisi
47
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi Barok dönem çalgılarından birisi değildir?
A) Viyola
B) Org
C) Lavta
D) Klavsen
E) Piyano
2.Aşağıda verilen cümlelerin başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.
Barok Dönemde;
(
(
(
(
(
) Ses gürlüğünü gösteren işaretler ilk kez bu çağda ortaya çıkmıştır.
) Opera, Fransa’da müzik sanatına kazandırılmıştır.
) Monteverdi’nin yazdığı Daphne operası ile kontrpuanın yerini armoni almıştır.
) Müzikte karşıtlık ön plandadır.
) Canzona, Riccercare ve Toccata gibi çalgısal müzikler ortaya çıkmıştır.
3. Aşağıdaki eserler hangi bestecilere aittir? Eşleştiriniz.
Vivaldi
Bach
Telemann
Albinoni
Monteverdi
Haendel
Sol Minör Adagio
Su Müziği
Brandenburg Konçertoları
Orfeo Operası
Ziyafet Müziği
Mevsimler
4. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz.
Bestelenen ilk opera, Jacobo Peri’nin ………………….adlı eseridir.
Barok Dönem …………......…. ile …………………… tarihleri arasındaki döneme denir.
Barok Dönem ile Klasik Dönem arasındaki geçiş sürecine ……………………….
Çok seslilik ….………………….ve ……………………… olarak iki şekilde uygulanır.
5. Barok Dönemde kullanılan formların isimlerini yazınız.
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
6. Dönem bestecilerinden Vivaldi, Bach ve Haendel’in müziklerinin özellikleri hakkındaki bilgilerinizi yazınız.
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
7. “İyi Bach çalan bir piyanisti, kötü Bach çalan bir klavsenciye tercih ederim. Önemli olan, müzik dilinin nasıl
kullanıldığıdır, neyle kullanıldığı değil.” diyen İtalyan şef Fabio Biondi’nin düşüncelerine katılıyor musunuz?
Nedenini yazınız.
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..………………………………………………..
48
e
t
i
n
Ü
.
5
İĞİ
Z
Ü
M
EM
N
Ö
D
K
KLASİ
1. KLASİK DÖNEMİN EVRELERİ
A. Ön Klasik Evre
B. Erken Klasik Evre
C. Doruk Klasik Evre
2. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
3. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR
4. KLASİK DÖNEMİN BESTECİLERİ
49
5. ÜNİTE: KLASİK DÖNEM MÜZİĞİ
1. KLASİK DÖNEMİN EVRELERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. On sekizinci yüzyılda Avrupa’da bilim, sanat ve düşünce alanındaki gelişmeler hakkındaki bilgilerinizi paylaşınız.
2. Klasik Döneme kadar müzikte oluşan değişimleri hatırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız.
3. Bir eserin klasik eser sayılabilmesi için hangi özellikleri taşıması gerektiği ile ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Haydn (Haydın)’ın yaylı çalgılar dörtlüsü
BİLGİLENDİRME
Müzik tarihinde Bach’ın ölüm tarihi olan 1750’den başlayarak Beethoven’ın ölüm tarihi 1827 yılına kadar
geçen dönem Klasik Dönem olarak tanımlanır. Klasik Dönem, yüzyıllar boyu değerini koruyan mükemmel ve
klasik sitil olarak adlandırılan müziklerin bestelendiği dönem olması açısından önem taşımaktadır.
İnsanların eşit ve özgür olması gerektiği yolundaki düşüncelerin yaygınlaşmasıyla Avrupa’da başlayan
Aydınlanma Felsefesi, Barok Dönemin son evresinde ortaya çıkan Rokoko, Almanların kendilerine özgü müzik
sitillerini geliştirmeye başlamalarıyla birlikte adını Alman edebiyatındaki bir romanın adından alan, sezgi ve
duyguyu temel alan Fırtına ve Gerilim akımı da Klasik Dönemi hazırlayan öğelerdir. İnsan yaşamının sanatla
dolması ve yalnız soyluların değil halkın da sanatla buluşması gerektiği yolundaki düşünce sonucunda müzikte;
biçim, armoni, ezgisel ve sözel yapıda yenilikler yapılmıştır. Bu dönemde besteciler Barok Dönemin karmaşık
ve süslü ezgisel yapısından uzaklaşarak düzenli ve dengeli bir yapı oluşturmaya başlamışlardır. Halk ezgilerinden yararlanılarak bestelenen ezgilerin ön planda olması, yalın ve içten ezgilerin bestelenmesini sağlamıştır.
Klasik Dönem bestecileri müzik dilinin herkesin anlayabileceği bir yalınlıkta olmasını istemişlerdir. Barok
Döneminin aşırı süslemelerinden, karmaşık armonik yapısından farklı olarak zarif ve basit bir anlatım sitilini
kullanmışlardır. Kullanılan çalgıların istenilen derin duyguları anlatmaya yetmeyen fiziksel yapıları yeni çalgılar
arayışını başlatmış ve böylelikle piyano icat edilerek müzik sanatına kazandırılmıştır.
Tarih içinden süzülerek gelen kalıcı değerlerin müziği anlamında kullanılan Klasik kavramı, özellikle
Haydn ve Mozart’ın olgunluk dönemi eserleri için kullanılır.
Bu dönemde operada gerçekleşen yenilikler, senfonik eserlerin filizlenmesi ve senfoni orkestrasının şekillenmesi büyük önem taşır. Müzikteki gelişmeler bestecilerin de yeni, farklı ve kusursuz eserler bestelemelerini
sağlamış ve Klasik Dönemin sarsılmaz temeli oluşturulmuştur.
1. ETKİNLİK
Klasik Dönemin toplumsal yaşamda gelişen Aydınlanma Felsefesinin dönem bestecilerine ve halkın
müzik yaşantısına etkilerini araştırarak sınıfta tartışınız.
50
2. ETKİNLİK
Klasik Dönem müziklerinden bir arşiv oluşturunuz. Daha önceki dönem müzikleriyle karışık şekilde dinleyerek hangi eserlerin Klasik Döneme ait olduğunu bulmaya çalışacağınız bir oyun ya da yarışma düzenleyiniz.
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemi hazırlayan üç önemli evre vardır:
A.ÖN KLASİK EVRE (1720-1760)
Klasik Dönemin belli başlı tür ve tekniklerinin biçimlendirildiği evredir. Bu dönemdeki önemli sanat merkezleri;
a. Berlin Okulu
Berlin’deki müzisyenler kendisi de besteci olan Kral Büyük Friedrich (Fredrik)’in etrafında toplanmıştır.
Klasik dönemin ilk çalışmalarını yapan besteciler, Bach’ın iki oğlu Carl Philipp Emanuel Bach (Karl Filip Emanuel
Bah) ve 1710 yılında yeni bulunan piyanoyu ilk kez halk önünde çalarak tanıtan Johann Christian Bach (Yohan
Kristiyan Bah)’tır. Bu ekolde yapılan en önemli çalışma, konçerto formunun geliştirilmesi ve bas akorlarının
özgürce ve daha geniş bir alanda kullanılmış olmasıdır.
b. Mannheim Okulu
Almanya’nın Palatinate Eyaleti valisinin desteğiyle kurulan Mannheim Orkestrası’na üye olarak katılan
ve daha sonra orkestranın yöneticiliğine atanan usta kemancı Johann Stamitz (Yohan Şıtamitz,1717-1757)
yeni bir orkestra geleneği oluşturur. Müzik tarihinde ilk kez, bakır nefesli çalgılara orkestralarda yer verilmiştir.
Senfoni biçimine menuet bölümü eklenerek bölümler üçten dörde çıkarılmıştır. Orkestra üyelerinin her biri zamanının ünlü bir bestecisi ve çalgısının da usta bir yorumcusudur. Tüm Avrupa’da ses gürlüğünde ustalıkları
ile üne kavuşan Mannheim (Manhaym) Orkestrası’nın yaptığı çalışmalar kendilerinden sonraki bestecilere ışık
tutmuştur.
c. Viyana Klasikleri
Asıl Viyana Klasikleri sayılan Franz Joseph Haydn (Franz Yosef Haydın), Wolfgang Amadeus Mozart
(Volfgang Amadeus Motzart) ve Ludwig van Beethoven (Ludvig Van Bethovın)’dan önce Viyana’da çalışarak
Viyana’ya özgü sanat ve çalışma ortamını hazırlayan sanatçıların yaptıkları çalışmaları kapsayan evredir.
Viyana, Avrupa’nın en önemli sanat merkezlerinden biri olmuştur.
B.ERKEN KLASİK EVRE (1760-1780)
Bu evre Haydn, Mozart’ın gençlik dönemlerinde yazdıkları eserleri kapsar. Haydn, Mannheim bestecileri
ve Viyana ön klasiklerinin yolunu izleyerek ilk quartet (kuvartet) ve senfonilerini yazmış ve yenilikçi çalışmalar
yapmıştır. Haydn’ın müziğinden etkilenen Mozart bu dönemde onun çalgısal sitilini örnek alarak eserler vermiştir.
Bu dönemde daha çok opera ve senfoni formu işlenmiştir.
C.DORUK KLASİK EVRE (1780-1820)
Bu evre Haydn, Mozart ve Beethoven’in olgunluk dönemlerine rastlar. Bu aşamada hemen hemen tüm
orkestra çalgıları için özellikle konçerto formunda eserler yazılmış, oda müziği kavramı geliştirilmiş ve en güzel
örnekleri verilmiştir. Orkestranın bütün çalgıları için konçertolar yazılmıştır. Kontrbas için yazılan konçerto, müzik
tarihindeki tek örnektir.
3. ETKİNLİK
Klasik Dönem bestecilerinin eserlerinin seslendirildiği opera temsillerine, senfoni orkestralarının konserlerine gidiniz ya da sınıfınızda CD, DVD vb. görsel kaynaklardan izleyerek izlenimlerinizi paylaşınız.
4. ETKİNLİK
Beethoven’ın Pastoral Senfonisi’ni dinleyerek eserin sizde bıraktığı etkileri kısaca yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
51
2. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Bugüne kadar solo konser verdiniz mi? Verdiyseniz hangi formlarda çaldınız? Anlatınız.
Kare piyano çevresinde müzikçiler
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemde, Barok Döneminin uzun cümleli, süslü ve kontrpuana dayalı müziği, yerini daha parlak,
sade ve net bir müziğe bırakmıştır. Bu dönemdeki temaların Barok Döneme göre daha kısa ve net olması biçimsel uygulamaları da etkilemiştir. Sonat, senfoni, konçertant senfoni, konçerto ve konçerto grosso en çok bestelenen formlar olmuştur.
Sonat, Klasik dönemin en önemli çalgı müziği biçimidir. Klasik Dönemdeki sonat biçiminde her bölüm
kendi içinde, 1. Serim (exposition), 2. Geliştirme (development), 3. Yeniden serim (reexposition) kurgusundadır.
Bölümler çabuk-yavaş-çabuk tempodadır.
Senfoni biçimi, Klasik Dönemden önce üç bölümlüyken bu dönemle birlikte dört bölümlü şekline
ulaşmıştır. Klasik senfoni; 1. Allegro, 2. Andante, 3. Menuet, 4. Allegro bölümlerinden oluşur.
Concertant (konçertant) senfoni, Klasik Dönemin ikinci yarısında Parisli bestecilerin senfonik yapıta iki
ya da üç solo enstrüman eklemeleriyle geliştirilmiş bir biçimdir. Konçerto grosso ve senfoni formunun bileşimi
olarak bakılabilir.
Konçerto grosso, sözcük anlamı geniş konçertodur. Sonat formuna göre yazılmıştır. Solistler grubu ile
orkestranın diyalogu üzerine kurulu eserdir. Kökleri Barok Dönem öncesine dayanan bu konçerto biçiminin en
iyi örnekleri Vivaldi tarafından verilmiştir.
Konçertonun klasik biçimi on yedinci yüzyıl sonlarında kesinlik kazanmış, piyano ve keman en çok
konçerto yazılan çalgılar olmuştur. Klasik Dönem konçertoları tüm çalgıların birlikte çaldığı bölüm ile başlar.
Birinci bölüm; sergi, gelişme, serginin tekrarı ve kısa bir coda (koda )ile tamamlanır. İkinci bölüm genelde lied
formunda ve ağır tempoludur. Üçüncü bölüm hızlı tempolu ve rondo formundadır. Eserin sonunda orkestra
temayı çalmadan önce solistin kadansı yer alır.
1. ETKİNLİK
İki gruba ayrılarak Klasik Dönem ve Barok Döneme ait sonat örnekleri dinleyiniz. Dinlediğiniz sonatların
yapısal farklılıkları hakkında tartışınız.
2. ETKİNLİK
Müzik arşivinizden koncertant senfoni örneklerinden birini seçiniz ve sınıfınızda dinleyiniz. Senfoniden
farklarını tartışınız.
52
3. ETKİNLİK
Beethoven’ın keman için yazdığı tek konçerto olan Op. 61 Re Majör Keman Konçertosu’nu dinleyerek
Klasik Dönemdeki konçerto formunun genel özellikleriyle karşılaştırınız.
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemle birlikte toplumun yeni yapısına göre oda müziğinin de yeni türleri gelişir. Viyana serenadı, divertimento, cassation (kasyon), nocturne (noktürn) gibi neşeli, nükteli, canlı müzik biçimleri doğar.
Oda müziğinde sonatlardan sonra quartet en gözde biçimdir. Tarihte ilk kez yaylı çalgılar quarteti halkla
buluşur. Quartet genel olarak yaylı çalgılardan birinci keman, ikinci keman, viyola, çello ve kontrbas olmak
üzere dört faklı çalgının birleşmesidir.
4. ETKİNLİK
Sınıfınızda Barok ve Klasik Dönem oda müziği çalgı topluluğu oluşturunuz ve dönemlere ait birer eser
seslendiriniz.
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemde operada Aydınlanma Çağı’nın ürünü olarak net, kolay anlaşılır, doğal, uluslararası bir
dile sahip ve dinleyene zevk verebilen özellikleri içeren operalar yazılmaya başlanmıştır. Opera seria (ciddi
opera) içerisinde yer alan güldürü niteliğindeki bölümler (intermezzolar) daha çok kabul görmeye başlamıştır.
Bunun sonucunda doğan Opera buffa (komik opera) türü eserler değişik ülkelerde değişik biçimler alarak Klasik
Dönem boyunca etkinliğini korumuştur.
Bohemyalı besteci Willibald von Gluck (Vilibald von Glak)’un İtalyan operasında yaptığı reformlar önem
taşır. Gluck, operada müziğin, şiirin güzelliğini bozmayan bir yapıda yalın, yapay süslemelerden uzak olması
gerektiğini düşünmüştür. Orfeo ve Euridice (Orfeo ve Öridiçe), Paris ve Helena, Alceste (Alseste) operalarıyla
amaçladığı reformu gerçekleştirmiştir.
5. ETKİNLİK
Sınıfınızda, zamanının diğer örneklerinden çok farklı bir opera olan
Gluck’un Orfeo ve Euridice operasını görsel kaynaklardan yararlanarak izleyiniz. Konusunu ve yapısal özelliklerini araştırarak arkadaşlarınızla
tartışınız.
6. ETKİNLİK
Orfeo ve Euridice
Aşağıda genel özellikleri verilen Klasik Dönem müziğinin günümüzde de dinleniyor olmasının sebeplerini düşününüz. Klasik Dönem müziğinin günümüzde hâlâ sevilip dinlenmesini sağlayan başka özelliklerle ilgili diğer düşüncelerinizi aşağıdaki boşluğa yazınız.
•Uluslararası bir dile sahip olması,
•Eğlendirdiği kadar soylu da olması,
•Derin duyguları zarifçe dışarı vurması,
•Teknik karmaşadan uzak, doğal olması,
•Sıradan, duyarlı bir kulağa hemen seslenebilecek kadar yalın olması,
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
53
3. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Klasik Dönemde piyano-forte adı verilen çalgının günümüzdeki adı nedir? Araştırınız.
2. Solo eser çalmanın dışında çalgı grubu olarak bir araya geldiniz mi? Deneyimlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemde piyano sesini duyurmaya başlamıştır. Barok Dönemin gözde çalgısı olan klavsen ses
gürlüklerini; piyano- forte, crescendo (kreşendo),decrescendo (dekreşendo) gibi karşıtlıkları tam olarak
veremediği için bu gürlüklerin verilebileceği bir çalgıya ihtiyaç duyulmuş ve 1710 yılında ilk piyano üretilerek
piyano için konçertolar yazılmaya başlanmıştır. Piyano için ilk eser 1773 yılında Muzio Clementi (Muzyo Klementi) tarafından yazılmıştır. Bu dönemde oda müziği toplulukları ilk kez halkla buluşmuş, senfoni orkestraları
genişlemiştir. Günümüzde senfoni orkestrasında bestecinin yazdığı esere göre değişse de en az altmış
müzisyen yer almaktadır. On sekizinci yüzyılda ise senfoni orkestrası bugünkünden daha küçüktür. Örneğin
Haydn’ın senfoni orkestrasında yirmi beş yorumcu yer almıştır. Bu topluluk yaylı çalgılar, flüt, iki obua, iki fagot,
iki korno ve bir de klavsenden oluşmuştur. Bu ilk orkestralarda temel çalgılar yaylılardan oluşmuştur. Üflemeli
çalgılar dönemin sonlarında orkestrada sürekli yer alabilmişlerdir.
Sonat ve oda müziğinin yeni türleri ortaya çıkmasıyla ilk kez yaylı ve üflemeli çalgılar bir araya gelmiştir.
Klasik Dönemde piyano, keman ve çello için ikili (duo) ve üçlü (trio) sonatlar yazılmıştır.
Yaylı quartet
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki piyano resimlerini inceleyiniz. Klasik Dönemde kullanılan piyano özelliklerini teknik ve biçimsel yönden araştırınız. Günümüz piyanosunun özellikleri ile karşılaştırınız.
54
4. KLASİK DÖNEMİN BESTECİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Bir eser dinlediğinizde bestecinin hangi dönem bestecisi olduğunu tahmin edebiliyor musunuz? Söyleyiniz.
2. Bestecilerin eserlerini bestelerken nelerden esinlendiğini düşündünüz mü? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla
paylaşınız.
3. Bestelediğiniz bir eseriniz var mı? Seslendirerek arkadaşlarınızla paylaşınız.
4. Yaşam öyküsünden etkilendiğiniz bir besteci var mı? Söyleyiniz.
Franz Joseph Haydn
(1732-1809)
Wolfgang Amadeus Mozart
(1756-1791)
Ludwig van Beethoven
(1770-1827)
BİLGİLENDİRME
Müzik tarihinin en uzun yaşayan bestecilerinden biri olan Franz Joseph Haydn Klasik Dönemi başlatan
bestecidir. Viyana geleneğinin bestecisi olan Haydn, Senfoni biçimini on sekiz ve on dokuzuncu yüzyıllarda kullanılacak dört bölümlü standart biçimine ulaştırmıştır. Kurduğu yaylı çalgılar quartetleri ile oda müziğinin
gelişmesini sağlamıştır. Birçok ünlü opera ve oratoryoları, konçertoları, quartetleri ve senfonileri arasında
Yaratılış Oratoryosu, Londra ve Paris senfonileri en önemli eserlerinden birkaçıdır.
