12. sınıf coğrafya müfredatına çevresel konu yaklaşımlı bir incelenme
advertisement
The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2905 Number: 39 , p. 365-376, Autumn III 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi 11.05.2015 Yayınlanma Tarihi 25.10.2015 12. SINIF COĞRAFYA MÜFREDATINA ÇEVRESEL KONU YAKLAŞIMLI BİR İNCELENME EXAMINATION OF THE SUBJECTS ABOUT ENVIRONMENT IN THE 12TH GRADE GEOGRAPHY CURRICULUM Yrd. Doç. Dr. Vedat ŞAHİN Namık Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Özet Çevre üzerine çeşitli tanımlar yapılmakla birlikte canlıların birbiriyle ve çevresiyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır tanımı ve insanın ilişki kurduğu, yaşadığı yer ve faktörlerdir tanımı yaygınca kullanılmaktadır. Canlıların hayatlarını sağlıklı olarak sürdürebilmeleri doğal ortamı sağlıklı olan bir çevre ile mümkündür. Bu bakımdan çevre üzerine çeşitli bilim dallarından çok sayıda araştırmalar yapılmıştır. Diğer yandan coğrafya, insan ve çevrenin karşılıklı etkileşimini konu edindiğinden, çevresel konular üzerinde çeşitli şekillerde durmaktadır. 12.sınıf coğrafya müfredatında da çevre konuları geniş olarak ele alınmaktadır. 12.sınıf müfredatı, içeriği gereği öğrencilerde bir çevre bilinci ve farkındalığı oluşturulmayı hedeflemektedir. Çalışmada 12. Sınıf coğrafya dersi müfredatı çevresel konu yaklaşımı ile ele alınmıştır. Bu duruma istinaden 12. sınıf müfredatındaki çevre ile ilgili konular ve hedef kazanımlar ortaya konmuştur. Araştırmada anket çalışması da uygulanmış ve ankette yer alan araştırma konuları çerçevesinde hedeflenen kazanımların gerçekleşme düzeyleri araştırılmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin coğrafya dersi sayesinde çevre bilgilerinin, bilinçlerinin ve farkındalıklarının artıp artmadığı tespit edilmek istenmiştir. Yapılan araştırma neticesinde 12. sınıfta coğrafya dersi gören öğrencilerin çevre konuları üzerine bilgilerinin, bilinçlerinin ve farkındalıklarının arttığı tespit edilmiştir. Araştırmada likert tipi anket yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen veriler SPSS programında analiz edilmiştir. Analiz edilirken standart sapma, varyans ve ortalama değer hesaplanmıştır. Anket verilerinin frekans ve yüzde hesaplamaları yapılarak öğrencilerin hangi kategorilerde yoğunlaştığı ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Coğrafya Eğitimi, Çevre, Eğitim, Müfredat, Lise Abstract Two widely used definitions of environment, which is defined in various ways, are “a discipline dealing with the relations of living beings with one another and their surroundings” and “areas where people interact and factors influential on them”. Living beings can soundly maintain their lives in a healthy natural environment. Thus, a lot of 366 Vedat ŞAHİN studies have been carried out on environment in various disciplines. Making environmental evaluations and classifications is an important aspect of geography, too. Since geography deals with the mutual interaction of human beings and environment, it focuses on environmental issues in various ways. The 12th grade geography curriculum gives a wide coverage to environmental issues, too. By its content, the 12th grade curriculum aims to create environmental awareness among students. The present study examines the subjects about environment in the 12th grade curriculum. To this end, subjects and target acquisitions in the 12th grade curriculum about environment are presented. A survey was conducted. With the survey, the levels of achieving the target acquisitions included in it were investigated. An attempt was made to determine whether or not students’ environmental knowledge and awareness increased thanks to the geography course. It was found out that the students receiving the 12th grade geography course have more knowledge and awareness of environmental issues. A Likert-type scale was used. The obtained data were analyzed via SPSS package. Standard deviation, variance, and mean value were calculated during data analysis. The frequency and percentage were calculated for the survey data. In this way, the categories in which most responses were given were determined. Keywords: Geography Education, Environment, Education, Curriculum, HighSchool GİRİŞ İnsanın dünya üzerinde var olması ile birlikte insan-çevre ilişkisi başlamıştır. İniş ve çıkışları ile insanlık tarihi doğa ile mücadeleyi yansıtır. Ancak tarih boyunca insan hiçbir zaman çevreye bu kadar hâkim olmamış ve bu düzeyde etki etmemiştir. Bununla birlikte bugün insanın çevreye verdiği zarar da o nisbette artmıştır. Bu nedenle çevre üzerinde çok daha fazla durulmakta, araştırmalar yapılmakta, kanunlar çıkarılmakta ve çeşitli ders müfredatları ile okullarda çevrenin önemi okutulmaktadır. Çevrenin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması coğrafyanın ana konuları arasında yer alındığı gibi coğrafya eğitiminde insan-çevre etkileşiminin ele alınması da temeldir (Cevizci, 2010, s.165-185). Çünkü coğrafya hem doğal ortamı hem de doğal ortamla insan arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilimdir. Diğer yandan canlı ve doğal ortam ilişkisi çevrenin temel unsurlarıdır. Bu bakımdan çevrenin birçok tanımından birisi de “canlı varlıklara tesir eden dış tesirlerin tümüdür” şeklindedir (Karpuzcu, 2007, s. 27). Diğer yönden doğal ortamda canlı ve cansız öğeler arasında sürekli bir madde ve enerji dolaşımı vardır (Atalay, 2008, s.1-2). Bu canlı ve cansız etmenlerin birlikte ele alınmasını çevre ve coğrafya alanları kendi bakış açılarına göre konu edinmektedir. Bu yönü ile çevre ve coğrafya bilimleri önemli oranda kesişmektedir. Çevre üzerine çeşitli tanımlar yapılmakla birlikte “canlıların birbiriyle ve çevresi ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır” tanımı son yıllarda yaygınlık kazanmıştır (Ertürk, 1998, s.1-3). Ancak çevre ile ilgili tanımlar inceleme ve araştırma konularındaki yaklaşımlara göre farklılık göstermektedir. Bununla birlikte tanımlardaki ortak noktalar; doğal veya yapay bir çevrenin olması, canlıların yaşadıkları fiziksel bir ortamın bulunması ve karşılıklı ilişkilerin olmasıdır. Diğer bir tanımda “çevre; insanın ilgilendiği, ilişki kurduğu, yaşadığı yer ve faktörlerdir. Bu faktörler toprak, iklim, inançlar, gelenek ve görenek gibi unsurların tümüdür” (Güney, 2004, s. 15-16). Toprak, hava, hayvan ve bitki örtüsü gibi çeşitli unsurların oluşturduğu doğa ve insanın meydana getirdiği bütün değerler çevreyi oluşturmaktadır ve çevre konuları içinde bunların insanla ve kendi aralarındaki ilişkileri incelenmektedir. Bu bakımdan başka 12. Sınıf Coğrafya Müfredatına Çevresel Konu Yaklaşımlı Bir İncelenme bir çevre tanımı “insanı etkileyen ve ondan etkilenen dış koşul ve durumların toplamıdır” şeklindedir. Yine insanın yaşam alanları, kent kültür ve yerleşim koşulları çevre içinde yer alır. “Çevre, canlıların kendi arsalarındaki sosyal, ekonomik ve siyasi ilişkiler ile cansız varlıların etkilenme şekilleri” olarak da tanımlanmaktadır (Akyıldız, 2009, s. 21-28). Diğer yönden sanayileşme, nüfus artışı, kentleşme gibi faktörler çevre sorunlarının temel kaynakları arasında yer almaktadır. Ayrıca eğitim yetersizliği, denetim yetersizliği, çevre bilincinin oluşmaması gibi faktörler de çevre sorunlarının meydana gelmesine zemin hazırlayan nedenlerdir. Bu nedenle günümüzde çevresel sorunların çözümü için bilinçli bir toplum yapısına ve çevre eğitimine önemli bir ihtiyaç vardır. Çevreyi bilmeyen ve çevrenin öneminin farkında olmayan insanların çevreyi korumasından söz edilemez. Bu açıdan bireyin ilköğretim kademesinden itibaren çevreyi tanıma bilincini kazanması önemlidir (İnce, 2015, s.330-344). Ancak çevrenin en iyi şekilde korunabilmesi tüm vatandaşların eğitimi ve bilinçlenmesi ile olur (Akdur, 2005, s.34). Nitekim eğitim düzeyleri ileri olan ülkelerde çevre konuları üzerinde durulmakta ve farkındalığın artırılması için çalışmalar yapılmaktadır. Nitekim pek çok kalkınmış ülkede çevre eğitimi fen, biyoloji ve coğrafya dersleri gibi çeşitli müfredatlar içinde yer almakta ve önemle üzerinde durulmaktadır (Ozaner, 2004, s.585-611). Türkiye’de de coğrafya derslerinin ayrılmaz bir bileşeni durumunda olan çevresel konular 1. sınıftan 12. sınıfa kadar her yıl öğretilmektedir. Günümüzdeki gelişmelere bakıldığında her ne kadar çeşitli derslerde çevre konuları ele alınsa da, çevre yasaları çıkarılsa da, bakanlıklar kurulsa da ve bunlara bağlı çeşitli örgütler oluşturulsa da çevre konusunda yeterli düzeye ulaşıldığı ve 367 istenilen düzeyde bir ilerleme sağlandığı söylenemez (Altunkasa, 2003, s.1). Ancak insanın çevresinden faydalanma düzeyinin arttırması ve olanaklarını daha iyi kullanabilmesi için çevrede önemli değişimlere gitmesi de bir zorunluluktur. Bununla birlikte çevreyi dikkate almadan veya bilinçsizce yapılan değişimler dünyanın dengesini bozmaya ve önemli çevresel sorunlara neden olmaya devam etmektedir (Özey, 2008). Çevresel sorunlar oluşturmadan yaşadığımız çevreden en üstün düzeyde istifade edebilmek için coğrafya dersleri içinde nitelikli bir çevre eğitimi verilmesi kaçınılmazdır. Çünkü coğrafya eğitimi sayesinde yaşadığı çevreyi her yönüyle tanıyan birey, bu çevrenin gelecek nesillere aktarılmasının ne denli önemli olduğunun da farkına varmaktadır (Kaya,2012). Bu bakımdan insanın içinde bulunduğu doğal çevre ile olduğu kadar insanlarla da barışık olarak yaşama için çeşitli şartları ortaya koymayı amaç edinen, yani fiziki ve beşeri dünya ile insanın ahenk içinde olmasını gaye edinen coğrafya bilimine önemli görevler düşmektedir (Efe, 1996, s.135-148). Ayrıca doğal olarak coğrafyanın bir parçası durumunda olan çevre konularının coğrafya dersleri müfredatında yer alması ve gelişen çağın şartlarına göre güncellenmesi gerekmektedir. Çünkü bilgi, beceri, tutumlar, teknolojik imkânlar ve düzenlemeler, öğretim programlarına yansıtıldıkları oranda anlam ve değer kazanırlar (Merter