FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN GİRİŞİMCİLİK

FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN GİRİŞİMCİLİK
BECERİSİ ve ETKİSİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ: NİTEL BİR
ARAŞTIRMA
Ahmet BACANAK1, Muhammet Ali ÜLKÜDÜR2, Feda ÖNER3
1
Yrd.Doç.Dr., Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Amasya
Yüksek Lisans Öğrencisi, Amasya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Amasya
3
Doç.Dr., Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Bölümü, Amasya
2
Sosyal bir varlık olan insanın yaşadığı çevreye uyumu doğumla başlayarak önce ailede sonra da okulda
gelişerek devam etmekte, bu uyumu sağlarken toplumda kabul gören çeşitli normları yerine getirmeleri önem arz
etmektedir. Bazı bireylerin bu normları yerine getirmede akranlarına göre daha istekli ve başarılı olduğu
aşikârdır. Bu bireyler, diğerlerine göre girişimcilik becerisi daha üst düzey olanlardır. Yapılan çalışmalar da bu
özelliğe sahip bireylerin basit gibi görünen durumları bile kayda değer fırsatlar haline getirebileceğini ve
değerlendirebileceğini belirtmektedir. Okullarda öğrencileri şekillendiren en önemli etkenlerden birisi de onlar
için rol-model halindeki öğretmenleridir. Bu nedenle eğitim-öğretim sürecini şekillendiren öğretmenlerin kişisel
yâda mesleki girişimcilik özellikleri yetiştirdikleri öğrenciler üzerinde etkili olabilmektedir. Bu çalışmanın
amacı, kişisel ve mesleki girişimcilik özelliklerin öğrencilerin girişimcilik becerisi kazanmalarına etkisi
hakkında ilköğretim ikinci kademe fen ve teknoloji dersi öğretmenlerinin görüşlerini ortaya koymaktır.
Araştırmada, olgu bilim (fenomenografik araştırma) yöntemi seçilmiş, veriler yarı yapılandırılmış mülakat
tekniği ile toplanmıştır. Araştırmada verilerin analizi NVIVO 9 programı ile kodlamalar oluşturularak
yapılmıştır. Çalışmada ilk olarak öğretmenlerin kişisel, daha sonra da mesleki girişimcilik becerileri hakkındaki
düşünceleri tespit edilerek, bunun öğrencilerde arzulanan girişimcilik becerisinin kazandırılmasına etkisi
hakkındaki görüşleri ortaya konmuştur. Çalışmada elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin genel olarak bireysel
ve mesleki girişimcilik özelliklerinin öğrencilerinin girişimcilik becerilerini pozitif yönde etkilediği sonucuna
varılmıştır. Eğitim-öğretim süreçleri oluşturulurken girişimcilik becerilerini artıracak öğretim yöntem ve
tekniklerine yer verilmesi gibi önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Girişimcilik Becerisi, Fen ve Teknoloji Öğretmeni, Nitel Analiz
1. GİRİŞ
Günümüz modern eğitim anlayışı sadece akademik alanda başarılı bireyler değil ihtiyaç
duyabilecek her alanda yeterli donanıma sahip bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir. Bu nedenle
eğitim sistemleri öğrenmeyi öğrenen, yaratıcı ve yenilikçi bireyler yetiştirmelidir (Numanoğlu, 1999;
Çalık ve Sezgin, 2005). Bilindiği gibi bireyin yeterli bir bilgiye sahip olması ile bu bilgiyi günlük
yaşamında kullanması, var olan yeni durumlara uyarlaması ve artı bir değer katması anlamına
gelmemektedir. Bu bireyler okulda öğrendikleri bilgileri günlük yaşamlarına uyarlayamadıklarından
öğrendikleri bilgiler ile günlük yaşamında karşılaştığı problemleri çözememekte veya fırsatları
değerlendirememektedir.
Çağdaş eğitim programlarında, yaparak yaşayarak öğrenme yaklaşımına uygun hazırlanan
içerikler ve 5E, 7E gibi teknikler içerisinde yer alan keşfetme basamağı ile bireyler kendi edimleri ile
öğrenmelerini gerçekleştirebilmektedir. Böylelikle öğrenme sürecini içselleştiren birey hem bilgiye
ulaşmakta hem de süreci yaşamaktadır. Bu etkinliklerle eğitim ortamlarında da gerçek hayat
problemleriyle karşı karşıya getirilen bireyin hayata hazırlanması sağlanmaktadır. Ülkemizde yapısalcı
yaklaşım ve çoklu zeka kuramı temelli olarak yenilenen öğretim programları yaparak yaşayarak
öğrenmeyi desteklemektedir (MEB, 2005). Yenilenen öğretim programları, öğrencileri merkeze alan
bir yaklaşımla öğrencilerin; eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim, araştırma-sorgulama,
problem çözme, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik ve Türkçeyi doğru, etkili ve güzel
kullanma becerilerini geliştirmeyi amaçlamaktadır (MEB, 2005).