Otuz beş yıllık kısacık yaşamına altı yüz yirmi altı eser sığdıran Wolfgang Amadeus Mozart, dünya kültür
tarihine büyük bir miras bırakmıştır. Çocukluk yıllarında başlayan başarılı çalışmaları erişkin dönemlerinde
devam etmiş, yalın, şakacı anlatımı, güçlü ritmik yapısı ve bu coşkulu anlatımın yanında eserlerinde hissedilen
derin, koyu felsefe, onun müziğinin özellikleri olmuştur. Haydn’ın müziğinden etkilenen Mozart, dehasını yüzyıllar boyu kanıtlayacak birçok farklı formda eserler yazmıştır. En ünlü eserlerinden bazıları Figaro’nun Düğünü
ve Sihirli Flüt operaları, Küçük Bir Gece Müziği adlı orkestra eseri ve Jüpiter Senfonisi’dir.
Ludwig Van Beethoven, olgunluk evresinde yazdığı eserlerle Klasik Dönemi zirveye çıkarmıştır. Klasik
ve Romantik Dönem arasında köprü kurmuştur. Tüm yapıtlarının biçimsel yapısı senfonik düşünceye dayalıdır.
Beethoven yirmili yaşları sonunda işitme yeteneğini kaybetmeye başlamıştır. Bir süre sonra tamamen sağır
olmuş ancak bu durum beste yapmasını engellememiş ve bu dönemde büyük eserler vermeye devam etmiştir.
Dokuzuncu senfoni, Fidelio operası en önemli eserlerindendir.
1. ETKİNLİK
Müzik arşivinize eklediğiniz Klasik Dönem bestecilerinin eserlerinden örnekler dinleyerek bestecilerini
ve bestelerin isimlerini bulmaya çalışınız.
55
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki tablo verilerinden besteci isimlerini bulunuz ve boşluklara yazınız.
1714-1787 tarihleri arasında
yaşayan bestecinin operada
yaptığı yenilikler tüm Klasik Dö nem boyunca geçerli olan uluslararası bir opera türü yaratmıştır. İlk yapıtları opera seria
türündedir. İtalyan operasında
reformun gerekliliğini savunarak
1762-1770 yılları arasında yazdığı üç başyapıt ile reformcu
amaçlarını kanıtlamıştır
Müzik tarihinin en uzun yaşayan bestecilerindendir (17321809). Klasik Dönemin senfoni ve
yaylı çalgılar kuarteti geleneğini
yerleştirmiştir. Koral yapıtları ile
her dönemde ölçüt olmuş bir
sanatçıdır. Londra senfonileri adlı
en ünlü senfonilerindeki beklenmeyen buluşlar, güçlü senkoplar,
ani kreşendolar dramatik çelişkiler ve modülasyonlarla Beethoven’ın ruhsal yönden önderi
sayılmıştır.
ESERLERİ
Orfeo ve Euridice
Paris ve Helena,
Alceste Operaları,
Don Juan Balesi
...............................................
ESERLERİ
Yaratılış, Mevsimler ve Son
Yedi Söz Oratoryoları,
Armida Operası,
Veda Senfonisi,
Londra ve Paris
Senfonileri.
...............................................
ESERLERİ
1756-1791 tarihleri arasında
yaşayan besteci müzik tarihinin
dahi çocuğudur. Kısacık yaşamına sığdırdığı altı yüzden fazla
eserle insanlığa kocaman bir
hazine sunmuştur. Türk müziğinden ve çalgılarından da etkilenen her müzik biçimi için
örnekler vermiş ve her biçimi
kusursuzluğa ulaştırmıştır.
Requiem,
Bastien ve Bastienne,
Don Giovanni,
Saraydan Kız Kaçırma ve
Sihirli Flüt Operaları.
...............................................
ESERLERİ
1770–1827 yılları arasında
yaşamıştır. Klasik Dönemin hazinesini Romantik Dönemin kaynaklarına aktaran köprü bir bestecidir. Yaşadığı en büyük felaket sağırlıktır. Hayatının en
güzel eserlerini, mükemmel bir
armoni anlayışı ile sağır olduktan sonra yazmıştır.
Fidelio Operası,
Keman Konçertosu
Eroika Senfonisi,
Pastoral Senfoni,
Pathetik Sonat ve
Ay Işığı Sonatı.
...............................................
56
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi İtalyan operasında reform yapan bestecidir?
A) Monteverdi
B) Vivaldi
C) Scarlatti
D) Tartini
E) Gluck
2. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise ( D), yanlış ise (Y ) şeklinde işaretleyiniz.
(
(
(
(
(
)
)
)
)
)
Sonat, beş bölümlü çalgısal bir eserdir.
Rokoko, Barok ile Klasik Dönem arasında yer alan bir sanat akımıdır.
Viyana serenadı, cassation ve nocturne oda müziği türleridir.
Klasik Dönemde sesini duyurmaya başlayan piyano, aslında vurmalı bir çalgıdır.
Mannheim okulunda, yeni bir orkestra geleneğini başlatan besteci Beethoven’dir.
3. Aşağıda isimleri verilen çalgıları dönemlerle eşleştiriniz.
shawm, fidel, piyano, kitara, klavikord
İlk Çağ
…………….
Orta Çağ
……………..
Rönesans
……………..
Barok
………….
Klasik
...………..
4. Aşağıda verilen eserlerin bestecilerinin isimlerini boşluklara yazınız.
Fidelio Operası
Küçük Bir Gece Müziği
Yaratılış Oratoryosu
Orfeo ve Euridice Operası
……………………………
……………………………
……………………………
……………………………
5. Aşağıda verilen sözcüklerin tanımlarını karşılarına yazınız.
Klasik:………………...…...…………………………………………………………………………………………….
Armoni:..................:......………………………………………………………………………………………………..
Konçertant senfoni :...…………………………………………………………………………………………………
Divertimento :......……………………………………………………………………………………………………….
Opera buffa :....………………………………………………………………………………………….....……………
6. Müzik eleştirmeni olduğunuzu düşünerek, dönemin bestecilerinden birini ve eserini belirleyerek
düşüncelerinizi yazınız.
......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
57
7. Beethoven, “Müziğin asıl gücü, insanı bestecisinin hayal dünyasına sürüklemesidir” demiştir. Bu söze göre
sizi en çok hayal dünyasının içine alan besteci kimdir? Neden?
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
8. Seçtiğiniz bir filmi izlerken Mozart’ın herhangi bir eserini dinleyiniz. Sonra aynı filmi rock (rak) müziği ile izleyiniz. Her iki etkinlikte hissettiğiniz düşünceleri karşılaştırarak yazınız.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
9. Bu dönemin bestecilerinin içinden bir besteciyle röportaj yapma olanağınız olsaydı kimi seçerdiniz, nedenlerinizi yazınız.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
58
e
t
i
n
Ü
.
6
İ
Ğ
İ
Z
Ü
MM
E
N
Ö
D
K
İ
T
N
ROMA
1. ROMANTİK DÖNEME GİRİŞ
2. PİYANO ÇALMA EKOLLERİ
A. Clementi Ekolü
B. Gottschalk Ekolü
C. Liszt ve Rubenstein Ekolleri
3. ROMANTİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
4. ROMANTİK DÖNEM BESTECİLERİ
6.ÜNİTE: ROMANTİK DÖNEM MÜZİĞİ
1. ROMANTİK DÖNEME GİRİŞ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Romantik sözcüğünün kökenini ve romantik kişilik özelliklerini söyleyiniz.
2. Romantik Dönemde dünyada hangi gelişmeler olmuştur? Arkadaşlarınızla tartışınız.
BİLGİLENDİRME
Romantizm, Klasik Dönemin kuralcı anlayışına tepki olarak on dokuzuncu yüzyıl başında Avrupa’da
gelişen bir akımdır. Klasik Dönemle başlayan toplumsal aydınlanma hareketi Romantik Dönemde yaşanan
toplumsal hareketlerin öncüsü olmuştur. Özgürlük, kardeşlik, eşitlik düşüncesine dayanan Fransız devrim
hareketinin kısa sürede tüm Avrupa’da yayılmaya başlaması, Amerika Bağımsızlık Bildirisi, Anayasa ve Haklar
Yasası ve Fransız İnsan Hakları Bildirgesi bu dönemde yaşanan en önemli hareketler olmuştur. Aristokrasinin
baskıcı etkisi on dokuzuncu yüzyılın başlarında bireysel özgürlük, cumhuriyet, vatan sevgisi, insanların
kardeşliği gibi fikirlerle çeşitli halk hareketlerinin yayılmasını sağlamıştır. Bu dönemde müzikte de büyük değişimler yaşanmış ve bireysel özgürlük ön plana çıkmıştır.
On dokuzuncu yüzyıl boyunca süren Romantik Dönem, müziğin kişisel özellikler taşımaya başladığı,
Klasik Dönemin kurallı müziğindeki denge, oran ve ılımlı yaklaşım yerine özünü insan ve doğadan alan yeni bir
müziğin doğduğu dönemdir. On dokuzuncu yüzyıl öncesinde fantastik, duygusal, masalsı, duyarlıklı, düşsel
gibi sanatsal özellikleri nitelemek için kullanılan romantik terimi, Fransızca romance (romans; şiirsel deyiş)
sözcüğünden kaynaklanır. Romantik Dönemde ise bu terim bestecinin bireysel duygularını kaynak alan ve onları seslendiren bir anlayışı vurgulamak için kullanılmıştır.
Romantik Dönemde konulu ve programlı müzik, lied, vals, polonaise (polonez), mazurka gibi özgün
danslar, nocturne, fantezi, romance ve küçük piyano parçaları, senfonik şiir gibi orkestra eserleri en çok
üretilen eserler olmuştur. Opera büyük gelişme göstermiş ve unutulmaz eserler ortaya çıkmıştır.
Farklı bir armoni anlayışı, yeni nüanslar, yeni biçimler, virtüozite gerektiren müzikler ve piyano çalma
tekniklerine getirilen yenilikler Romantik Dönem müziğinin önemli özelliklerini oluşturmuştur.
1. ETKİNLİK
Aşağıda verilen yönergeye göre düşüncelerinizi yazınız.
Romantik biri (-yim / değilim ) çünkü...................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
Romantik Dönemin toplum hayatı ve kültürü hakkında araştırma yapınız. Bugünkü yaşamla ilişkilendirerek düşüncelerinizi paylaşınız.
3. ETKİNLİK
Romantik Döneme ait eserlerden oluşan bir arşiv oluşturunuz. Seçtiğiniz Romantik Dönem eserinden
birini dinlerken on dokuzuncu yüzyıl toplumsal değişimini anlatan resim, karikatür, tablo vb. görsel malzemelerle birlikte çeşitli metinler okuyunuz. Yorumlarınızı paylaşınız.
4. ETKİNLİK
Barok ve Romantik Dönem eserlerini seslendirmek için çalgı grupları oluşturunuz. Her iki dönemdeki
müzik anlayışını açıklamalı dinleti şeklinde anlatınız.
60
2. PİYANO ÇALMA EKOLLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Piyano çalarken neler hissediyorsunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Sizin piyano yorumunuzla, arkadaşınızın yorumu arasında fark var mı? Söyleyiniz.
3. Piyanodan daha kuvvetli ses elde etmek için ne yapacağınızı biliyor musunuz?
4. En çok hangi bestecinin eserini piyanoda çalmak isterdiniz? Nedenini açıklayınız.
BİLGİLENDİRME
Romantik Dönemin en önemli çalgısı piyanodur. Bu dönemde piyano çalma anlayışına çok farklı bir yenilik getiren en önemli besteci Frederich Chopin (Fredrik Şopen, 1810–1849)’dir. Müzik tarihinde Piyanonun
Şairi olarak anılan Chopin, yumuşak dokunuşla çalma tekniğini kullanmış ve rubato çalma tekniğini geliştirerek
müzik sanatına kazandırmıştır.
Bu dönemde piyano çalma anlayışına getirilen yenilikler şunlardır:
A. CLEMENTİ (KLEMENTİ) EKOLÜ: İngiliz besteci Muzio Clementi (1752–1832) piyanoda duyarlı ve
zarif çalma ekolünü geliştirmiştir. Piyano için yazdığı sonatlar ve eserler piyano üzerindeki virtüözitesini gösterir.
On dokuzuncu yüzyılın en önemli piyanistlerinden bazıları Clementi okulunda yetişmişlerdir.
B. GOTTSCHALK (GOTŞALK) EKOLÜ: Amerikalı besteci Louis Moreau Gottschalk (Lui Moriu
Gotşalk, 1829–1869) gösterişli ve etkileyici çalma ekolünü geliştirmiştir. Gottschalk’ın müziğinde, New Orleans
(Niv Orliyıns), Afro-Cuban (Afro-Küban) müzik ritimlerini de kapsayan Caribbian (Karabiyız) ritimlerinin etkileri
görülür.
C. LİSZT VE RUBENSTEİN (RUBİNŞTAYN) EKOLLERİ: Macar besteci Franz Liszt (Franz List) ve Rus
besteci Anton Rubenstein (1829-1894) teknik alt yapıya dayalı, yorumu ön planda tutarak çalma ekolünü geliştirmişlerdir. Piyanist Rubenstein’in kurduğu okulda birçok önemli piyanist ve besteci yetişmiştir. Franz Liszt,
olağanüstü virtüozitesiyle piyanonun sınırlarını zorlayan ve kendisinden önceki piyanistleri tekniğiyle aşan bir
ekolün öncüsü olmuştur.
1. ETKİNLİK
Arkadaşlarınızla birlikte Romantik Döneme ait bir piyano eseri seçerek eseri en iyi çalma yarışması
düzenleyiniz.
2. ETKİNLİK
Romantik Döneme ait bir piyano eserini dinlemeden önceki ve sonraki duygularınızı yazarak
karşılaştırınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
3. ETKİNLİK
Piyano ve piyanistleri konu alan sinema filmlerini araştırınız. İzlediğiniz filmlerle ilgili yorumlarınızı
arkadaşlarınızla paylaşınız.
4. ETKİNLİK
Romantik Dönem bestecilerinden Franz Schubert (Franz Şubert)’in op.88, No. 4, D 547 Liede An Die
Musik (Lide andi müzik) adlı eserini dinleyiniz. Eseri, uzun müzik cümleleri, konsonans aralıklar, armoni
anlayışı, ritmik yapı, hız ve nüans bakımından inceleyiniz. Eserin sizde bıraktığı duygusal etkileri arkadaşlarınızla tartışınız.
61
3. ROMANTİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Daha önceki dönemlerde kullanılan müzik formlarını söyleyiniz.
2. Herhangi bir resim ya da şiirden etkilenerek beste yapma denemeleriniz oldu mu? Arkadaşlarınızla paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
Romantik Dönem bestecileri, Klasik Dönem biçimlerini ve müziksel özelliklerini yansıtan eserlerin yanında
Romantik Dönem müziğinin özelliklerini taşıyan yeni formlarda eserler üretmişlerdir. Dans ve çalgı müziği biçimleri ile şarkı formlarında birçok eser bestelenmiştir. Orkestra genişlemiş, buna bağlı olarak senfoni, opera ve
konçerto gelişerek zirveye ulaşmıştır. On dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan programlı müzik, Liszt tarafından
geliştirilerek senfonik şiir doğmuştur. Müzikte yeni armoniler kullanılmaya başlanmış, kromatizm ve eser içinde
asıl tondan bir başka tona geçiş anlamına gelen modülasyon önem kazanmıştır. Piyanonun Romantik Dönemde
yaygınlaşmasıyla birlikte piyano için birçok solo eser ve oda müziği eserleri yazılmıştır.
1. ETKİNLİK
Aşağıda açıklamaları verilen Romantik Dönemde kullanılmış olan formların harfleri karışık olarak verilmiştir. Harfleri doğru şekilde yerleştirerek yazınız.
Almancada gece müziği anlamını taşır. Önceleri üflemeli çalgılar ile yaylı çalgılar
için yazılan bu form, daha sonra piyano için yazılmaya başlanmıştır. Bu formda en çok
CONUNRET
piyano için eser yapan besteci Frederic Chopin (1810–1849)’dir.
……………………
On altıncı yüzyılda İtalyan madrigalleri için kullanılan bu form hızlı tempo anlayışına dayanır. İhtiraslı duyguları anlatan sürükleyici bir biçimdir. Bu formu müzik tariPİACİORCC
hinde en çok işleyen besteci Niccolo Paganini (Nikolo Paganini, 784-1840) ’dir.
……………...........
Müzik tarihinde Venedik Gondolcu Dansı en iyi örneği olarak bilinir. Üç zamanlı
ölçü birimi kullanılarak bestelenir. En uygunu 6/8 lik ölçü birimidir. Bu formu en güzel
ARABLROLEC
işleyen besteci Jacques Offenbach (Jak Ofenbah)’tır.
…………………….
Polonya ulusal dansıdır. 3/4’lük ölçü sayısı ile yazılmıştır. En önemli özelliği cümle
ASELPOİNO
ve dönem sonlarındaki ikinci dörtlüğün vurgulu olmasıdır.
…………………….
On dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan ve doğaçlama olarak yaratılmış izlenimi verecek biçimde bestelenen piyano parçasıdır. En ünlüleri Franz Schubert (Franz Şubert) ve
Frederich Chopin'in eserleridir. Anlamı içe doğan demektir.
Şiir dizelerinin piyano eşliğinde şarkıya dönüşmesidir. İlk kez Rönesans’ta ortaya
çıkmıştır. Schubert, Beethoven bu formda önemli eserler vermişlerdir.
MORMİTUPP
…………………....
ELDİ
…………………….
Edebiyatta kahramanlık öyküleri anlatan destansı biçimdir. Piyano dünyasında da
ABELDAL
şiirsel ve dramatik bir özellik taşıyan bu sözcüğü Chopin, çalgı biçimine uyarlamıştır.
…………………….
Üç zamanlı ölçüde, hızlıca tempoda Polonya halk dansıdır. Varşova yakınlarındaki
ZUARMAK
Mazovya bölgesinde doğmuştur. Chopin‘in eserleri ile ünlenmiştir.
…………………….
DİOPARSE
Halk ezgileri gibi yalın ezgiler üzerine kurulmuş, özgür deyişli formdur.
………......……….
OCALP
Bohemya kaynaklı, iki dörtlük ölçüde, hızlı tempoda bir halk dansı formudur.
…………………....
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki bestecilerin eserlerinden belirlediklerinizin kayıtlarını bulunuz. Bulduğunuz eserleri dinleyerek form yapılarını belirleyiniz.
Franz Schubert’ in impromptu sonat ve liedleri; Chopin’in nocturne, vals, mazurka, ballade (balad),
polonaise, schertzo (şkertzo) ve barcarolleri (barkarol); Liszt’in, prelüde (prelüd), etüde (etüd), sonat ve
Macar Rapsodie (rapsodi)’leri.
62
4. ROMANTİK DÖNEM BESTECİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Düğün marşı, Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı eserin bir bölümüdür. Bestecisini biliyor musunuz? Söyleyiniz.
2. Cenaze törenlerinde bando ile çalınan eserin bestecisi kimdir? Söyleyiniz.
3. Seslendirdiğiniz eserlerde pp yerine ppp, allegro yerine molto allegro non troppo terimleriyle karşılaştınız
mı? Bu terimler arasındaki farkları arkadaşlarınızla tartışınız.
BİLGİLENDİRME
Klasik Dönemde müziğe egemen olan Alman ve Avusturya ekolünün Romantik Dönemde etkileri azalmış
ve müziğin alanı genişleyerek Fransa, İtalya, Slav ve İskandinav ülkelerinin bestecileri de önemli eserler vermişlerdir. On sekizinci yüzyılın akılcı ve toplumcu felsefesinin etkilerini taşıyan kuralcı Klasik Müziğin aksine Romantik Dönemde besteciler bireysel duygularını ön plana çıkaran eserler yazmışlardır.
