TS 18002
advertisement
ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 18002 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 18002 Şubat 2004 ICS 03.100.01, 13.100 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ – TS 18001 UYGULAMA KILAVUZU Occupational health and safety management systems – Guidelines for the implementation of TS 18001 TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA − Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. − Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Önsöz − Bu standard, BSI-OHSAS 18002 (2000) +Amd.(2002) standardı esas alınarak, TSE Mühendislik Hizmetleri Hazırlık Grubu’na bağlı Akreditasyon ve Belgelendirme Özel Daimi Komitesi’nce hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 24 Şubat 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 İçindekiler Kapsam.......................................................................................................................................................1 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar.........................................................................................1 Terimler ve Tarifler ....................................................................................................................................2 İSG Yönetim sistemi unsurları ................................................................................................................3 4.1 Genel şartlar...........................................................................................................................................3 4.2 İSG Politikası.........................................................................................................................................5 4.3 Planlama ................................................................................................................................................7 4.4 Uygulama ve işletme............................................................................................................................14 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet ..................................................................................................................22 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi................................................................................................................31 Ek A (Bilgi için) TS 18001, ISO 14001 ve ISO 9001 ile eşleştirme ............................................................33 Ek B (Bilgi için) TS 18001, TS 18002 ve ILO-OSH:2001 İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri kılavuzlarıyla eşleştirme ................................................................................................................................38 Kaynaklar.........................................................................................................................................................41 1 2 3 4 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri - TS 18001 uygulama kılavuzu 1 Kapsam Bu standard, TS 18001 standardının uygulanması konusundaki tavsiyeleri kapsar. Bu standard, TS 18001 standardının temel prensiplerini açıklar ve TS 18001’deki her şart için amaç, tipik girdiler, prosesler ve tipik çıktıları tarif eder. Böylece, TS 18001’in anlaşılmasına ve uygulanmasına yardımcı olur. Bu standard TS 18001’de belirtilenlere ilave şartlar oluşturmaz ve TS 18001 standardının uygulanması için mecburi yaklaşımlar getirmez. Bu standard ile ürün ve hizmet güvenliğinden ziyade iş sağlığı ve güvenliğinin ele alınması amaçlanmıştır. TS 18001 1 Kapsam Bu standard, bir kuruluşun iş sağlığı ve güvenliği (İSG) risklerini kontrol etmesi ve performansını iyileştirmesini sağlamak için, İSG yönetim sistemi şartlarını kapsar. Bu, İSG performans kriterlerinin durumunu belirtmediği gibi bir yönetim sisteminin tasarımı için ayrıntılı şartları da kapsamaz. Bu standard aşağıdakileri yapmayı hedefleyen her kuruluşa uygulanabilir; a) Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili olarak, İSG risklerine maruz kalabilecek çalışanlar ve ilgili diğer taraflar için riskleri yok etmek veya en aza indirmek üzere bir İSG yönetim sistemi oluşturmak, b) Bir İSG yönetim sistemini kurmak, uygulamak ve sürekli iyileştirmek, c) Kuruluşun beyan edilen İSG politikasına uyum konusunda kendini garantiye almak, d) Bu uyumu başkalarına göstermek, e) Kuruluşun İSG yönetim sisteminin bir dış kuruluş tarafından belgelendirilmesini / kaydedilmesini sağlamak, f) Bu standardın şartları ile uyumun sağladığını tayin ve bu durumu beyan etmek. Bu standardın bütün şartlarının, herhangi bir İSG yönetim sistemine dahil edilmesi amaçlanmıştır. Uygulamanın kapsamı kuruluşun İSG politikası, faaliyetlerin yapısı ile çalışmaların riskleri ve karmaşıklığı gibi faktörlere bağlı olacaktır. Bu standard ile ürün ve hizmet güvenliğinden ziyade iş sağlığı ve güvenliğinin ele alınması amaçlanmıştır. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No TS 18001 BS 88002) ISO 19011 Adı TS No1) (İngilizce) Occupational health and safety TS 18001 management systems – Specification Guide to occupational health and safety management systems TS EN 30011-1 Guidelines for quality and/or environmental management systems auditing Adı (Türkçe) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri- Şartlar Kalite Sistemleri Tetkiki - Kılavuz - Kısım 1: Tetkik 1)TSE NOTU : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 2)TSE NOTU :Bilgi atıfıdır. 1 ICS 03.100.01, 13.100 3 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Terimler ve Tarifler Bu standardın amaçları bakımından TS 18001’de verilen terimler ve tarifler geçerlidir. TS 18001 Terimler ve tarifler 3.1 Kaza Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay. 3.2 Tetkik Faaliyet veya faaliyetlerle bağlantılı sonuçların, planlanan düzenlemelere uygunluğunu ve bu düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını, kuruluşun politikasını ve hedeflerini (Madde 3.9) gerçekleştirmek için uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan sistematik inceleme. 3.3 Sürekli iyileştirme Kuruluşun, İSG politikasına bağlı olarak, genel iş sağlığı ve güvenliği performansını iyileştirmek için, İSG yönetim sistemini geliştirme prosesi. Not - Prosesin aynı anda faaliyet gösterilen tüm alanlarda gerçekleştirilmesi gerekmez. 3.4 Tehlike İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin hasar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak veya durum. 3.5 Tehlike tanımlaması Bir tehlikenin (Madde 3.4) varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme prosesi. 3.6 Olay Kazaya sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan oluşum. Not - Hastalığa, ölüme, yaralanmaya, zarara veya diğer kayıplara sebep olmadan gerçekleşen olaylara “hasarsız olay” denir. Olay terimi “hasarsız olay” ları da kapsar. 3.7 İlgili taraflar Kuruluşun İSG performansı ile ilgilenen, ya da bu performanstan etkilenen kişi veya grup. 3.8 Uygunsuzluk Doğrudan ya da dolaylı olarak yaralanma, hastalık, malın hasar görmesi, işyerinin zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine neden olabilecek; yönetim sistemi performansından, kanunlardan, işlemlerden, uygulamalardan ve çalışma standardlarından veya benzerlerinden herhangi bir sapma. 3.9 Hedefler Kuruluşun kendisi için başarmak üzere koyduğu İSG performansı türünden amaçlar. 3.10 İş sağlığı ve güvenliği Çalışanların, geçici işçilerin, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen faktörler ve şartlar. 3.11 İSG yönetim sistemi Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG risklerinin yönetimini kolaylaştıran tüm yönetim sisteminin bir parçası. Bu, kuruluş yapısını, faaliyet planlarını, sorumlulukları, deneyimleri, prosesleri, prosedürleri ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, iyileştirilmesi, başarılması, gözden geçirilmesi ve sürdürülmesi için gerekli kaynakları kapsar. 2 ICS 03.100.01, 13.100 3.12 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Kuruluş Kendi fonksiyonları ve yönetimi olan; birleşik veya ayrı, kamu veya özel, şirket, işletme, firma, teşebbüs, enstitü, kurum veya bunların bir parçası. Not - Birden fazla işletme birimi olan kuruluşlar için bir işletme birimi kuruluş olarak tarif edilebilir. 3.13 Performans Kuruluşun İSG politika ve hedefleri temel alınarak, sağlık ve güvenlik risklerinin kontrolü ile ilişkili İSG yönetim sisteminin ölçülebilir sonuçları. Not - Performans ölçümü, İSG yönetim faaliyet ve sonuçlarının ölçülmesini kapsar. 3.14 Risk Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile sonuçlarının bileşimi. 3.15 Risk değerlendirmesi Riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermek için kullanılan prosesin tamamı. 3.16 Güvenlik Kabul edilemez zarar riski altında olmama durumu [ISO/IEC Guide 2]. 3.17 Katlanılabilir risk Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. Not 1 - BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında “risk değerlendirme” terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup “risk değerlendirme” terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. Not 2 -“Kurulma” terimi bir kalıcılık seviyesini gerektirmektedir ve bir sistemin bütün elemanlarının uygulandığı gösterilinceye kadar o sistemin kurulmuş olduğu düşünülmemelidir. “Bakım” terimi bir sistemin kurulduktan sonra işlemeye devam etmesini ifade eder. Bunu için organizasyonun aktif katılımı gereklidir. Bir çok sistem iyi bir şekilde işlemeye başlar fakat bakım eksikliğinden dolayı zaman içinde bozulur. TS 18001’in bir çok unsuru (kontrol ve düzeltici faaliyet ve yönetimin gözden geçirmesi gibi) sistemin bakımının aktif şekilde yapılmasını sağlamak üzere tasarımlanmıştır. 4 İSG Yönetim sistemi unsurları 4.1 Genel şartlar a) TS 18001 şartı Kuruluş, gerekli şartları 4. Maddede belirtilen bir İSG yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. b) Amaç Kuruluş, TS 18001 standardının bütün şartlarına uyan bir yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. Bu husus kuruluşun yasal ve diğer İSG şartlarına uyumlu olmasını da kolaylaştırır. İSG yönetim sisteminin ayrıntı seviyesi ve karmaşıklığı, dokümantasyonun kapsamı ve buna ayrılan kaynaklar kuruluşun büyüklüğüne ve faaliyetlerinin yapısına bağlıdır. Her kuruluş kendi sınırlarını tanımlama serbestliğine ve esnekliğine sahiptir ve TS 18001 standardını kuruluşun tamamını, belirli işletme birimlerini veya belirli faaliyetleri kapsayacak şekilde uygulamayı tercih edebilir. Yönetim sisteminin sınırlarını ve kapsamını belirlerken dikkatli olmak gerekir. Kuruluşlar işletmelerinin genelinin değerlendirilmesi için gerekli olan veya çalışanların veya diğer ilgili tarafların İSG’ sini etkileyebilecek bir faaliyeti değerlendirme dışı bırakacak şekilde kapsamlarını sınırlamamalıdır. 3 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Şekil 1 - Başarılı bir İSG yönetim sistemi elemanları TS 18001 belirli bir işletme birimi veya faaliyet için uygulanmışsa kuruluşun diğer bölümleri tarafından geliştirilmiş olan İSG politikaları ve prosedürleri bu özel işletme birimi veya faaliyet tarafından kullanılabilmeli, böylece TS 18001 şartlarına uyumun sağlanmasında kolaylık sağlamalıdır. Bunun için bu İSG politika ve prosedürlerinde özel işletme birimi veya faaliyete uyumun sağlanması için küçük tadilat ve değişikliklerin yapılması gerekebilir. c) Tipik girdi TS 18001’in uygulanması için gerekli bütün girdi şartları şartnamede tarif edilmiştir. d) Tipik çıktı Tipik bir çıktı, etkin olarak uygulanmış ve bakımı yapılmış bir İSG yönetim sistemidir. Bu sistem İSG performansında sürekli iyileştirme yapılması konusunda yardımcı olur. 4 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 4.2 İSG Politikası Şekil 2 - İSG politikası a) TS 18001 şartı Kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmış, tüm sağlık ve güvenlik hedeflerini, sağlık ve güvenlik performansını geliştirme karar ve iradesini açıkça ortaya koyan bir iş sağlığı ve güvenliği politikası olmalıdır. Bu politika; a) Kuruluşun İSG risklerinin yapısına ve büyüklüğüne uygun olmalı; b) Sürekli iyileştirme için bir taahhüt içermeli; c) En azından yürürlükteki İSG mevzuatına ve üyesi olduğu kuruluşların şartlarına uyulacağı taahhüdünü içermeli; d) Dokümante edilmeli, uygulanmalı ve sürdürülmeli; e) Çalışanların kendi bireysel İSG sorumluluklarının farkında olmaları amacı ile tüm çalışanlara duyurulmalı; f) İlgili taraflar için ulaşılabilir olmalı, g) Kuruluşun kendisine uygun ve ilgili olarak kalmasını sağlamak için periyodik olarak gözden geçirilmelidir. b) Amaç İSG politikası kuruluş için genel yönlendirme yapar ve işlem prensiplerini belirler. İSG sorumluluğu için İSG hedeflerini ve kuruluş çapında gerekli performansı belirler. Bir kuruluşun, özellikle üst yönetimin iyi bir İSG yönetimine olan resmi taahhüdünü gösterir. Belgelendirilmiş bir İSG politikası beyanı üretilmeli ve kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmalıdır. Not - İSG politikası kuruluşun genel iş politikaları ve diğer yönetim disiplinlerine ilişkin politikaları ile uyumlu olmalıdır. c) Tipik girdiler Yönetim İSG politikalarını belirlerken aşağıdaki hususları dikkate almalıdır: - Bir bütün olarak kuruluşun işine ilişkin politika ve hedefler, - Kuruluşun İSG tehlikeleri, - Yasal ve diğer şartlar, - Kuruluşun geçmişteki ve şu andaki İSG performansı, - Diğer ilgili tarafların ihtiyaçları, - Sürekli iyileştirme için fırsatlar ve ihtiyaçlar, - Gerekli kaynaklar, - Çalışanların katkıları, - Yüklenicilerin ve diğer dış personelin katkıları. 5 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 d) Proses Kuruluşun üst yönetimi aşağıdaki noktaları dikkate alarak bir İSG politikası hazırlamalı ve onaylamalıdır. İSG politikasının üst yönetim tarafından bildirilmesi ve teşvik edilmesi önemlidir. Etkin olarak düzenlenmiş ve bildirilmiş bir İSG politikası aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: 1) İSG politikası kuruluşun İSG risklerinin yapısı ve büyüklüğü ile uyumlu olmalıdır; Başarılı İSG yönetim sisteminin merkezinde tehlike belirleme, risk değerlendirme ve risk kontrolü bulunur. Bu husus kuruluşun İSG politikasına yansıtılmalıdır. İSG politikası kuruluşun gelecekteki vizyonuyla tutarlı olmalıdır. İSG politikası gerçekçi olmalı, kuruluşun karşı karşıya olduğu riskleri olduğundan büyük veya küçük göstermemelidir. 2) İSG politikası sürekli iyileştirme taahhüdünü içermelidir; Kuruluşlar üzerindeki sosyal baskılar kuruluşları işyerindeki hastalık, kaza ve olay risklerini azaltmaya zorlamaktadır. Kuruluş yasal sorumluluklarını yerine getirmenin yanı sıra değişen iş ve yasa ihtiyaçlarını karşılamak üzere İSG performansını ve İSG yönetim sistemini etkin ve verimli bir şekilde iyileştirmeyi hedef almalıdır. İSG politika beyanı işlem için geniş alanları içine alsa bile, planlanan performans iyileştirmeleri İSG hedefleri cinsinden ifade edilmeli (Madde 4.3.3), İSG yönetim programı vasıtasıyla yönetilmelidir (Madde 4.3.4). 