ve Şan, 2012). Böylece coğrafya müfredatları güncelliğini korumaya devam edeceği gibi yeni nesiller de güncel bilgiler ile yetiştirilmiş olacaktır. Yöntem, Amaç ve Kapsam Bu çalışmanın amacı, 12. sınıf coğrafya müfredatını çevre konusu açısından incelemektir. Çevresel bir yaklaşımla ele alındında coğrafya konularının 12. sınıf müfredatı ile ne kadar iç içe olduğu tespit edilmek istenmiştir. Bu bağlamda öğrenci- 368 Vedat ŞAHİN lerin coğrafya dersi sayesinde çevre bilgilerinin, bilinçlerinin ve farkındalıklarının artıp artmadığı tespit edilmek istenmiştir. Ayrıca öğrencilerin coğrafya dersi etkisiyle çevre üzerine basın yayın organlarınca yapılan programları takip edip etmedikleri incelenmiştir. Araştırmada İstanbul Esenyurt Lisesinde 2014-2015 eğitim öğretim yılında öğretim gören149 öğrenciye dört adet likert tipi soru yöneltilmiş ve elde edilen veriler SPSS programında analiz edilmiştir. Analiz edilirken standart sapma, varyans ve ortalama dikkate alınmıştır. Ayrıca anket sorularından elde edilen verilerin frekans ve yüzde hesaplamaları yapılmıştır. Böylece öğrencilerin hangi kategorilerde yoğunlaştığı ortaya konmuştur. Araştırmada 12. sınıf müfredatının seçilmesinin nedeni orta öğretimin son sınıfında okuyan öğrencilerin, bu aşamaya kadarki MEB müfredatlarındaki coğrafya derslerini ve buna bağlı olarak da çevresel konuları görmüş olmalarıdır. Dolayısı ile coğrafya ve çevre üzerine bu öğrencilerin daha ileri düzeyde birikimlerinin olmadır. Literatür Taraması Ortaöğretim coğrafya eğitimi içinde çevresel konular üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan çalışmamız ile ilgili olan, İncekara ve Tuna’nın yapmış olduğu “Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevresel Konularla İlgili Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi: Çankırı İli Örneği” adlı çalışmaları, öğrencilerin çevresel konularda bilgi düzeylerini Çankırı örneği üzerinde incelemiştir. Çalışmada ortaöğretim seviyesinde farklı okul türlerinde öğrenim gören öğrencilerin çevre ile ilgili çeşitli olgular hakkındaki bilgi seviyeleri araştırılmıştır (İncekara ve Tuna, 2010, s.168–182). Gülüm’ün yapmış olduğu “coğrafya dersi çevre ve toplum öğrenme alanının kazanımlarına 9.sınıf öğrencilerinin ulaşma düzeyi” çalışması, 9. sınıf öğrencilerinin çevre ve toplum üzerine neler öğrendiğine yönelik tespitler yapmayı hedeflemiş ve öğrencilerin çevre bilinci kazanmasına coğrafyanın etkisini incelemiştir (Gülüm, 2010, s.291-300). Ayrıca Değirmenci ve İlter’in “coğrafya dersi öğretim programında doğal afetler” çalışması, konuyu coğrafya müfredatı genelinde ve doğal afetler bağlamında ele almıştır (Değirmenci ve İlter, 2013, s. 276-303). İnce’nin “ortaöğretim coğrafya dersi 10.sınıf müfredatının yaşadığımız çevreyi tanımaya katkısının incelenmesi” çalışması ise 10. sınıf müfredatı çerçevesinde yaşadığımız çevreyi tanımaya coğrafya derslerinin katkısını araştırmıştır (İnce, 2015, s.330-344). Bununla birlikte bu inceleme çeşitli yönlerden daha önce yapılmış olan çalışmalardan ayrılmaktadır. Görüldüğü gibi konu çeşitli yönlerden ve çeşitli boyutlarda araştırılmış ise de son sınıfa gelmiş olan 12. Sınıf öğrencilerinin çevre ile ilgili farkındalığı önceki çalışmalarda incelenmemiştir. Ayrıca çalışmada genel olarak, 12. sınıf coğrafya müfredatında yer alan çevre konularının değerlendirilmesi yapılmış olup coğrafya müfredatı çevresel konu yaklaşımı ile incelenmiştir. Bu çerçevede öğrencilerin çevre farkındalıklarına 12. Sınıf coğrafya derslerinin katkısı incelenmiştir. Netice itibari ile çalışma özgün bir nitelik taşımasının yanında alanında da önemli bir boşluğu dolduracaktır. Bulgular Müfredatlar, eğitimi bir programa bağladığı, eğitimin ve öğretimin planlı gerçekleştirilmesini sağladığı için önemlidir (Cevizci, 2010, s.165). Müfredat sayesinde hangi konuların hangi sıra ile ve ne kadar süre içinde işleneceği belirlenmiş olur. Bu bakımdan müfredat, coğrafya eğitim ve öğretiminin ayrılamaz bir yol göstericisi durumundadırlar. Çünkü eğitim programı; program öğeleri olan hedef, içerik, öğretme, öğrenme süreci ve değerlendirme boyutları arasındaki dinamik ilişkiler bütünlüğünden oluşmaktadır (Demirtaş ve Güneş, 2002,s.47). Nitekim coğrafya müfredatları, verilen eğitimin istenilen amaçlar doğrultusunda işlenmesini sağlamaktadır. Bu bakımdan coğrafya müfredatları eğitimi bir düzene koyduğu gibi ihtiyaç duyulan araç- 12. Sınıf Coğrafya Müfredatına Çevresel Konu Yaklaşımlı Bir İncelenme gerecin doğru zamanda ve doğru mekânda bulundurulması için de önemlidir (Doğanay, 2002, s.325-333). Bir başka ifade ile müfredat, öğrencilerinin coğrafya eğitimi ile edineceği içeriği ortaya koymakta, değerlendirme süreçlerini çizmekte ve uygulanacak öğrenme-öğretme süreçlerinin genel çerçevesini belirlemektedir (Öztürk,2008, s.23-56). Böylece coğrafya eğitiminin bir parçası durumundaki birçok bileşen bir sıraya konulmuş ve programlı bir şekilde eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesine zemin hazırlanmış olur. Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı tüm okullarda eğitim ve öğretim faaliyetleri MEB’in belirlediği müfredatlar çerçevesinde yapılmaktadır. Coğrafya müfredatları içerikleri ve tasarımları da MEB tarafından belirlenmektedir. Türkiye’de çeşitli sınavlarda bu müfredatlar dikkate alınmakta ve yeni nesillerin hangi coğrafya konuları üzerinde bilgi yoğunluğu kazanacakları belirlenmektedir. 12. sınıf coğrafya müfredatları da çeşitli yönlerden bazı konuları ön plana çıkarmakta ve öğretimde öncelikli konuma getirmektedir. Bu yönü ile 12. sınıf coğrafya müfredatlarını çeşitli yönlerden değerlendirilmeye ihtiyaç vardır. Nitekim müfredatın öğrencilerde çevresel farkındalık meydana oluşturacak nitelikleri bulunması, müfredatın önemli bir yönünü oluşturmaktadır. 12. sınıf coğrafya müfredatında yer alan her konu doğrudan veya dolaylı olarak çevre ile ilgilidir. Bununla birlikte 12. sınıf müfredatında yer alan “doğal sistemler” başlığı altında yer alan “doğadaki ekstrem olaylar” bölümü,“ çevre ve toplum” başlığı altında yer alan “doğal kaynaklar ve çevre” bölümleri konu ile doğrudan ilgilidir. Bu konular doğrudan çevre-insan etkileşimini ele almakta ve 12. sınıf müfredatının iki bölümünü oluşturmaktadır. Başlıkları yazılan konular dışındaki diğer konuların da tamamı çevre ile ilişkilidir. Bu yönü 369 ile 12. Sınıf coğrafya kitabı çevresel birikim açısından önemli açığı dolduracak niteliktedir. 12. sınıf coğrafya öğretim programı, öğrencilerde coğrafi olaylar ile ilgili çok boyutlu düşünebilme becerisi oluşturulmasını hedeflerken amaç olarak ortaya koyduğu unsurlardan bir tanesi çevre ile ilgili düşünme becerisinin geliştirilmesidir. Bu bakımdan öğrencinin hayatla iç içe girmiş olan problemleri çözebilme yeteneğine ulaşması ve gerçek hayattaki çevresel şartların getirdiği ihtiyaçları karşılayabilmesi programın önemli hedeflerindendir. Örneğin öğrencilerin bilmedikleri bir şehirde yer bulmak için haritaya başvurabilmesi, ev satın alırken evin konum analizini yapabilmesi, mahallesinde karşılaştığı bir çevre sorununa çözüm üretebilmesi veya bir fabrikanın kapatılmasını gerçek hayatla bağlantılı olarak ortaya koyabilmesi hedeflenmektedir. Dolayısıyla coğrafya dersi öğretim programı öncelikle öğrencilerin yaşadıkları çevreyi algılamalarını hedeflemekte ve öğrencilerin bir dünya algısı geliştirmelerini önemsemektedir. 12. sınıf müfredatını konu bazında ele alacak olursak, çevresel unsurları daha net görme imkânı olacaktır. Bu açıdan 12. sınıf coğrafya dersi müfredatındaki bölümlerden bir tanesi “doğal sistemler” öğrenme alanı altındaki, “doğadaki ekstrem olaylar” konusudur. Bu bölümde öğrencilerin doğa olaylarının ekstrem durumlarını öğrenmeleri ve bunların etkilerinin değerlendirilmesini yapabilmesi hedeflenmektedir (MEB, 2011, s.49-63). Böylece öğrencilerde coğrafi bir bakış açısıyla doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşimin kavranması, doğal sistemlerdeki değişimlerle ilgili geleceğe yönelik çıkarımlarda bulunabilme yeteneğinin elde etmesi amaçlanmaktadır. 12. sınıf coğrafya dersi müfredatında “çevre ve toplum” öğrenme alanı altında ortak doğal mirasın ekosistemdeki önemi- 370 Vedat ŞAHİN nin öğretilmesi hedeflenmektedir. Buna bağlı olarak öğrencilerin doğal miraslara yönelik tehditleri sorgulayabilmesi amaçlanmaktadır. Böylece öğrencilere çevre bilinci ve farkındalığı kazandırılmak istenmektedir. Bu yolla öğrencilerden doğal çevrenin sınırlılığını “beslenme halkaları” ve “taşıma kapasitesi” kavramlarına dayalı olarak açıklayabilme yeteneğine ulaşması beklenmektedir. Ayrıca öğrencilerin doğainsan etkileşiminden kaynaklanan riskler hakkında çıkarımlarda bulunabilme, çevre sorunlarının önlenmesine yönelik farklı ülkelerdeki uygulamaları değerlendirebilme, çevre yönetimi ve koruma açısından çevresel örgütlerin etkinliklerini yorumlayabilme kazanımlarını elde etmesi beklenmektedir. Bunlarla birlikte öğrencilerin doğal kaynakların yönetimine ait ilkeleri belirleyebilme yeteneğine ulaşması, sınırlı kaynakların etkili kullanımı konusunda projeler geliştirebilmesi, doğal çevreyi korumaya yönelik alınan önlemlerin ve projelerin mekâna etkilerini değerlendirebilmesi niteliklerine ulaşması istenmektedir (MEB, 2011, s.49-63). Görüldüğü gibi “çevre ve toplum” başlığı altında MEB temel olarak çevre ile ilgili öğrencilerin bilinçlerinin geliştirilmesini ve farkındalıklarının artırılmasını istemektedir. Bu kazanımların elde edilebilmesi için çevresel konulara faklı yaklaşımlar altında geniş yer vermektedir. “Beşeri sistemler” öğrenme alanı altında ise ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkışı, yayılışı ve bunları belirleyen faktörlerin öğrenciler tarafından kavranması beklenmektedir. Bu konu ünitelerinde nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetlerin ilişkisinin öğrencilere kavratılarak istenmektedir. Buna bağlı olarak öğrencilerin şehirleşme, göç ve sanayileşme olgularını