Bestecilerin eserlerinde yeni sentezler, müzikal zenginlik, derin bir anlatım gücü, ritim öne çıkmıştır. Uzun,
duygulu müzik cümleleri, renkli bir armoni ve çalgılama yapısı, ritimde özgürlük, tempo ve nüans işaretlerini belirten sözcüklerdeki karmaşıklık (örneğin; allegro yerine molto allegro non troppo, ff yerine fff ya da tersi pp
yerine ppp gibi abartılı işaretler) ve bu nüansları duyuracak niteliğe sahip yeni çalgılar Romantik Dönem müziğinin başlıca özelliklerini oluşturmuştur. Klasik Dönemde belirgin olan kadans yerine Romantik eserde akorların kullanım şekilleri nedeniyle bir türlü parçanın sonuna varılamayan bir duygu egemen olmuştur. Klasik
Dönem bestecisinin baştan belirli biçimsel tasarımı yerine, Romantik besteci böyle kalıplara uymadan içinden
geldiği gibi duygularını uzun cümlelerle anlatmıştır.
Bu dönemde bestecilerin eserlerinde en çok yer verdiği konulardan biri doğadır. Besteciler sıkıntılarını
atmak ve eserlerini daha etkili bir şekilde ifade etmek için doğayı seçmişlerdir. Bunu yaparken doğanın seslerini,
özelliklerini müziğe aktarmak temel anlayış olmuştur.
Son dönem eserleriyle Romantizmin alt yapısını hazırlayan Beethoven’dan sonra Romantik Dönemi
başlatan besteci Franz Schubert ’tir. Romantik Dönem bestecilerinden, Robert Schumann (Rober Şuman),
Felix Bartholdy Mendelsohn (Feliks Bartoldi Mendelson), Johannes Brahms (Yohannes Brams), Klasik Dönem
müziğinin özelliklerine bağlı kalmışlardır. Frederich Chopin, Franz Liszt, Guiseppe Verdi (Ciseppe Verdi), Giacomo Puccini (Ciakomo Puçini), Richard Wagner (Riçırd Vagner), Gustav Mahler (Gustav Mahler), Piyotr İlyiç
Tschaikovsky (Piyotr İlyiç Çaykovski), Niccolo Paganini, Hector Berlioz (Hektor Berliyoz), Sergei Vasilyeviç
Rachmaninoff (Sergey vasilyeviç Rahmaninov), Camille Saint Saens (Kamil Sen San) ise Romantik Dönem
müziğini oluşturan bestecilerdir. Opera Wagner’in eserleriyle, senfonik müzik Brahms’ın eserleriyle konçerto
formu ise Schumann, Liszt, Saint Saens, Chopin, Tschaikovsky gibi bestecilerin unutulmaz eserleriyle zirveye
ulaşmıştır. En önemli müzik türlerinden olan lied (şarkı) formunda ise en çok eser veren besteci Schubert olmuştur.
1. ETKİNLİK
Aşağıda Romantik Dönem bestecilerinin yaşamlarından kısa bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerden yola
çıkarak Romantik üslubun oluşmasını sağlayan nedenleri, müzikleri arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri
karşılaştırınız.
Ünlü Düğün Marşı’nın bestecisi Felix Bartholdy Mendelssohn (1809-1847)
başarılı bir besteci olmasının yanında resimde de yetenekliydi. Leipzigh konservatuarını kurmuştur. Romantik Dönemin en güzel eserlerinden biri olan Bir Yaz
Gecesi adlı uvertürünü on yedi yaşında yazmıştır. 1829 yılında Bach’ın unutulan
eseri Aziz Matta Pasyonu’nu gün ışığına çıkarmıştır.
63
Robert Schumann (1810-1856), Alman bestecilerinin içinde en romantiğidir. Kendi çocuklarını eğitmek için yazdığı piyano eserlerinden biri Çocuk Sahneleri olan besteci aynı zamanda müzik yazılarını yazdığı Yeni Müzik adlı bir dergi
çıkarmıştır.
Frederic Chopin (1810-1849) hemen hemen tüm bestelerini piyano için
yapmıştır. İkinci piyano sonatının ağır bölümü olan Cenaze Marşı her toplumda
etkili olmuştur. Varşova’dan ayrılırken dostlarının verdiği bir avuç Polonya
toprağını hiç yanından ayırmamış ve ülkesine dönemeden Paris’te ölmüştür.
Olağanüstü keman çalışı nedeniyle insanları şaşkına çeviren ve bugün bile
seslendirilmesi güç olan 24 Kapris’i yazan Niccolo Paganini (1782-1840), viyola,
mandolin ve gitar da çalmıştır. 24 Kapris eseri diğer besteciler tarafından birçok
kez çeşitlenmiştir.
1827’de izlediği Shakspeare’in Hamlet oyununda Ofelya’yı oynayan
sanatçıya âşık olan ve karşılıksız sevgisi yüzünden Fantastik Senfoni’yi
besteleyen Hector Berlioz (1803-1869), aynı zamanda müzik yazarlığı ile de ünlüdür.
Franz Liszt (1811-1886), programlı müziğin devamı olan senfonik şiirin
babası olarak bilinir. İstanbul dahil olmak üzere tüm Avrupa’yı gezerek piyanoyla
konser vermiştir. Büyük bir piyano virtüözü olan Liszt birçok bestecinin eserlerini
piyanoya uyarlamıştır. Macar Rapsodileri en beğenilen eserlerindendir.
Johannes Brahms (1833-1897) Romantik Dönemde yaşayıp Klasik Dönemin müziğini sürdüren bir bestecidir. Müzikte bir yenilik yaratma çabası içine
girmemiş ve üstün yetenekli bir piyanist olarak mutlak müzik için savaş vermiştir.
İki piyano için yazdığı Macar dansları bugün de popülerliğini korumaktadır.
64
Richard Wagner (1813-1883) yirmi yaşından sonra müziğe başlamıştır.
Cüceler Kralı Nibelung’un Yüzüğü adlı operalar dizisinde yer alan dört eseri, dört
gün art arda oynanır. Wagner tüm operalarının librettolarını kendisi yazmıştır.
Müziğiyle birçok besteciyi etkilemiş olan besteci, aynı zamanda şair, yazar,
teorisyen ve filozoftur.
Camille Saint Saens (1835-1921) Fransa’nın en sağlıklı yaşlılarından biri
olarak, seksen yaşından sonra kendi orkestra eserlerini yönetmek üzere turnelere
çıkmıştır. Hayvanlar Karnavalı ve benzeri eserleri nedeniyle günümüzde çocukların da dinlemekten en çok hoşlandıkları bestecidir.
Müziği, müzik için yazan Sergei Vasilievich Rachmaninoff (1873-1943)
piyano konçertoları ile ünlüdür. “Kelimenin tam anlamıyla melodik bir buluş, her
bestecinin gerçek amacı olmalıdır,” demiştir. Rahmaninoff eserlerinde, ülkesinden ayrı yaşamasına rağmen ulusal renkleri birleştirmiştir.
Guiseppe Verdi (1813-1809), İtalyan operasını kimsenin ulaşamadığı
bir doruğa yükseltmiştir. Kaydı yapılmamış hemen hiçbir operası kalmamış gibidir.
Verdi’nin operaları genellikle üç dönemde incelenir: İlk grup, Il Travatore ve La
Traviata ile doruğa tırmanmış, ikinci grup Aida’nın , üçüncü grup ise Othello ile
Falstaff ‘ın başarısını taşımıştır. Falstaff operası Shakespeare’in “Bütün dünya
bir sahnedir,” sözleriyle biter.
Piyotr İlyiç Tschaikovsky (1840-1893)’nin bir eserini dinlemek bir
orkestrasyon dersiyle eş değerdedir. Nefis bir orkestralama ürünü olan ustaca
ritimli, saf dans nitelikli baleleri, bu biçimin temel eserlerini oluştururlar.
Fındıkkıran, Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel baleleri türlerinin en seçkinleridir.
En duyarlı şarkı yazarlarından olan Franz Schubert (1797-1828), genç
yaşta ölmesine rağmen şarkı formunda 1250 eser vermiştir. Dostları ile aynı
klavyeyi paylaşmak için piyano düetleri de yazmış olan Schubert’in bazı senfonileri (Bitmemiş Senfoni gibi) ömrü yetmediği için yarım kalmıştır.
65
2. ETKİNLİK
Camille Saint Saens ‘ın İskeletlerin Dansı isimli eserini dinleyiniz ve aşağıda verilen konusuyla ilgi kurmaya çalışınız.
Eserin öyküsü mezarlıkta geçer. Arp on iki vuruşuyla gece yarısı olduğunu belirtir. Sonra ıhlamur
ağacının hışırtısı ile soğuk kış rüzgârı kendini hissettirir. Daha sonra kemanın tedirginlik yaratan ezgisi ile
iskeletler mezarlarından çıkarlar ve gecenin sessizliğinde dansa başlarlar. Dans sırasında kemiklerin birbirine
çarpmaları ile ortaya çıkan etkileyici tını ksilofon ile seslendirilir. Uzun süren dansın bitiminde iskeletler etrafa
kaçışır ve horozun ötüşü duyulur. Horozun ötüşünü obua seslendirir. Son olarak keman ortaya çıkar ve minör
tonda çaldığı üzüntülü bir bitiş teması (coda) ile iskeletlerin dansının bittiğini belirtir.
3. ETKİNLİK
İlk Romantik besteci Carl Maria von Weber (Karl Mariya Fon Veber, 1786-1826), Sevil Berberi operasının bestecisi Gioacchino Rossini (Ciaççino Rosini, 1792-1868), Madam Butterfly operasıyla gerçekçi
opera akımının temsilcisi Giacomo Puccini (1858-1924), Carmen (Karmen) operasının bestecisi Georges
Bizet (Jorj Bize, 1838-1875) Mavi Tuna Valsi’nin bestecisi, Vals Kralı olarak bilinen Johann Strauss (Yohan
Ştraus, 1825-1899), Grand Opera (Büyük Opera)’yı geliştiren Giacomo Meyerbeyer (Ciakomo Meyerbeyer,
1791-1864), Opera Comique (Opera Komik) türünde eserler veren Jacques Offenbach, Bel Canto (Bel Kanto;
güzel şarkı söyleme yöntemi)’yu geliştiren Vincenzo Bellini (Vinçenzo Bellini, 1801-1835) ve İtalyan operasına
Romantik Dönem özelliklerini yerleştiren ilk besteci olan Gaetano Donizetti (Gayetano Donizetti, 1797-1848),
senfonik şiirin Liszt’ten sonraki temsilcilerinden, bir saatten uzun senfonileri olan Gustav Mahler (1860-1911)
ve Richard Strauss (Riçırd Ştraus, 1864-1949) hakkında araştırma yapınız. Bu bestecilere ait eserlerden
örnekleri sınıfta dinleyiniz ve eserlerin özelliklerini Romantik müzik özellikleriyle karşılaştırarak bilgilerinizi
pekiştiriniz.
4. ETKİNLİK
Romantik Dönem bestecilerini araştırarak ülkelerine göre adlarını yazınız.
66
ALMANYA
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
İNGİLTERE
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
İTALYA
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
RUSYA
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
FRANSA
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
DİĞER ÜLKELER
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi piyano çalma anlayışına getirilen yeniliklerden değildir?
A) Duyarlı ve zarif çalma
B) Gösterişli ve etkili çalma
C) Teknik ve virtüoziteyi gözeterek çalma
D) Rubato çalma
E) Sürekli forte çalma
2. Romantik Dönemin en önemli çalgısı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Zihter
B) Klavikord
C) Klavsen
D) Piyano
3. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise (Y) şeklinde işaretleyiniz.
(
(
(
(
E) Org
) Romantik Dönemde en çok piyano ve keman için eser bestelenir.
) 24 Kapris, Chopen’in eseridir.
) Carmen, Bizet’in eseridir.
) İpek Merdiven, İtalya’da bir Türk, Sinderalla, Hırsız Saksağan ve Sevil Berberi, Rossini’nin eserleridir.
4. Verilen bilgilere göre isteneni karşılığına yazınız.
………………………. Klasik Dönemi Romantik Döneme bağlayan bestecidir.
………………………..Romantik Dönemi başlatan bestecidir.
………………………..Romantik bestecilerin en çok işledikleri konulardır.
………………………..Liszt’in buluşudur ve programlı müziğin devamıdır.
5. Aşağıdaki bestecileri dönemlerine göre ilgili sütuna yerleştiriniz.
Haydn, Stamitz, Telemann, Bach, Liszt, Rossini, Corelli, Victoria, Lasso, Despres, Mozart, Palestrina, Monteverdi, Schubert, Vivaldi, Gluck, Verdi
BAROK
KLASİK
ROMANTİK
RÖNESANS
6. Aşağıda verilen Romantik Dönem formlarını bir eserle örneklendiriniz.
Lied
Polonaise
Mazurka
Polca
Capriccio
Barcarolle
Nocturne
Ballade
7. Bach’ın müziği kendi döneminde oda müziği topluluklarıyla çalınırken, Romantik Dönemde eserlerinin
çoğu büyük senfonik orkestralar tarafından yorumlanmıştır. Bu iki farklı seslendirme şeklinin, Bach’ın eserlerindeki anlatım özelliklerine etkileri hakkındaki düşüncelerinizi kısaca yazınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
67
8. Bu dönemin bestecilerinin içinden bir besteciyle röportaj yapma olanağınız olsaydı kimi seçerdiniz, nedenlerinizi yazınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
9. Romantik Dönemde en çok hangi çalgılar için eser bestelenmiştir ? Yazınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
10. Romantik Dönem müziğinin kendinden önceki çağlardan farklı başlıca özelliklerini yazınız.
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
68
e
t
i
n
Ü
.
7
R
A
L
M
I
AK
L
A
S
LU
U
E
T
K
MÜZİ
ULUSAL MÜZİK OKULLARI
69
7. ÜNİTE: MÜZİKTE ULUSAL AKIMLAR
ULUSAL MÜZİK OKULLARI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Ulusal müzik kavramından ne anlıyorsunuz? Söyleyiniz.
2. On dokuzuncu yüzyılda Ulusalcılık daha çok hangi ülkeleri etkilemiştir? Söyleyiniz.
BİLGİLENDİRME
On dokuzuncu yüzyıl müziğinde Ulusalcılık, yazılı ve sözlü gelenekler doğrultusunda halk kültürüne duyulan ilgiyle gelişmiştir. Besteciler bu dönemde Avrupa’da egemen olan müzik anlayışına tepki olarak kendi ulusal
değerlerini öne çıkaran yeni bir anlayışa yönelmişler böylece bu alanda önemli besteler vermişlerdir. Yerel kaynaklardan gelen bağımsız bir müzik dili arayışı özellikle Rusya, Fransa, İspanya, İngiltere ve Doğu Avrupa
ülkelerinde önem kazanmıştır. Her ülkenin kendi geleneğine, tarihsel geçmişine sahip çıkmasıyla başlayan bu
süreçte besteciler halk şarkılarını ve danslarını işleyerek kendi ulusal okullarını kurmuşlardır.
Rus Okulu; On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Alman, İtalyan, Fransız kökenli müziğin egemenliğini
reddeden Rus Beşleri adıyla anılan bestecilerden Cesar Cui (Sesar Kui), Modest Musorgski (Modest Musorski),
Mili Balakirev (Mili Balakirev), ve Nikola Rimsky Korsakov (Nikola Rimski Korsakov), Alexander Borodin (Aleksandır Borodin) halk şarkıları ve modal dizilerini, ülkelerinin doğasını ve efsanelerini müziklerinde duyurarak
gerçek Rus ruhunu taşıyan müzik dilini oluşturmuşlardır.
Çek Okulu; Çek ulusal okulunu kuran besteci Bedrich Smetana (Bedrik Sımetana)’dır. Çek besteciler,
Smetana ve Antonin Dvorak (Antonin Dıvorjak), programlı müziklerinde, operalarında ülkelerinin kaynaklarına
belirli ölçüde yönelmişler ancak müzik dili olarak Avrupa’yı benimsemişlerdir.
İspanyol Okulu; Felipe Pedrell (Felipe Pedrel, 1841-1922), kendine özgü bir İspanyol müziğinin yaratılmasını savunarak zengin İspanyol halk müziğini incelemiş, on altıncı yüzyıl İspanyol bestecilerini ve operalarını
yayınlatmıştır. Böylece İspanyol müziğinde ulusal akım başlamıştır. Daha sonra İsaac Albeniz (İsak Albenis),
Enrique Granados (Enrike Granados), Manuel de Falla (Manuel de Falya) ve üç yaşından itibaren yaşamını kör
olarak sürdüren Joaquin Rodrigo (Hoakin Rodrigo) İspanyol halk ezgilerinden yararlanarak İspanyol ulusal
müziğini oluşturmuşlardır.
İskandinav Okulu; İskandinav ülkeleri on sekizinci yüzyılda Avrupa müzik akımlarının dışında kalırken,
on dokuzuncu yüzyıl romantizmi içinde Ulusal akımlara duyarlı olmuşlar ve ancak yirminci yüzyıl başında üne
kavuşan besteciler yetiştirmişlerdir. Jean Sibelius (Yan Sibelyus), Edward Grieg (Edvırd Greyg), Carl Nielsen
(Karl Nilsen) ve Hilding Rosenberg (Hilding Rozenberg), İskandinav okulunun önemli temsilcileri olmuşlardır.
İngiliz Okulu; Ulusalcı yönelim İngiliz müziğine çok geç ulaşmıştır. Edward Elgar (Edvırd Elgır), Vaughan
Williams (Vogın Vilyıms), Gustav Holst (Gustav Holts) ve Frederic Delius (Frederik Delyus), halk ezgilerini,
törenlerini ve efsanelerini araştırarak İngiliz müziğini Orta Avrupa müziğine yaklaştıran besteciler olmuşlardır.
Polonya Okulu; Polonya’nın yüzyıllar boyunca Rusya’nın egemenliği altında yaşaması bu ülkede ulusal
bilincin uyanmasında etkili olmuştur. Ulusal Polonya Müziği’nin kurucusu Stanislav Moniuszko (Stanislav
Monyuşko, 1819-1872)’dur. Henry Vieniavsky (Henri Vienavski, 1835-1880), İgnaz Paderevsky (İgnaz
Paderevski, 1840-1941) önemli eserler vererek Polonya Ulusal Müziği’ne katkıda bulunmuşlardır.
Macar Okulu; Macaristan’da 1848-1867 yılları arasında süren bağımsızlık savaşı sonunda gelişen ulusal
yapı müziğe de yansımıştır. Franz Liszt dışında Ernö Dohnanyi (1877-1960), Bela Bartok, Zoltan Kodaly (18821967) yaptıkları çalışmalarla Macar Ulusal Müziği’ni geliştirmişlerdir.
1. ETKİNLİK
Ulusal müziğin oluşumuna yol açan nedenlerle ilgili düşüncelerinizi kısaca yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
70
2. ETKİNLİK
Ulusal akım bestecilerinin eserlerinden bir arşiv oluşturunuz. Dinlediğiniz eserlerin bestecilerini ve
ülkelerini bulmaya çalışacağınız bir oyun düzenleyiniz.
3. ETKİNLİK
Aşağıda verilen eser isimlerini bestecileriyle eşleştiriniz. Eserlerle ilgili notasyon örneklerini sınıfınızda
inceleyerek müziksel özelliklerini açıklayınız.
RUS BEŞLERİ
Prens İgor Operası, İspanyol Kapriçyo’su, Boris Godunof Operası, İslamey Fantazisi, Angelo Operası.
Cesar Cui
Mili Balakirev
Modest Musorgski Nikola Rimski-Korsakov Alexandr Borodin
1835-1918
1837-1910
1839-1881
1833-1887
1884-1908
................................ ................................. .................................. ................................. .................................