3) İSG politikası en azından mevcut geçerli İSG mevzuatına ve kuruluşun tabi olduğu diğer şartlara uyum taahhüdünü içermelidir; Kuruluşlar ilgili İSG mevzuatına ve diğer İSG şartlarına uymak zorundadır. İSG politikasındaki taahhüt kuruluşun bu mevzuata ve diğer şartlara uyum sağlama görevinin olduğunu ve bu görevi yerine getirme niyetini açıkça teyit etmek anlamına gelir, mümkünse bunlardan daha iyi şartları gerçekleştirme niyetini ifade eder. Not - “Diğer şartlar” şirket veya grup politikaları, kuruluşun kendi iç standardları veya şartnameleri veya kuruluşun tabi olduğu uygulama kuralları anlamına gelebilir. 4) İSG politikası doküman haline getirilmeli, uygulanmalı ve sürdürülmelidir; Planlama ve hazırlanma başarılı uygulamanın anahtarlarıdır. Çoğunlukla İSG politika beyanları ve İSG hedefleri gerçekçi değildir, çünkü bunları sağlamak için ayrılan kaynaklar yetersizdir veya uygun değildir. Genel bir beyanda bulunmadan önce kuruluş gerekli bütün finansmanın, becerinin ve kaynakların mevcut olduğunu ve bu çerçevede İSG hedeflerine gerçekçi olarak ulaşılabileceğini kontrol etmelidir. İSG politikasının etkili olabilmesi için bu politika doküman haline getirilmeli, yeterliliğinin sürekli olarak sağlanması için periyodik olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde değiştirilmeli veya revize edilmelidir. 5) İSG politikası çalışanların kendi İSG sorumluluklarının bilincinde olmasını sağlamak üzere bütün çalışanlara bildirilmelidir; İSG’nin başarılı olması için çalışanların katılımı ve desteği şarttır. Çalışanlar, İSG yönetiminin kendi iş ortamlarının kalitesine olan etkileri konusunda bilinçlendirilmeli ve İSG yönetimine aktif katılım için teşvik edilmelidir. Çalışanlar (yönetim seviyesi dahil her seviyede) kendi sorumluluklarını anlamazlarsa ve gerekli görevleri yapacak ehliyet seviyesinde değillerse İSG yönetimine etkin katkıda bulunamazlar. Bunun için kuruluş İSG politikalarını ve İSG hedeflerini bütün çalışanlarına açıkça bildirmeli, böylece onlara kendi İSG performanslarını ölçebilecekleri bir çerçeve vermelidir. Not - Bir çok ülkede kuruluşların İSG yönetim sistemlerinde çalışanlara danışılmasını ve katılımlarının sağlanmasını gerektiren kurallar bulunmaktadır. 6) İSG politikası ilgili tarafların kullanımına açık olmalıdır; 6 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 7) Kuruluşun İSG performansıyla ilgili olan veya bundan etkilenen kişi veya gruplar (iç veya dış) İSG politika beyanıyla özellikle ilgilenirler. Bunun için, İSG politikasının bunlara iletilmesi için bir proses olmalıdır. Bu proses ilgili tarafların talebi halinde İSG politikasının onlara verilmesini sağlamalıdır, fakat istenmeden kopya gönderilmesini sağlamak zorunda olmamalıdır. 8) İSG politikası, kuruluş için ilgili ve uygun durumda kalmasını sağlamak üzere periyodik olarak gözden geçirilmelidir. Değişiklik kaçınılmazdır; kanunlar gelişmekte ve sosyal beklentiler yükselmektedir. Bundan dolayı kuruluşun İSG politikası ve yönetim sistemi düzenli olarak gözden geçirilerek uygun ve etkili durumda kalmaları sağlanmalıdır. Eğer değişiklik yapılırsa bunlar mümkün olan en kısa zamanda bildirilmelidir. e) Tipik çıktı Tipik bir çıktı bütün kuruluşa bildirilen kapsamlı ve anlaşılır bir İSG politikasıdır. 4.3 Planlama Şekil 3 - Plânlama 4.3.1 Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama a) TS 18001 şartı Kuruluş, tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturmalı ve sürdürmelidir. Bu prosedürler aşağıdakileri içermelidir; - Rutin veya rutin olmayan faaliyetler; - İş yerine erişebilme imkanına sahip personelin faaliyetleri (taşeronlar ve ziyaretçiler dahil); - Kuruluş veya diğerleri tarafından sağlanan iş yerindeki kolaylıklar. Kuruluş, İSG hedeflerini koyarken bu değerlendirmelerin sonuçlarının ve bu kontrollerin etkilerinin dikkate alınmasını sağlamalıdır. Kuruluş bu bilgileri dokümante etmeli ve güncel tutmalıdır. Tehlike tanımlaması ve risk değerlendirmesi için kuruluşun metodolojisi; - Düzenleyici değil proaktif olmasını sağlamak için, kapsamına, yapısına ve zamanlamasına göre tarif edilmeli, - Madde 4.3.3 ve Madde 4.3.4’de tarif edilen tedbirlerle giderilmesi veya kontrol edilmesi gereken risklerin sınıflandırılmasını ve tanımlanmasını sağlamalı, - İşletme deneyimi ve uygulanan risk kontrol tedbirlerinin kapasiteleri ile tutarlı olmalı, - Kuruluşun şartlarının tayinine, eğitim ihtiyacının tanımlanmasına ve/veya işletme kontrollerinin geliştirilmesine girdi sağlamalı, - Gerekli faaliyetlerin hem etkin, hem de zamanında uygulanması için izlemeyi sağlamalıdır. 7 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 b) Amaç Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinden sonra kuruluşun kapsamında bulunan bütün önemli İSG tehlikelerinin toplamı hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Not- BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında “risk değerlendirme” terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup “risk değerlendirme” terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri ile bunların çıktıları İSG sisteminin tamamı için temel oluşturmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri ile İSG sisteminin diğer elemanları arasındaki bağlantının açık bir şekilde kurulması ve görünür olması önemlidir. Madde 4.3.1 c) ve Madde 4.3.1 e) TS 18001 standardının Madde 4.3.1’i ile TS 18001’nin diğer şartları arasındaki bağlantılar hakkında yol gösterici bilgileri vermektedir. Bu standardın amacı kuruluşun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin uygun ve yeterli olup olmadıklarını belirlemesi için gerekli prensipleri sağlamaktır. Bu faaliyetlerin nasıl yapılması gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunmak bu standardın amaçları arasında değildir. Not - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri hakkında daha fazla bilgi için BS 8800’e bakılmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri kuruluşa kendi İSG risklerini sürekli olarak tanımlama, değerlendirme ve kontrol etme imkanını vermelidir. Her durumda kuruluş içindeki normal ve anormal çalışmalar ile muhtemel acil durumlar dikkate alınmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin karmaşıklığı büyük ölçüde kuruluşun büyüklüğü, kuruluş içindeki işyerlerinin durumları, tehlikelerin özellikleri, karmaşıklıkları ve önemleri gibi faktörlere bağlıdır. TS 18001 Madde 4.3.1’in amacı çok sınırlı tehlikelere maruz küçük kuruluşları karmaşık tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol işlemlerini yapmaya zorlamak değildir. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri bu proseslerin icra edilmesi için gerekli maliyet ve zaman ile güvenilir verilerin varlığını dikkate almalıdır. Bu proseslerde yasal sebeplerle veya başka amaçlarla geliştirilmiş olan bilgiler kullanılabilir. Kuruluş, ayrıca, ele alınan İSG riskleri üzerinde sahip olabileceği pratik kontrol derecesini de dikkate alabilir. Kuruluş şimdiki ve geçmişteki faaliyetleriyle prosesleriyle, ürünleriyle ve/veya hizmetleriyle ilgili girdi ve çıktıları dikkate alarak İSG risklerinin neler olduğunu belirlemelidir. İSG yönetim sistemi mevcut olmayan bir kuruluş İSG risklerine ilişkin tutumunu bir başlangıç incelemesiyle belirleyebilir. Hedef, İSG yönetim sistemini kurmak için temel oluşturmak üzere kuruluşun maruz kalabileceği bütün İSG risklerini dikkate almak olmalıdır. Bir kuruluşun başlangıç incelemesinde aşağıdaki noktaları dikkate alması (kendisini bunlarla sınırlamamak üzere) faydalı olur: - Yasal şartlar, Kuruluşun maruz kalabileceği bütün İSG risklerinin belirlenmesi, Bütün mevcut İSG yönetim uygulamalarının, proseslerinin ve prosedürlerinin incelenmesi, Önceki olay, kaza ve acil durum incelemelerinden gelen geri beslemenin değerlendirilmesi. Başlangıç incelemesi için uygun bir yaklaşım faaliyetlerin özelliğine bağlı olarak kontrol listelerini, görüşmeleri, doğrudan muayene ve ölçümleri, önceki yönetim sisteminin tetkik sonuçlarını ve diğer gözden geçirme faaliyetlerin içerebilir. Başlangıç incelemesinin Madde 4.3.1’in geri kalanında açıklanan sistematik yaklaşım yerine kullanılabilecek bir alternatif yol olmadığı burada vurgulanmaktadır. 8 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG için yasal ve diğer şartlar (Madde 4.3.2), - İSG politikası (Madde 4.2), - Olay ve kaza kayıtları, - Uyumsuzluklar (Madde 4.5.2), - İSG yönetim sistem tetkik sonuçları (Madde 4.5.4), - Çalışanlardan ve diğer ilgili taraflardan alınan iletişim (Madde 4.4.3), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - En iyi uygulamalardan, kuruluşla ilgili tehlikelerden, benzer kuruluşlarda meydana gelmiş olan olay ve kazalardan elde edilen bilgiler, - Aşağıdakiler de dahil olmak üzere, kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkındaki bilgiler; - Değişiklik kontrol prosedürlerinin detayları, - Arazi planları, - Proses akış şemaları, Tehlikeli madde envanterleri (ham malzemeler, kimyasal malzemeler, atıklar, ürünler, alt ürünler), - Zehirlilik bilgileri ve diğer İSG verileri, - İzleme verileri (Madde 4.5.1), - İşyeri çevre verileri. d) Proses 1) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol i) Genel Risk yönetim tedbirleri pratik olan durumlarda tehlikenin ortadan kaldırılması, bundan sonra riskin azaltılması (meydana gelme olasılığını azaltmak veya yaralanma veya hasarın ciddiyetini azaltmak suretiyle), son olarak ta kişisel koruyucu teçhizatın kullanılması prensibini yansıtmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri risk yönetimi için anahtar araçlardır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri sanayi dallarına göre büyük değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler basit değerlendirmelerden kapsamlı dokümantasyona sahip karmaşık nicel analizlere kadar gidebilir. Kuruluşun kendi ihtiyaçlarına ve işyeri durumlarına uygun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerini tanımlamak, uygulamak ve İSG mevzuatına uyumunu sağlamak kuruluşun kendi sorumluluğundadır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri düzenleyici değil proaktif tedbirler olarak uygulanmalıdır, yani bunlar yeni veya revize edilmiş faaliyet ve prosedürlerden önce gelmelidir. Belirlenen risk azaltma ve kontrol tedbirleri değişiklikler yapılmadan önce uygulanmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri sadece tesis ve prosedürlerin normal işletmesine değil aynı zamanda tesisin temizliği ve bakımı gibi periyodik veya tesisin işletmeye kapatılması ve açılması gibi zaman zaman uygulanan çalışmalara da uygulanmalıdır. Belirli bir tehlikeli görevi kontrol etmek için yazılı prosedürlerin varlığı kuruluşun o işlem üzerinde tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerini yapmaya devam etmesi ihtiyacını ortadan kaldırmaz. Kuruluş kendi personeli tarafından yapılan faaliyetlerin meydana getirdiği tehlike ve risklerin yanında taşeronların ve ziyaretçilerin faaliyetlerinden ve başkaları tarafından temin edilen ürün ve/veya hizmetlerin kullanımından kaynaklanan tehlike ve riskleri de dikkate almalıdır. ii) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri dokümante edilmeli ve aşağıdaki elemanları içermelidir: - Tehlikelerin tanımlanması, - Mevcut (veya teklif edilmiş) kontrol tedbirleri ile (belirli tehlikelere maruz kalma durumunu, kontrol tedbirlerinin başarısız olması ihtimalini ve yaralanma ve hasarların sonuçlarının ciddiliğini dikkate alarak) risklerin değerlendirilmesi, - Artık risklerin kabul edilebilirliğinin değerlendirilmesi, - İhtiyaç duyulan ilave risk kontrol tedbirlerinin belirlenmesi, - Risk kontrol tedbirlerinin riski kabul edilebilir seviyeye indirmek için yeterli olup olmadığının değerlendirilmesi. 9 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Ayrıca, proses aşağıdaki maddelerin tanımını da içermelidir: - Kullanılacak tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin özellikleri, zamanlaması, kapsamı ve metodolojisi, - İlgili İSG mevzuatı ve diğer şartlar, - Proseslerin icrasından sorumlu personelin rolleri ve yetkileri, - Prosesleri icra edecek personel için yetenek ve eğitim ihtiyaçları (Madde 4.4.2). (Kullanılacak proseslerin yapısına ve cinsine bağlı olarak kuruluşun dışarıdan danışmanlık veya hizmet alması gerekebilir), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) gelen bilgilerin kullanılması, - İncelenmekte olan proseslerin içindeki insan hatası riskinin nasıl dikkate alınacağı, - Zaman içinde bozulan malzeme, tesis veya teçhizatın, özellikle depolanmış durumdayken meydana getirdiği tehlikeler. iii) Sonraki işlemler Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinden sonra aşağıdaki işlemler yapılmalıdır: - Gerekli olduğuna karar verilen düzeltici ve önleyici faaliyetlerin (Madde 4.5.2) zamanında tamamlanma durumunun izlendiğini gösteren açık deliller olmalıdır (Bunun için risk kontrol tedbirleri için önerilen değişiklikleri yansıtmak ve artık risklerin revize edilmiş tahminlerini belirlemek üzere daha ileri safha tehlike tanımlama ve risk değerlendirme yapılması gerekebilir), - Sonuçlarla ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin tamamlanmasıyla ilgili geri besleme yönetim gözden geçirmesinin (Madde 4.6) girdisi olmak ve revize edilmiş veya yeni İSG hedeflerini belirlemek üzere yönetime iletilmelidir, - Kuruluş, belirli tehlikeli görevleri yapan personelin yeteneklerinin risk değerlendirme prosesi tarafından gerekli risk kontrollerini oluşturmak için belirtilen seviyeye uygun olup olmadığını belirleyecek durumda olmalıdır, - Daha sonraki işletme prosesinden elde edilen tecrübe gerektiğinde prosesleri ve bunların dayandığı verileri değiştirmek için kullanılmalıdır. 2) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrollerinin gözden geçirilmesi Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesi, İSG politika dokümanında belirtildiği şekilde önceden belirlenmiş bir zamanda veya periyotta veya yönetimin önceden belirlediği bir zamanda gözden geçirilmelidir. Bu periyot aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişebilir: - Tehlikenin özelliği, - Riskin büyüklüğü, - Normal işletmeye göre değişiklik, - Besleme stoklarında, ham maddelerde , kimyasal maddelerde olan değişiklikler. Bu gözden geçirme, kuruluşta meydana gelen değişikliklerin mevcut değerlendirmelerin geçerliliğini sorgulanabilir duruma getirdiği zaman da yapılmalıdır. Söz konusu değişiklikler aşağıdakileri kapsayabilir: - Büyüme, küçülme, yeniden yapılanma, - Sorumlulukların yeniden dağıtılması, - Çalışma metotlarının veya davranış biçimlerinin değişmesi. e) Tipik çıktılar Aşağıdaki elemanlar için dokümante edilmiş prosedürler olmalıdır: - Tehlikelerin tanımlanması, - Tanımlanan tehlikelerle ilgili risklerin belirlenmesi, - Her tehlikeyle ilgili risklerin seviyelerinin, kabul edilebilir olup olmadıklarının belirtilmesi, - Risklerin, özellikle kabul edilemez risklerin, izlenmesi ve kontrolüne ilişkin tedbirlerin tarif edilmesi veya bunlara atıfta bulunulması (Madde 4.4.6 ve Madde 4.5.1), - Uygun olan yerlerde belirlenen risklerin azaltılması için İSG hedefleri ve işlemleri (Madde 4.3.3) ve bunların azaltılmasının gelişmesinin izlenmesi için gereken takip faaliyetleri, - Kontrol tedbirlerinin uygulanması için gerekli yetenek ve eğitim şartlarının belirlenmesi (Madde 4.4.2), - Gerekli kontrol tedbirleri sistemin işletme kontrol elemanının bir parçası olarak detaylandırılması (Madde 4.4.6), - Yukarıda adı geçen prosedürlerin her biri tarafından üretilen kayıtlar. 