Doğal Afetler - video.eba.gov.tr

Doğal Afetler
Uygar Küçükbayram
11/F
1318
Doğal Afet Nedir?
• Doğal afet, büyük oranda veya tamamen insanların kontrolü dışında
gerçekleşen, mal ve can kaybına neden olabilecek tehlikeli ve
genellikle büyük çaplı olay. Afetin ilk özelliği doğal olması, ikincisi can
ve mal kaybına neden olması bir diğeri çok kısa zamanda meydana
gelmesi ve son olarak da başladıktan sonra insanlar tarafından
engellenememesidir. Bazı afetlerin yeryüzünün nerelerinde daha çok
olduğu bilinmektedir. Örneğin deprem, heyelan, çığ, sel, donma gibi
bazı afetlerin sonuçları depremde olduğu gibi doğrudan ve hemen
ortaya çıkar. Ama kuraklıkta olduğu gibi bazılarının sonuçları ise uzun
bir zaman sonra ve dolaylı olarak görülür.
Doğal Afet Çeşitleri;
•
Jeolojik kökenliler:
•
Deprem
•
Yanardağ patlamaları
•
Tsunami
•
Toprak kayması (Heyelan)
•
Meteorolojik kökenliler:
•
Sel
•
Su taşkını
•
Çığ
•
Fırtına
•
Kuraklık
•
Orman yangını
•
İklim değişiklikleri
•
Hortum
•
Erozyon
•
Sis
• Teknolojik Afetler:
• Sınai Patlamalar
• Baraj Patlamaları
• İnsan Kökenli Afetler:
• Yangınlar
• Hava, Su, Çevre Kirlenmeleri
• Ulaşım Kazaları
Doğal Afet Özellikleri Ve Sonuçları;
• Çeşitli güç ve genişlikte olurlar,
• Alt yapıyı bozarlar,
• Şok tesiri yaparlar,
• Ölüm, sakatlık ve öksüz kalma gibi sonuçlar doğururlar,
• Bulaşıcı ve salgın hastalıkların çıkmasına neden olurlar (tifo, tifüs,
sarılık vb. ),
• Yörenin ekonomik yapısını bozarlar,
• Devletin planladığı yatırımları geciktirirler.
Sel
• Sel, bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su
altında bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarına verilen isimdir.
Bir akarsu veya deniz, göl gibi büyük su kitleleri kimi zaman fazlasıyla
suyla yüklenir, bunun sonucunda taşarak yatağından çıkar ve "sel" adı
verilen bir doğal felakete neden olur.
• İnsanlar tarih öncesi çağlardan beri yaşamak için hep nehir kıyılarını
ve deniz kenarlarını tercih etmiştirler, çünkü suya yakın olmak demek
aynı zamanda kolay ulaşım, daha yumuşak bir iklim ve daha verimli
topraklar demektir. Bazı insanlar taşabilecek bu sulara yakın
olmasalardı sel bir afet olarak sayılmayacaktı.
Sellerin Nedenleri Nelerdir ?
• Sel ve taşkın afetini meydana getiren birçok faktör olmakla beraber en
önemlisi insanların doğaya yönelik doğal ekolojik dengeyi bozucu
tahribatlarıdır. Tabiattaki toprak – su – Bitki arasındaki doğal dengeyi
bozucu nitelikteki müdahaleler, yanlış arazi kullanımları ve ormansızlaşma
hızlandırılmış erozyona, erozyonla yıpranan araziler de sel ve taşkınlara yol
açmaktadır.
• Sele en çok nehir yataklarından taşmalar sonucu rastlanır. Ani ve kuvvetli
yağışlar ve kar erimesi sonucu taşmalar oluşmaktadır. Nehir yataklarına
gelen suyun sele dönüşmesine yatakların amacı dışında kullanılması da çok
etkili olmaktadır. Günümüzde çarpık kentleşme sonucu dere yataklarının
gecekondulaşma bölgesi haline gelmesi, ağaçlandırılması, doldurulması
veya nehir yataklarının değiştirilmesi sonucu her yıl ülkemizde büyük mal ve
hatta can kayıplarına rastlanmaktadır.
• Dağlık alanlarda yağış ve tepelerdeki karın erimesi sonucu dere
yatakları taşıyamayacağı miktarda su ile dolar ve ani seller oluşur.
Özellikle dağ eteklerindeki yerleşim yerleri için heyelan tehlikesi de
yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadır.
• Şiddetli rüzgarla birlikte tropikal fırtınalar ve harikeynler (hurrican)
özellikle Atlantik okyanusu kıyılarında kuvvetli kıyı selleri oluşturur.
Sürekli ve şiddetli rüzgar büyük bir dalgaya sebep olarak suyu karanın
içlerine kadar sürükler. Göl bölgelerinde de benzer atmosferik şartlar
veya depremler göl seviyesinde değişimlere ve sellere sebep olur.