ÇEK BESTECİLER
Küçük Kurnaz Tilki Operası, Yeni Dünya Senfonisi, Dalibor Operası.
Bedrich Smetana
1824-1884
...........................................
Antonin Dvorak
1854-1928
...............................................
Leos Janacek
1841-1904
..........................................
İSPANYOL BESTECİLER
Aranjuez Konçertosu, Üç Köşeli Şapka Balesi, Goyescas Operası, Iberia Süiti.
İsaac Albeniz
Enrique Granados
Manuel De Falla
Joaquin Rodrigo
1860-1909
1867-1916
1876-1946
1891-1999
.......................................... .......................................... ........................................ ......................................
71
İSKANDİNAV BESTECİLER
İki Kapılı Ev Operası, Maskarade Operası, Holberg Süiti, Kullervo Senfonisi.
Jean Sibelius (Finlandiya) Edvard Grieg (Norveç) Carl Nielsen (Danimarka) Hilding Rosenberg (İsveç)
1865-1957
1843-1907
1865-1931
1892-1985
........................................ .......................................... ........................................ ......................................
İNGİLİZ BESTECİLER
Brigg Panayırı Senfonik Şiiri, Gezegenler Süiti, Bir Deniz Senfonisi, Gerontius’un Düşü Oratoryosu.
Edward Elgar
1857-1934
..........................................
Vaughan Williams
1872-1958
..........................................
Gustav Holst
1874-1934
........................................
Frederick Delius
1862-1904
......................................
4. ETKİNLİK
Borodin’in Prens İgor adlı dört perdeden oluşan operasının konusunu okuyunuz. Eseri dinleyerek Rus
halk ezgilerinin de duyurulduğu müzikal yapısını konusu ile ilişkilendirerek düşüncelerinizi yazınız.
Borodin’in on ikinci yüzyılda Ruslarla Türklerin ilişkilerini ele alarak aşk, savaş ve ihanet kavramlarını
işlediği eserin konusu şöyledir:
Rusya’nın sevilen hükümdarı Prens İgor, Poloveçlere karşı sefere gitmek üzereyken birden bire güneş
tutulması başlar. Her tarafı korkunç bir karanlığın basmasını kötü bir işaret olarak yorumlayan halkla birlikte
karısı Yaroslavna da Prens İgor’un savaşa gitmesini istemez. Prens İgor buna rağmen geri adım atmaz. Karısını
ve ülkesini arkadaşı Galitski’ye emanet ederek, oğluyla birlikte yola çıkar. İgor savaşırken arkadaşı Galitski ise
ülkesine ve prense ihanet eder. Oğluyla birlikte Poloveçlerin hükümdarı Konçak Han’ın eline esir düşen Prens
İgor için bu esirlik bir yeniden doğuş ve uyanış anlamına gelir. Orada bir esir gibi değil değerli bir misafir olarak
ağırlanan İgor, savaşmaya gittiği ülkenin kültürlü ve gelişmiş bir yer olduğunu anlar. Böylece iki ülke arasında
çıkması muhtemel savaşta hükümdar çocukları arasında filizlenen aşk, barışın habercisi olur.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
72
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdaki bestecilerden hangisi müzik akımı öncülerinden değildir?
A) Smetana
B) Dvorak
C) Cesar Cui
D) Mozart
E) Balakirev
D) Tschaikovsky
E) Musorgski
2. Aşağıdaki bestecilerden hangisi Rus beşlerindendir?
A) Mozart
B) Elgar
C) Grieg
3. Aşağıdaki bestecilerden hangisi İspanya’da ulusal akımı başlatan bestecidir?
A) Felipe Pedrell
B) İzaac Albeniz
C) Enrique Granados
D) Manuel de Falla E) Joaquin Rodrigo
4. Aşağıdaki cümlelerin başına doğru ise ( D ), yanlış ise ( Y ) yazınız.
(
(
(
(
) Ulusal akımlar, ülkelerin Fransız, Alman ve İtalyan müziğinin etkisinden sıyrılmalarını sağlamıştır.
) İberia Süiti, İsaac Albeniz’in eseridir.
) Aranjuez, Joaquin Rodrigo’nun eseridir.
) Ulusal akımlar on sekizinci yüzyılda başlamıştır.
5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
Grieg………………………..ulusal müzik okulunu kuran besteci.
Smetana…………………….. ulusal müzik okulunu kuran bestecidir.
Pastoral Senfoni adlı eserin bestecisi …………………………...
Üç Köşeli Şapka Balesinin bestecisi ………………………………
6. Ulusal müzik akımının bestecilerin kendi müzik dillerini oluştururken kullandıkları kaynaklar açısından
evrensel ve ulusal müziğe etkileri neler olmuştur? Kısaca yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
7. Ulusal müzik okullarının oluşumlarını açıklayınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
73
8. Avrupa’da ulusal akımın geliştiği ülkelerin isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
9. Aşağıdaki cümleden yola çıkarak on dokuzuncu yüzyıl ulusalcı müzikle ilgili bir kompozisyon yazınız.
“On dokuzuncu yüzyıl bestecilerinin kendi halklarına duydukları yakınlık ulusal müzik hareketinin
gelişmesinde rol oynamıştır.”
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
10. Ulusal akım sonucu oluşan okulların isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
74
e
t
i
n
Ü
.
8
RI
A
L
M
OR
F
İ
Ğ
İ
ÜZ
M
I
T
A
B
ÇALGI, SAHNE VE DİN MÜZİĞİ FORMLARI
8. ÜNİTE: BATI MÜZİĞİ FORMLARI
ÇALGI, SAHNE VE DİN MÜZİĞİ FORMLARI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Seslendirdiğiniz eserlerin formlarını biliyor musunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Bugüne kadar öğrendiğiniz müzik formlarını tarihsel dönemlerine göre sınıflandırınız.
J.S.Bach’ın Fransız süiti’nden bir bölüm
BİLGİLENDİRME
Müzik tarihi boyunca ortaya çıkan farklı formlar zaman içinde değişerek günümüze ulaşmıştır. Bu
değişimin ana kaynağı toplumsal, sosyal, kültürel ve bilimsel yaşamda olan değişikliklerin, sanatçının güzellik
ve estetik anlayışıyla yoğrulmasıdır. Sanatçı tıpkı bir bilim adamı gibi deneysel bir çalışmayla yeni oluşan
toplumsal yapıyı kendi eserine uygular.
Her dönemde sanat dallarında yeni formlar oluşmuştur. Müzikte formlar, tarihsel gelişimine, seslendiriliş
şekline göre Çalgı Müziği, Sahne Müziği ve ve Din Müziği şeklinde sınıflandırılır.
1. ETKİNLİK
Formların tarihsel evrimini araştırınız. Bir şema üzerinde göstererek sunum yapınız.
2. ETKİNLİK
Çalgı, sahne ve din müziği formlarından örnekleri içeren bir müzik arşivi oluşturunuz.
76
BİLGİLENDİRME
ÇALGI MÜZİĞİ FORMLARI
Sonatın kökeni on altıncı yüzyıla dayanır. Sonat; bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen üç ya da
dört bölümden oluşmuş, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan enstrumantal bir eserdir. Sonat ve sonat
formu ayrı kavram ve terimlerdir. Sonat bir form değil senfoni, süit, konçerto gibi çok bölümlü çalgısal bir türdür.
Sonat formu ise bu türdeki eserlerin genellikle ilk allegro bölümünde kullanılan ve adını bundan alan yapı anlamındadır. Sonat formu Klasik Döneme kadar gelişimini sürdürmüş, Mozart, Haydn ve Beethoven gibi besteciler bu forma son şeklini vermişlerdir.
Senfoni, Klasik Dönemde orkestra için sonat formunda bestelenmiş dört bölümlü eserdir. On yedinci
yüzyıl başlarında çalgı müziğinin önde gelen biçimlerinden biri olan üç bölümlü sinfonia (sinfoniya)’dan
türemiştir. İtalyan operasında üvertür olarak bir dönem varlığını sürdüren sinfonia, Haydn ile birlikte yeni boyutlar kazanarak yerini senfoniye bırakmıştır. Haydn, Mozart ve Beethoven bu formu geliştirerek birçok önemli
eser bestelemişlerdir. Romantik Dönem bestecilerinin orkestrayı genişletmeleri zengin ses olanaklarına ulaşılmasını sağlamıştır. Böylelikle senfonik şiirin yolu açılmıştır.
Senfonik şiir, Romantik Dönem bestecilerinin şiirsel iç dünyalarını anlatmak ve anlatımı güçlendirmek
için geliştirdikleri programlı müziklerden doğan tek bölümlü geniş soluklu, uzun eserlerdir. Betimleyici özelliği
olan, müzik dışı değerler taşıyan, enstrumantal, bir olayı, bir konuyu müzik diliyle anlatmak, canlandırmak
amacıyla büyük orkestra için yazılmıştır. Senfonik şiir formunu ilk uygulayan kişi, on dokuzuncu yüzyıl ortalarında Liszt olmuştur.
Konçerto, genellikle solo bir çalgıya bir oda orkestrasının veya bir senfoni orkestrasının eşlik etmesi ile
gerçekleşen müzik biçimidir. On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında Haydn, Mozart, Stamitz, Christian Bach gibi
bestecilerin eser verdiği bir biçimdir. Konçerto ilk olarak Barok Dönemde ortaya çıkmış ve Klasik Döneme kadar
gelişimini devam ettirmiştir. En önemli temsilcilerinden biri Vivaldi’dir. Yazmış olduğu dört yüz elliden fazla
konçerto, birçok besteciye ışık tutmuş ve konçertonun tarih içerisindeki gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir.
Aynı dönemde yaşamış olan Corelli, Haendel ve J. S.Bach’da konçerto formunda birçok eserler vermişlerdir.
Konçerto grosso, küçük bir grubunun büyük bir çalgı gurubu ile karşılıklı ve birlikte müzik yapması ilkesine dayanan müzik biçimidir. Bu türün en önemli temsilcilerinden biri Corelli’dir. Vivaldi ve Haendel de bu formda önemli eserler yazmışlardır. Formun bölüm sayıları bestecilere göre değişkenlik göstermektedir. Örneğin,
Corelli konçerto grossoları dört veya altı bölümden oluşurken, Haendel konçerto grossoları dört vaya yedi bölüm
arasında değişmektedir. Hemen hemen bütün Barok Dönem bestecilerinin bu formda bestesi bulunmaktadır.
Bu form Klasik ve Romantik Dönemlerde kullanılmamıştır.
Konçertant senfoni, yapısı ve anlatım özelliği bakımından senfoniden farklı olmayan kaynağında
konçerto grosso olan müzik biçimidir. On dokuzuncu yüzyılda bu kavramın yerini ikili konçerto, üçlü konçerto
terimleri almıştır. İki ya da üç solo çalgı için konçerto biçimidir.
Süit, ilk örnekleri Orta Çağ halk danslarına dayanır. Barok Dönemden yirminci yüzyıla kadar bir çok
besteci süit formunda eser bestelemiştir. Allemende, courante, sarabande, gigue gibi farklı tempolardaki dans
parçalarının ard arda dizilmesiyle oluşur. Bazen, sarabande ve gigue arasına menuet, gavotte, bourree (bure)
gibi başka dans parçaları da eklenmiştir.
Variation (varyasyon), on altıncı ve on yedinci yüzyılda parlak çağına ulaşmıştır. Eserde, başta duyulan temanın ezgi, ritim ve armoni yönünden değişikliklere uğrayarak birçok kez tekrarlanmasıdır. Varyasyon
formunun ilk örnekleri chaconne ve passacagliadan kaynaklanmıştır. Bu formdaki en olgun eserleri Barok
Dönemde özellikle J. S. Bach ve Haendel vermişlerdir. Romantik Dönemde ise Brahms, varyasyon formunda
büyük ustalık göstermiştir.
3. ETKİNLİK
Sınıfınızda çalgı grupları oluşturunuz. Konçerto, senfoni, sonat ve varyasyon çalgısal formlarının
müziksel özelliklerini açıklayarak birer örnek seslendiriniz.
BİLGİLENDİRME
SAHNE MÜZİĞİ FORMLARI
Bale, çalgı müziği eşliğinde koreografik yapısı belirlenmiş sanatsal dans gösterisidir. Bale, ilk olarak on
yedinci yüzyılda Fransa’da Kral on dördüncü Louis (Lui) zamanında yükseliş göstermiştir. Fransız besteci
Jean-Baptiste Lully (Jan Baptist Lali) sayesinde Paris balenin başkenti olmuştur.
77
Opera, bir konuyu canlandırmak için belirli bir kurgusu olan libretto üzerine bestelenmiş ses ve çalgı
müziklerinin yanı sıra, bir sahne eserinin gerektirdiği bütün sanatsal ve teknik ögeleri, amaca uygun biçimde
düzenleyip kullanmayı öngören, birkaç bölümden oluşmuş, müzikli sahne eseridir. İlk opera, 1597 yılında İtalyan
besteci Jacobo Peri’nin bestelediği Daphne operasıdır. Ardından 1600 yılında Euridice isimli ikinci ope-rasını
yazmıştır. On yedinci yüzyılda operayı geliştiren ve yeni bir soluk kazandıran besteci Monteverdi’dir. İtalya’da
Venedik ve Napoli Okulları, Fransa’da Kraliyet Müzik Akademisi’nden yetişen birçok besteci önemli operalar
bestelemişlerdir. On sekizinci yüzyılda yükselişini sürdüren operanın bu dönemdeki en önemli bestecileri Haendel, Telemann (Teleman), Rameau, Gluck, Mozart, on dokuzuncu yüzyılda ise İtalyan besteci Verdi, Weber,
Rossini, G. Donizetti, Bellini, Berlioz, Bizet, Saint Saens ve Wagner operaya pek çok yenilik getirmiş ve önemli
eserler vermişlerdir. Yirminci yüzyılın ilk yarısından başlayan süreçte Puccini, Strauss, Debussy, Janacek,
Berg, Prokofief, Ahmet Adnan Saygun önemli operalar bestelemişlerdir.
Oratoryo, kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro ve solistler tarafından söylenmek üzere yazılmış,
sahnelenmeyi gerektirmeyen türdür. Orta Çağ’da konusu ahlak olan dinî dramlar, oratoryonun en eski şeklidir.
Bunlar dramatik diyaloglarla koronun söylediği ilahilerden oluşur. İlk tanınmış bestecisi Carissimi’dir. On sekizinci yüzyıldan sonra konusu din dışı olan oratoryolar bestelemiştir. Romantik Dönemde Schuman ve
Mendelsshon bu türün önemli yapıtlarını vermişlerdir. Modern oratoryonun ilk büyük temsilcisi Christus” (Kristus) isimli oratoryosu ile Liszt’dir.
Kantat, solo şarkıcılar ve koro için çalgı eşlikli, birkaç bölümden oluşan, kilise ya da konser salonunda
seslendirilmek üzere yazılmış konulu sahne müziğidir. En eski sahne kantatı 1539 yılında Floransalı besteci
Luca Martini (Luka Martini) tarafından yazılmıştır. Erken Barok Dönemden başlayarak yirminci yüzyıla kadar
birçok besteci kantat formunda eser bestelemiştir. On sekizinci yüzyıldan sonra din dışı konularda da kantat
bestelenmiştir. Kantat formunu geliştiren ve kesin biçimini veren, oratoryonun da ilk büyük bestecisi olan Carissimi’dir. Scarlatti (Sıkarlatti), Rameau, Telemann ve Bach da dinî ve din dışı kantatlar bestelemişlerdir. Klasik
ve Romantik Dönemde kullanılmamıştır. Yirminci yüzyılda Bartok, Prokofief, Stravinski kantat formunda eserler bestelemişlerdir.
4. ETKİNLİK
Bulunduğunuz bölgedeki opera, bale temsillerine giderek izlediğiniz eserlerin formlarıyla ilgili özellikleri
sınıfınızda anlatınız.
BİLGİLENDİRME
DİN MÜZİĞİ FORMLARI
Missa, on ve on altıncı yüzyıllar arasında kilise müziğinin en eski, köklü ve önemli biçimidir. Missa, on
altıncı yüzyılda gelişkin biçimine ulaşmıştır. On sekizinci yüzyıldan önce eşliksiz olarak yapılan missalar çalgı
eşliği ile birlikte kendine özgü ağır havasını yitirmiştir. On altıncı ve on yedinci yüzyıllarda en önemli missa
bestecileri Palestrina ve Byrd’dır. Haydn, Mozart, Weber ve Schubert gibi besteciler kilisesi adına missalar
bestelemişlerdir.
Requiem, kilisede seslendirilmek üzere bestelenmiş ölüm duasıdır. Bir tür missadır. Fakat duanın ezgisi,
parçalarının sırası ve sayısı bakımından missadan farklıdır. Orta Çağ’da bu form Gregor şarkılarıyla tek sesli
olarak seslendirilirken Rönesans Döneminde özellikle Lasso ve Victoria gibi besteciler tarafından kontrpuan
yöntemiyle çok sesli olarak bestelenmiştir. En tanınmış Reqiuem bestecileri Palestrina, Mozart, Schumann,
Dvorak ve Verdi ‘dir.
Motet, Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar varlığını
sürdüren dinî müzik biçimidir. Motet, çoksesli ve a capella sitilinde bestelenir. İlk motet örnekleri Eski Sanat
Döneminde Adam de la Hall tarafından bestelenmiştir.
Passion, İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir türdür. On yedinci yüzyıldaki ilk passion örnekleri orkestra eşliği olmayan bir kantat özelliğindeydi. İlk gelişkin biçimi Almanya’da Heinrich Schütz’ün (Henrih Şütz, 1585-1672) eserlerinde görülür. Passion formunun en iyi örneklerini
Mattheus (Matta) ve Johannes (Yohannes) Passion adlı eserleriyle J.S.Bach vermiştir.
5. ETKİNLİK
Requiem, passion, missa, motet dinî formlarından en tanınmış örnekleri bulunuz. Eserleri dinleyerek
form özelliklerini açıklayınız.
78
6. ETKİNLİK
Farklı formlarda ilk izlediğiniz müzik eserlerini hatırlamaya çalışarak, aşağıda verilen formlara örnekler
veriniz.
Opera
…………..…..
Konçerto
………………
Senfoni
………………
Bale
………………
OKUMA METNİ
MÜZİK DİNLEYİCİSİNİN SORUMLULUKLARI
...
Çağdaş insan yaşamakta olduğu zamanı ile bu zamana kadar gelmiş olduğu kültürel birikimlerden sürekli
olarak geliştirmeye çalıştığı yetenekleri ile bilincinde olduğu ihtiyaçlarına uygun olarak yararlanabilen, topluma
uyumlu fakat yeniliklere açık, insani değerlere sahip olarak üretken ve sağlıklı olmaya çalışan bireydir.
Çağımızın eğitim anlayışı da yukarıda tanımlamaya çalıştığımız çağdaş insanı yetiştirme amacına dönüktür. Çağdaşlık kavramının içerisinde uygar müzik dinleyicisi gibi kavram ve deyimler bulunmaktadır. Uygar
müzik dinleyicisi, müzik dinleme ile ilgili bilimsel bilgileri edinmiş, çağdaş müzik dinleme teknolojisinin ürünlerinden yararlanmayı bilen ve yeni bilimsel bilgilere ve teknoloji ürünlerine ilgi duyan bir dinleyici modelidir.
...
Prof. Dr. Edip GÜNAY
Müzikte 2000 Sempozyumu
7. ETKİNLİK
Okuma metninden hareketle bir müzik dinleyicisinin dinlediği eserle ilgili bilgi sahibi olmasının gerekliliği
konusundaki düşüncelerinizi yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
Bach’ın el yazması Prelude örneği
79
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdakilerden hangisi çalgı müziği formlarından değildir?