10 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Not - BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında “risk değerlendirme” terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup “risk değerlendirme” terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. 4.3.2 Yasal ve diğer şartlar a) TS 18001 şartı Kuruluş, kendisine uygulanabilir olan yasal ve diğer İSG şartlarını belirlemek ve bunlara ulaşmak için bir prosedür oluşturmalı ve sürdürmelidir. Kuruluş bu bilgileri güncel durumda tutmalıdır. Kuruluş, çalışanlarına ve diğer ilgili taraflara yasal ve diğer şartlar hakkındaki bilgileri iletmelidir. b) Amaç Kuruluş, ilgili yasal ve diğer şartların faaliyetlerini nasıl etkilediğinin veya gelecekte nasıl etkileyeceğinin bilincinde olmalı ve bu bilgiyi ilgili personele iletmelidir. TS 18001’in Madde 4.3.2’sindeki şart bilincin arttırılması ve yasal sorumlulukların anlaşılması amacına yöneliktir. Kuruluşun nadiren kullanılacak bir yasal ve diğer dokümanlar kitaplığı oluşturması amaçlanmamaktadır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdaki maddelerden oluşur: - Kuruluşun üretim veya hizmet gerçekleştirme proseslerinin ayrıntıları, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları (Madde 4.3.1), - En iyi uygulamalar (kodlar, sanayi birliği kılavuzları gibi), - Yasal şartlar/resmi yönetmelikler, - Bilgi kaynaklarının listesi, - Milli, yabancı, bölgesel veya uluslar arası standardlar, - Kuruluşun iç şartları, - İlgili tarafların şartları. d) Proses İlgili mevzuat ve diğer şartlar belirlenmelidir. Kuruluşlar, bilgiyi destekleyen ortamlar (kağıt, CD, disk, İnternet) dahil olmak üzere bilgilere ulaşmak için en uygun yolları aramalıdır. Kuruluş ayrıca hangi şartların geçerli olduğunu, nereye uygulanacağını ve kuruluşta bu bilgilerin kime gitmesi gerektiğini de değerlendirmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Bilgilerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi için gerekli prosedürler, - Hangi şartların geçerli olduğu ve nereye uygulanacağı (bu bir kayıt defteri şeklinde olabilir), - Kuruluşun karar verdiği yerlerde hazır bulundurulacak şartlar (metin, özet veya analiz), - Yeni İSG mevzuatına göre kontrollerin uygulanmasının izlenme prosedürleri. 4.3.3 Hedefler a) TS 18001 şartı Kuruluş, içerisindeki her bir ilgili fonksiyon ve seviyede dokümante edilmiş iş sağlığı ve güvenliği hedeflerini oluşturmalı ve sürdürmelidir. Not - Hedefler pratik olan durumlarda ölçülebilir büyüklüklerle ifade edilmelidir. Kuruluş, hedeflerini oluştururken ve gözden geçirirken yasal ve diğer şartları, İSG tehlikelerini, risklerini, teknolojik seçeneklerini, finansal çalıştırma ve işletme şartlarını, ilgili tarafların görüşlerini dikkate almalıdır. Hedefler sürekli iyileştirme taahhüdünü de içeren İSG politikası ile tutarlı olmalıdır. 11 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 b) Amaç İSG politikasına ulaşmayı sağlamak üzere kuruluş çapında ölçülebilir İSG hedeflerinin belirlenmesi gereklidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Bir bütün olarak kuruluşun işiyle ilgili politika ve hedefler, - Sürekli iyileştirme dahil olmak üzere İSG politikası (Madde 4.2), - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları (Madde 4.3.1), - Yasal ve diğer şartlar (Madde 4.3.2), - Teknolojik seçenekler, - Mali, işletme ve iş şartları, - Çalışanların ve ilgili tarafların görüşleri (Madde 4.4.3), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Önceden belirlenmiş İSG hedeflerine karşı performansın analizi, - İSG uyumsuzluklarının, kazaların, olayların ve hasarların geçmiş kayıtları, - Yönetim gözden geçirmesinin sonuçları (Madde 4.6). d) Proses Uygun yönetim kademesi yukarıda açıklanan tipik girdilerden gelen bilgi ve verileri kullanarak İSG hedeflerini ve bunların önceliklerini belirlemelidir. İSG hedefleri belirlenirken, İSG hedeflerinden en fazla etkilenmesi beklenenlerden gelen bilgi ve verilere özel önem verilmelidir. Böylece hedeflerin daha makul olması ve daha geniş kabul görmesi sağlanmalıdır. Kuruluşun dışındaki kaynaklardan (yükleniciler ve diğer ilgili taraflar gibi) gelen bilgi ve verilerin de dikkate alınmasında fayda vardır. İSG hedeflerinin belirlenmesi için uygun yönetim seviyesindeki toplantılar düzenli olarak (örneğin, en azından yıllık olarak) yapılmalıdır. Bazı kuruluşlar için İSG hedeflerinin belirlenme prosesinin dokümante edilmesi gerekebilir. İSG hedefleri hem geniş kapsamlı şirket İSG konularını hem de kuruluş içindeki belirli münferit fonksiyonlara ve seviyelere özel İSG konularını ele almalıdır. Her İSG hedefi için uygun göstergeler tanımlanmalıdır. Bu göstergeler İSG hedeflerinin uygulanmasının izlenmesini sağlamalıdır. İSG hedefleri, makul ve ulaşılabilir olmalıdır. Kuruluşun bunlara ulaşma kabiliyeti olmalı ve bunları izleyebilmelidir. Her İSG hedefinin gerçekleşmesi için makul ve erişilebilir bir zaman çizelgesi belirlenmelidir. Kuruluşun büyüklüğüne, İSG hedeflerinin karmaşıklığına ve zaman çizelgesine bağlı olarak İSG hedefleri ayrı alt hedeflere ayrılabilir. İSG hedefleri için bazı örnekler aşağıda verilmiştir: - Risk seviyelerinin azaltılması, - İSG yönetim sistemine ilave özelliklerin kazandırılması, - Mevcut özellikleri iyileştirmek veya bunların uygulanmasındaki tutarlılığı arttırmak için alınacak tedbirler, - Özellikle önlenmek istenen olayların ortadan kaldırılması veya sıklığının azaltılması. İSG hedefleri ilgili personele bildirilmeli (eğitim veya grup brifingleriyle, Madde 4.4.2) ve İSG yönetim programı vasıtasıyla uygulamaya konulmalıdır (Madde 4.3.4). e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar kuruluştaki her fonksiyon için dokümante edilmiş, ölçülebilir İSG hedefleridir. 12 ICS 03.100.01, 13.100 4.3.4 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 İSG yönetim programları a) TS 18001 şartı Kuruluş, hedeflerine ulaşmak için İSG yönetim programı veya programlarını oluşturmalı ve sürdürmelidir. Bu programlar aşağıdaki dokümantasyonu içermelidir; a) Kuruluşun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde hedeflere ulaşılması için verilen sorumluluk ve yetki; b) Amaçlara ulaşırken kullanılacak araçlar ve zaman çizelgesi. İSG yönetim programları düzenli ve planlı aralıklarla gözden geçirilmelidir. Gerektiğinde İSG yönetim programları kuruluşun faaliyetlerinde, ürünlerinde, hizmetlerinde veya işletme şartlarındaki değişikliklere göre yeniden düzenlenmelidir. b) Amaç Kuruluş bir İSG programı oluşturarak İSG politikasına ve hedeflerine ulaşmaya çalışmalıdır. Bunun için stratejilerin ve işlem planlarının geliştirilmesi gerekir. Bu stratejiler ve işlem planları dokümante edilmeli ve yayınlanmalıdır. İSG hedeflerine ulaşma yönündeki gelişmeler izlenmeli, gözden geçirilmeli, kaydedilmelidir. Buna göre stratejiler ve işlem planları gerektiğinde güncelleştirilmeli veya değiştirilmelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politikası ve İSG hedefleri, - Yasal ve diğer şartların gözden geçirilmesi, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Kuruluşun ürün ve hizmet gerçekleştirme proseslerinin ayrıntıları, - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Yeni veya farklı teknolojik seçeneklerin getirdiği fırsatların gözden geçirilmesi, - Sürekli iyileştirme faaliyetleri, - Kuruluşun İSG hedeflerine ulaşmak için gereken kaynakların varlığı. d) Proses İSG yönetim programı her seviyede İSG hedeflerine ulaşılmasından sorumlu olan personeli belirlemelidir. İSG hedeflerine ulaşmak için yapılması gereken çeşitli görevleri de belirlemelidir. Her görev için uygun sorumluluk ve yetki dağılımını göstermeli, ilgili İSG hedefinin genel zaman çizelgesine uyulabilmesi için görevlere uygulanacak zaman çizelgelerini belirtmelidir. Her görev için uygun kaynakların (mali, insan, teçhizat, lojistik) tahsisini de sağlamalıdır. Bu program belirli eğitim programlarıyla da ilişkilendirilebilir (Madde 4.4.2). Eğitim programları bilginin dağıtılması ve gözetim koordine edilmesine yardımcı olur. Çalışma uygulamalarında, proseslerde, teçhizat ve malzemede önemli değişikliklerin beklendiği durumlarda program yeni tehlike tanımlama ve risk değerlendirme işlemlerini sağlamalıdır. İSG yönetim programı beklenen değişiklikler hakkında ilgili personele danışılmasını temin etmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar tanımlanmış ve dokümante edilmiş İSG yönetim programlarıdır. 13 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 4.4 Uygulama ve işletme Şekil 4 - Uygulama ve işletme 4.4.1 a) Yapı ve sorumluluk TS 18001 şartı Kuruluşun İSG yönetimini kolaylaştırmak için, İSG risklerini etkileyen faaliyetlerini, proseslerini yöneten, yerine getiren ve doğrulayan personelin sorumlulukları ve yetkileri ile rolleri tarif edilmeli, dokümante edilmeli ve duyurulmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği için nihai sorumluluk, üst yönetimin üzerindedir. Kuruluş, üst yönetiminden bir üyeyi, (örneğin büyük bir kuruluşta yönetim kurulu üyesi veya üst düzey bir yönetici) İSG yönetim sisteminin doğru uygulanması, kuruluşun tüm alanlarında ve her proses adımındaki gerekliliklerin sağlanması için özel bir sorumluluk ile atamalıdır. Yönetim, İSG yönetim sisteminin uygulanması, kontrolü ve geliştirilmesi için gerekli kaynakları sağlamalıdır. Not - Kaynaklar; insan kaynaklarını, uzmanlaşmış becerileri, teknoloji ve finansal kaynakları içerir. Aşağıdakileri gerçekleştirmek için, kuruluş yönetiminin atadığı bir kişi; tarif edilmiş görev sorumluluk ve yetkiye sahip olmalıdır; a) İSG yönetim sistemi şartlarının bu standarda uygun olarak oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesini sağlamak; b) İSG yönetim sisteminin iyileştirilmesi için bir temel oluşturacak ve gözden geçirilmek üzere üst yönetime sunulacak İSG yönetim sistemi performansı hakkındaki raporları sağlamak. Bütün bunlar yönetimin sorumluluğu ile birlikte İSG performansının sürekli iyileştirilmesinde yönetimin taahhüdünü göstermelidir. b) Amaç İSG yönetiminin etkinliğinin sağlanması için rollerin, sorumlulukların ve yetkilerin tanımlanmış, dokümante edilmiş ve yayınlanmış olması; İSG görevlerinin yapılabilmesi için gerekli kaynakların tahsis edilmiş olması gerekir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Organizasyon yapısı/şeması, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - İSG hedefleri, - Yasal ve diğer şartlar, - Görev tanımları, - Kalifiye personel listeleri. 14 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 d) Proses 1) Genel İSG yönetim sistemine dahil olan görevleri yapan personelin sorumlulukları ve yetkileri açıkça tarif edilmeli , farklı fonksiyonlar arasındaki ara yüzlerdeki sorumluluklar da açıkça tanımlanmalıdır. Bu tarifler, diğerlerinin yanı sıra aşağıdaki kişiler için yapılmalıdır: - üst yönetim, - Kuruluşun bütün seviyelerindeki hat yönetimi, - Proses operatörleri ve genel iş gücü, - Yüklenicilerin İSG yöneticileri, - İSG eğitim sorumluları, - İSG için kritik olan teçhizattan sorumlu olanlar, - İSG kalifikasyonlarına sahip olan çalışanlar veya kuruluş içindeki diğer İSG uzmanları, - Danışma meclislerindeki İSG çalışan temsilcileri. Ancak, kuruluş İSG’nin kuruluştaki herkesin sorumluluğu olduğu, bu sorumluluğun sadece İSG yönetim sisteminde görev almış olanlarla sınırlanmadığı fikrini açıklamalı ve yaymalıdır. 2) Üst yönetimin sorumluluklarının belirlenmesi Üst yönetimin sorumluluğu kuruluşun İSG politikasının tarif edilmesini ve İSG yönetim sisteminin uygulanmasının sağlanmasını kapsamalıdır. Bu taahhüdün bir parçası olarak, üst yönetim tarafından İSG yönetim sisteminin uygulanması için kendisine yetki ve sorumluluk verilmiş bir kişinin atanması gerekir. (Büyük ve karmaşık kuruluşlarda birden fazla kişinin atanması gerekebilir.) 3) Yönetimin atadığı kişinin sorumluluğunun belirlenmesi İSG yönetim sistemi için atanan kişi üst yönetimin üyesi olmalıdır. İSG yönetim sistemi için atanan kişi İSG fonksiyonunun genel çalışmasını izlemek üzere kendilerine yetki verilmiş başka kişiler tarafından desteklenebilir. Ancak, İSG yönetim sistemi için atanan kişi sistemin performansı hakkında devamlı bilgilendirilmeli, periyodik gözden geçirmelere ve İSG hedeflerinin belirlenmesi faaliyetlerine aktif olarak katılmalıdır. Bu personele verilen diğer görev ve fonksiyonların İSG sorumluluklarını yerine getirmesine engel olmamasına dikkat edilmelidir. 4) Hat yönetim sorumluluğunun belirlenmesi Hat yönetim sorumluluğu kendi çalışma alanları içinde İSG’nin yönetilmesini kapsamalıdır. İSG konularının esas olarak hat yönetiminde olduğu durumlarda, sorumluluk ve yetkilerde çelişki olmaması bakımından, kuruluş içindeki uzmanlık isteyen İSG fonksiyonlarıyla ilgili roller ve sorumluluklar açıkça belirlenmelidir. Bu husus İSG konuları arasındaki çelişkilerin ve üretkenlik konularının bir üst yönetim kademesine aktarılarak çözümlenmesini içermelidir. 5) Rollerin ve sorumlulukların dokümante edilmesi İSG sorumlulukları ve yetkileri kuruluş için uygun olan bir şekilde dokümante edilmelidir. Bu işlem aşağıdaki şekillerden biriyle veya kuruluşun tercih edebileceği başka bir yolla yapılabilir: - İSG yönetim sistemi el kitapları, - Çalışma prosedürleri ve görev tanımları, - İş tanımları, - Başlangıç eğitim paketi. Eğer kuruluş çalışanın diğer rollerini ve sorumluluklarını kapsayan yazılı iş tanımları vermeyi tercih ederse, İSG sorumlulukları bu iş tanımlarına dahil edilmelidir. 6) Rollerin ve sorumlulukların bildirilmesi İSG sorumlulukları ve yetkileri kuruluş içindeki bütün seviyelerde bu durumdan etkilenecek herkese bildirilmelidir. Böylece, personel çeşitli fonksiyonların kapsamını, bunların arasındaki ilişkileri ve işlem başlatma kanallarını anlamalıdır. 7) Kaynaklar Yönetim işyerinin güvenli durumda tutulması için gerekli teçhizat, insan, uzmanlık ve eğitim kaynaklarının yeterli seviyede sağlanmasını temin etmelidir. Kaynaklar, performans ölçümü ve izlemesi de dahil olmak üzere İSG programlarının ve faaliyetlerinin yapılması için yeterli ise kaynakların yeterli seviyede sağlandığı düşünülebilir. İSG yönetim sistemlerini kurmuş olan kuruluşlar için kaynakların yeterliliği konusunda en azından kısmi değerlendirme için planlanan İSG hedefleri gerçekleşen sonuçlarla mukayese edilebilir. 