İlköğretim programlarında kendi yer bulan ortak ve temel becerilerden biri olan girişimcilik
becerisidir. Girişimcilik becerisi, bireylerin sahip olduğu bilgiyi kullanmalarında ve yeni durumlara
uyarlamalarında anahtar rol üstlenen etmenlerden biridir. Böylelikle birey bulunduğu toplumda
kendine bir yer edinerek daha çabuk kendini gerçekleştirebilir. Bununla birlikte bireyin yaşadığı çevre,
bu çevrenin sahip olduğu değerler ve kabul gören genel normlar göz ardı edilmemelidir. Çünkü
bireylerin tutum ve davranışları şekillenirken içinde yer aldığı toplumun yapısal koşulları, değer ve
norm sistemlerinden doğrudan etkilenmektedir (Aytaç, 2006). Coştu’ya (2009) göre de toplum
kendine özgü değerleriyle şekillenmekte ve varlığını devam ettirebilmek için sahip olduğu değerleri
bireylerle kuşaklar boyunca aktarmaktadır. Bu süreçte bireyin de mevcut değerlere ya da normlara
uyması gerekmektedir. Bu durumun makro boyutta bireyin içinde yaşadığı toplumda geçerli olduğu
gibi mikro boyutta da bireyin etkileşimde bulunduğu kendi sınıfı için geçerli olduğu söylenebilir.
Cobb ve arkadaşlarına (1997) göre bireyler fikirlerini açıklama, alternatif çözümler üretme,
çekinmeden fikrini paylaşabilme gibi sınıf içi normlara uyması önemlidir. Girişimci bireyler bu
normlara akranlarından daha etkili şekilde uyum sağlayıp gereklerini yerine getirebilmektedir. Bu
nedenle bu öğrenciler zamanla sınıf içerisinde gerek diğer öğrenciler gerekse öğretmenler için sınıfın
dinamizmini tetikleyen "olmazsa olmaz" öğrenci pozisyonunda görülebilmektedir.
Girişimcilik, çoğu alanda bireyin emek harcayıp, risk alarak, var olan duruma artı bir değer
katma sürecidir (Hisrich ve Peters, 2002). Girişimcilik becerisine sahip olan bireylerin toplumda ön
plana çıktığı, özellikle gelişimi açısından bu özelliği desteklenen bazı bireylerin zaman içerisinde
yaşadığı toplumda lider rolü üstlendiği görülmektedir. Eren (2006), girişimcilik ruhu diye belirttiği
özelliğinin lider kişilerinin davranış boyutlarından biri olduğunu ifade etmektedir.
Girişimcilik kavramı ile ilgili literatür tarandığında daha çok endüstriyel ya da sosyal bilimler
alanlarında ele alındığı görülmektedir (Akyüz ve diğ., 2006; Aytaç, 2006; Gömleksiz ve Kan, 2007;
Yener ve Akyol; 2009; Yılmaz ve Sünbül, 2009; Çarıkçı ve Koyuncu, 2010; Semerci ve YanparYelken, 2010; Eraslan, 2011). Aytaç (2006), Çarıkçı ve Koyuncu (2010) girişimcilik ve kültür
arasındaki ilişkiyi ele almışlar, Yener ve Aykol (2009) ise bireyin sahip olduğu girişimcilik değerleri
ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin varlığı üzerine çalışma yapmışlardır.
Literatürde yer alan diğer çalışmalarda el alınan konular incelendiğinde ortaöğretim ve
üniversite öğrencilerinin girişimcilik becerisi (Akyüz ve diğ; 2006; Yılmaz ve Sünbül, 2009),
öğrencilere girişimcilik becerisi kazandırmada Sosyal Bilgiler (Gömleksiz ve Kan, 2007) ve Hayat
Bilgisi (Eraslan, 2011) derslerinin etkisi ve ilköğretim programlarındaki ortak temel becerilere ilişkin
öğretmen görüşlerinin alındığı anlaşılmaktadır.
Bir ülkedeki girişimci aktivitenin belirlenmesinde önemli etkenlerden biri eğitim (Verheul ve
diğ., 2002) olduğundan girişimcilik kısa vadede birey ve uzun vadede toplum için aslında son derece
önemlidir. Bu bağlamda bireylerin aldığı eğitim kadar bu eğitimi veren öğretmenlerin kişisel ve
mesleki özelliklerinin de öğrencilerin girişimcilik becerilerin gelişiminde etkisi olduğu bir gerçektir.
Buna karşın öğretmenlerin bireysel veya mesleki özelliklerinin öğrencilerin girişimcilik becerisi
kazanmaları üzerine etkisini ele alan bir çalışmaya rastlanılamamıştır.