A ) Varyasyon
B) Konçerto
C) Senfoni
D) Opera
E) Konçertant senfoni
D) Sonat
E) Passion
2. Aşağıdakilerden hangisi sahne müziği formlardandır?
A) Bale
B) Missa
C) Senfonik Şiir
3. Aşağıdakilerden hangisi Barok dönemde ortaya çıkan din müziği formlarından değildir?
A) Missa
B) Passion
C) Motet
D) Requiem
E) Sonat
4. Aşağıda verilen eserlerin formları doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.
(
(
(
(
(
) Haydn, Yaradılış Sonatı
) Beethoven, Ay Işığı Kantatı
) Mozart, Jüpiter Senfonisi
) Vivaldi, Mevsimler Balesi
) Mozart, La Traviata konçertosu
5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
……………., başta duyulan ana fikrin ezgi, tartım ve armoni yönünden değişikliklere uğrayarak birçok kez
tekrarlanması ve ona yeni görünüşlerin verilmesidir.
……………., bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen çeşitli özelliklerde üç ya da dört bölümden oluşmuş, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan çalgısal bir formdur.
6. Aşağıda verilen formları ilgili kutuların içine yerleştiriniz.
Sonat, Senfoni, Bale, Kantat, Konçerto, Konçerto Grosso, Konçertant Senfoni, Opera, Oratoryo,
Varyasyon, Passion, Requiem, Missa, Motet, Süit
Çalgı Müziği Formları
Sahne Müziği Formları
Din Müziği Formları
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
.......................................
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
.......................................
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
............................................
.......................................
7. Barok Dönem sonat formu ile Klasik Dönem sonat formu arasındaki farklılıklar nelerdir? Yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
80
e
t
i
n
Ü
.
9
İK
Z
Ü
M
DA
L
I
Y
Z
20. YÜ
1. EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)`İN DOĞUŞU
2. EMPRESYONİZM’İN MÜZİKSEL ÖZELLİKLERİ
3. EMPRESYONİST BESTECİLER
4. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN DOĞUŞU
5. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN ÖZELLİKLERİ
6. 20. YÜZYIL BESTECİLERİ
9. ÜNİTE: 20. YÜZYILDA MÜZİK
1. EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)’İN DOĞUŞU
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Müzik tarihinde yirminci yüzyıla kadar olan yenilikçi akımları söyleyiniz.
2. İzlenimcilik kelimesinin sözlük anlamı hakkında araştırma yapınız.
BİLGİLENDİRME
On dokuzuncu yüzyıl sonlarında Fransa’da yaşanan gerilimler ekonomik yaşamda büyük sıkıntıların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Teknolojinin gelişmesi, gereksinimlerin daha çabuk değişmesine ve estetik
beğeni değerlerinde de hızlı değişimlere yol açmıştır. Böylece felsefe ve sanat eserlerine yönelik değerlendirmeler bu hıza ayak uydurmak zorunda kalmıştır. Böyle bir ortamda Empresyonist (izlenimci) ressamların
eserleri büyük yankı uyandırmıştır. Halka özgü bir akım özelliği taşımadığı için tepki duyulan izlenimci akım, tüm
sanat dallarını etkilemiştir. Empresyonizm (İzlenimcilik), özellikle resim sanatında etkisini ortaya koyan bir
akım olarak yirminci yüzyıl başlarında yaygınlık kazanmıştır. Romantik Dönem müziğine tepki olarak doğan
Empresyonizm, dış dünyadan algılanan izlenimleri yansıtmayı amaç edinen bir akım olmuştur.
İzlenimci akım adını, 1874 yılında Fransız ressam Claude Monet (Klod Mone)’nin arkadaşlarıyla birlikte
açtığı sergide yer alan İzlenim adlı tablosundan almıştır. Monet, resimlerinde fırça darbeleriyle oluşturduğu
değişik renklerdeki noktalarla, istediği izlenimi uyandıracak renk ve ışık etkisini yaratmayı başarmıştır. Bu
akımın temsilcileri arasında Manet (Mane), Renoir (Renuar), Degas (Dega), Cezanne (Sezan), Gaugin (Gogen)
yer alır.İzlenimci ressamların bu alandaki çalışmalarından etkilenen besteciler de tıpkı ressamlar gibi müziklerinde benzer teknikler kullanmışlardır. Bir öyküyü bir nesneyi göründüğü gibi doğrudan betimlemek yerine
onun bellekte bıraktığı etkiyi ezgilerinde belirli bir çizgisi olmayan ritimlerle, armonilerle ve kromatik dokuyla
anlatmaya çalışmışlardır. Müziğin anlatımında orkestranın küçültülmesi, çalgıların tını özelliğinin önemsenmesi,
örneğin; madensel üflemeli çalgıların yerine tahta üflemelilerin kullanılması, müzik cümlelerinin kısa oluşu ve
genel olarak tınının en önemli olgu olması izlenimci akımın en önemli özelliklerini oluşturmuştur.
İzlenimciliğin müzikteki en önemli temsilcileri; Claude Debussy (Klod Debusi) ve Maurice Ravel
(Moris Ravel)’dir.
1. ETKİNLİK
İzlenimci besteciler ve yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerinden bir müzik arşivi oluşturunuz.
2. ETKİNLİK
Empresyonist akımın ortaya çıkma nedenleriyle ilgili düşüncelerinizi yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
82
2. EMPRESYONİZMİN MÜZİKSEL ÖZELLİKLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Claude Debussy’den başka izlenimci besteciler biliyormusunuz? Söyleyiniz.
BİLGİLENDİRME
İzlenimcilerin müziğinde ezgi, armoni, ritim gibi temel ögeler önceki dönemlerden farklı bir anlayışla ele
alınmış ve müzik en saf seslerle çalgıların tınısal özellikleri kullanılarak duyurulmak istenmiştir. Uzakdoğu
ülkelerinin müziklerinde kullanılan ses dizileri, tam perdeli, kromatik ve Orta Çağ kilise dizileri kullanılarak belirli bir tonalitenin dışında kalan akorların klasik armoni kurallarının tersine, paralel ve birbirlerinden bağımsız
olarak ilerlemeleri Empresyonizmin müziksel özellikleridir.
Özellikle Empresyonizmin öncüsü Debussy müziklerinde armoniye değil ritim ve tınılara önem vermiş,
biçimde ise izlenimci ressamların ışığı parçacıklara bölme tekniğinden esinlenmiştir. Ses ve renk kavramını
müziğe kazandıran Debussy tınıyı ön plana çıkarmak amacıyla orkestrayı küçültmüş, tahta üflemelilere öncelik tanımış, arp, çelesta, gong gibi yüksek sesli ve tınılı çalgıları sık sık kullanmıştır. Her eserinde farklı bir çalgı
kullanarak o esere özgü bir tını yaratmaya çalışmıştır.
Herhangi bir anın içinde yakalanan düşünceyi ışık etkileriyle anlatan izlenimci ressamlar gibi Debussy de
farklı armoni, ritim ve ses renkleriyle ördüğü müziği ile yeni bir dönemi başlatmıştır.
1. ETKİNLİK
Müzik arşivinizden Debussy’nin Deniz (La Mer) adlı eserini dinleyerek eserin müziksel özelliklerini
yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
Arşivinizden Debussy’nin solo çalgı için bestelediği eserlerinden, kendi çalgınızla ilgili olanı seçiniz. Eserde, çalgının tınısal özelliklerinin nasıl kullanıldığını izlenimcilik akımının özelliklerini göz önünde bulundurarak
dinleyiniz. Tınısal özelliklerin kullanımı açısından başka dönem veya akımlardan hangi farklı özellikleri taşıdığını
bularak yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
3. ETKİNLİK
İzlenimci ressamların resimlerini bularak inceleyiniz. İzlenimci bestecilerin eserlerindeki özelliklerle
karşılaştırarak düşüncelerinizi sınıfta paylaşınız.
83
3. EMPRESYONİST BESTECİLER
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. İzlenimci bestecileri araştırınız.
BİLGİLENDİRME
Paris’te doğan Claude Debussy yirminci yüzyıl müziğine yön veren
en önemli bestecilerden biridir. Şair ve ressamlar gibi daha zarif ögelerin
müziğe egemen olması gerektiğini savunmuş ve müziğin doğaçtan bestelenmiş duygusu yaratmasını istemiştir. Debussy “Asıl kural sanatçının
duyuşudur; teori önemli olamaz; işitme temeldir.” diyerek tonal sistemin
sınırlarını zorlamıştır.
Birçok farklı formda eser bestelemiştir. Bunlar arasında Pellas
(Pelyas) ve Melisande operası, Oyunlar adlı bale eseri, Bir Pan’ın Öğleden
Sonrasına Prelüd, La Mer adlı orkestra eserleri ve çeşitli piyano parçaları,
oda müziği ve koro eserleri sayılabilir.
Klasik geleneğe daha yakın olan Maurice Ravel çağdaşı Debussy ile
birlikte müzik tarihinin ikiz bestecileri olarak anılır. Opera, bale, orkestra,
oda müziği, piyano eserleri ve şarkıları bulunan Ravel, izlenimci eserlerini
orkestra çalışmalarında vermiştir. Eserleri arasında izlenimci etkileri en çok
yansıtan eseri Su Oyunları’dır.
İzlenimci müzikten etkilenen besteciler arasında Bela Bartok, Manuel
de Falla, Felippe Pedrell, Enrique Granados, Frederick Delius, Vaughan
Williams, Giacomo Puccini, Fransız Altıları olarak bilinen George Auric (Jorj
Orik, 1899-1983), Luis Durey (Lui Dure, 1888-1979), Arthur Honegger (Artur
Honeger, 1892-1955), Darius Milhaud (Daryus Milho, 1892-1974), Francis
Poulenc (Frensis Pulenk, 1899-1963), Germanie Tailleferre (Jermani Taylefer, 1892-1983) ve Altıların öncüsü sayılan Eric Satie (Erik Sati) yer alır.
Claude Debussy (1862-1918)
1. ETKİNLİK
Maurice Ravel (1875-1937)
Arşivinizden Debussy ve Ravel’in müziklerinden örnekler dinleyerek izlenimci müziğin Klasik ve Romantik Dönem müziğinden farklılıklarını bularak yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
Debussy ve Ravel’in yaşam öyküleri ve eserlerini araştırarak bilgi edininiz.
84
4. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN DOĞUŞU
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Deneycilik, çok tonluluk (politonalite), kromatizm, tonalite, atonalite, çok ritimlilik, yeni klasikçilik, dışavurumculuk (expresyonizm), ilkelcilik (primitivizm), yararlı müzik, gelecekçilik (futurizm), rastlamsal (aleatory)
müzik, minimalizm, elektronik müzik ve caz müzik kavramlarının sözlük anlamlarını söyleyiniz.
BİLGİLENDİRME
Müzikte yeni akımlar on dokuzuncu yüzyılda Romantik Dönemin ortalarında başlamıştır. Bestecilerin kullandıkları yenilikler yirminci yüzyıl müziğine giden yolu aralamıştır. Wagner’in operaları, Liszt’in senfonik şiirlerindeki teknik yenilikler yirminci yüzyıl müziğini etkilemiştir. Romantik Dönemde senfonileriyle tonal sistemin
bütün olanaklarını kullanan Beethoven’in ardından gelen besteciler, on altıncı yüzyıldan yirminci yüzyıla yaklaşırken kullanılan klasik müziğin eski armoni anlayışından uzaklaşarak yeni ve farklı bir anlatıma yönelmişlerdir.
Yirminci yüzyıl başlarından günümüze kadar olan zamanın müziği olarak tanımlanan yeni müzik, yüzyıllar boyu geçerliliğini korumuş birçok kavramın yerini yeni kavramlara ve deneysel arayışlara bırakmasıyla farklı
bir boyut kazanmıştır. Orta Çağ, Rönesans, Klasik Dönem ve Romantik Dönemde müzikte ortaya çıkan yeni
arayışlar için de yeni müzik terimi kullanılmıştır.
Bestecilerin geleneksel anlatım yöntemleri yerine deneysel arayışlara, geçmiş yüzyılların müziklerine ve
farklı ülkelerin müziklerine yönelmeleriyle, tonalite yerine atonalite (tonsuzluk), müzik sesleri ya da insan sesleri yerine gürültüler, biçim yerine biçimsizlik, belirli bir kompozisyon yerine rastlantısal etki uyandıran kompozis
yonlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Böylelikle; deneycilik, yeni klasikçilik, egzotizm, rastlamsal müzik, gelecekçilik, dışavurumculuk, ilkelcilik, caz, yararlı müzik, elektronik müzik gibi akımlar ortaya çıkmıştır.
On dokuzuncu yüzyılın başlarında Beethoven, metronomu bulan Nepomuk tarafından icat edilen,
üflemeli, yaylı ve vurmalı çalgıların sesini arttıran mekanik bir aygıt kullanmıştır. Yirminci yüzyılın başlarından
itibaren sesle ilgili çalışmaların artması ve teknolojik gelişmeler elektronik müzik türünün yaygınlaşmasını
sağlamıştır.
Claude Debussy, Moris Ravel, Alexander Skriyabin ( Aleksandır Skriyabin), Charles İves (Çarls İves),
Arnold Schoenberg (Arnold Şönberg), Alban Berg, Anton von Webern (Anton Von Vebern), atonal müzik, çok
tonluluk, dışa vurumculuk, çok ritimlilik gibi akım ve tekniklerini eserlerinde kullanmışlardır. Bela Bartok, tonal
müzikten uzaklaşmadan çok tonluluk, çok ritimlilik özelliklerini ve halk müziğinin olanaklarını kullanarak kendi
özgün stilini oluşturmuştur. İgor Stravinski, Dimitri Şostakoviç, Sergei Prokofief (Sergey Prokofiyef), Paul Hindemith, özellikle yeni klasikçilik akımını benimsemiş ve eserlerinde tonaliteye bağlı kalarak çok tonluluk tekniğini
başarıyla kullanmışlardır. Daha birçok besteci yirminci yüzyıl müziğini oluşturan bu akımların öncüleri olmuşlardır.
Yirminci yüzyılın ikinci yarısında yeni müzik farklı özellikler kazanmış ve besteciler, somut müzik, dizisel
müzik, aletorik müzik, elektronik müzik, minimalist, yeni yalıncılık gibi akım ve tekniklerin kullanıldığı eserler vermişlerdir.
1. ETKİNLİK
Müzik arşivinizden seçeceğiniz, farklı akım temsilcilerinin eserlerinden örnekler dinleyiniz ve bu akımların özelliklerinin eserde nasıl işlendiğini yazarak arkadaşlarınızla paylaşınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
2. ETKİNLİK
Yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerinden uygun örnekler seçerek çalgınızla seslendiriniz.
85
5. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN ÖZELLİKLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Farklı müzik arayışlarının müziğin gelişimine etkileri hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Arnold Schoenberg (1874-1951)
Alban Berg (1885-1935)
Anton von Webern (1883-1945)
BİLGİLENDİRME
Yirminci yüzyılın müziğe getirdiği en önemli yeniliklerden biri on iki nota sisteminin kurulmuş olmasıdır.
Besteci Richard Wagner’in Tristan ile İsolde adlı operasında kendini gösteren atonaliteden etkilenen Viyana’lı
Arnold Schoenberg’i n 1920 yılında ortaya attığı on iki ton sisteminin temel özelliği, bir oktavın on iki sesinin belirli bir düzen içinde kullanılmasına dayanır. Atonalite olarak adlandırılan bu sistemi Schoenberg, “belli bir tona
bağlı olmayış veya birden çok tona bağlılık” olarak tanımlar. Atonal müzikte on iki sesin her biri eserde aynı
öneme sahiptir. Eser herhangi biri ile başlayıp herhangi biri ile bitebilir. Notalar dizisel yöntemle sırayla kullanılır. Her bir nota kullanılıp bitmeden aynı sesler tekrarlanmaz.
Schoenberg’in öğrencileri Alban Berg ve Anton von Webern, müziğin anlaşılabilir olması ilkesine dayanan
Schoenberg’in on iki ton sistemini benimseyerek eserlerinde kullanmışlardır. Bu bestecilerin dışındaki besteciler de geçmiş dönemlerin müziğini tekrar canlandırmak isteyerek yeni yaklaşımlar denemişlerdir. Bazı besteciler caz müzikten esinlenmişlerdir.
Yirminci yüzyılda Avrupa ve Amerikan sanat müziğini etkileyen caz müziği, batı müziğinin armonisi ve
formlarının, Afrika’nın ritim ve ezgileriyle birleşmesi sonucu ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisi altına alan bir
müzik türüdür. En önemli özeliği doğaçlama olan caz müziği sanatçıları arasında, Luis Armstrong, Duke Ellington (Dük Elingtın), Glenn Miller (Glen Milır), Dizzy Gillespie (Dizi Gilespi) ve Miles Davis (Mayls Devis) yer alır.
Caz müziğini Klasik Müzikle birleştiren bestecilerden George Gershwin (Corc Görşvin), Rhapsody in Blue (Rapsodi İn Blu) adlı piyano ve orkestra için tek bölümlü eserinde, Pariste bir Amerikalı adlı senfonik eserinde ve
Porgy (Porgi) ile Bess adlı operasında caz stilini kullanmıştır.
1. ETKİNLİK
Arnold Shoenberg’in geliştirdiği on iki ton sisteminin özelliklerini araştırınız.Arşivinize eklediğiniz
bestecinin op.36 numaralı keman konçertosunun son bölümünü dinleyerek bilgilerinizle karşılaştırınız.
2. ETKİNLİK
Arnold Schoenberg’in Pierro Lunaire adlı eserini dinleyiniz. Dışavurumcu sayılan bu eserde bestecinin
geliştirdiği yeni seslendirme tekniğinin (sprechstimme; konuşma sesi) özelliklerini belirleyerek yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
86
6. 20. YÜZYIL BESTECİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Yirminci yüzyıl bestecilerinin yaşam hikâyelerinden bildiklerinizi paylaşınız.
2. Yirminci yüzyılda yaşanan dünya savaşlarının sosyal yaşam üzerindeki etkilerini araştırınız.
Dimitri Şostakoviç
(1906-1975)
İgor Stravinski
(1882-1971)
Sergei Prokofief
(1891-1953)
Bela Bartok
(1881-1945)
BİLGİLENDİRME
Macar besteci Bartok ve Rus besteci Stravinski ulusal müziklerinin ritimlerini ve farklı ölçüleri bir arada
kullanarak canlı ve etkileyici müzikler bestelemişlerdir. Birden fazla armoniyi bir arada kullanmayan bestecilerin eserlerinde, farklı dizilerin kuralsız şekilde kullanılmasıyla ortaya çıkan çok tonluluk ve çok ritimliliğin
yanında melodik yapı da değişerek atonal ezgiler yaratılmıştır.
Yirminci yüzyıl bestecilerinin farklı akımların etkisiyle yaptıkları çalışmalar evrensel müziğin gelişimini etkilemiş, çağdaş müziğin bugünkü görünümünü kazanmasında etkili olmuştur. Yirminci yüzyıl müziğine yön
veren besteciler içinde en önemlilerinden Şostakoviç, Stravinsky, Prokofief ve Bartok’u sayabiliriz.
1. ETKİNLİK
Yirminci yüzyıl başlarında Avrupa’da ortaya çıkan siyasi ve kültürel değişimler ile sanat, bilim ve teknoloji
alanındaki gelişmelerin bestecilerin müziklerine olan etkileri hakkında araştırma yaparak sunum yapınız.