Diğer yandan okyanustaki depremler ve volkanik patlamalar sonucu
oluşan tsunami adı verilen dev Okyanus dalgaları karaların iç
kesimlerine kadar girerek etkili olur.
Kuraklık;
• Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğinden kaynaklanan su
kıtlığı olarak tanımlanabilen kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve
herhangi bir zamanda ve yerde meydana gelebilir. Kuraklık genellikle
yavaş gelişir ve sıklıkla uzun bir dönemi kapsar. Kurak iklimlerin hüküm
sürdüğü yerlerdeki hayvanlar ve bitkiler, nem eksikliğinden ve yüksek
değişkenlikteki yağıştan dolayı olumsuz etkilenirler. Kuraklık tespit
edilmesi en zor felaketlerdendir.
• Kuraklık tabiatın gizli tehlikesi olup genellikle herhangi bir mevsim
veya bir zaman diliminde yağış miktarındaki azalmadan ya da
dengesizliğinden dolayı meydana gelir
Kuraklığın Türleri;
• Kuraklığın genel olarak üç şekli vardır:
• Meteorolojik kuraklık: Yağışın belli bir dönem için ortalamaların altına
düşmesidir. Yıllık, mevsimlik veya aylık yağış toplamlarının ortalamadan
farklı olmasıdır.
• Tarımsal kuraklık: Bitkinin ihtiyacını karşılayacak suyun toprakta
bulunmamasını ifade eder. Bitki büyümesinde yavaşlama, ürün kaybına
neden olur, hayvanlar için de bir tehdittir.
• Hidrolojik kuraklık: Uzun süren meteorolojik kuraklıktan sonra gelişir. Uzun
yağışsızlıktan sonra yeraltı suları, kaynaklar, yüzeysel akış, toprak neminin
etkilenmesidir. Göller, nehirler ve yeraltı sularında keskin düşüşler görülür.
Bir dönemde oluşan yağış azlığı toprak nemini düşünerek tarımı olumsuz
etkiler.
Kuraklığın Etkileri;
• Uzun süreli kuru hava, nem azlığı yaratarak orman ve su kaynaklarında azalmaya
neden olduğundan, ciddi çevresel, ekonomik, kent hayatı, kalkınma, teknoloji,
gıda, temiz su ve sağlık sorunları ortaya çıkar. Bunun yanı sıra ciddi anlamda
tarıma da etkisi vardır. Kuraklığın başlama ve bitme zamanının tespiti zordur. Etkisi
yıllar boyu devam edebilir. İlk etki tarımda görülür, sonra diğer sektörlere yayılır.
• Tarımda önemli olan, yıllık toplam yağış değil, bitkinin gelişme ve büyüme
döneminde kök çevresindeki su miktarıdır. Bu suyun eksikliği tarımsal kuraklık
olarak isimlendirilir. Karaların yaklaşık %16'sı kurak ve yarı kurak bölgelerden
oluşur. Tarımda sulama veya kuru tarım yöntemleri kuraklığa çare olarak
uygulanmaktadır. Çöllerde doğal su kaynaklarının bulunduğu vahalar hariç tarım
yapılmaz. Ilıman ve nemli bölgelerde mevsimsel kuraklık tehlikesi bulunur.
• Kuraklıkta yağışların tesiri (yağış sayısı, yoğunluğu) ve zamanla (yağışlı dönemin
gecikmesi, büyüme dönemi-yağış zamanı bağlantısı) önemlidir. Ayrıca yüksek
sıcaklık, düşük nem ve şiddetli rüzgar kuraklıkta etkilidir
Hortum;
• Dünya üzerinde çok çeşitli hava olayları bulunmaktadır. Bu hava
olaylarından bazıları ise, oluştuğunda doğal afet durumuna gelebilen
olaylardır. Hortum da, bu doğal afetlerden birisidir.
• Hortum oluştuğunda gücü sayesinde çevreye birçok zararı dokunur.
Öncelikle bir rüzgar türüdür ve rüzgarlar yüksek basınçtan alçak basınca
doğru oluşmaktadır. Hortum, gökyüzünün derinliklerinde meydana gelir ve
yeryüzüne doğru spiral şeklinde iner.
• Havada oluşan su buharı diğer bilinen adıyla bulutların, çok farklı çeşitleri
bulunmaktadır. Kümülüs de, bu çeşitlerin arasında yer almakla birlikte bu
bulut türü hortum rüzgar türüyle ilişkilidir. Hortum oluştuğu zaman bir
felakete dönüşür ve birçok yapıya zarar verebilecek kadar sert eser.
Genellikle hortumlar kara üzerinde oluşurlar fakat bazı durumlarda göl ya
da deniz üzerinde de oluşabilmektedirler. Bu durumlarda su hortumları
meydana gelir ve bu bölgelere yakın kesimlerde tehlike arz edebilir.