Bu çalışmanın amacı, kişisel ve mesleki girişimcilik özelliklerin öğrencilerin girişimcilik
becerisi kazanmalarına etkisi hakkında ilköğretim ikinci kademe fen ve teknoloji dersi öğretmenlerinin
görüşlerini ortaya koymaktır.
2. YÖNTEM
Araştırmada olgu bilim yöntemi kullanılmıştır. Bu araştırma yöntemi ile bireysel farklılıkların
bireylerin öğrenme süreçlerinde düşünüldüğünden daha etkili olduğu fikrine dayanır ve insanların belli
bir konu ya da gerçekle ilgili fikirlerini, düşüncelerini ve anlayışlarını ortaya çıkarılabilir (Çepni,
2009).
2.1. Çalışma Grubu/ Örneklem
Araştırma 2011-2012 eğitim-öğretim yılında Amasya il, ilçe ve köylerinde faklı okullarda görev
yapan ve farklı demografik özelliklere sahip öğretmenlerle birlikte gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın
örneklemini belirlemede çalışma süresi (deneyim), görev yapılan yer ve cinsiyet özellikler etkili
olmuştur. Öğretmenlerin demografik özellikleri isimlerinin baş harflerine göre kodlanarak Tablo-1 de
verilmiştir.
Tablo - 1. Örnekleme ait demografik bilgiler
KATILIMCI
A
Ç
H
CİNSİYET
Erkek Bayan
X
X
X
1-4 yıl
X
X
DENEYİM
5-9 yıl
10-Üzeri
İlçe-Köy
GÖREV YERİ
İlçe-Merkez
İl-Merkez
X
X
X
X
Y
T
X
X
X
X
X
X
Tablo 1’de de görüldüğü gibi araştırmanın örneklemi Amasya il merkezinde görev yapan 1,
Taşova ilçe merkezinde görev yapan 1, Suluova ilçe merkezinde görev yapan 2 ve Suluova ilçesine
bağlı bir köyde görev yapan 1 öğretmen olmak üzere, 2 bayan ve 3 erkek öğretmenden oluşmaktadır.
2.2. Veri Toplama Araçları
Bu çalışmada veriler yarı yapılandırılmış mülakat ile toplanmıştır. Yarı yapılandırılmış mülakat
soruları hazırlanırken üç fen ve teknoloji öğretmeniyle ön görüşmeler yapılmış ve konu ile ilgili
literatür incelenmiştir. Elde edilen verilere dayalı olarak mülakat soruları hazırlanmış ve bu sorular
alanında uzman bir öğretim üyesine incelettirilerek, onun görüş ve önerileri doğrultusunda yarı
yapılandırılmış mülakat formu son haline getirilmiştir. Yarı yapılandırılmış mülakat formu 8 açık uçlu
sorudan oluşmaktadır. Ancak bu çalışmanın amacı kapsamında 3 sorunun analizi gerçekleştirilmiştir.
Bu çalışma kapsamında şu sorulara yanıt aranmıştır:
1- Kendinizi girişimci bir birey olarak değerlendirebilir misiniz?, Sizin sahip olduğunuz
girişimcilik özelliği öğrencilerinizde geliştirmek istediğiniz girişimcilik becerilerini etkiler
mi?
2- Bir fen ve teknoloji dersi öğretmeninin girişimcilik özelliği, öğrencilerin girişimcilik becerisi
üzerinde etkili midir?
3- Sizce okuldaki idarecilerin ve diğer öğretmenlerin girişimcilik becerileri, öğrencilerin girişimcilik
becerisi kazanmalarında etkili midir?
Mülakatlar öğretmenlerle çalıştıkları okullarda mesai saatleri bitiminde birebir olarak
gerçekleştirilmiş olup, ortalama olarak her bir mülakat 30 dakika sürmüştür. Yapılan mülakatlarda,
katılımcının da onayı alınarak, ses kaydı yapılmıştır. Ses kayıtları daha sonra bilgisayar ortamında
yazılı hale getirilmiş ve kontrol etmeleri amacıyla çalışma grubundaki öğretmenlere tekrar
incelettirilerek onayları alınmıştır.
2.3. Verilerin Analizi
Bu çalışmada elde edilen verilerin analizinde NVIVO 9.0 nitel veri analizi programı
kullanılmıştır. Bilgisayar destekli nitel analizi programı olan NVIVO araştırmacının kodları özel
temalar altında toplamasına, çok sayıda örneklem verisini karşılaştırmasına, yapılan işlemlerin
gerektiğinde hızlıca tekrarlanmasına veya düzeltilmesine, elde edilen sonuçlara istenildiği zaman
ulaşılmasına, kodlar ve araştırmacının notları arasında ilişki kurmasına ve elde edilen verilerin model,
matris, grafik veya rapor halinde özetlenmesine imkân veren bir programdır (Cassell vd., 2005).