2. ETKİNLİK
Arşivinizdeki yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerini dinleyerek eserlerin bestecilerini ve yirminci yüzyılda
etkili olan akımlardan hangisinin özelliklerini taşıdığını bulmaya çalışınız.
3. ETKİNLİK
Bu dönemde birçok besteci edebiyatçıların eserlerinden etkilenmiştir. Örneğin; Sergei Prokofief İngiliz
yazar William Shakspeare (Vilyım Şekspir, 1564-1616)’in ünlü Romeo And Juliette (Romio ve Jülyet) adlı eserinden etkilenerek aynı adı taşıyan bale eseri bestelemiştir. Siz de edebiyatçıların eserlerinden etkilenen
başka bestecileri ve eserlerini araştırarak isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
87
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdaki bestecilerden hangisi İzlenimciliğin temsilcilerindendir?
A) Gluck
B) Verdi
C) Mozart
D) Haydn
E) Debussy
2. Aşağıdaki akımlardan hangisi yirminci yüzyıl akımlarından değildir?
A) Futurizm
B) Expresyonizm
C) Rococo
D) Yeni Klasikçilik
E) Empresyonizm
3. Aşağıdaki bestecilerden hangisi yirminci yüzyıl bestecilerden değildir?
A) Stravinski
B) Şostakoviç
C) Prokofief
D) Bartok
E) Schubert
4. Aşağıdaki cümlelerin başına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.
(
(
(
(
) Debussy, müziklerinde tınıyı önemseyerek ses ve renk kavramını müziğe kazandırmıştır.
) İzlenimci müzik on dokuzuncu yüzyılda yaygınlık kazanmıştır.
) On iki ton sistemi bir oktavın on iki sesinin belirli bir düzen içinde kullanılmasıdır.
) Çok tonluluk ve çok ritimlilik on iki ton sisteminin özelliği değildir.
5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz.
…………… izlenimci akımı başlatan ressamdır.
…………... ve……...................izlenimci akımın kurucularıdır.
…………... on iki ton sisteminin kurucusudur.
................. ve ………………… Schoenberg’in öğrencileridir.
6. İzlenimcilik akımı ismini nasıl almıştır? Yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
7. Empresyonist bestecilerin isimlerini ve eserlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
8. Yirminci yüzyılda ortaya çıkan akımların ve yeni müzikte kullanılan tekniklerin isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
88
e
t
i
n
Ü
.
10
İK
Z
Ü
M
Lİ
S
E
S
OK
Ç
E
D
’
İYE
K
R
Ü
T
1. TÜRKİYE’DE ÇAĞDAŞ MÜZİĞİN
GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ
2. TÜRK BEŞLERİ
3. ÇAĞDAŞ TÜRK BESTECİLERİ
10. ÜNİTE: TÜRKİYE’DE ÇOK SESLİ MÜZİK
1. TÜRKİYEDE ÇAĞDAŞ MÜZİĞİN GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Dünyada Ulusal Müzik Akımları oluşurken Türk Müziğine yansıması nasıl olmuştur?
2. Cumhuriyet’in ilan edildiği yıllarda ülkemizdeki sosyal, kültürel yaşantı nasıldı? Bilgilerinizi paylaşınız.
BİLGİLENDİRME
On yedi ve on sekizinci yüzyıllarda Avrupa’nın ilgisini çeken ve etkileri klasik bestecilerin eserlerine yeni
bir renk ve anlatım ögesi olarak giren Mehter, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla yerini bandoya bırakmıştır.
Batılı anlamda askerî müzik topluluğu olan bandoyu 1826’da İtalyan besteci Giuseppe Donizetti (Ciseppe
Donizetti,1788-1856) kurmuştur. Ülkemizde Batı tekniğinin uygulandığı ilk eğitim kurumu, Muzika-i Hümayun
adını alan Saray Bandosu’dur.
Muzıka-i Hümayun, Cumhuriyet’in ilanından sonra Riyaset-i Cumhur Musikî Heyeti adını almıştır. Riyaset-i Cumhur Musikî Topluluğu 1932 yılında Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmış ve topluluğun adı Atatürk
tarafından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası olarak değiştirilmiştir.
1924 yılında Atatürk’ün önderliğinde Musikî Muallim Mektebi açılmıştır. 1925 yılında besteci, usta çalgıcı ve müzik eğitimcisi yetiştirmek üzere yurt dışında öğrenim görecek gençler için yarışmalı sınav açılmış ve
daha sonra Türk Beşleri adını alacak yetenekli gençlerimiz Avrupa’ya gönderilmiştir. 1926 yılında İstanbul’da
Darülelhan (melodiler evi) adıyla açılan konservatuvar, Batı Müziği eğitimi veren Belediye konservatuvarına
dönüştürülmüştür.
Ülkemizdeki çok sesli müziğin gelişimi, 1934 yılında kurulan Ulusal Müzik ve Temsil Akademisinin kurulması ve Alman Besteci Paul Hindemith (Pol Hindemit)’in, Türkiye’de müzik yaşamının örgütlenerek düzenlenmesinde danışman olarak görevlendirilmesiyle devam eder. Daha sonra 1935 yılında Millî Eğitim Bakanlığı
bünyesinde Güzel Sanatlar Müdürlüğü, 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı kurulmuştur. Konservatuvarın temelini oluşturan Musikî Muallim Mektebi 1937’de Gazi Terbiye Enstitüsü’ne bağlanmış ve yöneticiliğine
Alman müzik eğitimcisi Eduard Zuckmayer (Eduvard Zukmayer) getirilmiştir. 1938’de Askerî Mızıka Okulu
açılmıştır.
Ünlü Macar besteci Bela Bartok,1936’da Türkiye’ye gelerek yerel müziklerin değerlendirilmesi ve derleme
çalışmalarının başlatılması konusunda konferanslar vermiş ve 1938’de Ankara Devlet Konservatuvarı’nda Türk
Halk Ezgileri Arşivi kurulmuştur.
Çağdaş çok sesli müziğin gelişimi çeşitli kurumlarda başlayan müzik eğitimi, çok sesli koroların kurulması,
yeni kurulan opera ve baleler, konservatuvarlarla devam etmiştir. 1948 yılında devlet yasasıyla üstün yetenekli
öğrencilerden İdil Biret ve Suna Kan müzik eğitimi almak üzere yurt dışına gönderilmişlerdir.
Çok sesli müziğin yaygınlaşmasında en etkili kurumlardan biri de radyo olmuştur. Ankara Radyosu
bünyesinde kurulan, Radyo Senfoni Orkestrası, Radyo Oda Müziği Orkestrası, Mandolin Orkestrası, Madrigal
Korosu, Ankara Radyosu Çok Sesli Korosu, gençlik ve çocuk korolarıyla çok sesli müzik yaşamını desteklemiştir.
Çok sesli müzik bugün ülkemizde birçok şehirde kurulan senfoni orkestraları, opera ve baleler, devlet koroları, konservatuvarlar, güzel sanatlar liseleriyle, çeşitli uluslararası müzik festivalleriyle, çok sesli müzik Türk
toplumunun kültür hayatındaki varlığını sürdürmektedir.
1. ETKİNLİK
Cumhuriyet’in ilanından sonra Atatürk’ün önderliğinde açılan ve hâlâ eğitimine devam eden müzik
okullarıyla ilgili araştırma yapınız. Bu okulların ülkemizdeki çok sesli müziğin gelişimine katkılarını yazınız.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
90
2. ETKİNLİK
“Amacımız, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen modern ve bütün anlamı, içeriği ve biçimiyle uygar bir toplum durumuna getirmektir. Başarı için en
gerçek kılavuz, bilimdir, tekniktir. Bilim ve teknik için sınır ve koşul yoktur. Bilim
ve teknik nerede ise oradan alınmalı ve her yurttaşın kafasına sokulmalıdır.
Dünyanın her türlü biliminden, buluşlarından, ilerlemelerinden yararlanılmalı;
fakat asıl temel, ulusun kendi içinden çıkarılmalıdır. Kültür etkinlikleri, yeni ve
modern esaslara göre örgütlenip yürütülmelidir. Sanat, birey ve toplum olarak insanca yaşamanın vazgeçilmez öğeleridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür. Kültür, oluştuğu, yapıldığı, geliştiği yerin özelliklerine bağlıdır. Bu yer, ulusun
öz yapısıdır. Türk halkının gelişmesi demek, en başta kendi kültürünün
gelişmesi demektir. Güzel sanatlarda başarı, bütün inkılapların başarılı olduğunun da kesin kanıtıdır. Sanatsız kalan bir ulusun hayat damarlarından biri kopmuş demektir. Bir ulus sanata önem vermedikçe büyük bir felakete mahkûmdur.
Bunun içindir ki Türk ulusunun sanata olan sevgisi sürekli olarak her türlü araç
ve önlemlerle beslenerek geliştirilmelidir. Güzel Sanatlar içinde en çabuk, en
önde götürülmesi gereken müziktir. Çünkü bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü,
Mustafa Kemal ATATÜRK
müzikte değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir.”
Ahmet SAY
Türkiye’nin Müzik Atlası
Atatürk’ün, bilim, kültür ve güzel sanatlarla ilgili sözlerinden oluşturulan metinden hareketle, bu unsurların Türk toplum yaşamındaki yeri ve önemi ile ilgili düşüncelerinizi yazınız.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
OKUMA METNİ
…“Doğu müzikleri olan Osmanlı müzikleri, Bizans’tan kalmadır. Bizim gerçek
müziğimiz Anadolu halkından işitilebilir. Türk toplumu büyük bir hızla oluşan bir evrim
içindedir. Osmanlı müziği, Türkiye Cumhuriyeti’ndeki büyük devrimleri anlatabilecek güçte değildir. Bize yeni bir müzik gereklidir. Bize gerekli olan yeni müzik,
özünü ulusal müziğimizin gerçek temelini oluşturan halk müziğimizden alan armonik bir müzik olacaktır. Bunun için ulusal ince duyguları, düşünceleri anlatan
yüksek değişleri, söyleyişleri toplamak, onları bir an önce genel son müzik kurallarına göre işlemek gerektir. Türk ulusal müziği ancak bu yolla yükselebilir,
uluslararası müzikte yerini alabilir”.
…Türkiye’de çok sesli müzik, Atatürk’ün yukarıdaki görüş ve ilkeleri doğrultusunda, özgür düşünce temelindeki yaratıcılık ortamında ilerlemiştir. Buna Türk
müzik inkılabı denir. Müzik devrimi, müziğin kapsam, boyut, içerik, üslup, biçim ,
araç, yöntem ve teknikler bakımından eski durumdan yeni duruma köklü ve hızlı bir
değişim olarak tanımlanabilir…
Ahmet SAY
Türkiye’nin Müzik Atlası
3. ETKİNLİK
Metinden hareketle Cumhuriyet Döneminden günümüze kadar müziğimizdeki gelişmeleri kısaca
yazınız.
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
91
2. TÜRK BEŞLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Türk Beşleri’nden başka Çağdaş Türk Müziği bestecilerini biliyor musunuz? Söyleyiniz.
Cemal Reşit Rey
(1904-1985)
Ulvi Cemal Erkin
(1906-1972)
Hasan Ferit Alnar Ahmet Adnan Saygun Necil Kazım Akses
(1906-1978)
(1907-1991)
(1908-1999)
BİLGİLENDİRME
Cumhuriyet’in kurulduğu 1923 yılından sonra ulusalcı kültür ve eğitim politikalarının sonucunda birçok
yetenekli müzisyen yurt dışına gönderilmiştir. Türk Müziğinin evrensel düzeye ulaşmasını amaçlayan bu
hareketin içerisinde yer alan Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun, Hasan Ferit Alnar ve
Necil Kazım Akses daha sonra Türk Beşleri olarak anılırlar. Hepsinin ortak amaçları; Batı Müziği yapısı içinde
Klasik Türk müziği ve Türk Halk Müziğinin renklerini kullanmaktır.
Cemal Reşit Rey, Türk Beşleri’nin en yaşlı üyesidir. Yurt dışında eğitim görmüştür. Besteci ve piyanist olmasının yanında eğitimcilik, orkestra yöneticiliği yapmıştır. Eserlerinden bazıları; Cumhuriyet’in Onuncu Yıl
Marşı, Lüküs Hayat Opereti, Enstantaneler’dir.
Ulvi Cemal Erkin, 1925 yılında kazandığı devlet bursuyla yurt dışında eğitim almıştır. Besteci ve piyanist
olmasının yanında çeşitli kurumlarda öğretmenlik yapmıştır. Tüm eserleri seslendirilmiş tek Türk bestecisidir.
Eserlerinden en önemlileri; Köçekçe Süiti, şan ve orkestra için Bülbül ve Ayın On Dördü ve Beş Damla adlı
piyano eseridir.
Hasan Ferit Alnar, küçük yaşta kanun çalmaya başlamış ve iyi bir kanun yorumcusu olarak ün yapmıştır.
1927’de yurt dışına giderek eğitimini tamamlamıştır. Orkestra yöneticiliği, müzik tarihi ve kompozisyon öğretmenliği yapmıştır. Ankara’da ilk opera temsillerinin düzenlenmesine öncülük etmiştir. Geleneksel bir çalgı olan
kanun için yazdığı Kanun Konçertosu müzik tarihinde bir ilktir. Eserlerinden bazıları; Viyolonsel Konçertosu,
Türk Süit’i, Yaylı Dördül’dür.
Ahmet Adnan Saygun, 1928’de devlet bursuyla gittiği yurt dışında eğitimini tamamlamıştır. Bestecilik, etnomüzikoloji ve eğitim alanlarında Türk Müziğine olan katkılarıyla müzik tarihine geçmiştir. 1934 yılında ilk
ulusal operamız olan Özsoy operasını bestelemiştir. Eserlerinden bazıları; Kerem, Köroğlu ve Gılgamış operaları, Yunus Emre Oratoryosu, İnci’nin Kitabı adlı piyano eseridir.
Necil Kazım Akses, 1926’da yurt dışına giderek eğitimini tamamlamıştır. Türk Beşleri’nin en genç üyesi
olan Akses, besteciliği ve öğretmenliği kadar sanat kurumlarındaki yöneticiliği ile de Türk kültür yaşamına hizmet
etmiştir. Eserlerinden bazıları, Çiftetelli, Sesleniş, Eskilerden İki Dans, Bir Divandan Gazel, Minyatürler’dir.
1. ETKİNLİK
Türk Beşleri’nin yaşamları ve eserleri ile ilgili bir araştırma yapınız. Gruplar oluşturarak her grubun bir
besteciyi anlatacağı açıklamalı bir dinleti hazırlayınız.
2. ETKİNLİK
Çağdaş Türk müziği bestecilerinin eserlerinden oluşan bir müzik arşivi oluşturunuz.
92
3. ÇAĞDAŞ TÜRK BESTECİLERİ
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1.Yurt dışında eğitim almış dünyaca ünlü müzisyen, opera sanatçısı, orkestra şefi, yorumcu ve
müzikologlarımızdan kimleri biliyorsunuz? Söyleyiniz.
BİLGİLENDİRME
Türk Beşleri’yle aynı kuşakta olan besteciler, Türk Müziği ses sistemi üzerine araştırmalar yaparak, geleneksel müziğimizin saf renklerini, ritmini, koro ve orkestra yapıtlarında işlemişlerdir. Batı’daki çağdaşlarıyla birlikte yeni anlatım stillerini ve teknolojik gelişmelerin müziğin anlatım diline katkılarını da kullanarak Türk
motiflerinin evrensel müzikte yer almasında öncü olmuşlardır.
Eserlerinde, Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı
sağlayan bestecilerimiz: Ekrem Zeki Ün, Faik Canselen, Mithat Fenmen, Kemal İlerici, Bülent Tarcan, Sabahattin
Kalender, Nedim Otyam, Nevit Kodallı, Necdet Levent, Ferit Tüzün, Muammer Sun, Cenan Akın, Kemal Sün
der, Yalçın Tura, Kemal Çağlar, Çetin Işıközlü, Sayram Akdil, Okan Demiriş, Sarper Özsan, İstemihan Taviloğlu,
Bülent Arel, İlhan Usmanbaş, Ertuğrul Oğuz Fırat, İlhan Mimaroğlu, Cengiz Tanç, İlhan Baran, Ali Doğan
Sinangil, Turgut Aldemir, Ahmet Yürür, Necati Gedikli, Turgay Erdener, Betin Güneş, Mehmet Aktuğ, Kamuran
İnce, Perihan Önder Ridder, Sıdıka Özdil, Nihan Atlığ Atay, Server Acim, Aydın Esen, Hasan Uçarsu, Mehmet
Nemutlu, Ali Özkan Manav, Fazıl Say’dır.
Türk Müziği ve Batı Müziği arasındaki alışveriş on yedinci yüzyıla dayanır. Öncelikle Mehter müziği Batılı
müzisyenleri etkilemiş; on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısından itibaren de Osmanlı saraylarına gelen Batılı opera,
bale gruplarından etkilenen Türk besteciler opera ve operet alanında bazı denemeler yapmışlardır. Yirminci
yüzyıla doğru, aralarında ünlü piyanist Liszt’in de bulunduğu Batı’nın birçok ünlü müzisyeni İstanbul’a gelerek
konserler vermiştir.
Klasik Dönemde Türk adını müzikte en çok duyuran besteci Mozart’tır. Sonat, konçerto, opera ve
balelerinde Türk vurmalı çalgılarını ve renklerini kullanmıştır.
1. ETKİNLİK
Eserlerinde Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı
sağlayan bestecilerimizin yaşamlarını araştırarak okuyunuz. Müzik arşivinize eklediğiniz eserlerinden örnekler
dinleyerek müziksel özellikleri hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. ETKİNLİK
Batılı besteciler tarafından yapılmış ve konusu Türk olan opera veya bale örneklerini araştırarak bulduğunuz eserleri izleyiniz. Siz de konusu Türk olan bildiğiniz bale isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
3. ETKİNLİK
Mozart’ın KV.331 La Majör Piyano Sonatının Alla Turca bölümünü dinleyiniz. Mozart’ın bu eserin son
bölümünü neden Türk Marşı olarak isimlendirdiğini arkadaşlarınızla tartışarak düşüncelerinizi yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
93
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1. Aşağıdaki bestecilerden hangisinin eserlerinde Türk Müziği etkisi görülür?
A) Mozart
B) Bach
C) Monteverdi
D) Schoenberg
E) Stravinski
2. Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Marşı’nı Türk Beşleri’nden hangisi bestelemiştir?
A) Ulvi Cemal Erkin
B) Cemal Reşit Rey
C) Necil Kazım Akses
D) Hasan Ferit Alnar
E) Ahmet Adnan Saygun
3. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise(Y) şeklinde işaretleyiniz.
(
(
(
(
(
) İlk ulusal operamız Ahmet Adnan Saygun’un bestelediği Özsoy operasıdır.
) Musikî Muallim Mektebi 1934 yılında açılmıştır.
) Ülkemizde Batı tekniğinin uygulandığı ilk eğitim kurumu Saray Bandosudur.
) Kanun Konçertosu Ulvi Cemal Erkin’in eseridir.
) Klasik Dönemde Türk adını müzikte en çok duyuran besteci Mozart’tır.
4. Aşağıda Türk Beşleri’nin eserleri verilmiştir. Karşılarına bestecilerinin isimlerini yazınız.
Çiftetelli ……………………………………………………………..
Köçekçe Süiti ……………………………………………….……..
Türk Süiti …………………………………………………………...
Yunus Emre Oratoryosu ……………………………….…..…...
Lüküs Hayat opereti ………………………………………...…...