8) Yönetim taahhüdü Yöneticiler İSG’ye taahhütlerini görünür bir şekilde ifade etmelidir. İfade yolları çalışma sahalarının ziyaret edilmesi, kaza araştırmalarına katılım, düzeltici faaliyetler için kaynak temini, İSG toplantılarına katılım ve destek mesajları yayınlamak şeklinde olabilir. 15 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Bütün ilgili personel için İSG sorumluluklarının ve yetkilerinin tanımı, - Rollerin ve sorumlulukların el kitaplarında, prosedürlerde ve eğitim paketlerinde belgelenmesi, - Rollerin ve sorumlulukların bütün ilgili personele ve diğer ilgili taraflara bildirilmesi, - Bütün seviyelerde İSG faaliyetlerine yönetimin aktif katılımı ve desteği. 4.4.2 Eğitim, bilinç ve yeterlilik a) TS 18001 şartı İş yerinde, personel, İSG’ yi etkileyebilecek konularda yeterli olmalıdır. Yeterlilik, uygun eğitim, öğretim ve/veya tecrübe terimleri ile tanımlanmalıdır. Kuruluş, ilgili her seviye ve fonksiyonda çalışanların aşağıda belirtilenlerden haberdar olmasını sağlayan prosedürler oluşturmalı ve bunları sürdürmelidir; - İSG politika ve prosedürlerine, İSG yönetim sistemi gereklerine uygunluğun önemi; - Kuruluşun kendi iş faaliyetlerinin, gerçek veya potansiyel faaliyetlerinin İSG üzerindeki sonuçları ve İSG’nin kişisel performansın geliştirilmesine faydaları; - Acil durumlara hazırlıklı olma ve bu durumlarda yapılması gerekenler de dahil olmak üzere İSG politika ve prosedürlerine ve İSG yönetim sisteminin şartlarına uyumdaki rolleri ve sorumlulukları (Madde 4.4.7); - Belirtilmiş işletme prosedürlerinden sapmanın potansiyel sonuçları, Eğitim prosedürleri aşağıdaki farklı seviyeleri dikkate almalıdır; − Sorumluluk, yetenek, yeterlilik ve bilgi düzeyi, − Risk. b) Amaç Kuruluşlar personelin kendilerine verilen görevleri yerine getirmek için uygun yetenekte olmasını sağlayacak etkin prosedürlere sahip olmalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Rollerin ve sorumlulukların tanımları, - İş tanımları (tehlikeli işlerle ilgili detaylar dahil), - Personel performans değerlendirmeleri, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Prosedürler ve işletme talimatları, - İSG politikası ve İSG hedefleri, - İSG programları. d) Proses Prosese aşağıdaki unsurlar dahil edilmelidir: - İSG bilincinin ve kuruluşun her seviye ve fonksiyonunda gerekli yeterliliklerin sistematik olarak tanımlanması, - Personelin halen sahip olduğu seviye ile İSG bilinci ve yeterliliği için gereken seviye arasındaki farkların belirlenmesi ve giderilmesi için yapılacak düzenlemeler, - Gerekli olduğu düşünülen eğitimlerin zamanında ve sistematik olarak verilmesi, - Personelin gereken bilgi ve yeterliliği kazandığını ve bunları muhafaza ettiğini kontrol etmek üzere değerlendirme yapılması, - Personelin eğitim ve yeterlilik kayıtlarının uygun şekilde tutulması. Aşağıdaki hususları ele almak amacıyla İSG bilinci ve eğitim programı başlatılmalı ve sürdürülmelidir: - Kuruluşun İSG düzenlemelerinin anlaşılması ve bunlarla ilgili olarak kişilerin belirli rolleri ve sorumluluklarının anlaşılması, - Çalışanlar için ve kuruluştaki bölümler, sahalar, daireler, alanlar, görevler ve işler arasında geçiş yapan personel için sistematik başlangıç ve devam eğitim programı, - İşe başlamadan önce mahalli İSG düzenlemeleri, tehlikeler ve riskler ile alınacak tedbirler ve izlenecek prosedürlere göre eğitim verilmesi, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolü yapmak için eğitim verilmesi (Madde 4.3.1d), - İSG çalışan temsilcileri dahil olmak üzere, İSG sistemi içinde özel rolleri olan personel için kuruluş içinde veya dışında özel eğitim verilmesi, - Personeli, yüklenicileri ve diğerlerini (geçici işçiler gibi) yönetenler için kendi İSG sorumlulukları hakkında eğitim verilmesi. Bunun amacı hem kendilerinin hem de kontrolleri altındaki kişilerin, nerede olursa olsun, sorumlu oldukları işlemlerin tehlikelerini ve risklerini anlamalarını sağlamaktır. Ayrıca, diğer bir amacı da personelin İSG prosedürlerini takip ederek faaliyetlerini güvenli bir şekilde yapmalarını sağlamaktır. 16 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Üst yönetimim İSG yönetim sisteminin riskleri kontrol etmek, hastalıkları, yaralanmaları ve kuruluşun diğer kayıplarını en aza indirmek üzere çalışmasını sağlama rolleri ve sorumlulukları (şirketin ve kişilerin yasal sorumlulukları dahil), - Yükleniciler, geçici işçiler ve ziyaretçiler için maruz kalabilecekleri risk seviyesine göre eğitim ve bilinçlendirme programları. Eğitim etkinliği ve bunun sonucunda elde edilen yeterlilik seviyesi değerlendirilmelidir. Bu işlem eğitimin bir parçası olarak yapılabileceği gibi gereken yeterliliğinin elde edilip edilmediğinin sahada kontrolü veya verilen eğitimin daha uzun vadeli etkisinin izlenmesi şeklinde de yapılabilir. - e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Münferit roller için yeterlilik şartları, - Eğitim ihtiyaçlarının analizi, - Münferit personel için eğitim programları ve planları, - Kuruluş içinde kullanılabilecek eğitim kursları ve ürünleri, - Eğitim kayıtları ve eğitimin etkinliğini değerlendirme kayıtları. 4.4.3 Danışma ve iletişim a) TS 18001 şartı Kuruluş, uygun İSG bilgilerinin çalışanlara ve ilgili diğer taraflara iletildiğinden ve onlardan bilgi alındığından emin olunmasını sağlayan prosedürlere sahip olmalıdır. Çalışanların katılımı, işbirliği ve danışma ile ilgili düzenlemeler dokümante edilmeli ve ilgili taraflar bilgilendirilmelidir. Çalışanlar; - Risklerin yönetimi için politika ve prosedürlerin oluşturulması ve gözden geçirilmesine katılmalıdır, - İş yeri sağlık ve güvenliğini etkileyecek her değişiklik için görüşleri alınmalı, - Sağlık ve güvenlik konularında temsil edilmeli, - İSG temsilcilerinin ve yönetimin atadığı kişinin (Madde 4.4.1) kim olduğu hakkında bilgilendirilmelidir. b) Amaç Kuruluş bir danışma ve iletişim prosesi yoluyla çalışmalarından etkilenen herkesin İSG uygulamalarına katılmasını ve İSG politikası ile İSG hedeflerini desteklemesini teşvik etmelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politikası ve İSG hedefleri, - İlgili İSG yönetim sistemi dokümantasyonu, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosedürleri, - İSG rolleri ve sorumluluklarının tanımları, - Çalışanlarla yönetim arasında yapılan resmi danışmaların sonuçları, - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Eğitim programı detayları. d) Proses Kuruluş, ilgili İSG bilgileri hakkında çalışanlar ve diğer ilgili taraflarla (yükleniciler, ziyaretçiler gibi) danışma ve görüş alış verişi yapma düzenlerini kurmalı ve teşvik etmelidir. Bu faaliyet çalışanların aşağıdaki proseslere katılmasını içermelidir: - Politikaların geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, İSG hedeflerinin geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, proseslerin uygulanması ve tehlike tanımlama dahil risklerin yönetilmesi ile ilgili kararlar ve kendi faaliyetleriyle ilgili risk değerlendirme ve risk kontrollerinin gözden geçirilmesi konularında danışma, - Yeni veya değiştirilmiş teçhizat, malzeme, kimyasal madde, teknoloji, proses ve çalışma biçimlerinin konulması gibi işyeri İSG’sini etkileyen değişiklikler hakkında danışma. Çalışanlar İSG konularında temsil edilmeli ve kendilerine çalışan temsilcisinin ve yönetimin atadığı sorumlunun kimlikleri bildirilmelidir. 17 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - İSG konseyleri ve benzeri kurullar vasıtasıyla yönetimle çalışanlar arasındaki resmi danışmalar, - Çalışanların tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolüne katılması, - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarının, gözden geçirmelerin ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinin ve İSG konularının yönetilmesiyle ilgili geri beslemelerin teşvik edilmesi, - Kaza ve olay araştırmalarına, saha İSG muayenelerine katılım da dahil olmak üzere, rolleri ve yönetimle iletişim mekanizmaları tanımlanmış olan çalışan İSG temsilcileri, - Çalışanlara ve diğer ilgili taraflara (yükleniciler veya ziyaretçiler) için İSG brifingleri, - İSG performans verilerini ve diğer İSG bilgilerini içeren ilan levhaları, - İSG haber bülteni, - İSG afiş programı. 4.4.4 Dokümantasyon a) TS 18001 şartı Kuruluş, aşağıdakileri gerçekleştirecek bilgileri kağıt veya elektronik form gibi uygun bir ortamda oluşturmalı ve sürdürmelidir; a) Yönetim sisteminin çekirdek elemanları ve onların etkileşimini açıklamak; ve b) İlgili dokümana yönlendirmeyi sağlamak, Not - Dokümantasyonun etkinlik ve verim için gerekli olan en az seviyede tutulması önemlidir. b) Amaç Kuruluş, İSG yönetim sisteminin yeteri kadar anlaşılmasını, etkin ve verimli bir şekilde uygulanmasını sağlamak üzere dokümantasyon hazırlamalı ve bunları güncel durumda tutmalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Kuruluşun kendi İSG yönetim sistemini ve İSG faaliyetlerini desteklemek ve TS 18001’in şartlarını yerine getirmek amacıyla geliştirdiği dokümantasyon ve bilgi sistemlerinin detayları, - Sorumluluklar ve yetkiler, - Dokümantasyon ve bilginin kullanıldığı mahalli ortamlar hakkında bilgi ve bunların dokümantasyonun fiziki yapısı üzerinde olabilecek kısıtlamaları veya elektronik veya diğer ortamların kullanımı. d) Proses Kuruluş, İSG proseslerini desteklemek için gerekli dokümantasyonu geliştirmeden önce, İSG yönetim sistemi için gerekli dokümantasyon ve bilgi ihtiyaçlarını gözden geçirmelidir. TS 18001’e uyum için dokümantasyonun belirli bir formatta hazırlanması şart değildir. El kitapları, prosedürler veya çalışma talimatları gibi mevcut dokümanların düzenlemeleri yeterli şekilde tarif ettiği durumlarda bunların değiştirilmesine gerek yoktur. Eğer kuruluşta kurulmuş ve dokümante edilmiş bir İSG yönetim sistemi varsa, örneğin mevcut prosedürlerle TS 18001’in şartları arasındaki ilişkileri tarif eden bir gözden geçirme dokümanının hazırlanması daha kolay ve etkili olabilir. Aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir: - Dokümantasyon ve bilginin kullanıcılarının sorumlulukları ve yetkileri; özellikle elektronik ortam ve değişiklik kontrolü için konulması gerekebilecek güvenlik ve erişebilirlik derecesinin değerlendirilmesini sağlar (Madde 4.4.5), - Fiziksel dokümantasyonun kullanılma tarzı ve kullanıldığı yer; bu sunulduğu formatın üzerinde düşünülmesini gerektirir. Benzeri bir değerlendirme bilgi sistemleri için elektronik teçhizatın kullanımına ilişkin olarak ta yapılmalıdır. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - İSG yönetim sistemi dokümantasyonu gözden geçirme dokümanı veya el kitabı, - Doküman sicilleri, ana listeler veya endeksler, - Prosedürler, - Çalışma talimatları. 18 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 4.4.5 Doküman ve veri kontrolü a) TS 18001 şartı Kuruluş, bu standardın gerektirdiği bütün dokümanları ve verileri kontrol etmek üzere aşağıdakileri sağlamak amacıyla gerekli prosedürleri oluşturmalı ve sürdürmelidir: a) Dokümanların yerleri belli olmalıdır, b) Periyodik olarak gözden geçirilmeli, gerekli olduğunda revize edilmeli ve yetkili personel tarafından yeterlilikleri onaylanmış olmalıdır, c) İSG sisteminin fonksiyonlarını etkili olarak yerine getirmek için gerekli işlemlerin yapıldığı yerlerde veri ve ilgili dokümanların geçerli sürümleri bulundurulmalıdır, d) Geçersiz hale gelmiş doküman ve veriler tüm yayın ve kullanım noktalarından derhal uzaklaştırılmalı veya istenmeyen şekilde kullanılmaları engellenmelidir, e) Yasal gereklilikler veya bilgi saklama amaçları ile veya her iki amaçla saklanan arşiv dokümanları ve verileri uygun bir şekilde belirlenmelidir. b) Amaç İSG yönetim sisteminin işletilmesi ve İSG faaliyetlerinin performansı için kritik öneme sahip olan bütün dokümanlar ve bilgi içeren veriler belirlenmeli ve kontrol edilmelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Kuruluşun kendi İSG yönetim sistemini ve İSG faaliyetlerini desteklemek ve TS 18001’in şartlarını yerine getirmek amacıyla geliştirdiği dokümantasyon ve bilgi sistemlerinin detayları, - Sorumluluklar ve yetkilerin detayları., d) Proses Yazılı prosedürler İSG dokümantasyonunun tanımlanması, onayı, dağıtımı ve iptali için kullanılacak kontrolleri ve İSG verilerinin kontrolünü tarif etmelidir (TS 18001 Madde 4.4.5’e uygun olarak). Bu prosedürler uygulanacakları doküman ve veri kategorilerini açıkça belirtmelidir. Dokümantasyona ve verilere rutin ve rutin dışı durumlarda ve acil durumlarda ihtiyaç duyulduğunda erişilebilmelidir. Örneğin, güncel tesis mühendislik çizimleri, tehlikeli malzeme veri föyleri, prosedürleri ve talimatları proses operatörleri ve acil durumlarda bunlara ihtiyaç duyacak bütün diğer personel için erişilebilir olmalıdır. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Atanan sorumluluklar ve yetkiler ile birlikte doküman kontrol prosedürleri, - Doküman sicilleri, ana listeler veya endeksler, - Kontrollü dokümantasyon listesi ve yeri, - Arşiv kayıtları (bunların bazıları yasal zorunluluklara veya diğer zamana bağlı şartlara göre muhafaza edilebilir). 4.4.6 İşletme kontrolü a) TS 18001 şartı Kuruluş, kontrol tedbirlerinin uygulanması gereken yerlerdeki belirlenmiş riskler ile ilgili faaliyet ve işlemleri tanımlamalıdır. Kuruluş, bakım dahil, bu faaliyetlerin aşağıdakiler ile belirli şartlar altında yürütülmesini sağlamak için gerekli planlamayı yapmalıdır; a) Dokümante edilmiş prosedürlerin olmaması halinde İSG politika ve hedeflerinden sapmaların meydana gelmesi söz konusu olan durumları kapsayan dokümante edilmiş prosedürlerin oluşturulması ve sürdürülmesi, b) Prosedürlerdeki işletme kriterlerinin hükme bağlanması, c) Kuruluş tarafından satın alınan veya kullanılan malların, donanım ve hizmetlerin tanımlanmış İSG riskleri ile ilgili prosedürlerin oluşturulması, sürdürülmesi; ilgili prosedür ve şartların tedarikçi ve yüklenicilere iletilmesi, d) İSG risklerini kaynaklarında ortadan kaldırmak veya azaltmak için iş yerinin tasarım, proses, tesis, makine aksamı, işletme prosedürleri ve iş organizasyonu ile bunların insan yetenekleriyle adaptasyonunu da içerecek şekilde prosedürlerin oluşturulması ve sürdürülmesi. b) Amaç Kuruluş, işletme risklerinin kontrolü, İSG politikasının uygulanması, İSG hedeflerine ulaşılması ve yasal ve diğer şartlara uyulması için gerekli olduğunda kontrol ve karşı tedbirlerin etkin uygulamasını sağlayacak düzenlemeleri kurmalı ve sürdürmelidir. 19 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politikası ve İSG hedefleri, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Belirlenen yasal ve diğer şartlar. d) Proses Kuruluş belirlenmiş riskleri (yükleniciler veya ziyaretçiler tarafından oluşturulabilecek olanlar dahil) kontrol edecek prosedürleri belirlemeli, bunların dokümante edilmesinin olaylara , kazalara veya İSG politikalarından veya İSG hedeflerinden sapmalara yol açması söz konusu olan durumlarda bu prosedürleri dokümante etmelidir. Risk kontrol prosedürleri uygunluk ve etkinlik yönünden düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gerekli görülen değişiklikler uygulanmalıdır. Prosedürlerde risklerin müşteriye veya diğer harici tarafların mülkiyetine veya kontrol alanlarına taştığı durumlar dikkate alınabilir. Bu duruma örnek olarak kuruluşun işçilerinin müşterinin sahasında çalışması gösterilebilir. Böyle durumlarda İSG ile ilgili olarak harici taraflarla danışmalarda bulunmak gerekebilir. Tipik olarak risklerin ortaya çıktığı bazı alanlarla bunlara karşı alınabilecek bazı kontrol tedbirleri aşağıda verilmiştir. 