birbirleriyle ilişkili olarak ve toplumsal etkilerini ortaya koyarak öğrenilmesi hedeflenmektedir (MEB, 2011, 49-50). Böylece çeşitli yönlerden çevre ile ilişkili olan kültür, şehir, nüfus, yerleşme, göç ve sanayileşme olguları üzerine öğrencide bilinçlenme sağlanması amaçlanmaktadır. Diğer bir bölüm “Çevresel sentez, Türkiye” öğrenme alanıdır. Bu başlık altında ise öğrencilere Türkiye’deki farklı bölgelerin oluşumunda iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü, nüfus ve ekonomik faaliyetlerin belirleyicilik rolünün kazandırılması istenmektedir. Ayrıca ulaşım ağları ile yerleşme ve ekonomik faaliyetlerin ilişkilendirilmesi, ülkemiz ve çevresi ile ilgili önemli ulaşım projelerinin kavratılması hedeflenmektedir. Böylece Türkiye ve çevresinde gerçekleşen çeşitli olaylar hakkında öğrencide bir farkındalığın oluşturulması amaçlanmaktadır. Bunlara ek olarak Türkiye’deki ticaret merkezlerinin, ticarete konu olan malların ve akış yönlerinin öğrencilere öğretilmesi hedef olarak ortaya konmaktadır. Öğrenciye Türkiye’yi sembolize eden mekânsal değerlerin, mekân algısına etkisiyle birlikte verilmesi ve yorumlama yeteneğinin kazandırılması istenmektedir. Öğrencilere turizm faaliyetlerinin çevresel, kültürel ve ekonomik etkilerinin öğretilmesi hedeflenmekte, turizm faaliyetleri ile ilişkili olarak bunların çevresel, kültürel ve ekonomik etkilerinin öğretilmesi istenmektedir. Konular içinde “doğa ve kültürel zenginlik merkezi olarak Türkiye” konularına yer verilmekte, Türkiye’nin bulunduğu çevresel mekândan kaynaklanan jeopolitik konumuna ilişkisin analiz etme yeteneğinin öğrencilere kazandırılması amaçlanmaktadır (MEB, 2011, 5256). “Küresel ortam: bölgeler ve ülkeler” öğrenme alanı altında, öğrencilere ülkelerin neden farklı geliştiklerinin öğretilmesi istenmekte, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin coğrafî özelliklerinin öğrenciler tarafından yorumlanabilmesi amaç olarak ortaya konmaktadır. Böylece öğrencilerde “doğal kaynakların belirleyiciliği, doğal kaynaklar ve gelişme” kavramaları arasında çeşitli bağlantılar kurabilme ve bunları sorgulayabilme yeteneğinin oluşturulması istenmektedir. Ayrıca öğrencilerin 12. Sınıf Coğrafya Müfredatına Çevresel Konu Yaklaşımlı Bir İncelenme ülkeleri doğal kaynak potansiyeli açısından tanıması, doğal kaynakların bölgesel ve küresel ilişkilerdeki etkisini sorgulayabilmesi hedef olarak ortaya konmaktadır. Bu bağlamda öğrencilerin dünyanın önemli enerji nakil hatlarının çevresine ve diğer ülkelere etkilerini, ülkeler arasında sorun oluşturabilecek mekânsal unsurları çeşitli açılardan analiz edebilmesi amaçlanmaktadır (MEB, 2011, 57-59). Coğrafya dersi öğretim programının genel amaçları içinde de çevresel özellikler ön planda yer almaktadır. Örneğin coğrafya dersi öğretim programının genel amaçları arasında insan–doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafi sorgulama becerileri kazandırmak, doğal ve beşerî sistemlerin işleyiş ve değişimini kavratmak, yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerlere sahip çıkma bilinci geliştirmek yer almaktadır. Ayrıca doğa ve insanın uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için mekânsal planlamanın önemini kavratmak ve kalkınma süreçlerinin doğayla uyumlu kılınması konusunda bir farkındalık oluşturmak yer almaktadır. Bunlarla birlikte doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirecek bir birikim oluşturmak programın ayrı bir yönüdür. Bunlar gibi bölgesel ve küresel düzeyde etkin olan çevresel örgütleri tanımak ve bunların uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavratmak yer almak coğrafya dersi öğretim programının genel amaçları arasındadır (MEB, 2011, S.28). Görüldüğü gibi coğrafya dersinin genel amaçları arasında çevresel konular ve bunlara istinaden elde edilecek kazanımlar önemli bir paya sahiptir. Görüldüğü gibi 12. Sınıf coğrafya müfredatı ağırlıklı bir şekilde çevre konuları üzerinde durmakta ve öğrencilerin yerel ölçekten küresel ölçeğe kadar çeşitli düzeylerde çevre hakkında kazanımlar edinmesini amaçlamaktadır. Müfredatta konular her ne kadar farklı başlıklar altında ele alınmış 371 olsa da çeşitli şekillerde çevre ile ilişkileri bulunmaktadır. Dolayısı ile 12. Sınıf müfredatı öğrencilerin çevre bilincini geliştirici ve çevresel farkındalık üzerine önemli birikim sağlayıcı unsurları barındırmakta, öğrencilerin elde edecekleri kazanımlar içerisinde de bunlara yer vermektedir. Bu durum tarafımızca yapılan anket çalışmasında da kendisi göstermiştir. Yapılan anket çalışması neticesinde elde edilen verilerden 12. sınıf coğrafya müfredatı ile ilgili olarak çevresel farkındalık sağlama ve çevre bilinci elde etme konusunda önemli bulgular elde edilmiştir. Bu bulgulardan hareketle çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin standart sapması, varyansı ve ortalaması hesaplanmıştır. Araştırmada öğrencilere yöneltilen “Coğrafya derslerinin çevre hakkındaki bilgilerinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusunun standart sapması 1,24155, varyansı 1.541, ortalaması ise 3.8389 olarak bulunmuştur. Araştırmadaki “Coğrafya derslerinin çevrenizde gerçekleşen coğrafi olaylar hakkında farkındalığımızı artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusunun standart sapması 1,21033, varyansı 1.465 ve ortalaması 3.8322 olarak bulunmuştur. “Coğrafya derslerinin çevresel sorunlar üzerine bilinç düzeyinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusunun standart sapması 1,10717, varyansı 1.226 ve ortalaması 3.6107 olarak bulunmuştur. “Coğrafya derslerinin etkisi nedeniyle TV, internet ve gazeteler gibi yayın organlarınca yapılan programları daha fazla takip ediyor musunuz?” sorusunun standart sapması 1.2282, varyansı 1.509 ve ortalaması 2,7315 olarak bulunmuştur. Tablo 1’de “Coğrafya derslerinin çevre hakkındaki bilgilerinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna öğrencilerin vermiş oldukları cevaplara göre frekans (f) ve yüzde (%) değerleri gösterilmiştir. 372 Vedat ŞAHİN Onay Frekans (f) Yüzde (%) Hiç 7 4,7 Biraz 19 12,8 Orta Düzeyde 29 19,5 Çok Fazla 30 20,1 Tamamen Toplam 64 149 43,0 100,0 Tablo 1: Coğrafya derslerinin çevre hakkındaki bilgilerinizi artırdığını düşünüyor musunuz? Araştırmada “Coğrafya derslerinin çevre hakkındaki bilgilerinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna öğrencilerin % 4,7’si “hiç” cevabını vermiştir. Bu soruya “Biraz” diye cevap verenlerin oranı %12,8 ve “orta düzeyde” olarak cevap verenlerin oranı %19,5 olarak bulunmuştur. Bu soruya “çok fazla” olarak cevap verenler %20 ve “tamamen” diyenlerin oranı %43 olarak gerçekleşmiştir. Görüldüğü gibi en yüksek oran “tamamen” diyen grupta toplanmaktadır. Ayrıca “hiç” ve “biraz” olarak Onay cevap verenlerin toplam yüzde oranı 17,5 gibi çok düşük bir oranda kalmaktadır. Bu verilerden hareketle 12. Sınıfta okuyan öğrencilerin coğrafya dersi görmeleri nedeniyle çevre hakkında bilgilerinin büyük oranda artmıştır. Tablo 2’de “Coğrafya derslerinin çevrenizde gerçekleşen çevresel olaylar hakkında farkındalığımızı artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna öğrencilerin vermiş oldukları cevaplara göre frekans (f) ve yüzde (%) değerleri gösterilmiştir. Frekans (f) Yüzde (%) Hiç 6 4,0 Biraz 19 12,8 Orda Düzeyde 30 20,1 Çok Fazla 33 22,1 Tamamen 61 40,9 Toplam 149 100,0 Tablo 2: Coğrafya derslerinin çevrenizde gerçekleşen çevresel olaylar hakkında farkındalığımızı artırdığını düşünüyor musunuz? Araştırmada öğrencilere “Coğrafya derslerinin çevrenizde gerçekleşen coğrafi olaylar hakkında farkındalığımızı artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna, “hiç” olarak cevap verenlerin oranı %4, “biraz” diyenlerin oranı %12.8, “orta düzeyde” olarak cevap verenlerin oranı “22.1 ve “tamamen” olarak cevap verenlerin oranı “40.9 olarak bulunmuştur. Verilerin analiz sonuçlarından anlaşılacağı üzere “hiç” ve “biraz” olarak cevap veren öğrencilerin oranları toplamı sadece 16.8 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısı ile öğrencilerin % 83.2’si orta düzey ve üstünde coğrafya dersleri sayesinde çevrede gerçekleşen çevresel olaylar hakkında farkındalığının arttığını 12. Sınıf Coğrafya Müfredatına Çevresel Konu Yaklaşımlı Bir İncelenme belirtmiştir. Bu durum coğrafya derslerinin çevresel bir farkındalık sağlamada önemli bir unsur olduğunu göstermektedir. Öğrenciler 12. Sınıf müfredatında yer alan konular ile önemli oranda çevresel farkındalık sağlamaktadır. 373 Tablo 3’de “Coğrafya derslerinin çevresel sorunlar üzerine bilinç düzeyinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna öğrencilerin vermiş oldukları cevaplara göre frekans (f) ve yüzde (%) değerleri gösterilmiştir. Onay Frekans(f) Yüzde (%) Hiç 5 3,4 Biraz 17 11,4 Orta Düzeyde 50 33,6 Çok Fazla 36 24,2 Tamamen Toplam 41 149 27,5 100,0 Tablo 3: Coğrafya derslerinin çevresel sorunlar üzerine bilinç düzeyinizi artırdığını düşünüyor musunuz? Araştırmada öğrencilerden “Coğrafya derslerinin çevresel sorunlar üzerine bilinç düzeyinizi artırdığını düşünüyor musunuz?” sorusuna katılım düzeyleri sorulmuştur. Tablo 3’te görüldüğü gibi öğrencilerden bu soruya “hiç” olarak cevap verenlerin oranı %3.4, “biraz” olarak cevap verenlerin oranı “11.4”, “orta düzeyde” olarak cevap verenlerin oranı %33.6, “çok fazla olarak cevap verenlerin oranı %24.2 ve “tamamen” olarak cevap verenlerin oranı %27.5 olarak bulunmuştur. Görüldüğü gibi öğrencilerin toplamda sadece %14.8’i “hiç ve “biraz” olarak cevap verenlerden oluşmaktadır. Orta düzey ve daha üstündekilerin oranı % 85.2’dir. Bu durum öğrencilerin önemli oranda coğrafya dersleri sayesinde çevresel sorunlar hakkında bilinç düzeylerinin yükseldiğini göstermektedir. Dolayısı ile coğrafyanın tanımların- dan biri olan “insan ve çevrenin karşılıklı etkileşimi” temel konusu gereği coğrafya dersi öğrencilerde bir çevresel farkındalık oluşturmakta ve öğrencilerini çevresel bilinç düzeyini artırmaktadır. Bağlamda 12.sınıf coğrafya derslerinin çevre sorunları üzerine bilinçlenmede katkısı olmaktadır. Dolayısı ile coğrafya konuları doğaları gereği çevresel konuları ve çevre sorunlarını ele almakta ve öğrencilerin çevre bilincinin oluşmasına katkı sağlamaktadır. Tablo 4’te “Okulda gördüğünüz coğrafya derslerinin etkisi nedeniyle TV, internet ve gazeteler gibi yayın organlarınca yapılan çevresel programları daha fazla takip ediyor musunuz?” sorusuna öğrencilerin vermiş oldukları cevaplara göre frekans (f) ve yüzde (%) değerleri gösterilmiştir. 