5. Cumhuriyet’in ilanından sonra ülkemize gelerek çok sesli müzik eğitimine katkı sağlayan yabancı müzik
adamlarının isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
6. Günümüzde, eserlerinde Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı sağlayan bestecilerimizin isimlerini yazınız.
.......................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
94
ÖZ DEĞERLENDİRME
Adınız ve Soyadınız
Sınıfınız
Numarınız
: ……………
: ……………
: ……………
Tarih: ……………
Bu çalışmada neler yaptım?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Bu çalışmada neler öğrendim?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım:
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
95
GRUP DEĞERLENDİRME FORMU-A
Grubun Adı:
Sınıfı:
Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu değerlendiriniz.
5.Her Zaman
4.Sıklıkla
3.Bazen
2.Nadiren
BECERİLER
1.Hiçbir zaman
DERECELER
Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşırlar.
Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerini dinlerler.
Grup üyelerinin her biri çalışmalarda rol alırlar.
Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerine ve çabalarşna saygş gösterirler.
Grubun her üyesi birbirleriyle etkileşim içerisinde
tartışırlar.
Grup üyeleri ulaştıkları sonucu birbirlerine iletirler.
Grup üyeleri bireysel sorumluluklarını yerine getirirler.
Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle tartışırlar.
Grup üyeleri birbirlerine güvenir.
Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirirler.
Grup üyeleri söz hakkının adil bir biçimde paylaşılmasına özen gösterirler.
Grupta birbiriyle çatışan görüşler olduğunda,
gruptakiler bunları tartartışmaya açarlar.
Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak bir görüş
oluştururlar.
Grup üyeleri birlikte çalışmaktan hoşlanırlar.
TOPLAM : ________ ________ ________ ________ ________
Yorumlar:
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
96
GRUP DEĞERLENDİRME FORMU-B
Toplam puan
Ödevlerini saklama
Ödevleri tamamlama
Zamanı verimli kullanma
Görev almaya istekli oluş
Farklı görüşlere saygı
duyma
Görüşlerini gerekçelendirme
Tartışmalara katılma
Grup arkadaşlarını
destekleme
Sorumlulukları paylaşma
Başkalarını dinleme
Öğrencinin
Adı ve Soyadı
Çalışmaya hazır oluş
Yönerge: Aşağıdaki form gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir.
Puanlama Anahtarı:
5= Çok iyi
4= İyi
3= Orta
2= Geçer
1= Zayıf
Yorumlar :
............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
97
GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU
Grubun Adı:
Gruptaki Öğrencilerin Adları:
Açıklama: Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz.
Her zaman
BECERİLER
DERECELER
Bazen
Hiçbir zaman
1. Araştırma planı yaptık.
2. Görev dağılımı yaptık.
3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık.
4. Etkinlikleri birlikte hazırladık.
5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik.
6. Grupta uyum içinde çalıştık.
7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik.
8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık.
9. Grupta birbirimizi takdir ettik.
10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik.
11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik.
12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk.
TOPLAM :
_____________
_____________
_____________
Aşağıdakileri grubunuza göre cevaplayınız.
1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Problem nereden kaynaklanıyordu?
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Grubumuzun en iyi olduğu alan
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Grup olarak daha iyi olabilirdik, fakat
………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
98
ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU
Açıklama: Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemeniz
amacıyla hazırlanmıştır.
Ünite Adı: ….....……
Adı Soyadı
Öğrenci No
Sınıfı
: ……...…………
: ……...…………
: ………...………
DERECELER
BECERİLER
Hiçbir
zaman
Nadiren
Bazen
Sıklıkla
Her
zaman
1
2
3
4
5
I. DERSE HAZIRLIK
1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını
bilir.
2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde
yararlanır.
3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla
gelir.
4. Derse hazırlıklı gelir.
Toplam
II. ETKİNLİKLERE KATILMA
1.Konu ile ilgili görüşlerini çekinmeksizin
ifade eder.
2.Görüşü sorulduğunda söyler.
3.Yeni ve özgün sorular sorar.
4.Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler
özgündür.
5.Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular
sorar.
Toplam
III. İNCELEME – ARAŞTIRMA – GÖZLEM
1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara
başvurur.
2.Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır.
3.İnceleme ve araştırma ödevlerini
özenerek yapar.
4.Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar.
5.Gözlemleri sonucunda mantıksal
çıkarımlarda bulunur.
6.Araştırma ve inceleme sonucunda
genellemeler yapar.
Toplam
GENEL TOPLAM
99
PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Projenin Adı:
Öğrencinin;
Adı ve soyadı:
Sınıfı:
No:
DERECELER
BECERİLER
Kötü
Geçer
Orta
İyi
Çok İyi
1
2
3
4
5
I. PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ
Projenin amacını belirleme
Projeye uygun çalışma planı yapma
Grup içinde görev dağılımı yapma
İhtiyaçları belirleme
Farklı kaynaklardan bilgi toplama
Projeyi plana göre gerçekleştirme
Toplam
II. PROJENİN İÇERİĞİ
Türkçeyi doğru ve düzgün yazma
Doğru bilgileri kullanma
Toplanan bilgileri analiz etme
Toplanan bilgileri düzenlenme
Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma
Kritik düşünme becerisini gösterme
Yaratıcılık yeteneğini kullanma
Toplam
III. SUNU YAPMA
Türkçeyi doğru ve düzgün konuşma
Sorulara cevap verebilme
Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde sunma
Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme
Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma
Verilen sürede sunuyu yapma
Sunum sırasındaki öz güvene sahip olma
Severek sunu yapma
Toplam
GENEL TOPLAM
Öğretmenin yorumu:
……………….......................................................................………………………………………………………….
………………………………………………….....................................………………………………………………...
………………………………………………………….....................................………………………………………...
100
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
A
a capella:
acciaccatura:
Afro-Cuban müziği:
allemande:
antifon:
antisipasyon:
anarmonik:
appogiatura:
armoni :
arp:
arya:
atonalite:
aulos:
Çalgı eşliksiz koro ya da onun için yazılmış eser.
İki notadan oluşan bir süsleme biçimi. Birinci ses çarpıp kaçar, böylece asıl ses vurgulanmış olur. Çarpma
Küba adasındaki zencilerin Afrika kökenli geleneklerden yararlanarak geliştirdiği
popüler müzik tarzı. Caz müzik üzerinde etkili olmuş ve tüm dünyada yaygınlık kazanmıştır. Özellikle ritmik çalgıların zengin ses renklerini sergileyen bu müzik birçok caz
sanatçısını etkilemiştir.
Dört zamanlı, yumuşak, orta hızda bir Rönesans, özellikle Barok Dönem çalgı müziği
parçası olarak süit formunun ilk temel bölümüdür.
İki koronun ya da şarkıcının dönüşümlü biçimde tekrarlardan oluşan şarkı söyleme
geleneği.
Önceleme. Bir armoni terimi olarak akor içindeki bir sesin gelmesi gereken yerden ve
zamandan biraz önce getirilmesi işlemi.
Sesdeş. Ses yüksekliği bakımından birbirinin eşdeğeri olan notalar. Eski Yunan müziğindeki dizilerden biri.
Abantı. Melodi içinde yer alan bir notayı öne çıkarmak, ona can katmak amacıyla
önceden bir komşu notayı bir çırpıda seslendirmek.
Akorların kuruluşu, türleri, çevrilmesi, bağlanması, yürüyüşü ve melodi ilintileriyle
uğraşan bilgi kolu. Birbiriyle uyumlu seslerin aynı anda tınlamasına dayanan dikey
çok seslendirme.
İlk Çağ uygarlıklarından günümüze uzanan süreçte geliştirilerek kullanılan telli bir
çalgı.
Opera, oratoryo, kantat, passion gibi formlarda yer alan bağımsız, ama bir yandan da
eserin akışındaki duygusal yükselişi perçinleyen bağlayıcı parça.
Tonalite dışı; tonsuz; tonal armoni dizgesinin dışında olan müzik kavrayışı.
Antik Yunan müziğinde önemli yeri olan üflemeli çalgı.
B
bale:
ballade:
barbiton:
basso continuo:
Müzik eşliğinde, koreografik yapısı belirlenmiş sanatsal dans gösterisi.
Geç Orta Çağ’dan beri yaşayan bir halk şiiri, dansı ve halk şarkısı biçimi. Bu formun
en önemli bestecisi, Fransız şair Guillaume de Machaut (Gulyem dö Maşo)’ dur.
Antik Yunan uygarlığında kullanılan lir ailesinden telli bir çalgı.
Sürekli bas. On altıncı yüzyıl sonlarında klavsenci veya orgcuların çok sesli müziğe
eşlik etmelerini kolaylaştırmak amacıyla geliştirilmiş kural.
C-Ç
caccia:
canzona:
capriccio:
cassation:
chaconne:
chanson:
İtalyan şiir ve şarkı geleneğinden kaynaklanan, üç sesli kanon tekniğiyle yazılmış on
dördüncü yüzyıl şarkı formu. Bu şarkıların sözleri, genelde av öyküleri üzerinedir.
Şarkı anlamında olmasına karşın, ses müziğinin yanı sıra, çalgı müziği için yazılan
erken Barok Dönemi eseri.
Geçici istek. Ansızın akla gelen buluş ya da esinti anlamında. Düşsel özellikte özgür
biçimde yazılmış eser. Fransızca caprice (kapris).
Geceleri açık havada seslendirilen ve ses gürlüğünü artırmak için üflemeli çalgıların
da kullanıldığı bir çesit sokak konseri ya da bir tür serenad.
Barok Dönem çalgı müziğinde önemli yeri bulunan, tekrarlar ve taklitlerden oluşmuş,
olgun, gelişkin bir çeşitleme biçimi.
Şarkı. İçeriği ve seslendirme tarzıyla Fransız sitilindeki sanatsal şarkı. İtalyanca; canzone, İngilizce;song, Almanca; lied.
101
consort:
courante:
İngiltere’de on altıncıyüzyıl sonlarından on sekizinci yüzyıl ortalarına kadar bir çalgı
müziği geleneğini temsil eden on dört ve on altı üyeli çalgı toplulukları ya da bu topluluklar için yazılmış müzik. Latince consortium; topluluk sözcüğünden gelir.
On altıncı yüzyılda doğan, üç zamanlı hızlı bir Fransız saray dansı.
D
deneysel müzik:
diatonik:
diminüendo:
divertimento:
doryen:
Deneycilik. Çağdaş müzikte, öncü ve atılımcı eserlere damgasını vuran genel yaklaşım.
Belirli ve değişmez niteliği olan bir dizi cinsi. Öteki cinsler kromatik ve armoniktir. Kökleri antik yunan uygarlığındadır. Yunanca dia; yoluyla, tonos; ses. Diyatonik dizi, bir
oktav içinde iki yarım perdenin yer aldığı iki tam perde grubundan oluşur.
Ses yüksekliğini giderek düşürmek.
Eğlendirici. Oda müziğinde bir çalgı topluluğu ya da solo çalgılar için yazılan birkaç
parçadan oluşmuş eser.
Antik Yunan müzik sisteminden kaynaklanan bir mod. İlk Çağ Yunan dizileri inici dizilerdi. Kilise müziğinde çıkıcı dizi olarak benimsendi.
E
Empresyonizm:
Expresyonizm:
estampie:
elektronik müzik:
ethos:
İzlenimcilik. Özellikle resim sanatında etkisini ortaya koyan bir akım olarak yirminci
yüzyıl başlarında yaygınlık kazanmıştır. Romantik Dönem müziğine tepki olarak doğan
Empresyonizm, dış dünyadan algılanan izlenimleri yansıtmayı amaç edinen bir akım
olmuştur.
Dışavurumculuk. Duygu ve düşüncelerin dizginlenmeksizin dışa vurulması temel
görüşünden yola çıkan yirminci yüzyıl başlarındaki öncü sanat akımı.
On üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda dans müziğinde kullanılan Fransız kökenli bir
şiir formu. O dönemden başlayarak yazılan yüzlerce dans müziğinin kaynağında bu
Orta Çağ şiirinin bulunması önemsenir, çünkü çalgı müziği sadece bu danslara eşlik
etmek için kullanılmıştır.
Elektro akustiğin olanaklarını kullanarak bestelenen müzik. Bu konuda yapılan ilk denemelerde Nepomuk tarafından icat edilen mekanik bir aygıtla hava basıcından yararlanıp üflemeli, yaylı ve vurmalı çalgıların sesini ikiye katlayan bir etki yaratılmıştır.
Varese, Cage, Messaien elektronik müzik çalışmaları yapan besteciler arasındadır.
Antik Yunan’da müziğin manevi ve ahlaki açıdan insan kişiliğini etkileyen güç olarak
benimsendiğini anlatan terim.
F
fanfar:
fantasia:
fırtına ve gerilim:
fiddle:
folklor:
füg:
Fütürizm:
102
Maden çalgıların çaldığı, genellikle şenliklerde ve törenlerde ilgi çekmek için kullanılan
müzik.
Düş gücünden kaynaklanan, özgür formda, şiirsel çalgı müziği parçası.
On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan Alman edebiyat akımı. Sanatta incelikli yaklaşımla duygu yoğunluğunu, coşkuyu, yüksek ifade gücünü amaçlayan akım
müzikte de etkili olmuştur.
Violanın atası olarak bilinen altı telli Orta Çağ çalgısı. Latince; viella, Fransızca; vielle,
Almanca; fidel, İspanyolca; vihuela de arco.
Halkbilim. Yeryüzündeki halk kültürlerini araştıran bilim dalı.
Müzik sanatında önemli ve değerli bir yeri olan, özünde taklit sanatına dayalı, armoninin olanaklarından yararlanarak kontrpuan tekniği ile yazılmış Barok Çağ müzik
biçimi. On altıncı yüzyıldan on sekizinci yüzyıl ortalarına kadar yaklaşık üç yüz yıllık bir
süreç içinde geliştirilen geleneksel füg formu, J. S. Bach’ın eserlerinde en üstün, olgun
sanatsal düzeyine ulaşmıştır.
Gelecekçilik. İtalyan yazar Tommaso Marinetti’nin 1909 yılında yayınladığı bildiriyle
temel ilkelerini açıkladığı sanat ve edebiyat akımı. Gelecekçilik, makine çağının yaşam
biçimini, dinamik özelliklerini, gelişim hızını, hatta gürültülerini sanata yansıtmak gerektiğini öne sürüyordu.
G
gavotte:
Geç Orta Çağ:
gigue:
gotik:
grand opera:
Barok Dönem çalgı müziğinde yer alan iki bölmeli bir dans.
Son Gotik Dönemi kapsayan (1300-1400) çok sesli müzik tekniklerinin Rönesans’ı
hazırladığı geçiş dönemi. Ars Nova (Yeni Sanat) denen yeni müzik sitilinde simgesini
bulmuştur. Geç Orta Çağ’ın bestecileri Guillaume de Machaut ve Francesco Landini
(Françesko Landini)’dir. Bu dönemde caccia, ballade, madrigal gibi din dışı formlar
sayesinde o zamanki deyişle müziğe halk soluğu girmiştir.
Kökleri İskoçya ve İrlanda’nın jig adlı bir halk dansından beslenen, çok hızlı tempoda,
çoğunlukla altı sekizlik ya da on iki sekizlik ölçüde, taklitli, iki bölmeli bir saray müziği
ve dansı. On yedinci yüzyılın sonunda süit formunu oluşturan bölümlerden biridir.
Geç Orta Çağ Avrupa sanatında, yaklaşık 1200 ile 1430 yılları arasındaki zaman diliminde yer alan ve Rönesans’ı hazırlayan dönem. Gotik sitil Orta Çağ’ın kemikleşmiş
düşünsel ve kültürel yaklaşımını aşarak, Ars Nova (Yeni Sanat)’nın Orta Çağ tanımı
içindeki incelikli yaklaşımını temsil eder.
Büyük opera. Tarihsel ve mitolojik konuları, bale, dans, geniş koro, zengin dekor ve
görkemli bir müzikle anlatılan opera.
H
heptatonik:
heterofoni:
hipodoryen:
hipomiksolidyen:
hoquetus:
Yedi nota dizisi.
Aynı melodik çizginin eşzamanlı, değişik çalgı ya da seslerle söylenip çalındığı doku.
Eski Yunancada bir ön ek olan hipo: Altta, alt tarafında anlamına gelir. Örneğin hipodoryen modu, doryen modunun bir dörtlü altında bulunuyordu.
Miksolidyen dizisinin bir dörtlü altındaki mod.
On ikinci yüzyıldan on beşinci yüzyıla dek geçerli bir beste tarzı. Hoketuslarda her
şarkıcı ezginin bir notunu söyler. Bu tür şarkılar soru-yanıt prensibini getirmiş, böylece
koro-solist ilişkisinin ön biçimi hazırlanmıştır.
İ
isorhytmic:
impromptu:
intermezzo :
İzoritim. Eş ritimli. Geç Orta Çağ’da, ritmik süreci ses yüksekliğinden ve sözlerden
bağımsız olarak tekrarlama yöntemi. Ustalık gerektiren bu yöntemi ilk olarak on
dördüncü yüzyılda besteci Gulliaume de Machaut, yazdığı missa’larda kullanmıştır.
Lied formunda yazılmış çalgısal eser. Kelime anlamı içe doğan demektir.
(1) Başlangıçtaki anlamına göre, bir oyunun perdeleri arasında dekor değişmesine ve
oyuncuların hazırlanmasına fırsat vermek için sunulan müzikli kısa oyun. İntermezzo’lar
sonraları opera perdeleri arasında da oynanmıştır. (2) Operalarda ara müziği.
K
kadans:
kanon:
kantata:
karol:
kithara:
Latince düşmek anlamına gelen cadere sözcüğünden gelir. (1) Melodi ve armonide, bir
dinlenme noktasına varış. (2) Yorumda, düşüş noktasına, parçanın ana tonalitesine
varırken çalınan yada söylenen süslü, gösterişli geçit; genellikle konçertolarda rastlanır.
Her yeni giren sesin önceki ezgiyi taklit etmesiyle oluşan birçok seslilik şekli. Latince
kanon ; kural.
Solo şarkıcılar ve koro için çalgı eşlikli, birkaç bölümden oluşan, kilise ya da konser salonunda seslendirilmek üzere yazılmış konulu sahne müziği. Kantat formunu on yedinci yüzyıldan yirminci yüzyıla kadar birçok besteci kullanmıştır.
Üç zamanlı İngiliz şarkısı.
Antik Yunan uygarlığında kullanılan telli çalgı. MÖ yedinci yüzyılda lirin büyütülmüş
biçimi olarak yapılan kitara başlangıçta kadınların kullandığı bir çalgıydı. Yedi ya da
sekiz teli olan kitaranın tellerinin gerili olduğu çerçeve üzerinde Yunan tanrılarının gözleri sembolleştirilmiştir. Çitara.
103
klasik:
klavsen:
kolaj:
konçertant senfoni:
konçerto grosso:
konçerto:
konsonans:
kontrast:
kromatizm:
Roma uygarlığında üst sınıf; ayrıca bu sınıfın ürettiği toplumsal ve kültürel değerleri
nitelemek için kullanılan terim. Günümüzde Klasik terimi, ciddi, ağırlıklı, tarih içinden
süzülerek gelen kalıcı üst değerlerin müziği anlamında kullanılır. Bu nitelikleriyle klasik
müzik, bütün dönemler için geçerli olan sanat müziğini niteler.
On yedinci yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın sonlarına kadar kullanılan,
piyanonun geliştirilmesinden önce müzik tarihinde önemli bir yeri olan klavyeli, telli
çalgı. Fransızca; klavsen, Almanca; cembalo, Türkçe; çembalo.
Kesyap. Değişik malzemelerin bir arada kullanıldığı yapı.