1) Mal ve hizmetlerin satın alınması veya aktarılması ve dış kaynakların kullanılması Bu, aşağıdakileri kapsar: - Tehlikeli kimyasal maddelerin, malzemelerin ve nesnelerin satın alınması veya aktarılması için onay, - Satın alma esnasında makinelerin, teçhizatın, malzemelerin veya kimyasal maddelerin emniyetle kullanılması için gerekli dokümantasyonun varlığı veya bu dokümantasyonun elde edilmesi ihtiyacı, - Yüklenicilerin İSG performanslarının değerlendirilmesi ve periyodik olarak yeniden değerlendirilmesi, - Yeni tesis veya teçhizat için İSG tedbirlerinin tasarımının onayı. 2) Tehlikeli görevler Bu, aşağıdakileri kapsar: - Tehlikeli görevlerin belirlenmesi, - Çalışma metotlarının ön belirlenmesi ve onayı, - Tehlikeli görevler için personelin ön yeterliliği, - Çalışma izni sistemleri veya tehlikeli çalışma sahalarına personelin giriş-çıkışını kontrol prosedürleri. 3) Tehlikeli malzemeler Bu, aşağıdakileri kapsar: - Envanterlerin ve depolama yerlerinin belirlenmesi, - Emniyetli depolama kuralları ve erişim kontrolü, - Malzeme emniyet verileri ve diğer ilgili bilgilerin sağlanması ve bunlara erişim. 4) Emniyetli tesis ve teçhizatın bakımı Bu, aşağıdakileri kapsar: - Kuruluşun tesis ve teçhizatının temini, kontrolü ve bakımı, - Kişisel koruyucu teçhizatın temini, kontrolü ve bakımı, - Ayırma ve erişim kontrolü, - İSG ile ilgili teçhizatın ve aşağıdakiler gibi gelişmiş sistemlerin muayene ve testi: - Operatör koruma sistemleri, - Fiziksel koruma sistemleri, - Kapatma sistemleri, - Yangın tesbit ve söndürme sistemleri, - Taşıma sistemleri (vinçler, fork-liftler, caraskallar ve diğer kaldırma sistemleri), - Radyolojik kaynaklar ve emniyet sistemleri, - Gerekli izleme cihazları, - Mahalli egzost havalandırma sistemleri, - Tıbbi tesisler ve malzemeler. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Prosedürler, - Çalışma talimatları. 20 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 4.4.7 Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler a) TS 18001 şartı Kuruluş, olayların ve acil durumların meydana gelme olasılığını tahmin etmek, bu durumlarda yapılacakları belirlemek ve bunlardan kaynaklanabilecek muhtemel hastalık ve yaralanmaları önlemek veya azaltmak için plan ve prosedürler oluşturmalı ve bunları sürdürmelidir. Kuruluş, özellikle olayların ve acil durumların ortaya çıkmasından sonra acil durum hazırlıklarını, bu durumlarda kullanılacak planları ve prosedürleri gözden geçirmelidir. Kuruluş, pratik olan yerlerde bu gibi prosedürleri periyodik olarak da denemelidir. b) Amaç Kuruluş, muhtemel kazalara ve acil durumlara karşı cevap verme ihtiyacını aktif olarak değerlendirmeli, bu ihtiyaçları karşılamayı planlamalı, bu durumlarla başa çıkmak için gereken prosedürleri ve prosesleri geliştirmeli, planlanan cevabını test etmeli ve cevaplarının etkinliğini iyileştirmenin yollarını aramalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Mahalli acil durum hizmetlerinin varlığı, anlaşma sağlanan acil durumda hareket ve danışma düzenlemeleri, - Yasal ve diğer şartlar, - Önceki kazalar, olaylar ve acil durumlardan edinilen tecrübeler, - Benzer kuruluşların önceki kazalar, olaylar ve acil durumlardan edindiği tecrübeler (alınan dersler, en iyi uygulamalar), - Acil durum ve uygulama tatbikatlarının gözden geçirilmesi ve bunları izleyen işlemlerin sonuçları. d) Proses Kuruluş acil durum planlarını geliştirmeli, uygun acil durum teçhizatını belirlemeli ve temin etmeli, tatbikatlarla cevap verme kabiliyetini düzenli olarak test etmelidir Tatbikatlar acil durum planlarının en kritik bölümlerinin etkinliğini ve acil durum planlama prosesinin tamlığını test etmeyi amaçlamalıdır. Planlama prosesinde masa üstü tatbikatları faydalı olursa da tatbikatların etkili olabilmesi için mümkün olduğu kadar gerçekçi olması şarttır. Bunun için gerçek ölçekli olay simülasyonlarının yapılması gerekebilir. 1) Acil durum planı Acil durum planları belirli bir acil durum ortaya çıktığı zaman yapılacak işlemleri özet olarak belirtmeli ve aşağıdaki noktaları içermelidir: - Muhtemel kazaların ve acil durumların tanımlanması, - Acil durumda yönetimi üstelenecek kişinin belirlenmesi, - Acil durumda personel tarafından yapılacak işlemlerin ayrıntıları; yükleniciler ve ziyaretçiler gibi sahada olan kuruluş dışı personelin yapacağı işlemler dahil (örneğin, belirli bir toplanma noktasına gitmek gibi), - Acil durum esnasında belirli görevi olan personelin sorumlulukları ve yetkileri (yangın görevlisi, nükleer sızıntı/zehirli döküntü uzmanları gibi), - Tahliye prosedürleri, - Tehlikeli malzemelerin ve yerlerinin belirlenmesi, ve gerekli acil durum işlemi, - Kuruluş dışı acil durum hizmetleriyle koordinasyon, - Resmi makamlarla iletişim, - Komşularla ve halkla iletişim, - Hayati öneme sahip kayıtların ve teçhizatın korunması, - Acil durum esnasında gerekli bilgilerin (örneğin; tesis yerleşim planları, tehlikeli malzeme verileri, prosedürler, çalışma talimatları ve temas kurulacak telefon numaraları gibi) kullanılabilir durumda olması. Acil durum planlamasında kuruluş dışı kurumlarla yapılan işbirliği açıkça dokümante edilmelidir. Bu kurumlar katkıda bulunmaları gereken muhtemel durumlardan haberdar edilmeli ve katılımlarını kolaylaştıracak bilgiler kendilerine verilmelidir. 21 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 2) Acil durum teçhizatı Acil durum teçhizatı belirlenmeli ve yeterli miktarda temin edilmelidir. Bunlar belirli aralıklarla faal durumda olduklarını kontrol amacıyla test edilmelidir. Bu teçhizata bazı örnekler aşağıda verilmiştir: - Alarm sistemleri, - Acil durum aydınlatması ve güç kaynağı, - Kaçış yolları, - Emniyetli sığınaklar, - Kritik izolasyon vanaları, şalterler ve devre kesiciler, - Yangın söndürme teçhizatı, - İlk yardım teçhizatı (acil durum duşları, göz yıkama istasyonları gibi), - İletişim sistemleri. 3) Tatbikatlar Tatbikatlar önceden belirlenmiş bir takvime göre yapılmalıdır. Uygun ve pratik olan durumlarda kuruluş dışı kurumların bu tatbikatlara katılması teşvik edilmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Dokümante edilmiş acil durum planları ve prosedürleri, - Acil durum teçhizat listeleri, - Acil durum teçhizatının test kayıtları, - Aşağıdakilere ait kayıtlar; - Tatbikatlar, - Tatbikat gözden geçirmeleri, - Gözden geçirme faaliyetlerinden çıkan tavsiyeler, - Tavsiye edilen işlemlerde elde edilen gelişmeler. 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet Şekil 5 - Kontrol ve düzeltici faaliyet 22 ICS 03.100.01, 13.100 4.5.1 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Performans ölçümü ve izleme a) TS 18001 şartı Kuruluş, İSG performansını düzenli bir temelde izlemek ve ölçmek için prosedürler oluşturmalı ve sürdürmelidir. Bu prosedürler aşağıdakilerin yapılmasını sağlamalıdır; Kuruluşun ihtiyaçlarına uygun, hem nitel hem nicel tedbirleri sağlamalı, Kuruluşun, İSG hedeflerine ulaşma derecesini izlemeli, Performansın İSG yönetim programları, işletme kriterleri ve uygulanabilir yasal mevzuat şartlarına uygunluğunu izleyen proaktif tedbirleri sağlamalı, Kazaları, hastalıkları, olayları (hasarsız olaylar dahil) ve yetersiz İSG performansının diğer geçmiş delillerini izlemek için düzenleyici tedbirleri sağlamalı, Müteakip düzeltici ve önleyici faaliyetlerin analizini kolaylaştırmak için yeterli izleme ve ölçme sonuçlarının ve verilerin kaydedilmesi. Performans ölçmesi ve izlemesi için izleme donanımı gerekiyorsa, kuruluş bu tür ekipmanların bakım ve kalibrasyonu için prosedürler oluşturmalı ve sürdürmelidir. Kalibrasyon ve bakım faaliyetlerinin kayıtları ve sonuçları muhafaza edilmelidir. b) Amaç Kuruluş, tüm kuruluştaki İSG performansı için kilit performans parametrelerini belirlemelidir. Bunlar aşağıdakilerin yerine getirilip getirilmediğini belirleyen parametreleri içermeli, ancak bunlarla sınırlı kalmamalıdır: İSG politikasına ve hedeflerine ulaşılma durumu, Risk kontrollerinin uygulanması ve etkili olma durumu, Tehlikeli olaylar dahil olmak üzere İSG yönetim sistemi başarısızlıklarından ders alınması (kazalar, hasarsız olaylar ve hastalık vakaları), Çalışanlar ve diğer ilgili taraflar için bilinçlendirme, eğitim, iletişim ve danışma programlarının etkinliği, İSG yönetim sisteminin çeşitli yönlerini gözden geçirmek ve/veya iyileştirmek için gerekli bilgilerin oluşturulması ve kullanılması. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları (Madde 4.3.1), - Yasal şartlar, yönetmelikler, en iyi uygulamalar (varsa), - İSG politikası ve hedefleri, - Uyumsuzlukların giderilmesi prosedürü, - Teçhizat test ve kalibrasyon kayıtları (yüklenicilere ait olanlarınki dahil), - Eğitim kayıtları (yüklenicilere ait olanlarınki dahil), - Yönetim raporları. d) Proses 1) Düzenleyici ve proaktif izleme Kuruluşun İSG yönetim sistemi aşağıdaki gibi hem proaktif hem düzenleyici izleme sağlamalıdır. Düzenleyici izleme kuruluşun İSG faaliyetlerine uyumunu kontrol etmek, örneğin İSG muayenelerinin sıklılığını ve etkinliğini izlemek için kullanılmalıdır, Düzenleyici izleme İSG yönetim sisteminin başarısızlıklarını (kazalar, olaylar, hasarsız olaylar, hastalıklar ve maddi zararlar dahil) araştırmak, analiz etmek ve kaydetmek için kullanılmalıdır. Düzenleyici ve proaktif izleme verileri İSG hedeflerine ulaşılma durumunu belirlemek için genellikle birlikte kullanılır (Daha fazla bilgi BS 8800 Madde E.3.2 ve Madde E.3.3.te verilmiştir). 2) Ölçüm teknikleri İSG performansının ölçülmesinde kullanılabilecek metotların örnekleri aşağıda verilmiştir: Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin sonuçları, Kontrol listeleri kullanarak yapılan sistematik işyeri muayeneleri, Üzerinden gitme esasına göre yapılan İSG muayeneleri, Yeni tesis, teçhizat, malzeme, kimyasal madde, teknoloji, proses, prosedür ve çalışma biçimlerinin önceden değerlendirilmesi, Emniyetle ilgili parçaların takılmış olduğunu ve iyi durumda olduğunu kontrol etmek maksadıyla özel makine ve tesislerin muayenesi, Emniyet örneklemesi; İSG’nin özel yönlerinin incelenmesi, Çevre örneklemesi; kimyasal, biyolojik veya fiziksel maddelere (gürültü, uçucu organik bileşenler gibi) maruz kalma durumunun ölçülmesi ve tanınan standardlarla karşılaştırılması, 23 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 İSG konusundaki tecrübesi bilinen veya resmi yeterliliğe sahip olan personelin varlığı ve etkinliği, Davranış örneklemesi; çalışanların düzeltme gerektirebilecek emniyetsiz iş uygulamalarını tesbit etme davranışları, Dokümantasyonun ve kayıtların analizi, Diğer kuruluşlarındaki iyi İSG uygulamalarıyla karşılaştırmalı değerlendirme yapılması, İSG yönetim sistemi, İSG uygulamaları ve çalışanlarla danışma proseslerinde çalışanların davranışlarını belirlemek için araştırma yapılması. Kuruluşlar risk seviyesine (Madde 4.3.1) bağlı olarak neyi izlemeleri gerektiğine ve izlemenin hangi sıklıkta yapılması gerektiğine karar vermelidir. Tesis ve makinelerin muayene sıklığı kanunla belirlenmiş olabilir (hava girişleri, buhar tesisleri, kaldırma teçhizatı gibi). Tehlike tanımlama ve risk değerlendirme sonuçlarına, yasal mevzuata ve yönetmeliklere uygun olarak bir muayene programı hazırlanmalı, bu program İSG yönetim sisteminin bir parçası olmalıdır. Proseslerin, işyerlerinin ve uygulamaların İSG yönünden rutin olarak izlenmesi ilk veya orta seviye yöneticilerince yapılan dokümante edilmiş bir izleme planına göre yapılmalıdır. Bütün ilk seviye gözetim personeli İSG prosedürlerine ve uygulama kurallarına uyumu sağlamak üzere kritik görevler üzerinde nokta kontrolleri yapmalıdır. Sistematik muayene ve izlemelerde kolaylık için kontrol listeleri kullanılabilir. - 3) Muayeneler i) Teçhizat. İlgili personel (kuruluş dışı kurumlardan gelebilir) tarafından yasal veya teknik muayeneye tabi olan bütün teçhizatın envanterini (bütün cihazlar için özel tanımlama kullanılarak) çıkarmalıdır. Bu teçhizat gerektiği gibi muayene edilmeli ve muayene planlarına dahil edilmelidir. ii) Çalışma şartları. Kabul edilebilir çalışma şartlarını gösteren kriterler belirlenmeli ve dokümante edilmelidir. Belirli aralıklarla yöneticiler tarafından bu kriterlere göre muayeneler yapılmalıdır. Bu amaçla kriterlerin ayrıntılarını veren ve muayene edilecek bütün maddeleri gösteren bir kontrol listesi kullanılabilir. iii) Doğrulama muayeneleri. Doğrulama muayeneleri yapılmalı, fakat ilk seviye yöneticileri bundan dolayı düzenli muayeneleri yapmak veya tehlikeleri tesbit etmek görevlerinden muaf olmamalıdır. iv) Muayene kayıtları. Yapılan her İSG muayenesinin kaydı tutulmalıdır. Kayıtlar, dokümante edilmiş İSG prosedürlerine uyulup uyulmadığını belirtmelidir. İSG muayenelerinin, ziyaretlerinin, araştırmalarının ve İSG sistem tetkiklerinin kayıtlarından numuneler alınarak uyumsuzlukların ve tekrarlanan tehlikelerin sebepleri araştırılmalıdır. Gerekli önleyici tedbirler alınmalıdır. Muayeneler esnasında tesbit edilen standard dışı şartlar ile emniyetsiz durumlar ve malzemeler uyumsuzluk olarak belgelenmeli, riskleri değerlendirilmeli ve uyumsuzluk düzeltme prosedürüne uygun olarak giderilmelidir. 4) Ölçüm teçhizatı İSG şartlarını ölçmek için kullanılan ölçüm teçhizatı (ses seviyesi ölçüm aletleri, ışık seviyesi ölçüm cihazları, hava numunesi alma aletleri) listelenmeli, özel olarak tanımlanmalı ve kontrol edilmelidir. Bu cihazların doğrulukları bilinmelidir. Gereken yerlerde İSG ölçümlerinin nasıl yapılacağını tarif eden yazılı prosedürler bulunmalıdır. İSG ölçümlerinde kullanılan teçhizat uygun şekilde depolanmalı ve muhafaza edilmeli, gereken doğrulukta sonuç verme kabiliyetine sahip olmalıdır. Gerektiğinde ölçüm cihazları için bir kalibrasyon planı dokümante edilmelidir. Bu plan aşağıdaki hususları kapsamalıdır: - Kalibrasyon sıklığı, - Uygun olan yerlerde test metotlarına referans, - Kalibrasyon için kullanılacak teçhizatın kimliği, - Ölçüm teçhizatının kalibrasyon dışı olduğunun anlaşılması halinde yapılacak işler. Kalibrasyon uygun şartlar altında yapılmalıdır. Kritik veya zor kalibrasyonlar için prosedürler hazırlanmalıdır. Kalibrasyon için kullanılacak teçhizat, mevcut ulusal standardlara uygun olmalıdır. Böyle standardlar yoksa esas alınan seviyeler dokümante edilmelidir. Kalibrasyonların, bakım işlemlerinin ve sonuçlarının kaydı tutulmalıdır. Kayıtlarda ayardan önceki ve sonraki ölçümlerin ayrıntıları yer almalıdır. Ölçüm cihazlarının kalibrasyon durumu kullanıcılar için açıkça belirtilmelidir. Kalibrasyon durumu bilinmeyen İSG ölçüm teçhizatı kullanılmamalıdır. Ayrıca, bu cihazlar kullanımdan alınmalı ve yanlış kullanımlarına engel olmak üzere etiketlenmeli veya işaretlenmelidir. Bu işaretlemeler yazılı prosedürlere uygun olarak yapılmalıdır. Prosedürlerde ürünün kalibrasyon durumunun tanımı yer almalıdır. Alınan tedbirleri dokümante etmek için uyumsuzluk raporu verilmelidir. Prosedürlerde, kalibrasyon dışı cihaz bulunması halinde yapılacak işlemler için bir plan bulunmalıdır. 