• Hortumlar, şiddetlerinde ve büyüklüklerine göre derecelendirilir. Bu
derecelendirmeler F1 ve F5 arasında yapılır. Şiddetli hortumlar çok kısa bir süre
içerisinde büyük bir şehri yıkarak şehirden eser bırakmayabilir. En şiddetli
hortumlar F5 ile derecelendirilirler ve bu derecedeki hortum tam bir doğal afet
niteliği taşır. Amerika’nın Oklama Eyaletinde böyle bir hortum meydana gelmiştir.
F5 derecesinde olan bu hortumun çapı bu eyalette tam tamına 1,5 kilometreyi
bulmuştur. Bu rakam, bir hortum için devasa bir rakamdır. Hortumların meydana
gelmesine “kümülüs” adı verilen bulutlar neden olmaktadır. Bu bulutlar kabarık
bir şekilde durulur ve halk arasında şekil olarak karnabahara da benzetilmektedir.
Üst kısımdaki kümülüs bulutu, kubbeleşir ve alt kısımda bulunan ve artık olan
bulutlarla etkileşime girer. Bu etkileşim sonucunda ise, gökyüzünden yeryüzüne
inen spiral bir rüzgarın esmesi oluşur. Bu rüzgarın ismi ise, hortumdur. Hortumlar
kara ile buluştuklarında etkileri çok daha şiddetli olmaktadır. Öyle ki bu rüzgar
türünün hızı birkaç yüz kilometreyi bulabilmektedir. Hortumlar önlerinde bulunan
her şeyi devirir ve içine alarak gökyüzüne doğru çekmeye başlar.
• Bilim adamlar bu konuda hortumun uydu fotoğraflarını inceleyerek çok çeşitli
modellemeler yapmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde bilimsel olarak hortumun
nasıl meydana geldiğiyle ilgili ilk teori, Alman bir meteorolog tarafından ortaya
atılmıştır. İsmi Wegener olan meteorolog tarafından ortaya atılmış bu ilk teori, o
kadar başarılı olmuştur ki günümüzde kesinleşen bilgileri o dönemde saptadığı
anlaşılmıştır. Hortumun hızı konusunda da oldukça fazla araştırmalar
yapılmaktadır. Hortumların gelişim hızı ile ilgili bazı tahminler yapılır fakat hiç de
hesapta olmayan bir hızda hortum gelişebilmektedir.
• Bu durum da, hortum felaketinin önlenebilmesini oldukça güç bir durum kılar.
Yani hortumlar hiç beklenmedik anlarda çok ani felaketlere neden
olabilmektedirler. Aynı zamanda hortumların şiddetleri hortumun meydana
gelmesinde etkin bir payı bulunan kümülüs bulutlarına bağlıdır. Kümülüs
bulutlarının yoğunluğu nedeniyle, yaklaşan hortum felaketleri tam olarak
kestirilememektedir.
Hortum Nasıl Oluşur;
• Hava olaylarının oluşumları ne kadar karışık gözükse de, aslında hepsinin oluşumu birbirleri ile
benzer şekildedir. Hortum gibi ekstrem hava olayının oluşmasındaki tek fark; yukarı seviyelere
taşınan suyun (konveksiyon) çok daha fazla olması ve sürekli hızlı bir şekilde yükselmesidir. Buna
basit bir örnek olarak kaynayan suyu örnek gösterebiliriz. Isındıkça yükselen hava, yukarı
seviyedeki soğuk havadan dolayı içindeki su yoğuşarak milyarlarca su partiküllerini açığa çıkarır. Bu
milyarlarca mikro su partikülleri yukarıda birleşerek bulut diye adlandırdığımız şekilleri
oluştururlar ki, bulutların büyüklükleri de taşınan havanın hızına bağlı olarak değişir. Çok hızlı bir
şekilde yükselen sıcak ve nemli hava, yükselen havaya oranla çok daha soğuk olan hava tarafından
emilmeye başlar. Bu esnada hava çok kararsızdır ve bu kararsızlığın tepkimesi olarak bulutun
altında spiral bir şekil oluşur. Yer seviyesinden hızlıca yükselen hava, basıncı ve sıcaklığı düşürür.
Bu esnada rüzgar şiddetini arttırır ve su buharı yoğunlaşmaya başlar. Yoğunlaşan su buharı,
bulutun altında belirmeye başlayan spiral şeklin daha belirgin, havanın ise daha kararsız hale
gelmesine neden olarak hortumun gücünün artmasına neden olur. Olgunlaşmaya başlayan spiral
şekil alttan emdiği havayı hızla soğutarak yoğuşturur ve şiddetli akıma, şimşeklerle birlikte dolu ve
yağmur sağanakları da katılır. Hortumlar tropikal bir siklona oranla çok daha küçük, ancak bir o
kadarda yıkıcıdır.
• Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir "Su
hortumu" oluşturur.
• Uygar Küçükbayram
• 11/F
• 1318
• -Coğrafya Proje Ödevi• Konu:Sel,Kuraklık ve Hortumlar