Çalışma kapsamındaki kodlar serbest kodlar şeklinde NVIVO 9 programında hazırlanmıştır.
Serbest kodlar daha sonra çalışmanın amacına ve literatüre uygun olarak belirli gruplar altında
toplanıp temalar oluşturulmuştur. Kodlama sonucu düzenlenen veriler bulgular bölümünde model ve
matris tabloları şeklinde sunulmuştur. Ayrıca, öğretmenlerin ifadelerinden alınan birebir cümlelere de
örnek olarak yer verilmiştir.
3. BULGULAR
Bu bölümde ilköğretim ikinci kademe fen ve teknoloji öğretmenlerinin kişisel ve mesleki
özelliklerin öğrencilerin girişimcilik becerisi kazanmalarındaki etkisi ile ilgili görüşleri; öğretmenin
kendi kişisel ve mesleki özelliği, diğer öğretmenlerin ve idarecilerin özellikleri şeklinde ayrı ayrı
sunulmuştur.
Öğretmenin kendi mesleki ve bireysel özelliği ile ilgili öğretmen görüşleri sonunda oluşturulan
model Şekil 1’de sunulmuştur.
Şekil 1. Öğretmenin mesleki ve bireysel özelliklerine ait model
Şekil 1’e göre öğretmenlerin kişisel ve bireysel özellikleri girişimciliği etkilemektedir. Modele
göre girişimcilik becerisinin kazanılmasını etkilemede kişisel özellik olarak öğretmenin girişimcilik
düzeyi gösterilmiştir.
Öğretmenlerin girişimcilik düzeyi ile ilgili öğretmenlerin görüşlerinden oluşturulan kodlara ait
matris Tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2. Öğretmenlerin girişimcilik düzeylerine ait oluşturulan matris
A
Ç
H
T
Y
Az Girişimci
1
0
0
1
1
Çok
Girişimci
0
1
1
0
0
Tablo 2 de görüldüğü gibi öğretmenlerden A, T ve Y kendilerini az girişimci bireyler olarak ifade
ederlerken, Öğretmen Ç ve H ise kendilerini girişimci bireyler olarak ifade etmişlerdir. Bu konuyla
ilgili öğretmen cevaplarından alınan doğrudan görüşlerden bazı ifadeler aşağıda verilmiştir:
Öğretmen A: "… çok çok girişimci bir birey olarak görmüyorum kendimi. Açıkçası orta seviye belki
diyebiliriz. Bunu yüksek lisans derslerindeki arkadaşlarım da görüyor. Hani, hoca bir soru sorar, ben
içimden cevap veririm ama söz alıp da pek açıkçası düşüncelerini söyleyen biri değilim. Ortadan biraz
alt seviyede yani alt, aza yakın gibi.”
Öğretmen Y: "… bir fikrimin olmadığı yerlerde ya da konularda sesim çıkmaz, o nedenle çok aman
aman girişimci bir özelliğe sahibim diyemeyeceğim. İlk girdiğim ortamlarda da girişimci olduğumu
söyleyemem, genelde ilkin gözlemlemeyi tercih ederim. Ondan sonra belki girişimcilik biraz daha
ortaya çıkar ama, ilk tanıştığım ortamda ya da hiçbir fikrimin olmadığı bir konunun konuşulduğu bir
yerde girişimci olduğumu söyleyemeyeceğim."
Öğretmen Ç: " Ben normalde girişimci bir bireyim."
Öğretmen H: " … hayatımın bazı dönemlerinde ciddi manada girişimci bir bireyim. Ama bazı
dönemlerde de girişimden uzak, sadece kendi içinde bir bireyim. …yani hayatımın genelini düşünecek
olursak, girişimciliğim daha ön plandadır diyebilirim."
Öğretmenlerin mesleki özelliklerinin öğrencilerin girişimcilik becerisi kazanmalarındaki etkisi
ile ilgili öğretmenlerin görüşlerinden oluşturulan matris Tablo 3’de sunulmuştur.
Tablo 3. Mesleki özelliklerin öğrencilerin girişimcilik becerisi kazanmasındaki etkisine ait
matris
A
Ç
H
T
Y
1: Öğretmenin Mesleki Özellikleri
1
1
1
1
1
Tablo 3 de görüldüğü gibi tüm öğretmenler öğrencilerin girişimcilik becerisi kazanmalarında
mesleki özelliğin önemi konusunda ortak görüştedirler. Öğretmenlerin bu konuyla ilgili ifadelerinden
oluşturulan kodların sorgusuna ait grafik Şekil 2’de sunulmuştur.