5) Tedarikçi (yüklenici) teçhizatı Yükleniciler tarafından kullanılan ölçüm teçhizatı kuruluşun teçhizatıyla aynı şartlara tabi olmalıdır. Yükleniciler cihazlarının bu şartlara uygun olduğunu göstermelidir. İşe başlamadan önce tedarikçi kritik teçhizatın test kayıtlarını vermelidir. Özel eğitim gerektiren görevler varsa bunlarla ilgili eğitim kayıtları incelenmek üzere müşteriye verilmelidir. 24 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 6) İstatistiksel ve diğer teorik analitik teknikler İSG durumunu değerlendirmek, bir İSG olayını veya arızasını araştırmak veya İSG konusunda verilecek kararlara yardımcı olmak için kullanılan istatistiksel ve diğer teorik analitik teknikler sağlam bilimsel esaslara dayanmalıdır. Yönetimin atadığı görevli bu tekniklere olan ihtiyacın tanımlanmasını sağlamalıdır. Uygun olan durumlarda bunların kullanımı için kılavuzluk bilgileri verilmeli, hangi şartlarda uygun oldukları belirtilmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - İzleme ve ölçüm prosedürleri, - Muayene programları ve kontrol listeleri, - Kritik teçhizat listeleri, - Teçhizat muayene kontrol listeleri, - İşyeri şartları standardları ve muayene kontrol listeleri, - Ölçüm teçhizatı listeleri, - Ölçüm prosedürleri, - Kalibrasyon planı ve kalibrasyon kayıtları, - Bakım faaliyetleri ve sonuçları, - Doldurulmuş kontrol listeleri, muayene raporları (İSG yönetim sistemi tetkik çıktıları, Madde 4.5.4), - Uyumsuzluk raporları, - Prosedürlerin uygulama sonuçlarını gösteren kayıtlar. 4.5.2 Kazalar, olaylar, uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet a) TS 18001 şartı Kuruluş, aşağıdakiler için sorumluluk ve yetkiyi belirleyen prosedürleri oluşturmalı ve sürdürmelidir. a) Aşağıdakilerin ele alınması ve incelenmesi; - Kazalar, - Olaylar, - Uygunsuzluklar, b) Olaylardan, kazalardan ve uygunsuzluklardan gelen sonuçları hafifletmek için tedbir alınması, c) Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin başlatılması ve tamamlanması, d) Yapılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğinin doğrulanması, Bu prosedürler, önerilen bütün düzeltici ve önleyici faaliyetlerin uygulanmadan önce risk değerlendirmesi prosesine göre gözden geçirilmesini gerektirir. Potansiyel ve gerçek uygunsuzlukların sebeplerini ortadan kaldırmak için alınan herhangi bir düzeltici ve önleyici tedbir, problemlerin büyüklüğü ve karşılaşılan İSG riskleri ile orantılı olmalıdır. Kuruluş, düzeltici ve önleyici faaliyetlerden kaynaklanan dokümante edilmiş prosedürlerdeki değişiklikleri uygulamalı ve kaydetmelidir. b) Amaç Kuruluşlar kazaları, olayları ve uyumsuzlukları bildirmek, değerlendirmek ve araştırmak için etkin prosedürlere sahip olmalıdır. Prosedürlerin esas amacı ana sebepleri tesbit edip ortadan kaldırmak suretiyle aynı durumların tekrarını önlemektir. Ayrıca, bu prosedürler uyumsuzlukların potansiyel sebeplerinin belirlenmesine, analizine ve ortadan kaldırılmasına imkan vermelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Prosedürler (genel olarak), - Acil durum planı, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol raporları, - İSG yönetim sistemi tetkik raporları (uyumsuzluk raporları dahil), - Kaza, olay ve/veya tehlike raporları, - Bakım ve servis raporları. d) Proses Kuruluş kazaların, olayların ve uyumsuzlukların (Madde 3) araştırılması ve düzeltici ve/veya önleyici işlemlerin başlatılması için dokümante edilmiş prosedürler hazırlamalıdır. Düzeltici ve/veya önleyici faaliyetlerin tamamlanması yönündeki gelişme izlenmeli ve bu faaliyetlerin etkinliği gözden geçirilmelidir. 25 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 1) Prosedürler Prosedürler aşağıdaki hususları dikkate alarak hazırlanmalıdır: i) Genel ii) Prosedürler; Düzeltici ve/veya önleyici faaliyetleri uygulama, bildirme, araştırma, takip ve izleme işlerinden sorumlu olan personelin sorumluluklarını ve yetkilerini tanımlamalıdır, Bütün uyumsuzlukların, kazaların, olayların ve tehlikelerin bildirilmesini gerektirmelidir, Bütün personel için geçerli olmalıdır (çalışanlar, geçici işçiler, yüklenici personeli, ziyaretçiler ve işyerinde bulunan diğer kişiler), Maddi zararları dikkate almalıdır, Herhangi bir uyumsuzluğu, kazayı veya olayı bildirdiği için hiçbir çalışanın her hangi bir zorlukla karşılaşmamasını sağlamalıdır, İSG yönetim sisteminde uyumsuzlukların belirlenmesinden sonra yapılacak işleri açıkça belirtmelidir. Derhal yapılacak işler Uyumsuzlukların, kazaların, olayların veya tehlikelerin görülmesi üzerine derhal yapılacak işler herkes tarafından bilinmelidir. Prosedürler: - Bildirme prosesini tanımlamalıdır, - Uygun olan yerlerde acil durum plan ve prosedürleriyle koordinasyonu sağlamalıdır, - Potansiyel veya gerçek zarar durumunda araştırma faaliyetinin büyüklüğünü göstermelidir (ciddi kazalarda araştırmaya yönetimin katılması gibi). iii) Kayıt Olaylarla ilgili bilgilerle ilk incelemenin ve daha sonraki detaylı incelemenin sonuçlarını kaydetmek için uygun yollar mevcut olmalıdır. Kuruluş; - Uyumsuzluk, kaza ve tehlikenin ayrıntılarının kaydedilmesi, - Kayıtların nerede saklanacağının ve depolama sorumluluğunun belirlenmesi için prosedürlerin izlenmesini sağlamalıdır. iv) Araştırma Prosedürlerde araştırma prosesinin nasıl yürütüleceği tanımlanmalıdır. Prosedürler; - Uyumsuzluk, kaza ve tehlikenin ayrıntılarının kaydedilmesi, - Araştırılacak olay cinslerini (ciddi zararlara yol açabilecek olaylar gibi), - Araştırmaların amacını, - Araştırmayı yapacak kişileri, araştırmacıların yetkilerini, gerekli yetenekleri (uygun olan yerlerde hat yönetimi dahil), - Uyumsuzlukların temel sebeplerini, - Tanıklarla yapılacak görüşme düzenlemelerini, - Kameraların bulundurulması ve delillerin saklanması gibi pratik konuları, - Yasal bildirim şartları dahil olmak üzere araştırma bildirim düzenlemelerini belirtmelidir. Araştırmayı yapan personel, bilgi toplama işlemi devam ederken olayların ön analizine başlamalıdır. Yeterli ve kapsamlı bir açıklama elde edilene kadar veri toplama ve analiz işlemlerine devam edilmelidir. v) Düzeltici faaliyet - 26 Düzeltici faaliyetler belirlenen uyumsuzlukların, kazaların ve olayların esas sebeplerini ortadan kaldırmayı hedef alan faaliyetlerdir. Düzeltici faaliyet prosedürlerinin kurulması ve sürdürülmesinde dikkate alınması gereken konuların bazı örnekleri şunlardır: Hem kısa hem de uzun vade için düzeltici ve önleyici tedbirlerin belirlenmesi ve uygulanması (bunun için İSG uzmanlığı olan personelin tavsiyeleri gibi uygun bilgi kaynaklarının kullanılması gerekebilir), Tehlike tanımlama ve risk değerlendirme sonuçları üzerindeki etkilerin (ve tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol raporlarının güncelleştirilmesi ihtiyacının) değerlendirilmesi, Prosedürlerde düzeltici faaliyet ile tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolden kaynaklanan değişikliklerin kaydedilmesi, Düzeltici faaliyetlerin yapılmasını ve etkili olmasını sağlamak için risk kontrollerinin uygulanması veya mevcut risk kontrollerinde değişiklik yapılması. ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 vi) Önleyici faaliyet Önleyici faaliyet prosedürlerinin kurulması ve sürdürülmesinde dikkate alınması gereken konuların bazı örnekleri şunlardır: - Uygun bilgi kaynaklarının kullanılması (“kayıpsız olay” eğilimleri, İSG yönetim sistemi tetkik raporları, kayıtlar, risk analizlerinin güncelleştirilmesi, tehlikeli malzemeler hakkında yeni bilgiler, üzerinden gitme tarzında emniyet muayeneleri, İSG uzmanlığı olan personelin tavsiyeleri), - Önleyici faaliyet gerektiren problemlerin belirlenmesi, - Önleyici faaliyetlerin başlatılması, uygulanması ve etkinliklerinin sağlanması için kontrollerin yapılması, - Prosedürlerde önleyici işlemden kaynaklanan değişikliklerin kaydedilmesi ve onaya sunulması. vii) Takip Düzeltici ve önleyici işlemler mümkün olduğu kadar kalıcı ve etkili olmalıdır. Yapılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliği kontrol edilmelidir. Bekleyen/zamanı geçmiş faaliyetler ilk fırsatta yönetime bildirilmelidir. 2) Uyumsuzluk, kaza ve olay analizi Uyumsuzlukların, kazaların ve olayların belirlenen sebepleri sınıflandırılmalı ve düzenli aralıklarla analiz edilmelidir. Karşılaştırma amacıyla, kazaların sıklığı ve ciddiyet dereceleri kabul edilmiş endüstriyel uygulamaya göre hesaplanmalıdır. Aşağıdaki maddelerin sınıflandırılması ve analizi yapılmalıdır: - Bildirilen veya kayıp zamana yol açan yaralanma / hastalık sıklığı veya ciddiyet derecesi, - Yer, yaralanma cinsi, vücut bölümü, ilgili faaliyet, ilgili acente, tarih, saat (hangisi uygunsa), - Maddi hasarın cinsi ve miktarı, - Doğrudan ve esas sebepler. Maddi hasara yol açan kazalara gereken dikkat gösterilmelidir. Maddi varlıkların onarımına ilişkin kayıtlar bildirilmeyen kaza/olayların sebep olduğu hasarın göstergesi olabilir. Kaza ve hastalık veri ve bilgileri hayati öneme sahiptir, zira bunlar İSG performansının doğrudan göstergesi olabilir. Ancak, bunları kullanırken ihtiyatlı olunması ve aşağıdaki noktaların dikkate alınması gerekir: Çoğu kuruluşta gerçek eğilimleri rasgele etkilerden ayıramayacak kadar az sayıda yaralanmalı kazalar veya meslek hastalıkları meydana gelmektedir, Eğer aynı sayıda insan aynı zamanda daha fazla iş yaparsa, artan iş yükü tek başına kaza oranındaki artışın sebebi olabilir, Yaralanmaya veya meslek hastalıklarına atfen işten uzak kalma süresi yaralanmanın veya meslek hastalığının ciddiyetinden başka sebeplerden (moral bozukluğu, işin monotonluğu, işçi-işveren münasebetlerini kötü olması gibi) dolayı da olabilir, Kazalar çoğunlukla olduğundan daha az bildirilir (bazen de fazla bildirilir). Bildirim seviyesi değişebilir. Bu seviye işgücünün bilincinin artması, bildirim ve kayıt sistemlerini iyileşmesiyle artabilir. İSG yönetim sisteminin arızaları ile zararlı etkiler arasında bir zaman gecikmesi vardır. Ayrıca, bir çok meslek hastalığının uzun süren belirtisiz dönemleri vardır. İSG sistemlerinin çalışıp çalışmadığına karar vermek için zararlı etkilerin ortaya çıkmasını beklemek arzu edilen bir durum değildir. Geçerli sonuçlar çıkarılmalı ve düzeltici tedbirler alınmalıdır. En azından yılda bir kere bu analiz üst yönetime aktarılmalı ve yönetim gözden geçirmesine dahil edilmelidir (Madde 4.6). 3) İzleme ve iletişim sonuçları İSG araştırmalarının ve bildirimin etkinliği değerlendirilmelidir. Değerlendirme objektif olmalı ve mümkünse nicel bir sonuç vermelidir. Kuruluş araştırmadan ders almalı ve; İSG yönetim sistemindeki ve kuruluşun genel yönetimindeki eksikliklerin temel sebeplerini belirlemeli, Bulgularını ve tavsiyelerini üst yönetime ve ilgili taraflara iletmeli (Madde 4.4.3), İlgili bulguları ve tavsiyeleri sürekli İSG gözden geçirme faaliyetlerine dahil etmeli, Düzeltici kontrollerin zamanında uygulanmasını ve zaman içindeki etkilerini izlemeli, Uyumsuzlukların araştırılmasından alınan dersleri tüm kuruluşa uygulamalı, ilgili genel prensiplere odaklanmalı, aynı olayın kuruluşun aynı bölümünde tekrarlanmamasına yönelik özel bir işlemle kendisini sınırlamamalıdır. 27 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 4) Kayıtların tutulması Bu işlem derhal ve çok az resmi planlama ile yapılabileceği gibi daha karmaşık ve uzun vadeli bir faaliyet haline de gelebilir. İlgili dokümantasyon düzeltici işlemin seviyesi için uygun olmalıdır. Raporlar ve teklifler yönetimin atadığı görevliye ve uygun olan durumlarda İSG çalışan temsilcisine, analiz ve dosyalama için gönderilmelidir. Kuruluş bütün kazaların sicil kaydını tutmalıdır. Önemli İSG sonuçlarına yol açma potansiyeline sahip olaylar da dahil edilmelidir. Bu kayıt genellikle yasalar tarafından da istenir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Kaza ve uyumsuzluk prosedürü, - Uyumsuzluk raporları, - Uyumsuzluk sicil kaydı, - Araştırma raporları, - Güncelleştirilmiş tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol raporları, - Yönetim gözden geçirme girdisi, - Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinlik değerlendirmelerinin kayıtları. 4.5.3 Kayıtlar ve kayıtların yönetimi a) TS 18001 şartı Kuruluş, hem tetkik ve gözden geçirme sonuçları hem de İSG kayıtlarının tanımlanması, sürdürülmesi ve düzenlenmesi için prosedürler oluşturmalı ve sürdürmelidir. İSG kayıtları okunaklı, ayırt edilebilir ve kapsadığı faaliyet bakımından izlenebilir olmalıdır. İSG kayıtları her an ulaşılabilir durumda olmalı; hasara, tahribata veya kaybolmaya karşı korunmuş şekilde muhafaza edilmelidir. Kayıtların muhafaza edilme zamanları tesbit edilmeli ve kaydedilmelidir. Kayıtlar, sistem ve kuruluş için uygun olan bir şekilde, bu standarda uygunluğu göstermek için muhafaza edilmelidir. b) Amaç İSG yönetim sisteminin etkin bir şekilde işlediğini ve proseslerin emniyetli şartlarda icra edildiğini göstermek amacıyla kayıtlar tutulmalıdır. Yönetim sistemini ve şartlara uyumunu dokümante eden İSG kayıtları hazırlanmalı, muhafaza edilmeli, okunabilir olmalı ve yeterli şekilde tanımlanmalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Eğitim kayıtları, - İSG muayene raporları - İSG yönetim sistemi tetkik raporları, - Danışma raporları, - Kaza/olay raporları, - Kaza/olay takip raporları, - İSG toplantı tutanakları, - Tıbbi test raporları, - Sağlık gözetim raporları, - Kişisel koruyucu teçhizat konuları ve kişisel koruyucu teçhizat bakım kayıtları, - Acil durum müdahale tatbikatları, - Yönetim gözden geçirmeleri, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol kayıtları. d) Proses TS 18001’in şartları genel olarak yeteri kadar açıktır. Ancak, aşağıdaki noktaların ek olarak dikkate alınması gereklidir: - İSG kayıtlarının elden çıkarılması yetkisi, - İSG kayıtlarının gizliliği, - İSG kayıtlarının tutulmasına ilişkin yasal ve diğer şartlar, - Elektronik kayıtların kullanılmasına ilişkin hususlar. İSG kayıtları tam olarak doldurulmalı, okunaklı olmalı ve yeterli şekilde tanımlanmalıdır. İSG kayıtlarının muhafaza edilme süreleri belirlenmelidir. Kayıtlar emniyetli bir yerde tutulmalı, kolaylıkla geri alınabilmeli ve bozulmadan korunmalıdır. Kritik İSG kayıtları yangından ve diğer hasarlardan uygun veya kanunun öngördüğü şekilde korunmalıdır. 28 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 c) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Prosedür (İSG kayıtlarının tanımlanması, bakımı ve elden çıkarılması için), - Yeterli şekilde depolanmış ve kolaylıkla ulaşılabilen İSG kayıtları. 