374 Vedat ŞAHİN Onay Frekans (f) Yüzde (%) Hiç 31 20,8 Biraz 33 22,1 Orta Düzeyde 41 27,5 Çok Fazla 33 22,1 Tamamen Toplam 11 7,4 149 100,0 Tablo 4: Okulda gördüğünüz coğrafya derslerinin etkisi nedeniyle TV, internet ve gazeteler gibi yayın organlarınca yapılan çevresel programları daha fazla takip ediyor musunuz? Araştırmadaki sorulardan bir diğeri “Okulda gördüğünüz coğrafya derslerinin etkisi nedeniyle TV, internet ve gazeteler gibi yayın organlarınca yapılan programları daha fazla takip ediyor musunuz?” sorusu olmuştur. Bu soruya tablo 4’te gösterildiği gibi öğrencilerden “hiç” olarak cevap verenlerin oranı %20.8, “ biraz” olarak cevap verenlerin oranı %22.1 olarak, “orta düzeyde” olarak cevap verenlerin oranı %27.5, “çok fazla” diyenlerin oranı %22.1 ve “tamamen” olarak cevap verenlerin oranı %7.4 olarak tespit edilmiştir. Verilerden de çıkarılacağı üzere “hiç” ve “biraz” olarak cevap veren öğrencilerin toplam oranları %42,9’dur. Bu soruya “çok fazla” ve “tamamen” olarak cevap verenlerin toplam oranları ise %27.5’dir. Görüldüğü üzere öğrenciler coğrafya dersleri etkisi ile TV, internet ve gazete gibi yayın organlarını çok fazla takip etmemektedir. Bu oranlar içinde “tamamen” diyenlerin oranının çok düşüktür. Bu bağlamda öğrencilerin coğrafya derslerinin etkisi ile basın yayın organlarınca yapılan çevresel yayınları biraz takip etmektedir. Ancak yüksek oranlarda çevresel programlara yönelmemektedirler. Öğrenciler çevre üzerine bilgi, bilinç ve farkındalıklarını TV, internet ve gazete gibi yayın organlarından ziyade coğrafya dersleri sayesinde elde etmektedir. Bu durum coğrafya derslerinin çevresel alanda önemli bir boşluğu doldurduğunu göstermektedir. 12. Sınıf coğrafya derslerinin çeşitli özellik- lerinden bir tanesi de çevre konularında öğrenciler için faydalı olmasıdır. Coğrafya dersi gören öğrencilerin çevresel konular, sorunlar, çözümler ve kurumlar gibi çeşitli faktörler üzerinde bilgi düzeyleri artmaktadır. TARTIŞMA VE SONUÇ Okullarda farklı derslerin müfredatları dahilinde çevre konuları okutulmaktadır. Coğrafya dersi de çevre konuları ile yakından ilgilenmektedir. Coğrafya doğal ortamla insan arasındaki ilişkileri çeşitli yönlerden incelediğinden çevresel konular coğrafyanın önemli temel taşlarından birisini oluşturmaktadır. Çünkü coğrafyanın alanı içinde yer alan kent, kültür, yerleşim koşulları, sosyal ve ekonomik unsurlar coğrafya ve çevrenin kesişim alanında yer almaktadır. Dolayısı ile 12. Sınıf coğrafya müfredatı birçok yönden çevre konuları ile iç içedir ve müfredatın önemli bileşeni durumundadır. Bu yönü ile insanın çevresinden faydalanma düzeyinin arttırması ve çevresel kaynakların doğru kullanılabilmesi için coğrafya dersinin bu konuları ele alması önemli bir ihtiyaçtır. Müfredatın içeriği bu bakımdan önemli bir gereksinime cevap vermektedir. Ancak günümüzde şartların hızla değiştiği ve birçok çevresel sorun ve kavramın bilim dünyasına girdiğinden dolayı, coğrafya müfredatları gibi 12.sınıf coğrafya müfredatı da güncel içerikle de- 12. Sınıf Coğrafya Müfredatına Çevresel Konu Yaklaşımlı Bir İncelenme vamlı yenilenmelidir. Böylece 12. sınıf coğrafya müfredatları güncelliğini korumaya devam edeceği gibi genç nesillere yeni çevresel bilgiler aktarılmış olacaktır. 12. sınıf müfredatında çevre konuları önemli yer tuttuğu gibi hedef kazanımlar içinde de çevresel kazanımlar önemli paya sahiptir. 12.sınıf müfredatı öğrencilere coğrafi bir bakış açısı vererek çevrede gerçekleşe doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşimin kavranmasını hedef olarak ortaya koymaktadır. Ayrıca öğrencilerin doğa-insan etkileşiminden kaynaklanan riskler hakkında çıkarımlarda bulunabilme yeteneğine ulaşmasını istemektedir. Bu bakımdan öğrencilerin çevre sorunlarının önlenmesine yönelik farklı ülkelerdeki uygulamaları değerlendirebilme, çevre yönetimi ve koruma açısından çevresel örgütlerin etkinliklerini yorumlayabilme kazanımlarını elde etmesi amaç olarak ortaya konmaktadır. Bunun yanında Türkiye ve çevresinde gerçekleşen çeşitli olaylar hakkında öğrencilerde bir farkındalığın oluşturulması amaçlanmaktadır. Öğrencilerin insan– doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafi sorgulama becerileri kazanması, yakın çevresinden küresel dünyaya kadar mekânsal değerlere sahip çıkma bilinci elde etmesi coğrafya eğitiminin amaçları arasında yer almaktadır. 