Şekil 2. Girişimcilik becerisi gelişiminde mesleki özelliklerin etkisine dair referanslara ait grafik
Şekil 2’ye göre, öğretmenlerin tamamı girişimciliğin Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinde
bulunması gereken mesleki bir özellik olduğunu belirtmektedirler. Bu konu hakkında en çok
Öğretmen H ve A, en az Öğretmen T görüş bildirmiştir. Konu ile ilgili öğretmen cevaplarından alınan
doğrudan görüşlerden bazı ifadeler aşağıda verilmiştir:
Öğretmen A: " Mutlaka diyebiliriz çünkü bizim işlediğimiz konular çoğunlukla somut şeyler, bazen
arada sırada soyut şeyler de katılıyor ve bilimin doğasıyla ilgileniyoruz. Ucu bucağı olmayan bir ders
o yüzden dediğin gibi devinim içerisinde, araştırmacı... Ne bileyim, yeri gelecek, araştırmacı,
gözlemci, bilim adamı şeklinde davranacak, o yüzden haklısın. Bence diyebiliriz yani evet, girişimcilik
özelliğimiz diğer branşlara göre çok çok daha yüksek olmalı. "
Öğretmen H: "… öğretmenin girişimci olması, bir defa, öğrencilere karşı, öğrencilerin sorunlarına
karşı farklı çözüm yolları bulma seçeneklerini arttırıyor bana göre. Yani, Bir öğretmen ne kadar
girişimci olabiliyorsa, sorunlara o kadar farklı çözümler üretebilmeli veya üretebilir. E bu da tabi ki,
öğrencilerin daha girişimci olmasını etkiler…… fen ve teknoloji öğretmeninin girişimci olması çok çok
iyi olur. Ama karakteri icabı tam anlamıyla girişimci bir birey olamıyorsa bile en azından buna çaba
sarf etmelidir diye düşünüyorum.”
Öğretmen T: " Kesinlikle, tereddütsüz diyebiliriz."
Araştırmanın son sorusu kapsamında fen ve teknoloji öğretmenlerinin gözüyle okul yöneticileri
ve öğrencilerin dersine girmeyen diğer öğretmenlerin girişimcilik becerilerinin öğrencilerde
geliştirilmek istenen girişimcilik becerisine olan etkisine dair alınan görüşler sonunda oluşturulan
model Şekil 3’de sunulmuştur.
Şekil 3. Okul idarecisi ve diğer öğretmenlerin girişimcilik becerisine etkisine ait model
Şekil 3’e göre öğretmenler idarecilerin ve öğrencilerin dersine girmeyen okuldaki diğer
öğretmenlerin öğrencinin girişimcilik becerilerinin gelişiminde etkisiyle ilgili olarak etkiler ve
etkilemez şeklinde iki görüş bildirmektedirler. Modele göre girişimcilik becerisinin kazanılmasını
etkilemede kişisel özellik olarak öğretmenin girişimcilik düzeyi gösterilmiştir. Bu soruyla ilgili
öğretmenlerin görüşlerinden oluşturulan kodlara ait matris Tablo 4’de sunulmuştur.
Tablo 4. Okul idarecisi ve diğer öğretmenlerin girişimcilik becerisine etkisi
A
Ç
H
T
İdareci
Etkilemez
2
0
0
0
ve diğer
0
1
1
1
Öğretmenler Etkiler
Y
0
1
Öğrencilerin girişimcilik becerilerinin gelişiminde okul idarecilerinin ve diğer öğretmenlerin
etkileri ile ilgili olarak A öğretmeni etkilemez şeklinde görüş bildirirken diğer öğretmenler
etkileyeceği yönünde görüş bildirmişlerdir. Bu konuyla ilgili öğretmenlerin cevapları örnek olarak
aşağıda verilmiştir:
Öğretmen A: “…Aslında pek zannetmiyorum yani idarecilerin bu girişimcilik özelliklerinin çocuklara
yansıyacağını hiç zannetmiyorum… idarecilerle öğrencilerin çok içli dışlı olmadığını bildiğim için,
herhalde çok da haberdar olmayacaklardır birbirlerinden ve etkilemeyecekler…”
Öğretmen H: “Etkilidir tabii ki. Çünkü bütün bu söylediklerimiz aynı zamanda o öğrencinin çevresi,
dikkat edilecek olursa. Okul da bir çevre öğrenci için…”
Öğretmen T: “…okulda yaratılacak olan sinerji çok önemli. Okul idaresinin değerler eğitimine olan,
girişimcilik ruhu gibi öğrencilere kazandırılması gereken önemli değerlere bakış açısı çok önemli.
…Sonuçta bu bir ruh işi, ekip işi. Bu ruh da yakalanırsa o okula ne mutlu yani...”