4.5.4 Tetkik a) TS 18001 şartı Kuruluş, aşağıdakileri sağlamak üzere periyodik iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi tetkiklerini gerçekleştirmek için bir tetkik programı ve prosedürü oluşturmalı ve sürdürmelidir. a) İSG yönetim sisteminin aşağıdakileri sağlayıp sağlamadığının tayin edilmesi; 1) Bu standardın şartları dahil, İSG yönetim sistemi için planlanmış düzenlemelere uygunluğu; 2) Düzenli bir şekilde uygulanma ve sürdürülme durumu, 3) Kuruluşun politika ve hedeflerini karşılamasındaki etkinliği. b) Önceki tetkiklerin sonuçlarının gözden geçirilmesi, c) Yönetime, tetkiklerin sonuçları hakkında bilgi sağlanması. Tetkik programı bir takvimi de kapsayacak şekilde; kuruluşun faaliyetlerinin risk değerlendirmesine ve geçmiş tetkiklerin sonuçlarına dayandırılmalıdır. Prosedürler tetkikin yapılması ve sonuçların rapor edilmesi için gerekli şartlar ve sorumluluklar kadar kapsamı, sıklığı, metodolojileri ve yeterlilikleri de belirlemelidir. Mümkün olan yerlerde tetkikler denetimi yapılan faaliyet için sorumluluk sahibi olanlardan bağımsız bir personel tarafından icra edilmelidir. Not - Buradaki “bağımsız” kelimesi mutlaka kuruluş dışından olması anlamına gelmemektedir. b) Amaç İSG yönetim sistemi tetkiki, kuruluşların kendi İSG yönetim sistemlerini gözden geçirmek ve sürekli olarak değerlendirmek için kullanabilecekleri bir prosestir. Genel olarak, İSG yönetim sistemi tetkiklerinin İSG politika ve prosedürleri ile işyerindeki şartları ve uygulamaları dikkate alması gerekir. Kuruluşun kendi İSG yönetim sisteminin TS 18001 şartlarına uyumunu gözden geçirmek için dahili İSG yönetim sistemi tetkiki programı kurulmalıdır. Planlı İSG yönetim sistemi tetkiki kuruluş içinden gelen ve/veya kuruluş dışından seçilen personel tarafından icra edilmiş ve dokümante edilmiş İSG prosedürlerine uyum derecesini belirlemek ve kuruluşun İSG hedeflerine ulaşmada sistemin etkili olup olmadığını tesbit etmek amacına yönelik olmalıdır. Her iki durumda İSG yönetim sistemi tetkikini yapan personel bu işlemi tarafsız ve objektif olarak yapmalıdır. Not - Dahili İSG yönetim sistemi tetkikleri İSG yönetim sisteminin performansına odaklanır. Bunlar İSG veya diğer emniyet muayeneleriyle karıştırılmamalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politika beyanı, - İSG hedefleri, - İSG prosedürleri ve çalışma talimatları, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Yasalar ve en iyi uygulamalar (varsa), - Uyumsuzluk raporları, - İSG yönetim sistem tetkik prosedürleri, - Ehliyetli, bağımsız, dahili/harici tetkikçiler, - Uyumsuzluk prosedürü. d) Proses 1) Tetkikler İSG yönetim sistemi tetkikleri kuruluşun İSG prosedürlerine ve uygulamalarına uyumunun kapsamlı ve resmi değerlendirmesini sağlar. İSG yönetim sistemi tetkikleri planlı düzenlemelere göre yapılmalıdır. Şartlar gerektirdiğinde ilave tetkiklerin yapılması gerekebilir. İSG yönetim sistemi tetkikleri sadece ehliyetli ve bağımsız personel tarafından yapılmalıdır. 29 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 İSG yönetim sistemi tetkikinin çıktısı İSG prosedürlerinin etkinliğinin detaylı değerlendirmesini, prosedürlere ve uygulamalara uyum derecesini içermeli ve gerektiğinde düzeltici faaliyetleri belirlemelidir. İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sonuçları kaydedilmeli ve yönetime zamanında bildirilmelidir. Sonuçlar yönetim tarafından gözden geçirilmeli ve gerekirse etkin düzeltici tedbirler alınmalıdır. Not - ISO 10011-1, ISO 10011-2, ISO 10011-3, ISO 14010, ISO 14011, ISO 14012 ve BS 8800 Ek F’de açıklanan genel prensipler ve metodoloji İSG yönetim sistemi tetkikleri için uygundur. 2) Programlama Dahili İSG yönetim sistemi tetkiklerini yapmak için yıllık plan yapılmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkikleri İSG yönetim sistemine tabi olan bütün işletmeyi kapsamalı ve TS 18001’e uyumu değerlendirmelidir. İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sıklığı ve kapsamı İSG yönetim sistemindeki çeşitli elemanların arızalanmasıyla ilişkili risklere, İSG yönetim sistemi performans verilerine, yönetim gözden geçirmelerinden gelen çıktılara ve İSG yönetim sisteminin veya içinde bulunduğu ortamın değişikliğe maruz kalma durumuna göre düzenlenmelidir. Şartlar gerektirdiği zaman (örneğin bir kazadan sonra) ilave, plansız İSG yönetim sistemi tetkikleri yapılabilir. 3) Yönetim desteği İSG yönetim sistemi tetkiklerinin değerinin ve yararının olabilmesi için üst yönetimin İSG yönetim sistemi tetkikine ve bunun kuruluşta etkin biçimde uygulanmasına önem vermesi gerekir. Üst yönetim İSG yönetim sistemi tetkiklerinin bulgularını ve tavsiyelerini dikkate almalı ve uygun zamanda gerekli işlemleri yapmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkikinin yapılmasına karar verildikten sonra tetkik tarafsızlıkla yapılmalıdır. Bütün ilgili personele İSG yönetim sistemi tetkikinin amaçları ve faydaları anlatılmalıdır. Personel tetkikçilerle işbirliği yapmak ve sorulara dürüstlükle cevap vermek konularında teşvik edilmelidir. 4) Tetkikçiler İSG yönetim sistemi tetkikleri bir veya daha fazla sayıda kişi tarafına yapılabilir. Takım yaklaşımı katılımı arttırır ve işbirliğini teşvik eder. Takım yaklaşımı daha geniş uzmanlık becerilerinin kullanılmasına da imkan verir. Tetkikçiler tetkik edilecek kuruluştan veya faaliyetten bağımsız olmalıdır. Tetkikçiler görevlerini anlamalı ve bunu yapacak yeterlilikte olmalıdır. Tetkik ettikleri standardlar ve sistemler hakkında tecrübe ve bilgi sahibi olmalı, performansı değerlendirebilmeli ve eksiklikleri tesbit edebilmelidir. Tetkikçiler ilgili yasalarda belirtilen şartlara aşina olmalıdır. Ayrıca, tetkikçiler işleriyle ilgili standardları ve mecburi kılavuzluk dokümanlarını bilmeli ve bunlara erişebilmelidir. 5) Veri toplama ve yorumlama Bilgilerin toplanmasında kullanılan teknikler ve yardımcı araçlar yapılmakta olan İSG yönetim sistemi tetkikinin özelliklerine bağlıdır. İSG yönetim sistemi tetkiki zorunlu faaliyetlerin temsil edici bir numunesinin tetkik edilmesini ve ilgili personelle (uygun olan yerlerde, İSG çalışan temsilcileri dahil) görüşülmesini sağlamalıdır. İlgili dokümanlar incelenmelidir. Buna aşağıdaki dokümanlar dahildir: İSG yönetim sistemi dokümantasyonu, İSG politika beyanı, İSG hedefleri, İSG ve acil durum prosedürleri, Çalışma izni sistemleri ve prosedürleri, İSG toplantı tutanakları, Kaza/olay raporları ve kayıtları, İSG uygulama makamlarından veya diğer yasal makamlardan gelen raporlar veya yazılar (sözlü bildirimler, yazılar, ilanlar gibi), Yasal siciller ve sertifikalar, Eğitim kayıtları, Önceki İSG yönetim sistemi tetkik raporları, Düzeltici faaliyet talepleri, Uyumsuzluk raporları. Mümkün olan durumlarda İSG yönetim sistemi tetkik prosedürlerine toplanan verilerin, bilgilerin ve diğer kayıtların yanlış yorumlanmasını veya yanlış kullanılmasını engelleyecek kontroller konulmalıdır. 30 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 6) Tetkik sonuçları İSG yönetim sistemi nihai tetkik raporu açık, kesin ve tam olmalıdır. Raporda tarih olmalı ve tetkikçi tarafından imzalanmalıdır. Duruma bağlı olarak aşağıdaki elemanları içermelidir: İSG yönetim sistemi tetkik hedefleri ve kapsamı, İSG yönetim sistemi tetkik planının ayrıntıları, tetkik ekibinin üyeleri ve tetkik yapılan yerin temsilcileri, tetkik tarihi ve tetkike tabi alanlar, İSG yönetim sistemi tetkikini yapmak için kullanılan referans dokümanlar (TS 18001, İSG yönetim el kitabı), Belirlenen uyumsuzlukların ayrıntıları, Tetkikçinin TS 18001’e uyum derecesi değerlendirmesi, İSG yönetim sisteminin beyan edilen İSG yönetim hedeflerine ulaşma kabiliyeti, İSG yönetim sistemi nihai tetkik raporunun dağıtılması. İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sonuçları, düzeltici tedbirlerin alınabilmesi için, mümkün olan en kısa sürede bütün ilgili taraflara bildirilmelidir. Üzerinde anlaşma sağlanan düzeltici faaliyetler için uygulamadan sorumlu personel, tamamlanma tarihi ve bildirim şartlarını içeren bir işlem planı yapılmalıdır. Tavsiyelerin tatminkar şekilde uygulanmasını sağlamak için takip izleme düzenlemeleri yapılmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkik raporlarında bulunan bilgilerin iletiminde gizlilik konusu dikkate alınmalıdır. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - İSG yönetim sistemi tetkik planı/programı, - İSG yönetim sistemi tetkik prosedürleri, - İSG yönetim sistemi tetkik raporları; uyumsuzluk raporları, tavsiyeler ve düzeltici işlem talepleri dahil, - İmzalanmış ve kapatılmış uyumsuzluk raporları, - İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sonuçlarının yönetime bildirildiğini gösteren dokümanlar. 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi Şekil 6 - Yönetimin gözden geçirmesi a) TS 18001 şartı Kuruluşun üst yönetimi, İSG yönetim sisteminin sürekli uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sağlamak için kendi belirlediği aralıklarla İSG yönetim sistemini gözden geçirmelidir.Yönetimin gözden geçirme prosesi, yönetimin bu değerlendirmeyi yapmasına imkan veren gerekli bilgilerin toplanmasını sağlamalıdır. Bu gözden geçirme doküman haline getirilmelidir. Yönetimin gözden geçirmesi, İSG yönetim sistemi tetkik sonuçlarının, değişen durumların ve sürekli iyileştirme taahhüdünün ışığında, İSG yönetim sisteminin politikası, hedefleri ve diğer elemanlarında değişikliklere olan muhtemel ihtiyaca değinmelidir. 31 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 b) Amaç Üst yönetim İSG yönetim sisteminin çalışmasını gözden geçirerek sistemin tam olarak uygulanma durumunu ve kuruluşun beyan edilen İSG politikasının ve İSG hedeflerinin gerçekleşmesi için uygunluğunun devam etme durumunu değerlendirmelidir. Bu gözden geçirme İSG politikasının uygun olmaya devam edip etmediğini de incelemelidir. Yeni dönem için uygun olan sürekli iyileştirmeye açık yeni veya güncelleştirilmiş İSG hedefleri belirlenmeli ve İSG yönetim sisteminin herhangi bir unsurunda değişiklik ihtiyacı olup olmadığına bakılmalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Kaza istatistikleri, - İç ve dış İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sonuçları, - Önceki gözden geçirmeden sonra yapılan düzeltici faaliyetler, - Acil durum raporları (gerçek ve tatbikat), - Sistemin genel performansı hakkında yönetimin atadığı görevlinin raporu, - Sistemin mahalli etkinliği konusunda hat yöneticilerinin raporları, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin raporları. d) Proses Gözden geçirmeler üst yönetim tarafından düzenli olarak (örneğin yıllık) yapılmalıdır. Gözden geçirme İSG yönetim sisteminin genel performansına odaklanmalı, özel detaylara girmemelidir; zira bunlar İSG yönetim sistemi içinde normal yollarla halledilebilir. Yönetim gözden geçirmesi planlanırken aşağıdaki noktalar dikkate alınmalıdır: Ele alınacak konu başlıkları, Katılacak personel (yöneticiler, İSG uzman danışmanları, diğer personel), Gözden geçirme açısından katılımcıların sorumlulukları, Gözden geçirmeye getirilecek bilgiler. Gözden geçirmede aşağıdaki konular görüşülmelidir: Mevcut İSG politikasının uygunluğu, Yeni dönem için sürekli iyileştirmeye açık yeni İSG hedeflerinin belirlenmesi veya güncelleştirilmesi, Mevcut tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin yeterliliği, Mevcut risk seviyeleri ve kontrol tedbirlerinin etkinliği, İSG inceleme prosesinin etkinliği, Tehlike bildirme prosesinin etkinliği, Meydana gelen kazalara ve olaylara ilişkin veriler, Proseslerin etkin olmadığı durumların kayıtları, Önceki gözden geçirmeden sonra yapılan iç ve dış İSG yönetim sistemi tetkiklerinin sonuçları ve bunların etkinliği, Acil durumlara hazırlık seviyesi, İSG yönetim sistemi üzerinde yapılacak iyileştirmeler (yeni tedbirler veya mevcut tedbirlerin genişletilmesi), Kaza ve olay araştırmalarından gelen çıktılar, Yasalarda ve teknolojide beklenen değişikliklerin etkilerinin değerlendirilmesi. Yönetimin atadığı görevli toplantıda İSG yönetim sisteminin genel performansı hakkında rapor vermelidir. İSG yönetim sisteminin performansı hakkında kısmi gözden geçirmeler gerekirse daha sık aralıklarla yapılmalıdır. c) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Gözden geçirme tutanakları, - İSG politikasının ve İSG hedeflerinin revizyonları, - Münferit yöneticiler için belirli düzeltici faaliyetler ve bunlar için hedeflenen tamamlanma tarihleri, - Belirli iyileştirme faaliyetleri, bunlar için atanan sorumlular ve hedeflenen tamamlanma tarihleri, - Düzeltici faaliyetler için gözden geçirme tarihi, - Gelecekteki iç İSG yönetim sistemi tetkiklerinin planlamasına yansıtılacak önemli konular. 32 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Ek A (Bilgi için) TS 18001, ISO 14001 ve ISO 9001 ile eşleştirme Yönetimin temel prensipleri yönetilen faaliyetten bağımsızdır ve ortaktır. Yönetilen faaliyet kalite, çevre, sağlık, emniyet veya diğer kurumsal faaliyetler olsa da temel prensipler değişmez. Bazı kuruluşlar entegre bir yönetim sistemine sahip olmayı avantajlı görebilir, bazı kuruluşlar ise aynı yönetim prensiplerine dayalı farklı sistemleri benimserler. Çizelge A.1 ve A.2’de bu standardlardan biriyle çalışan ve yönetim sistemlerine iş sağlığı ve güvenliğini entegre etmek isteyen kuruluşlar için TS 18001, ISO 14001, ISO 9001:1994 ve ISO 9001:2000 ile eşleştirme gösterilmiştir. Bu eşleştirme sadece yol göstermek amacıyla verilmiştir. Çizelge A.1 - TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:1994 ile eşleştirme Madde 1 2 TS 18001 Kapsam Atıf yapılan yayınlar Madde 1 2 3 4 3 4 4.3.2 Terimler ve tanımlar İSG yönetim sistemi unsurları Genel şartlar İSG politikası Planlama Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama Yasal ve diğer şartlar 4.3.2 4.3.3 Hedefler 4.3.3 4.3.4 4.3.4 4.4 İSG yönetim programları Uygulama ve işletme 4.4.1 Yapı ve sorumluluk 4.4.1 Yapı ve sorumluluk 4.4.2 Eğitim, bilinç ve yeterlik Danışma ve iletişim Dokümantasyon 4.4.2 Eğitim, bilinç ve yeterlik İletişim Çevre yönetim sistemi dokümantasyonu Doküman kontrolü 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.4.3 4.4.4 4.4.5 Doküman ve veri kontrolü 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.4 4.4.3 4.4.4 4.4.5 ISO 14001:1996 Kapsam Zorunlu referanslar Tarifler Çevre yönetim sisteminin şartları Genel şartlar Çevre politikası Planlama Çevre konuları Yasal ve diğer şartlar Amaçlar ve hedefler Çevre yönetim programları Uygulama ve işletme Madde 1 ISO 9001:1994 Kapsam Zorunlu referanslar 3 4 Tarifler Kalite sistem şartları 4.2.1 4.1.1 4.2 4.2 Genel (1. Cümle) Kalite politikası Kalite sistemi Kalite sistemi - - 4.2 Kalite sistemi 4.2 Kalite sistemi 4.2 Kalite sistemi 4.9 4.1 Proses kontrolü Yönetim sorumluluğu 4.1.2 4.18 Organizasyon Eğitim 4.2.1 Genel (1. Cümle dışında) 4.5 Doküman ve veri kontrolü 33 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Çizelge A.1 - TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:1994 ile eşleştirme (devamı) Madde 4.4.6 TS 18001 İşletme kontrolü Madde 4.4.6 ISO 14001:1996 İşletme kontrolü Madde 4.2.2 4.19 4.20 ISO 9001:1994 