12. Sınıf coğrafya müfredatı öğrencilerin yerel ölçekten küresel ölçeğe kadar çeşitli düzeylerde çevre hakkında kazanımlar edinmesini amaçlamaktadır. Müfredatta konular her ne kadar farklı başlıklar altında ele alınmış olsa bile bunlar çeşitli yönlerden çevre ile ilişkilidir. Dolayısı ile 12. Sınıf coğrafya müfredatı öğrencilerin çevre bilincini geliştirmeye yöneliktir. Ayrıca öğrencilerin çevresel farkındalık sağlaması ön planda tutmaktadır. Coğrafya müfredatının içinde yer alan konular ve hedef kazanımlar üzerine yaptığımız çalışma ile bu hedeflerin gerçek- 375 leştiği bulgusuna ulaşılmıştır. Yapılan araştırma neticesinde 12. sınıfta okuyan öğrencilerin coğrafya dersi görmeleri nedeniyle çevre hakkında bilgilerinin büyük oranda arttığı tespit edilmiştir. Ayrıca 12. Sınıfta görülen coğrafya derslerinin çevresel bir farkındalık sağlamada önemli bir unsur olduğunu göstermiştir. Öğrenciler 12. Sınıf coğrafya derslerinde işledikleri konular ile büyük oranda çevresel farkındalık sağlamaktadır. Öğrenciler büyük oranda gördükleri coğrafya dersleri sayesinde çevresel sorunlar hakkında bilinç düzeylerini artırmaktadır. Bunun yanında coğrafya dersi öğrencilerde çevresel farkındalık oluşturmakta ve öğrencilerin çevresel farkındalık konularındaki hassasiyetlerini artırmaktadır. 12. sınıfta coğrafya dersi gören öğrenciler, coğrafya derslerinin etkisi ile basın yayın organlarınca yapılan çevresel yayınları fazla takip etmemektedir. Öğrenciler çevre üzerine birikimlerini TV, internet ve gazete gibi yayın organlarından ziyade coğrafya dersleri sayesinde elde etmektedir. Bu durum coğrafya derslerinin çevresel alanda önemli bir boşluğu doldurduğunu göstermektedir. Dolayısı ile coğrafya dersi gören öğrencilerin çevresel konular, sorunlar ve bunların çözümleri üzerine birikimleri artmaktadır. Diğer bir husus ise çevre konusundaki bilinç düzeyinin artırılmaya devam edilmesidir. Ayrıca güncel ve hayatın içinden seçilen örnekler öğrencilere daha fazla fayda sağlamaktadır. Bu yönü ile her an aktif olan ve şartların hızla değiştiği çevre konularının coğrafya müfredatlarına güncel özellikleriyle birlikte yansıtılmasına özen gösterilmelidir. KAYNAKÇA Akdur, R. ( 2005).Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Koruma Politikaları. Ankara: Ankara Üniversitesi Avru- 376 Vedat ŞAHİN pa Topluluğu Araştırma Ve Uygulama Merkezi. Akyıldız, B .(2009) Çevresel Etkinlik Analizi: Kuznets Eğrisi Yaklaşımı. İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı Yayını. Altunkasa, A. (2003). Çevresel Sürdürülebilirlik. Adana: Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayını. Atalay, İ. (2008). Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası, İzmir: Meta Basım Matbaacılık. Cevizci, A. (2010). Eğitim Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları. Değirmenci, Y. ve İlter, İ. (2013). Coğrafya Dersi Öğretim Programında Doğal Afetler. Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 28, S. 276-303. Demirtaş, H. ve Güneş, H. (2002). Eğitim Denetimi ve Yönetimi Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık. Doğanay, H. (2002). Coğrafya Öğretim Yöntemleri. İstanbul: Aktif Yayınevi Efe, R. (1996). “Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, Coğrafya Eğitiminde Çağdaş Metot Ve Teknikler.” Marmara Coğrafya Dergisi, C/S.1 (1): 135-148. Ertürk, H. (1998). Çevre Bilimlerine Giriş, Bursa: Ceylan Matbaacılık. Gülüm, K. (2010). “Coğrafya Dersi Çevre ve Toplum Öğrenme Alanının Kazanımlarına 9.Sınıf Öğrencilerinin Ulaşma Düzeyi." Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S (27):291-300. Güney, E. (2004). Çevre Sorunları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. İnce, İ. (2015). “Ortaöğretim Coğrafya Dersi 10.Sınıf Müfredatının Yaşadığımız Çevreyi Tanımaya Katkısının İncelenmesi.” Marmara Coğrafya Dergisi, S.( 31):330-344. İncekara, S.ve Tuna, F. (2010). “Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevresel Konularla İlgili Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi: Çankırı İli Örneği.” Marmara Coğrafya Dergisi, S.( 22): 168 – 182. Karpuzcu, M. (2007). Çevre Kirlenmesi ve Kontörlü. İstanbul: Kubbelatı Yayınları. Kaya, M. F. (2012).” Coğrafya Eğitiminin Sürdürülebilir Kalkınma Eğitimi Açısından Önemi.” The Journal of Academic Social Science Studies, C/S. 5 (7):183-200. MEB. (2011). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Coğrafya Dersi Öğretim Programı, ( 9, 10, 11 Ve 12. Sınıflar), Ankara. Merter, F. ve Şan, İ. (2012). “Coğrafya Öğretim Programlarında (1924’ten Günümüze) Atatürkçülük Ve Türk Kültürü.” The Journal of Academic Social Science Studies, C/S. 5 (7):1013-1054. Ozaner, S. (2004). Çevre Eğitimi. Marin ve Yıldırım (Ed.), Çevre Sorunlarına Yaklaşımlar (s.585-611). İstanbul: Beta Basım Yayım. Özey, R. (2008). Günümüz Dünya Sorunları. İstanbul: Aktif Yayınları. Öztürk Mustafa (2008). Coğrafya Dersinde Planlama. Özey Ve Demirci (Ed.), Coğrafya Öğretiminde Yöntem Ve Yaklaşımlar (s.23-56). İstanbul: Aktif Yayınevi.