4. TARTIŞMA ve SONUÇ
Bu çalışmada yer alan öğretmenlerden bazıları kendilerini girişimci olarak yeterli
görmemektedirler. Bu bulguya göre bu öğretmenlerin girişimcilik açısından öz güvenlerinin ve özyeterliliklerinin düşük olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Buna karşın öz güven ve öz-yeterlik
öğretmenlik mesleği açısından son derece önemlidir. Pajares’e (2005) göre öz güveni olmayan
öğretmenler, öz güveni olmayan öğrenciler yetiştirirler. Bu bağlamda öz güvene sahip öğretmenlerin
öğrencilerin öz güvenlerinin oluşmasına ve gelişmesine yardımcı olacağı söylenebilir. Girişimcilik
kavramının tanımında ise öz güven önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla öz güveni geliştirecek her
türlü davranış girişimcilik becerisini de geliştirebilir.
Öğretmenin belirli bir konuda veya alanda öğretmenlik görevini başarması için gerekli olan
eylemi gerçekleştirmeye ve organize etmeye yönelik kapasitesi ile ilgili inançlarına öğretmen özyeterliği denilmektedir (Tschannen-Moran, Hoy ve Hoy, 1998). Sosyal-bilişsel teori açısından ise
öğretmen yeterliği, eğitimsel amaçlara ulaşmak için gerekli olan aktiviteleri gerçekleştirme,
düzenleme ve planlama yeteneği ile ilgili öğretmenin kişisel inançlarıdır (Skaalvik ve Skaalvik, 2010).
Öğretmenin öz-yeterliğinin artması, engellerin üstesinden gelmeyi ve başarısızlığa karşı sabır
göstermeyi artırır (Goddard, Hoy ve Hoy, 2004). Güven, gayret, ısrar, çaba gibi davranışlar sergileyen
güçlü öz-yeterliğe sahip öğretmenler öğrencileri için başarı deneyimleri sağlamaya çalışırken, özyeterliği düşük olan öğretmenler, öğrencinin bilişsel gelişimine ve kendi kapasiteleri ile ilgili
yargılarına zarar verirler (Telef, 2011). Dolayısıyla öğretmenlerin girişimcilik öz-yeterliliklerinin
yüksek olması beklenmelidir. Telef (2011)’e göre öz-yeterlik bulaşıcıdır ve öğretmen öz-yeterliği,
öğrencilerin başarma inançlarını ve öğrenci başarısını artırmaktadır. Girişimcilik kavramını içerisinde
yer alan güven, sabır, engellerin üstesinden gelme, gayret, ısrar gibi birçok özellik öz-yeterlik
özellikleri ile uyuşmaktadır. Bu bağlamda öz-yeterlikleri güçlü öğretmenlerin girişimcilik becerileri
güçlü öğrenciler yetiştirebileceği söylenebilir.
Bu çalışmada yer alan verilere bağlı olarak çalışma örnekleminde yer alan öğretmenlerin yaşam
doyumu ve iş doyumu açısından girişimcilik kavramı tartışılabilir. Yaşam doyumu ve iş doyumu
kavramları birbirinin içerisine giren, birbirini tamamlayan, birbirini anlamlandıran fakat farklı iki
kavramdır (Dikmen, 1995). Yaşamının önemli bir kısmını işinde geçiren insanların işleri ile ilgili
olarak yaşadıkları olumlu duygu ve düşünceler veya çalışanların işlerini sevme derecesi iş doyumu
olarak tanımlanmaktadır (Sun, 2002). İş doyumu, bireylerin yaşam doyumlarını doğrudan etkileyen bir
kavramdır. Yaşam doyumu ise bireylerin iş yaşamı dışındaki hayatlarına ilişkin görüş ve düşünceleri,
yani genel tutumlarıdır (Dolan ve Gosselin;2000; akt. Keser, 2005).
Her bireyin sahip olduğu bireysel özellikler, kişiye özgü yargı ve değerler oluşturabilmektedir.
Kişide gelişen bu yargı ve değerlerin işine karşı tutumlarını geliştirdiği düşünülmektedir (Sun, 2002).
Buna karşılık, ortamların da bireylerin kişisel özelliklerinde değişiklik meydana getirdiği
bilinmektedir (Arvey ve diğerleri, 1991, akt. Sun, 2002). Bireyin iş ortamında yetenek, beceri, ilişki
gibi özelliklerinin geliştirilmesi; onun yaşamını anlamlı ve değerli bulmasında önemli etkendir (Yetim,
2001). Bir insanın yaşamında etkili olacak belirli değerleri verebilme olanağına sahip olması
öğretmenlik mesleğinin doyum düzeyini artıran bir başka öğedir. Bu çalışmada ele alınan girişimcilik
kavramı açısından düşünüldüğünde öğretmenlerin girişimcilik becerisi kazandırma olanağına sahip
olması ve bunu verebilmesi iş doyumunu artırma açısından önemli olduğu sonucuna varılabilir. Bu
çalışmada öğretmenlerin kişisel olarak kendilerini girişimcilik açısından yeterli görmemelerinin iş
doyumlarını ve işe karşı tutumlarını olumsuz etkileyebileceği söylenebilir.