Kalite sistemi prosedürleri Sözleşmenin gözden geçirilmesi Tasarım kontrolü Satın alma Müşterinin temin ettiği ürünün kontrolü Ürün tanımı ve izlenebilirliği Proses kontrolü Taşıma, depolama, ambalajlama, muhafaza ve sevkıyat Servis İstatistik teknikler - - - - 4.10 4.11 Muayene ve deney Muayene ölçme ve deney teçhizatının kontrolü Muayene ve deney durumu 4.3 4.4 4.6 4.7 4.8 4.9 4.15 4.4.7 Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler 4.4.7 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet Performans ölçümü ve izleme 4.5 4.5.1 4.5.1 Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler Kontrol ve düzeltici faaliyet İzleme ve ölçme 4.12 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.6 Ek A - 34 Kazalar, olaylar, uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet 4.5.2 Kayıtlar ve kayıtların yönetimi Tetkik Yönetimin gözden geçirmesi ISO14001, ISO 9001 ile eşleştirme Kaynaklar (TS 18002’ye bakınız) Uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet 4.13 4.5.3 Kayıtlar 4.16 4.5.4 Çevre yönetim sistemi denetimi Yönetimin gözden geçirmesi ISO 9001 ile eşleştirme Kaynaklar Spesifikasyonun kullanımı için rehber 4.17 4.6 Ek B Ek C Ek A 4.14 4.1.3 Uygun olmayan ürün kontrolü Düzeltici ve önleyici faaliyet Kalite kayıtlarının kontrolü Kuruluş içi kalite tetkikleri - Yönetimin gözden geçirmesi - Ek A - Kaynaklar - ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Çizelge A.2 - TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:2000 ile eşleştirme Madde - TS 18001 - Madde - ISO 14001:1996 Giriş Madde 0 0.1 0.2 0.3 0.4 1 Kapsam 1 Kapsam 1 1.1 1.2 2 Atıf yapılan yayınlar 2 3 4 3 4 4.1 Terimler ve tanımlar İSG yönetim sistemi unsurları Genel şartlar 4.1 Zorunlu referanslar Tarifler Çevre yönetim sisteminin şartları Genel şartlar 4.2 İSG politikası 4.2 Çevre politikası 4.3 4.3.1 Planlama Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama 4.3 4.3.1 Planlama Çevre konuları 4.3.2 Yasal ve diğer şartlar 4.3.2 Yasal ve diğer şartlar 5.2 7.2.1 4.3.3 Hedefler 4.3.3 5.4.1 4.3.4 İSG yönetim programları 4.3.4 Hedefler ve amaçlar Çevre yönetim programları 4.4 Uygulama ve işletme 4.4 Uygulama ve işletme 4.4.1 Yapı ve sorumluluk 4.4.1 Yapı ve sorumluluk 4.4.2 4.4.2 4.4.3 Eğitim, bilinç ve yeterlik Danışma ve iletişim Eğitim, bilinç ve yeterlik İletişim 4.4.4 Dokümantasyon 4.4.4 4.4.5 Doküman ve veri kontrolü 4.4.5 Çevre yönetim sistemi dokümantasyonu Doküman kontrolü Giriş Genel Proses yaklaşımı ISO 9004 ile ilişki Diğer yönetim sistemleriyle uyumluluk Kapsam Genel Uygulama Zorunlu referanslar 3 4 Terimler ve tanımlar Kalite sistem şartları 4.1 5.5 Genel şartlar Sorumluluk, yetki ve iletişim Sorumluluk ve yetki Yönetimin taahhüdü Kalite politikası İyileştirme Planlama Müşteri odaklılık Ürüne ilişkin şartların belirlenmesi Ürüne ilişkin şartların gözden geçirilmesi Müşteri odaklılık Ürüne ilişkin şartların belirlenmesi Kalite hedefleri 5.5.1 5.1 5.3 8.5 5.4 5.2 7.2.1 7.2.2 4.4.3 ISO 9001:2000 5.4.2 8.5.1 7 7.1 5 5.1 5.5.1 5.5.2 6 6.1 6.2 6.2.1 6.3 6.4 6.2.2 5.5.3 7.2.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 Kalite yönetim sistem planlaması Sürekli iyileştirme Ürün gerçekleştirme Ürün gerçekleştirmenin planlanması Yönetim sorumluluğu Yönetimin taahhüdü Sorumluluk ve yetki Yönetim temsilcisi Kaynak yönetimi Kaynakların sağlanması İnsan kaynakları Genel Altyapı Çalışma ortamı Yeterlik, farkında olma (bilinç) ve eğitim İç iletişim Müşteri ile iletişim Dokümantasyon şartları Genel Kalite el kitabı Dokümanların kontrolü 35 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Çizelge A.2 - TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:2000 ile eşleştirme (devamı) Madde 4.4.6 TS 18001 İşletme kontrolü Madde 4.4.6 ISO 14001:1996 İşletme kontrolü Madde 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 8.3 ISO 9001:2000 Ürün gerçekleştirme Ürün gerçekleştirme planlaması Müşteriyle ilgili prosesler Ürünle ilgili şartların belirlenmesi Ürünle ilgili şartların gözden geçirilmesi Tasarım ve geliştirme Tasarım ve geliştirme planlaması Tasarım ve geliştirme girdileri Tasarım ve geliştirme çıktıları Tasarım ve geliştirme gözden geçirmesi Tasarım ve geliştirme doğrulaması Tasarım ve geliştirme geçerli kılınması Tasarım ve geliştirme değişikliklerinin kontrolü Satın alma Satın alma prosesi Satın alma bilgileri Satın alınan ürün doğrulaması Ürün ve hizmet tedariki Ürün ve hizmet tedariki kontrolü Tanımlama ve izlenebilirlik Müşteri mülkiyeti Ürünün korunması Ürün ve hizmet tedariki için doğrulama prosesleri Uyumsuz ürünün kontrolü 8 Ölçüm, analiz ve geliştirme 7.6 Uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet 8.1 8.2. 8.2.1 8.2.3 8.2.4 8.4 8.3 8.5.2 8.5.3 İzleme ve ölçüm cihazlarının kontrolü Genel İzleme ve ölçüm Müşteri memnuniyeti Proseslerin izleme ve ölçümü Ürünün izleme ve ölçümü Veri analizi Uyumsuz ürünün kontrolü Düzeltici faaliyet Önleyici faaliyet Kayıtlar 4.2.4 Kayıtların kontrolü 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.3.5 7.3.6 7.3.7 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.5 7.5.1 7.5.3 7.5.4 7.5.5 7.5.2 4.4.7 Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler 4.4.7 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet Performans ölçümü ve izleme 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 36 Kazalar, olaylar, uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet Kayıtlar ve kayıtların yönetimi Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler Kontrol ve düzeltici faaliyet İzleme ve ölçme 4.5.2 4.5.3 4.5.1 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Çizelge A.2 - TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:2000 ile eşleştirme (devamı) 4.5.4 Tetkik 4.5.4 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi 4.6 Ek A ISO14001, ISO 9001 ile eşleştirme Kaynaklar (TS 18002’ye bakınız) Ek B - Ek C Ek A Çevre yönetim sistemi denetimi Yönetimin gözden geçirmesi ISO 9001 ile eşleştirme Kaynaklar Spesifikasyonun kullanımı için rehber 8.2.2 İç tetkik 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 Ek A Yönetimin gözden geçirmesi Genel Gözden geçirme girdisi Gözden geçirme çıktısı ISO14001 ile eşleştirme - Kaynaklar - 37 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Ek B (Bilgi için) TS 18001, TS 18002 ve ILO-OSH:2001 İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri kılavuzlarıyla eşleştirme B.1 Giriş Bu ek Uluslararası İşçi Örgütü ILO-OSH Kılavuzları ile TS dokümanları arasındaki temel farkları belirlemekte ve farklılık gösteren şartların karşılaştırmalı değerlendirmesini yapmaktadır. Hiçbir alanda önemli bir farklılık tesbit edilmemiştir. Dolayısıyla, TS 18001’e uygun olarak İSG yönetim sistemlerini kurmuş olan kuruluşlar sistemlerinin ILO-OHS Kılavuzlarına da uyumlu olduğundan emin olabilirler. TS dokümanları ile ILO-OSH Kılavuzlarının maddeleri arasındaki eşleştirme Madde B.4’te verilmiştir. B.2 Genel bakış ILO-OSH Kılavuzlarının iki temel amacı: a) ülkelere kendi milli iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri çerçevelerini kurmaları için yardımda bulunmak, b) kuruluşlara İSG unsurlarını genel politika ve yönetim düzenlemeleriyle entegre etmelerine ilişkim olarak yol gösterici bilgiler vermektir. TS 18001 kuruluşların risklerini kontrol etmelerine ve performanslarını iyileştirmelerine imkan vermek üzere İSG yönetim sistemleriyle ilgili şartları belirlemektedir. TS 18002 dokümanı TS 18001’in uygulanmasına ilişkin kılavuzluk bilgilerini vermektedir. TS dokümanları ILO-OHS Kılavuzlarının Kısım 3’ü “Kuruluşta iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi” ile uyumludur. B.3 ILO-OSH Kılavuzları Kısım 3’ün TS dokümanlarıyla detaylı karşılaştırması B.3.1 Kapsam ILO-OSH Kılavuzları işçi üzerinde odaklanmıştır. TS serisi standardların çalışanlara ve diğer ilgili taraflara daha geniş bir odaklanması vardır. TS 18001 Madde 3.4’yeki “tehlike “ tanımında yer alan “insanların yaralanması, hastalanması, malın hasar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak veya durum” ifadesi de ILO-OSH Kılavuzlarında bulunan ve sadece insanların sağlığına gelebilecek zararlara odaklanmış olan tarife göre daha geniş kapsamlıdır. B.3.2 İSG yönetim sistemi modelleri ILO-OSH Kılavuzları ve TS dokümanlarında İSG yönetim sisteminin ana unsurlarını gösteren modeller birbirinin eşdeğeridir. B.3.3 ILO-OSH Kısım 3.2 İşçi katılımı ILO-OSH Kılavuzları Madde 3.2.4’te “İşveren uygun bir sağlık ve güvenlik komisyonunun kurulmasını ve verimli bir şekilde çalışmasını ve milli yasa ve uygulamalara uygun olarak işçi sağlığı ve güvenliği temsilcilerinin tanınmasını sağlamalıdır” tavsiyesi yer almaktadır. TS 18001 kuruluşun düzenlemeleri dokümante etmesini ve teşvik etmesini ve ilgili taraflar gibi daha geniş bir danışmanlar grubunun görüşlerinin alınmasını (dokümanın uygulama kapsamının daha geniş olmasından dolayı) gerektirir. İlgi çekici bir nokta; milli yasa ve uygulamaların gerektirmemesi halinde ILO-OSH Kılavuzlarına göre işverenin yukarıdaki şartlardan kaçınabilmesidir. B.3.4 ILO-OSH Kısım 3.3 Sorumluluk ve hesap verebilirlik ILO-OSH Kılavuzları Madde 3.3.1 (h)’de önleme ve sağlık programlarının kurulmasını tavsiye eder. TS dokümanları kuruluşun risk değerlendirmeleri veya TS yönetim sistemi ve hedeflerinin gerektirmesi halinde bunları ister. 38 ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 B.3.5 ILO-OSH Kısım 3.4 Yeterlilik ve eğitim ILO-OSH Kılavuzları Madde 3.3.4’te “Eğitim bütün katılımcılara ücretsiz olarak verilmeli ve mümkünse çalışma saatleri içinde yapılmalıdır” yer almaktadır. Bu şart TS dokümanlarında bulunmamaktadır. B.3.6 ILO-OSH Kısım 3.10 Tehlike önleme, 3.10.1 Önleme ve kontrol tedbirleri ILO-OSH Kılavuzları tehlikeleri ve riskleri kontrol etmek için önleyici ve koruyucu tedbirlerin uygulanmasını tavsiye eder. Bunlar öncelik sırasına göre 3.10.1(a) Tehlikenin/riskin ortadan kaldırılması’ndan 3.10.1(d) Kişisel koruyucu teçhizatın (PPE) temini’ne kadar listelenmiştir. TS dokümanları bu kadar kesin değildir: “Risk yönetim tedbirleri, pratik olan durumlarda tehlikenin ortadan kaldırılması, bundan sonra riskin azaltılması (meydana gelme olasılığını azaltmak veya muhtemel yaralanma veya hasarın potansiyel ciddiliğini azaltmak suretiyle) ve son çare olarak ta kişisel koruyucu teçhizatın (PPE) temini prensibini yansıtmalıdır.” Burada “pratik olan durumlarda” ifadesine dikkat edilmelidir. TS dokümanları tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolü hakkında da daha detaylı bilgi vermektedir. B.3.7 ILO-OSH Kısım 3.10.4 Tedarik ILO-OSH Kılavuzları kuruluşun sağlık ve güvenlik şartlarının satın alma ve kiralama şartnamelerine dahil edilmesi gerektiğini vurgular. TS dokümanları ise bu şartların tedarikçiye bildirilmesini talep eder fakat bunun nasıl yapılacağını belirtmez. ILO-OSH Kılavuzları ayrıca tedarikten önce milli yasaların ve yönetmeliklerin belirlenmesini hükme bağlar. TS dokümanlarına göre bunlar tümüyle risk değerlendirme prosesinde belirlenir [TS 18002, Madde 4.3.1d(1)i]. B.3.8 ILO-OSH Kısım 3.10.5 Sözleşme ILO-OSH Kılavuzları kuruluşun sağlık ve güvenlik şartlarının yüklenicilere uygulanmasını sağlamak için alınması gereken tedbirleri tarif eder (bunu temin etmek için gereken işlemlerin bir özetini de verir). Bu husus TS dokümanlarında açık değildir. B.3.9 ILO-OSH Kısım 3.12 İşle ilgili yaralanmaların, sağlık durumundaki bozulmaların, hastalıkların, olayların ve bunların güvenlik ve sağlık performansına olan etkilerinin araştırılması ILO-OSH Kılavuzları, TS 18001 Madde 4.5.2(d)’de öngörüldüğü gibi, düzeltici ve önleyici tedbirlerin uygulanmadan önce risk değerlendirme prosesiyle gözden geçirilmesini gerektirmez. B.3.10 ILO-OSH Kısım 3.13 Tetkik ILO-OSH Kılavuzları tetkikçilerin seçiminde danışma yapılmasını tavsiye eder. Buna karşılık TS dokümanları tetkikçilerin tarafsız ve objektif olmasını gerektirir. B.3.11 ILO-OSH Kısım 3.16 Sürekli iyileştirme ILO-OSH Kılavuzlarında bu konu ayrı bir alt maddede ele alınmıştır. Sürekli iyileştirmenin elde edilmesi için dikkate alınması gereken düzenlemeleri bu alt maddede detaylandırılmıştır. Benzer düzenlemeler TS dokümanlarının çeşitli yerlerinde detaylı olarak açıklandığından dolayı bu konu içi ayrı bir madde konulmamıştır. 39 ICS 03.100.01, 13.100 B.4 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 TS dokümanlarıyla ILO-OSH Kılavuzları arasında eşleştirme Çizelge B.1 - TS dokümanlarıyla ILO-OSH Kılavuzları arasında eşleştirme Madde 1 2 3 4 TS Kapsam Atıf yapılan yayınlar Terimler ve tanımlar İSG yönetim sistemi unsurları Madde 1.0 3.0 4.1 Genel şartlar 3.0 4.2 4.3 İSG politikası Planlama 4.3.1 Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama 4.3.2 Yasal ve diğer şartlar 4.3.3 Hedefler 4.3.4 4.4 4.4.1 İSG yönetimi programları Uygulama ve işletme Yapı ve sorumluluk 4.4.2 Eğitim, bilinç ve yeterlik 4.4.3 Danışma ve iletişim 4.4.4 Dokümantasyon 3.1 3.7 3.8 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.5 3.7.2 3.10.1.2 3.8 3.9 3.16 3.8 3.3 3.8 3.2 3.4 3.2 3.6 3.5 4.4.5 Doküman ve veri kontrolü 3.5 4.4.6 İşletme kontrolü 4.4.7 Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler Kontrol ve düzeltici faaliyet Performans ölçümü ve izleme 3.10.2 3.10.4 3.10.5 3.10.3 4.5 4.5.1 3.11 4.5.2 Kazalar, olaylar, uyumsuzluklar, düzeltici ve önleyici işlemler 4.5.3 Kayıtlar ve kayıtların yönetimi 3.15 3.5 4.5.4 4.6 Tetkik Yönetimin gözden geçirmesi 3.13 3.14 40 3.12 ILO-OSH Kılavuzları Hedefler Kuruluştaki iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi Kuruluştaki iş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi İlk gözden geçirme Sistem planlama, geliştirme ve uygulama Tehlike önleme Önleme ve kontrol tedbirleri Değişiklik yönetimi Sözleşme İlk gözden geçirme Tehlike önleme Sistem planlama, geliştirme ve uygulama İş güvenliği ve sağlığı hedefleri Sürekli iyileştirme Sistem planlama, geliştirme ve uygulama Sorumluluk ve hesap verebilirlik Sistem planlama, geliştirme ve uygulama İşçi katılımı Yeterlilik ve eğitim İşçi katılımı İletişim İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi dokümantasyonu İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi dokümantasyonu Değişiklik yönetimi Tedarik Sözleşme Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler Performans izleme ve ölçümü İşle ilgili yaralanmaların, sağlık durumundaki bozulmaların, hastalıkların, olayların ve bunların güvenlik ve sağlık performansına olan etkilerinin araştırılması Önleyici ve koruyucu faaliyet İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemi dokümantasyonu Tetkik Yönetimin gözden geçirmesi ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TS 18002/Şubat 2004 Kaynaklar 1. ISO 9001:1994, Quality systems – Model for quality assurance in design, development, production, installation and servicing. 2. ISO 9001:2000, Quality management systems - Requirements 3. ISO 14001:1996, Environmental management systems - Specification with guidance for use 41