Kaynağında konçerto grosso olan bir müzik biçimi: Solo çalgı ya da çalgılar ve orkestra
için yazılmış eser.
Geniş konçerto. Barok dönemde sonat formuna göre yazılmış konçerto: Solistler grubu
ile orkestranın diyalogu üzerine kurulu eser.
Genellikle solo bir çalgıya bir oda orkestrasının veya bir senfoni orkestrasının eşlik
etmesi ile gerçekleşen müzik biçimidir.
Belirli bir estetik anlayışa göre uyumlu sesler, uyuşumlu sesler. Birbirleriyle kaynaşan
iki ya da daha fazla sesin birleşmesi.
Karşıtlık.
Kompozisyonda kromatik diziyi kullanmak. Kromatik dizide yarım perdeler sırasıyla
çıkarak ya da inerek ilerler. Yunan müzik teorisinde üç cins dizi vardı: Diyatonik, anarmonik (sesteş), kromatik.
L
lavta:
libretto:
lied:
lyra (lir):
Doğu ve Batı müziklerinde yüzyıllar boyunca kullanılan telli çalgı.
Bir opera ya da oratoryo eserinin sözleri.
Alman sitilinde üç bölmeli sanatsal şarkı. A-B-A formu olarak anılır.
Antik Yunanda yaygın şekilde kullanılan telli çalgı. Destancıların eşilk çalgısıdır.
M
madrigale:
mazurka:
mehter müziği:
melizmatik:
miksolidyen:
Minimalizm:
missa:
mod:
104
İtalya’da on dördüncü yüzyılda doğan, Rönesans Döneminde gelişim gösteren yaygın
bir şiir ve müzik formu. Din dışı özellikte, çoğunlukla aşk şarkılarından oluşan, özgür
yapıda bir ses müziği. On dördüncü yüzyılın çalgı eşlikli madrigali ile on altıncı yüzyılın
madrigali birbirinden farklı özellikler taşır.
Üç zamanlı ölçüde, hızlıca tempoda bir Polonya halk dansı.
Osmanlı Devleti’nde on dördüncü yüzyıldan Yeniçeri Ocağının kaldırıldığı 1826 yılına
kadar sürdürülen, daha sonra da köklü bir geleneği tanıtmak için örneklendirilen askerî
müzik geleneği.
Ayin şarkılarında tek hece üzerine söyleme anlayışı.
Antik Yunan müziğinde kullanılan bir dizi. Orta Çağ kilise müziği kuramcıları mod denen
bu dizileri Yunan geleneğindeki gibi inici olarak değil, çıkıcı olarak kullanmışlardır.
Melodi, armoni, ritim ve biçim kaygısından uzak tekdüzeliğin ön planda olduğu müzik
akımı.Minimalist ressam Ad Reinhardt tarafından yaygınlaştırılan akımın müzikteki
öncüleri; Steve Reich, philip Glass ve John Adams’tır.
Katolik kilise müziğinin en eski, köklü ve önemli biçimi.
Armonik ve ezgisel amaçla seçilmiş seslerin kuramı. Latince “Metod” anlamına gelmektedir. Antik uygarlıktan beri kullanılmış olan makamlar. MÖ. 400 yıl öncesinden başlayarak ve bunun devamı olarak, Hristiyan kilise müzikleri sistematik biçimde modlara
bağlı kalmıştır. Modların sistemleştirildiği İlk Çağ’da notalar, günümüzdeki piyanonun
beyaz tuşlarının simgeledikleri seslerdi. Siyah tuşlar daha sonraki eklemeleri gösterirken, beyaz tuşlar Pythagoras(Pisagor) ve çağdaşı olan düşünür ve bilim
adamlarının bulduğu makamlardan oluşuyordu. Antik Ege uygarlığının modları yerleşim bölgelerine göre isimler almışlardır: İyonyen, Doryen, Frigyen, Lidyen, Miksolidyen vb. Eski Yunanda her bir modun insan ruhu üstünde özel bir etkisi olduğuna
inanılırdı. Örneğin, Doryen dizisi, savaşta ve barışta mükemmel insanlara yaraşan bir
mod olarak nitelenmiştir.
modülasyon:
Bir mod ya da tonaliteden başka bir mod ya da tonaliteye geçme işlemi.
molto allegro non troppo: Çok hızlı ama pek de koşarak değil.
mordente:
Isırma, kapma anlamına gelen, asıl sesle komşusu arasındaki çok hızlı gidiş geliş
yoluyla asıl sesin belirginleşmesini amaçlayan bir süsleme biçimi.
motet:
Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar
varlığını sürdüren dinî müzik biçimi.Latince ‘sözlü ifade’ anlamındadır.
mousa (musa-mus): Yunan mitolojisindeki esin perileri. Müzik sözcüğünün kökeni Mus (Musa)’lardan kaynaklanır. Yunanca’da -ika, -ike ekleri konuşulan dil anlamını verir. Örneğin, Elenika; Yunanca, Turkika,Türkçe, Musike; Musların dili, Mus’lara yaraşır sanat anlamındadır.
monochord:
Phytagoras tarafından icat edildiği sanılan ve Antik Yunan müzik kuramcıları tarafından akustiğin temel yasalarını araştırmak için kullanılan, bir rezonans kutusunun üst
tarafına gerilmiş tek telden oluşan çalgı.
N
Neo-clasisizm:
neuma:
neumatik:
nocturne:
nüans:
Yeni Klasikçilik. Yirminci yüzyılda geleneklerle bağı koparmak istemeyen, Klasik Dönemin tonal yapısı, melodik gelişim ve amaca yönelik müzikal fikirler gibi değerlerini
yeniden anlamlandırmayı öngören bir kavrayışı içeren müzik akımı.
Orta Çağ’da kullanılan bir nota işareti.
Orta Çağ’da neumalara (nota şekli) bağlı olarak missa seslendirme şekli.
Gece müziği. Fransızca ve İngilizce nocturne ( noktürn) .
Ayrıntı, fark. Müzikte ses gürlüğünü ifade eder.
O
opera buffa:
opera evi:
opera:
opus:
orataryo:
organum:
On sekizinci yüzyılda İtalyan komik operası.
Opera ve bale gibi sahne sanatlarının gereksindiği bütün teknik olanakları içeren, mimarlık değerlerine göre tasarlanmış, estetik özellikli büyük bina. opera seria: On sekizinci yüzyılda kahramanlık konuları üstüne yazılan ya da trajik karakterdeki İtalyan
operaları. Ciddi opera.
Eser anlamında müzikli sahne oyunu.
Yapıt anlamında kullanılır. Bazı besteciler yapıtlarının bestelenmiş yada yayınlanmış
sırasını belirtmek için Op. Kısaltmasını ve yapıtın sıra numarasını kullanırlar.
Kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro ve solistler tarafından söylenmek üzere
yazılmış, sahnelenmeyi gerektirmeyen tür.
Çok sesliliğin ilk biçimi.
P
partita:
passion:
passacaglia:
pentatonik dizi:
piano-forte:
polonaise:
polyphony:
polyrhythm:
polytonality:
Süit benzeri bir demet. Danslar için bestelenen çalgı müziğinde bölümlere verilen ad.
İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir tür.
İspanyol kökenli, üç vuruşlu eski bir dans. Ana tema çeşitleme sırasında değişmez.
Beş sesli dizi.
Piyanonun ilk ismi. Ansızın kuvvetlenme anlamındaki ses gürlüğü terimi.
Polonya halk dansı.
Çok seslilik. Polifoni yatay çok sesliliği niteleyen kontrpuan ile eşanlamlı olarak kullanılır. İki ya da daha fazla melodinin kendi bağımsız yolunda belirli kurallara göre ilerleyerek birliktelik oluşturması.
Çok ritimlilik. Çeşitli ritim kalıplarının aynı zamanda birbirini izlemesi. Fransız besteci
Meesaien’in Quatuor pour la fin du temps’inde ve Stravinski’nin birçok eserinde örnekleri görülür. Caz müziğinde de yer almıştır.
Çok tonluluk. Birden çok tonaliteyi içeren müzik. Çağdaş müzikte bir stil aracı olarak
kullanılmıştır. Başlıca örnekleri, Richard Wagner’in Tristan operasının ikinci
perdesinde, Richard Strauss’un Zerdüşt Böyle Dedi, Elektra ve Salome’sinde, İgor
Stravinski’nin Petruşka’sında, Charl İves’in Cevapsız Kalan Soru’sunda, Maurice Ravel’in 1.Piyano Konçertosu’nda, Darius Milhaud’nun Choephores adlı eserinde görülür.
105
portatif org:
prelüd:
Primitivizm:
prozodi:
On altıncı yüzyılda kullanılan taşınabilir org. Regal
Önceden çalınan. Bir başka parçaya giriş oluşturan çalgı müziği.
İlkelcilik. Romantik Dönemin düş dünyasına tepki olarak ortaya çıkmış ve tüm sanat
dallarını etkilemiştir. İgor Stravinski, Bahar Ayini balesiyle, ilkel boyların ritmini,
coşkusunu, tonal olmayan armoniyle oluşan disonans seslerle duyurmuş ve akımın
öncülüğünü yapmıştır. Yirminci yüzyılın en önemli ilkelcilik örneği de Bela Bartok’un Allegro Barbaro başlıklı eseridir.
Müzikte söz ve ezgi uyumu.
R
ramsinga:
rastlamsal müzik:
rebab:
recitatif:
requiem:
riccercare:
rocaille:
rokoko:
romans:
Romantizm:
rondeau:
rondo:
rubato:
Geleneksel Hint müzik çalgısı. İnce madenden yapılmış dört borudan oluşan bir çeşit
uzun trompet.
Şansa kalmış müzik biçimi.
Orta Çağ’da İslam dünyasında icat edilmiş olan daha sonra Avrupa‘da Viyol ailesi çalgılarına kaynak oluşturmuş olan geleneksel yaylı bir çalgı.
Opera ya da oratoryonun içinde konuşurcasına, özgür ritimli şarkı söyleme şekli.
Ölüm duası için yazılmış müzik türü.
Araştırma. Motetten türemiş, özgür formda on altıncı yüzyıla özgü çalgısal biçim.
Fransızca çakıl taşından anlamına gelen rokay, on sekizinci yüzyılın ilk yansında Avrupa’da, özellikle de Fransa’da yaygınlık kazanan bir bezeme öğesi.
Avrupa’da Barok Dönemden Klasik Döneme geçişi simgeleyen akım. Klasik Dönemin
başında Paris’te ünlenen zarif anlatımlı şık ve zeki bir üslup.
Rönesans’tan beri hemen bütün dönemlerde kullanılmış olan, sanatsal niteliğiyle Klasik
Dönemde gelişen ve özellikle Romantik Dönemde öne çıkan müzik biçimi.
Eski Fransızca’daki romance; şiirsel deyiş sözcüğünden kaynaklanan romantik terimi,
on dokuzuncu yüzyıl öncesinde, fantastik, duygusal, masalsı, duyarlıklı, düşsel gibi
sanatsal özellikleri nitelemek için kullanılıyordu. Romantizm, on dokuzuncu yüzyıl
boyunca gelişimini sürdüren, sanatçının bireysel duygularını kaynak almasına dayanan
akımdır.
Fransa’da on üçüncü yüzyıldan beri temel form olarak yaşayan üç geleneksel şiir ve
biçiminden biri.
Şiirdeki rondeau gibi tekrarlar üzerine kurulmuş olan bir şarkılı dans formu. Ana ezginin
ara tümcelerden sonra çok kez tekrarlanması.
Çalarken ya da seslendirirken kesin tempodan geçici bir süre için ayrılmak ve nota
sürelerini bir tümcenin açıklanması amacıyla değiştirmek.
S
sarabande:
sarangi:
serim:
schawm:
scherzo:
senfonik şiir:
sheng:
sistrum:
sonat biçimi:
sonat:
106
Soylu karakterde, ağırbaşlı bir İspanyol dansı.
Kuzey Hindistan ve Pakistan’da kullanılan geleneksel yaylı bir çalgı.
Bir müzik parçasında değişik temaların ilk sunulduğu giriş bölümü. Bir sonatta serimi
izleyen geliştirme bölümünden sonra gelen bitişte baştaki temaların ana tona dönük
olarak yeniden karşımıza çıkması; yeniden serim.
Obua’nın atası olan üflemeli çalgı.
Anlatım terimi olarak: Şaka. Genelde, esprili parça.
Betimleyici özelliği olan, müzik dışı değerler taşıyan, çalgısal tek bölümlü eser. Programlı müziğin temeli. Bir olayı, bir konuyu müzik diliyle anlatmak, canlandırmak
amacıyla yazılmış orkestra eseri. Franz Liszt’in buluşudur.
On iki ile on yedi arası kamış düdüğü bulunan bir ağız orgudur.
İlk Çağ’da özellikle Sümer ve mısır uygarlıklarında kullanılan şakşak çalgısı.
Bir sonatı oluşturan bölümlerden yalnızca birinin yapısını belirtmekte kullanılır. Bu
bölüme sonat allegrosu denir ve sonat allegrosu, kendi içinde üç temel bölme içerir:
Serim, geliştirme ve yeniden serim.
Bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen üç ya da dört bölümden oluşmuş, dil
zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan enstrumantal bir eserdir.
süit:
sürekli bas:
syllabic:
Aynı tonda benzer biçimde ama değişik etkilerde olan dans parçalarının birbirini
izlemesinden oluşan çalgı müziği biçimi. Bölümleri genellikle; allemande, courante,
sarabande, gigue şeklinde sıralanır.
Erken Barok Döneminde armonik deyişi güçlendirmek için klavsen veya lavta gibi bir
çalgının sürekli yol gösteren eşliği.
Hecesel. Missaları seslendirirken her notaya karşılık güftenin bir hecesinin düşmesi.
T
tını:
toccata:
toccato:
tonalite:
trill:
tetrakord:
Sesin niteliği. Her çalgının ya da sesin kendine özgü tınlaması.
Tek bölümlü bir çalgı müziği parçası olarak on altıncı yüzyılda doğan ve Barok Dönem
boyunca yaşayan tokata, özellikle org ve çembalo gibi klavyeli çalgılar için yazılmıştır.
Trompetler ve timpani için yazılmış, yalın, kısa, etkileyici tören müziği.
Bir dizinin tonal ilkelere göre kuruluşu.
Titretim. En yaygın süsleme biçimi.
Eski Yunan müziğinde, dört sesten oluşan küçük dizi. İki ton (büyük ikili) ve bir diyatonik yarım tondan (küçük ikili) oluşan dörtlü. Tetrakordlar kendi içlerinde diatonik kromatik ve anarmonik adlar altında üç kısma ayrılmışlardır. Her tetrakordun ilk ve son
sesi değişmez sesler adını alır. Aradaki iki ses ise değişken sesler adını alırlar.
U
unison:
Bir müzik eserinde, bütün parti ya da seslerin birli ya da sekizli aralıkta hareket etmesi.
V
vals:
variation:
vina:
virelai:
virginal:
virtuose:
Kadın ve erkek bir çift tarafından uygulanan, üç zamanlı, kıvrak bir Alman dansı.
Müzikte melodik, kontrapuantik, armonik ya da ritmik çeşitler yaratmaya dayanan form.
Hindistan’nın geleneksel telli çalgısı.
Geç Orta Çağ’da ve Rönesans’ın başlarında Fransız şiirinin üç temel formundan biri
olan şiirler üzerine bestelenen müzik. Diğer formlardan ikisi Roundeau ve Ballade’dır.
Klavsenin atası kabul edilen ve diz üstünde çalınan küçük klavyeli çalgı.
Üstün, usta sanatçı; büyük hüner sahibi, üstün yetenekli ses ya da çalgı sanatçısı.
Y
yararlı müzik:
1920’li yıllarda Hindemith Weill ve Krenek gibi bestecilerin ortaya attıkları bir müzik
türüdür. Sanat sanat içindir felsefesinin dışına çıkılarak, halk için sanat; kullanılabilir,
yararlanılabilir sanat kavramları geliştirilir.
Z
zihter:
Tellerine çubuklarla vurularak ya da mızrapla çalınan bir çalgı ailesidir.
107
KAYNAKÇA
AYDOĞAN, Salih, Hayat Kaynağımız Müzik, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1998.
BORAN, İlke-Kıvılcım Yıldız ŞENÜRKMEZ, Kültürel Tarih Işığında Çok Sesli Batı Müziği, YKY, İstanbul,
2007.
BÜKE, Aydın-ALTINEL, İpek Mine, Müziği Yaratanlar- Barok Dönem, Dünya Kitapları, İstanbul, 2006.
CANGAL, Nurhan, Müzik Formları, Arkadaş Yayınları, Ankara, 2004.
ÇELİKEL, Yusuf Ziya, Ders Notları, İzmir, 2003.
ESTİN, Colette –LAPORTE, Helene, Yunan ve Roma Mitolojisi, Çev. Musa Eren, Tübitak Yayınları, İstanbul,
2003.
FERİDİNOĞLU, Lale, Müziğe Giden Yol, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2004.
FINKELSTEIN, Sidney, Müzik Neyi Anlatır, Çev. M. HalimSpatar , Kaynak Yayınları, İstanbul, 1996.
FIRAT, Ertuğrul Oğuz Fırat, Çağdaş Küğ Tarihi İçinde İmler-1,YKY Yayınları, İstanbul, 1999.
HADEİR, Andre, Müzikte Türler ve Biçimleri, Çev. İlhan Usmanbaş, İletişim Yayıncılık,1992.
HAUSER, Arnold, Sanatın Toplumsal Tarihi, Çev. Yıldız Görönü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1995.
HÜREL, Feridun, Klasik Müzik Rehberi, Say Yayınları, İstanbul, 2008.
İLYASOĞLU, Evin, Zaman İçinde Müzik, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
KARAESMEN, Erhan, Andante Dergisi, İstanbul, 2002.
KAROLYİ, Otto, Müziğe Giriş, Çev. Mehmet Nemutlu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2005.
KOÇOĞLU, Füsun, Andante Dergisi, İstanbul, 2002.
KOLÇAK, Olcay, Müziği Öğreniyoruz, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2005.
KÜTAHYALI, Önder, Çağdaş Müzik Tarihi, yayınlayan N.İ.Leblebicioğlu, Ankara, 1981.
ORANSAY, Gültekin, Musikî Tarihi ve Stil Bilgisi, Yaygın Yükseköğretim Kurumu, Ankara, 1977.
ÖZGÜR, Ülkü-Salih AYDOĞAN, Müziksel İşitme Okuma, Ankara, 1999.
ÖZGÜR,Ülkü, G.Ü. Gazi Eğit. Fak. Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2001.
PAMİR, Leyla, Müzikte Geniş Soluklar, Ada Yayınları, İstanbul,1989.
SACHS, Curt, Dünya Musikîsi Tarihi, Çev. İlhan Usmanbaş, İstanbul, 1965.
SAY, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 2002.
SAY, Ahmet, Müzik Tarihi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 1994.
SAY, Ahmet, Türkiye’nin Müzik Atlası, Borusan Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 1998.
SAY, Ahmet, Müzik Ansiklpopedisi, Ankara, 1985.
SELANİK, Cavidan, Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni, Doruk Yayıncılık, Ankara, 1996.
The Illustrated Encyclopdia Of Musical İnstruments, Könemann, Belgium, 2000.
TUFAN, Selmin-Enver TUFAN, Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Piyano Ders Kitabı-2, Ankara, 2000.
YENER, Faruk, Müzik, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, Beyaz Köşk (Müzik Sarayı) Yayınları, İstanbul,
1985.
YENER, Faruk, Şu Eşsiz Müzik Sanatı, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990.
İNTERNET SİTELERİ
http://www.kultur.gov.tr
108
Download