Birey hem eğitimin hem de toplumun merkezini oluşturmaktadır. Bu nedenle bireyi geliştirecek
her türlü fiil aynı zamanda toplumun gelişmesi demektir. Bireylerin okul, aile ve çevre üçgeninde
geliştiği düşünülürse bu alanların düzenlenmesi ve geliştirilmesi bireyi doğrudan pozitif yönde
etkileyecektir. Bireyin sahip olduğu becerileri destekleme ve geliştirme çabasına girme yerine
baskılayan ve fırsat tanımayan bir ortam oluşturulursa kişinin bu özelliğinin ortaya çıkaramayacağı
düşünülmektedir. Bu durum girişimcilik özelliğinin kazanılması ve gelişmesi bağlamında da
geçerlidir. Örneğin; aile özelliklerinin baskın olduğu bir kültürde bağımsızlığa önem verilmiyorsa
çocuklarının girişimcilik özelliği taşımaları zor olacaktır (Hisrich ve Peters, 2002).
Öğrencilerin girişimcilik özelliklerini destekleyici, geliştirici ve fırsat tanıyan bir ortam
oluşturulmasında okul idarecilerine ve okuldaki tüm öğretmenlere önemli görevler düşmektedir.
Bayrak ve Terzi (2004) de girişimci özelliğe sahip okul yöneticilerinin okula ve eğitim sisteminin
yenilikçi uygulamalarına getirebileceği olumlu katkılardan söz etmektedirler. Bu çalışmada da
öğretmenlerden bazıları okul idarecileri ve öğretmenlerin girişimcilik becerisini geliştirmede etkili
olabileceğini ifade etmişlerdir. Bu sonuç literatürle uyum göstermektedir. Ancak bazı öğretmenlerin
idareci ve derse girmeyen diğer öğretmenlerin girişimcilik becerisinin gelişiminde etkili
olamayacağına inanmaları düşündürücüdür. Bu durumun öğretmenlerin girişimcilik kavramını tam
olarak anlamamalarından kaynaklandığı düşünülmektedir.
5. ÖNERİLER
Yapılan bu çalışmada girişimcilik becerisine sahip bireyler olarak yetiştirmeyi amaçladığımız
öğrencilerimizin yetiştirilmesinde kişisel ve mesleki girişimcilik özelliklerin öğrencilerin girişimcilik
becerisi kazanmalarına etkisi hakkında ilköğretim ikinci kademe fen ve teknoloji dersi öğretmenlerinin
görüşlerini ortaya koymak amaçlanmıştır.




Fen ve teknoloji öğretmenlerinin girişimci bireyin sahip olması gereken özellikleri tam
olarak bilmedikleri anlaşılmaktadır. Bu nedenle öğrencilerimizin sahip olmasını
istediğimiz girişimcilik becerisi kavramı ve girişimci birey özellikleri öğretmenlere hizmet
içi kurs veya seminerlerle tanıtılmalıdır.
Öğrenciler özellikle ilköğretim düzeyinde öğretmenlerini kendilerine rol model olarak
alabilmektedirler. Bu nedenle öğretmenlerinde girişimcilik beceri düzeyleri
araştırılmalıdır.
Okul yöneticileri ve öğretmenler öğrencilerin girişimcilik becerilerini gösterebilecekleri
fırsatlar oluşturmalı ve girişimci öğrenciler desteklenerek diğer öğrenciler de
özendirilmelidir.
Girişimcilik becerileri ile ilgili yapılan benzer çalışmalar ilköğretim tüm sınıf
seviyelerinde yaygınlaştırılmalı, daha geniş ve çeşitli örneklem gruplarıyla
tekrarlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Akyüz, K., Gedik, T., Akyüz, İ., ve Yıldırım, İ. (2006). Rize İlindeki Lise ve Üniversite
Öğrencilerinin Girişimcilik Yeteneklerinin İncelenmesi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 233246.
Aytaç, Ö. (2006) , Girişimcilik: Sosyo-Kültürel bir perspektif. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 15, 139-160.
Bayrak, C., ve Terzi, Ç. (2004). Okul Yöneticilerinin Girişimcilik Özelliklerinin Okullara
Yansımaları, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya
Cassell, C., Buehring, A., Symon, G., Johnson, P. & Bishop, V. (2005). Qualitative
management research: A thematic analysis of interviews with stakeholders in the field, Report to
ESRC. http://bgpinqmr.group.shef.ac.uk/pdf/final_research_report.pdf. Erişim 12 Mayıs 2012.
Cobb, P., Gravemeijer, K.P.E., Yackel, E., McClain, K. ve Whitenack, J.W. (1997).
Mathematizing and symbolizing: The emergence of chains of signification in one firstgrade classroom.
In: D. Kirschner & J. Whitson (Eds.), Situated cognition theory:Social, semiotic, and neurological
perspectives, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, pp. 151-233.
Coştu, Y (2009), Toplumsallaşma kavramı üzerine sosyolojik bir değerlendirme, Dinbilimleri
Akademik Araştırma Dergisi, 9(3), 17-140.
Çalık, T., ve Sezgin, F. (2005). Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim, Kastamonu Eğitim
Dergisi, 13(1), 55-66.
Çarıkçı, İ.H., ve Koyuncu,O. (2010). Bireyci-Toplumcu Kültür Ve Girişimcilik Eğilimi
Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3) 1-18.
Çepni,S.(2009). Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. 4. Baskı, Celepler Matbaacılık,
Trabzon.
Dikmen, A.A. (1995). İş Doyumu ve Yaşam Doyumu İlişkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,
50(3-4), 115-140.
Dolan, S.L., ve Gosselin, E. (2000). Job Satisfaction and Life Satisfaction: Analysis of a
Reciprocal Model with Social Demographic Moderators, Journal of Economics Literature
Classification.D23, J20, J28.
Eraslan, L.(2011). İlköğretim programlarında girişimcilik öğretimi (hayat bilgisi dersi örneği),
Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 82-94
Eren, E. (2006). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 9.Baskı, Yayın No: 1433, İstanbul:
Beta Yayınları.
Goddard, R. D., Hoy, W. K. & Hoy, A. W. (2004). Collective efficacy beliefs: theoretical
developments, empirical evidence, and future directions. Educational Researcher, 33(3), 3–13.
Gömleksiz, M.,N. & Kan, A.Ü. (2007). Yeni sosyal bilgiler dersi öğretim programının araştırma, iletişim ve Türkçeyi doğru, etkili ve güzel kullanma becerilerini kazandırmadaki etkililik
düzeyine ilişkin öğrenci görüşleri (Diyarbakır ili örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
17 (2),135-162.
Hisrich, R. D. ve Peters, M. P. (2002). Entrepreneurship. USA: Mc Graw – Hill Irwin.
Keser, A. (2005). İş Doyumu ve Yaşam Doyumu İlişkisi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama,
Çalışma ve Toplum, 4, 77-95.
MEB (2005). İlköğretim 1-5. Sınıf Programları Tanıtım El Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı,
TTKB, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
Numanoğlu, G. (1999). Bilgi Toplumu-Eğitim-Yeni Kimlikler-II: Bilgi Toplumu ve Eğitimde
Yeni Kimlikler. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 32, (1-2), 341-350.
Pajares, F. (2005). Self-Efficacy During Childhood and Adolescence. Implications for Teachers
and Parents. In F. Pajares & T. Urdan (Eds.). Self-Efficacy Beliefs of Adolescents, (Vol. 5, pp. 339–
367). Greenwich, CT: Information Age Publishing.
Semerci, N. ve Yanpar-Yelken, T. (2010). İlköğretim programlarındaki ortak temel becerilere
ilişkin öğretmen görüşleri (Elazığ İli Örneği), Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları (DAUM), 8(2),
47-54.
Skaalvik, E. M. & Skaalvik, S. (2010). Teacher self-efficacy and teacher burnout: A study of
relations. Teaching and Teacher Education, 26(4), 1059-1069.
Sun, H.Ö. (2002). İş Doyumu Üzerine Bir Araştırma: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü. Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, Ankara.
Telef, B.B.(2011). Öğretmenlerin Öz-yeterlikleri, İş Doyumları, Yaşam Doyumları ve
Tükenmişliklerinin İncelenmesi. İlköğretim Online, 10(1), 91-108.
Tschannen-Moran, M., Woolfolk Hoy, A. ve Hoy, W. K. (1998). Teacher efficacy: Its meaning
and measure. Review of Educational Research, 68, 202–248.
Verheul, I., Audretsch, D.B., Thurik, A.R. ve Wennekers, A.R.M. (2002), An eclectic theory of
entrepreneurship: policies, institutions and culture, in: D.B. Audretsch, A.R. Thurik, I. Verheul and
A.R.M. Wennekers (eds.), Entrepreneurship: Determinants and Policies in a European-US
Comparison, Kluwer Academic Publishers: Boston/ Dordrecht, forthcoming.
Yener. M, ve Aykol. S (2009). Girişimcilik Değerleri ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı üzerine
Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 255271.
Yetim, Ü. (2001) Toplumdan Bireye Mutluluk Resimleri, Bağlam Yayınları, İstanbul, s.163
Yılmaz, E., ve Sünbül, A. (2009). Üniversite Öğrencilerine Yönelik Girişimcilik Ölçeği
Geliştirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 193-202.